Seren Cymru

ADGOFION MAB Y BWTHYN. Cefais fel miloedd o blant Oymru fy liienditliioi a rhieni duwiol, a chefais ragor na 11awer o lionynt; cefais eu cadw yiillir, a bu eu gweddiau yn fy nghysgodi nes cyrhaedd o honof oedran gwr. Credaf nad aeth diwrnod o'm hoes hcibio tra fuont byw hob i mi gael fy nghofio ganddynt wrth yr orsedd. Ond, y maent er's tro bellach wedi rhydio'r hen Iorddouen. Syniad wedi ei fenthyca gan ein cenedl am farw yw'r afon, onide? Rhyfedd morUytt- an a dwfn y Hit trwy em hemynau. Syndod mor effeithiol y chwory ar danfc lleddf y teimlad Cymreig. Tyna a t on yd d o ddagrau wrth gaiiu am dani. Nid wyf, er hyny, mewn cariad a'r syniad o afon yn Knell wