Y Cymro

Gorffwys ac Hamdden. V Prin y mae'n iawn i son am orffwys ac ham- dden allan yma. Eithr fe ellir san am dano fel hyn o gymiliaru a'r hyn yw yn y ffosydd. Byddis yn aros mewn pentrefi gan mwyaf yr iade,g,au hyn. Y prif adeilad ymhob pentref yw'r Eglwys—.Blabyddol wrth gwrs. Y nesaf ato yw"r Darllawdy—Brasserie fel y'li gelwir. Os yn dref 0 faintioli go fawr bydd yno adeil- ad arall yn cystadlu a'r ddau, sef y carchar. Dyma dirindod sefy dliadau: pob tref: Yr Eg- lwys, y 'Brewery,' a'r cardhar. Biydd y ddau flaeniaf ymhob pentref beth bynnag ei faint- ioli. Cymerir meddliamt o'r darllawdy, a ftihiroir ef yn 'Baths' i'r becihgyn ar ol bod yn y ffosydd. Heb law 'r baw, gedy o"i ol yn y bath lu o'r "creaduriaid bach nad oes eisieu eu henwi," ohwedl yr hen Jones o Drewyddel er ys llawer dydd, ac fe ga ddeohreu ei fyd yn ddyn "sengfl" drachefn!

GAN Y CAPLAN JAMES EVANS, CAERDYDD. II. Yn y Ffosydd. Y mae'r Adran Gymreig- wedi bod yn y ffosy-did er ys misoedd belladh, ac wedi profi yng ngfwyddi y Deyrnas nad ydynt yn ail i un- rhyw adran o'r Ymherodraeth a'r Trefediig- aethau yn yr elfennau sydd yn hanfodol i'r wromiaetli uchaf. Gwelaf fod llyfrau wedi eu ihysgrifennlU eisoes gan wyr medrus yn gogon- eddii gorchestion gwroniaid Canada a'r Iwe-r- ddon, a rhoddir clod yn ddi-warafun i ddewr- ion "Anzac" yng Ngallipoli. Pa bryd y cy-m- er rhywun mewn llaw i ysgrifennu hanes gorch- estion y rihengoedd Cymreig yn y BJhyfel hwn ? b A ydym fel cenedl yn anghofio fod catrodau Cymreig wedi gwneud gwrhydri yn Niaiohaoii- ga, Gallipoli, a Serbia, yn gystaJ ag yn Ffrainc? Ai ni allai y Cymro pybyr Mr. W. Llewelyn Williams, A. S., a',i bin ysgiiiifennydd bnan, neu'r hanesydd Cymreig brwdfrydig, Mr. y 17, Howel T. Evans, M.A., gymryd at y gwaith hwn ar unwaith, a chasglu'r defnyddiau rhag difancoll ar ffrwst? Rihaid i ni, yn yr hyn a ganlyn, fod yn gyff- redinol iawn iihajg yr ymeifl y 'Censor' yn fy njgfwar a'm gosod wastad fy ngiiefn. 'Rwyf erbyn hyn wedi bod yn y ffosydd, mewn rhaJi mannau o fewn hanner can' Hath i'r gelyn. Nlid yw"n rhan o,"n d'yledswydd fel caplaniaid i fyned iddynt os na bydd galwad neilltuol am danom. Eiithr y mae mwy nia chywreinrwydd yn peri ein bod yn awyddus i fyned yno weithiau, i weled1 dros cm ein hiunain y peryglon a'r anhawsterau dan ba rai yr yan- leddir brwydr rhyddid a gwareiddiad heddyw, ac i ddangos ein cydymdeimlad a'r bedhgyn trwy gyifranogiad 00''11 caledi. Gofynnir imi yn ami, Pa beth a'm tamwodd ifwyaf yno ? Yr hyn a'm tarawodd fwyaf oedd na'm tarawyd o gwbl! Gyda chymaint o shells a bwledi ar bob llaw y syndod yw: niid fod cymaint yn cael eu lladd, ond fod cym- aint yn dianc, pan dd-isgwyliech weithiau na byddai ewyn ar ol. Bydd yno dd:Jh,anigfa-a.u gwy.rtih.iol beunydd a beunos. Ac ar wah-an i ryfedd Ras y Nef, rhaid fod miloedd yng Nghymru yn gfweddio dros yr eiddynt yno, ac fod- eu gweddiau yn cael eu hateb. Ond ni ddylai neb anturio gweddio dros yr eiiddynt yn y ffos, heb iddynt allu plygu eu h ewyllys fadh i fewn i'r ewyllys ddwyfol, a g'orffen y weddi !bo!b tro gvda'r ymadrodd Eto nid1 fy ewyllys i ond dy ewyllys Di a wneler," oblegid y mae ibwriadau Dùw i gyniifer yn y ffosydd yn arwain iheibio Gethsemane a'r Groes. Eiithr nac ang- ihofiwn hwnt i'r groes a'r bedd y mae'r gogon- iant ar ddeheinlaw y Tad, oblegiid os dioddef- wn gydag Ef ni a deyrnaswn gydag Ef hefyd. Ystyriaf bob un o'r bech,gyn sydd yn myned i'r ffosy-dd yn ,arwr. Rboddwn y D.C.M. neu'r V.C. i bob un ohonynt, a phan ddont adref am dro, neu fe ddiehon o dan eu ohwfau, ni fbydd dim a wnewcih iddynt yn ormod, ond i cihwi beidio eu difetha a diod gadarn.

Difrod a Dinistr. Nid oes ond difrod a dinistr o. fewn milltir neu ddwy i'r ffosydd. Bydd pob amaethdy a bwthyn, pob adeilad ac Eglwys wedi eu chwalu i bob cyfeiriad, a'r preswylwyr wedi gorfod dianc am eu bywyd. Weithi.au gwelir ambell deulu yn glynu wrtih vr hen furddyn, ac yn byw mewn darn o ysguibor all fod yn aros Gwelais rai yn aredig- a hau had hyd o fev/n •milltir i'r ffosydd—prawf amlwg fod aimaeth- wyr y wlad yn bur hyderus y gwthir y gelyn yn 0,1 cyn y daw amser cynhaeafu nesaf. Gwelais fwy nag unwaith rai yn trin y tir felly, a 'shell' yn disgyn yn yr un maes o fewn hanner can Hath iddynt. Heb un brys na. braw edrycli- ent i gael gweled pa un ai ymhellaelh oddiwrth- ynt neu yn nes y disg"ynnai y nesaf. Os ym- hellach aent ymlaen yn ddidaro fel pe byddai dim wedi cymryd lie. Peth cyffredin yw gwel- ed merched a gwragedd yn aredig a thrin tir neu yn gyrru ceir. Nid oes wr dros ddeunaw a than bump a deugain i'w weled yno, heblaw fod anaf arnio. Gwneir y gwaith i g'yd gan yr hen bob! a'r merahed a'r gwragedd, vnghyd- a'r plant dan ddeunaw oed. Lletyem unwaith yn un o ffermydd mwyaf y cwmwd, ac anfon- asorn am werth ceiniog o laeth i de. Ond nid oedd yno ddirn i'w gael am fod y gwyr oil (bedwar ohonynt) yn y rhyfel, a'r wraig a'r merohed wedi gorfod gwer'thu yr y chain er mw-yn iddynt allu cwmpasu y gwaith arall. Ond ni chlywais achwyn na chwyno, am fod pawb drwy'r wlad yn gwybod mad trecihu y gelyn yw'r gorchwyl pennaf iddynt heddyw. Clywais am un hen wraig yn glynu wrth ei bwthyn bron ar finy. ffoslydd, a'r Ellmyn yn gadiael llonydd iddi. Eithr fe sylwyd pa bryd ibynnag yr ai ein bechgyn mi i'r ffosydd, fod y gelyn yn sicr ci danio ar y ffordd- honno bob tro. Gan, nad oedd y ffordd yn weladwy iddo daeithpwyd i'r casgfliiad fod bradwr yn rhywle yn hysbysii ein symudiadau i'r gelyn a gosod- wyd gwyliadiwriaetih fanwl. Sylwyd fod yr hen wreigen yma yn giolohii yn bur aiml, gan fed dillad allan bob dydd. Sylwyd yn nesaf, bob tro yr aethai cwmni o filwyr heibio i'r ty at y ffosydd y byddai hithau yn gosod dillad allan ii syohu. Daliwyd sylw ami yn gwneud hyn ddwy a thair gwaith fel nad oedd bosibl cam- synied, ac ni fuwyd yn hir cyn anfon yr hen igenawes i'w hateb. Drwy ei brad bu'n angeu i lu o fechgyn dewr.

Adloniant a Chan. Heblaw cyfarfadydd crefyddol gwneir ym- droch i ddifyrru y bedhgyn trwy drefnu cyfar- fodyddamrywiaethol yn ystod y tymor gorff- wys hwn. Bydd dilgon o da lent wrth law bob amser. Yr anhawster fydd cael man cyfarfod. Ycihydig o adeiladau sydd yn y cylchoedd yn bwrpasol at gyn,.gherd;dau a chyfarfodydd. Anhawstier arall yw cael offerynau. Y mae'r 'piano' trwy'r holl gtykrhoedd y bum i ynddo dan glo. Yn gymaint ag fod Ilu o'r perchen- ogion mewn galar, ac fod y wlad oil yn v fatlh gyni ac ymdrech, ystyrir yn 'atmh.riodol fod neb yn difyrru eu hunain a'r 'piano.' Yr unig IOfferyn welais yno ydoedd eiddo giwraig ddangosodd ormod sel ymhlaid y gelyn. Oiherwydd cysylltiadau yr oedd yn pro -Ger- man," a bu raid ei symud o'r ardal. Cymer- wyd french leave' ar y piano, a bu'n help i ni yn oedfaon: y Saboth, ac i'r bechgyn. yn vstod yr wythnos. Cafodd1 y Swansea Battalion anrheg- o Biano at fatintiioli hylaw i'w gario o fan i fan. Byddai offeryn o'r fath wasanaeth dirfawr i bob caplan yn ei gyfarfodydd ar y Saboth, ac at y cyfarfodydd ad'loniadol. Peth arall sydd o gymorth i ddyddori y milwyr yw Grama- phones' anifon-ir allan gian gymwynaswyr. Gwnant hwy eu gwaith heb gymorth goleuni na tho ulwclh ben. Ni raid trefnu rlhaglen na chy- 'hoeddi cyfarfod ymlaenllaw. Dim ond ei gosod i lawr yug nglhanol y bechgyn, yn y ffos fel yn yr ysgtiibor, a rhoi'r pwyntil Avrth v record." Y tro nesaf rhof dipyn o hanes y gwaith cref- yddol yn y ffosydd. ->'O"

CYFARFODYDD MISOL.. AMSER CYMDEITHASF AOEDD A THREFN Y C.M. Y Gymaaia ^jyffredmol.—Colwyn Bay, 1916. Cymdeithasfa'r Gogledd—Rhutiiin, Ebri.ll ix—13, Cymanfa Sirol Mon—Mehefm 22, 23. Brycheiniog Talgarth, Ebrill 12, i ddeclir. u am II a.m. Fflint.—Bethania, Pentre Ffiint, Ebrijl 17. Glamorgan Presbytery East—LJantrisant, March 22. Gorllewin Morgannwg.-—Pil, Mai 17. TREFALnWVN ISAF.-Hill'SI Lane, Amwythig, Mawrth 23. Llywydd, y Parch. J. Roberts-Evans.. Arweiniwyd yn y gwasaniaeth dechreuol gan Mr. Philip Jones, Wolverhampton. Cadarnhawyd cof- nodion y cyfarfod' blaenorol. Hvsbyswyd am dder- byniad llythyrau yn cydnabod cydymdeimlad y C.M. oddiwrth y galarus a'r cystuddiol. Oddiwrth Lord D'Abernon yn cydnabod derbyniad llythyr yn cyn- n,wys penderfyniad a basiwyd yn y C.M. diweddaf ynglyn a'r fasnachi feddiwol. Oddi wrth Y si£Tifen- nydd Cymdeithasi Yswiriol y Cyfundeb yn galw sylw at y telerau gynhygir ynglyn ag yswiriaeth berwed- yddion, a rhag difrod a cholled' oddiwrth avvyrlestri y thanbeleniad. Penderfynwyd cyfiwyno y materion hyn i Bwyllgor y Meddiannau, ac fod y pwyllgor i gyfarfod ar unwaith. Derbyniwyd copi o Adrodd- iad. Casgliad yr Ugeinfed 'Ganrif, i'w ddodi yn y gist, oddiwrth y Parch. D. O'Brien Owen, gyda gair yn hysbysu bod ychydig gopiau yn aros yn weddill, y rhai a anfonir yn d'didraul trwy y post am is. y copi. Y Parch. W. M. Jones yn cydnabod cadarn- h.ad y C.M. a'i alwad i fugeilio eglwysi Llanisant- ffraid, a Llanfechain; ei fod yn derbyn yr alwad, ac yn bwriadu symud i'w ofalaeth newydd oddeutu dechreu Mai. Penodwyd y Parchn. E, Griffiths,. Meifod, Cadwaladr Jones, Salem, a MT. Thomas Edwards, Llanrfyllin, i gynrychioli y C.M. yn ei gyfarfod sefydlu. Darllenwyd llythyr oddiwrth Mr. Thos. Watkins, Pontypentre, Llansantffraid, vn datgan ei ddymundad am gael ei ryddhau o fod yn drysorydd y Gronfa Fenthyciol ynghylch y C.M. Derbyniwyd' ymddiswyddiad Mr. Watkins gyda gofid, a phenodwyd Mr. John Pierce, Salem, yn drysorydd yn ei Ie. Galwyd sylw at wasanaeth" ffyddlawn y cyn-drysorydd am flynyddau lawer. Llwyddlodd trwy ei ymroad a'i ddyfalbarhad' i godi y .casgliad tuag at y gronfa hon, raddiau lawer, a theimlid mae dyled- us ydoedd cydnabod yn ddiolchgar wasanaeth mor deilwng. Bydded i'n brawd, yn ei hienaint a'i lesg- edd, gael nawnddydd esmwythach o hyn hyd derfyn yr yrfa. Derbyniwyd nifer o. gytu.ndebau diddymedig oddiwrth ysgrifennydd cyffredinol y Gronfa Fenthyc- iol. Golygai y rhai hyn fod yr eglwysi canlynol wedi talu y symiau a nodir o'u dyled,—Cymdu, 5i°p.; Llansantffraid, ioop. eto, ,SOp.; Carnedd- au, 5op. Derbyniwyd' cen,adwri o Ddosbarth y Trefi Seisnig mewn perthynas i eglwys Hill's Lane, Am- wythig, yn galw sylw at yr angen am gymorth ychwanegol i'r eglwys hon. Trwy ymdrech dv?n mewn cyfraniadau teilwng gan yr aelodau, a rhocld- ion arbennig, llwyddwyd i gadw yr eglwys hon i fod yn gartref i 'Gymry Methodistaidd am flynyddoedd lawer—er blynyddoedd ieuenctid Henry Pees, a chyn hynny; ond y mae y gyfran a dderbynir oddiwrth y Drysorfa Gynorthwyol yn rhy fechan yn wyneb yr amgylchiadau presennol, ac y mae yr eglwj^s yn suddo i ddyled. Mae hen eglwys Hill's Lane wedi cael colledion trymion y blynyddoedd diweddiaf trwy farwolaethau, ac ar hyn o bryd y mae amryw o'r aelodau mwyaf ffyddlon yn y fydd in. Pasiwyd yn galonnog ac unfrydol yn y Cyfarfod D'osbarth di- weddaf, Mawrth 16, iqi6, Ein bod yn gwneud cais at Bwyllgor y Genhadaeth Gartrefol aim grant o sop. i eglwys Hill's Lane." Wedi ystyr;,a,eth deg gan y C.M. a gynhaliwyd yn Hill's Lane, Mawrth ajain, 1916, cadarnhawyd: hyn gydag unfrydedd. Gohir- iwyd penod'i ymddiriedolwyr ynglvn a'r gwaddol- iadau yn yr Adfa a Llanfaircaereinion hyd y C.M. nesaf. Rhoddwyd adroddiad gan y cenhadori fu yn ymweled ag eglwysi y Genhadaeth Gartrefol, a phas- iwyd y ceisiadau am y 'grants' arferol iddvnt. Oherwydd absenoldeb swyddogion eglwys Suffolk St., Birmingham, a'r llyfrau heb ddod i law, pen- derfynwyd fod yr ym-chwiliad i hanes, yr achos, a'r Archwiliiad ar y llyfrau, i gael ei wneud ynglyn a'r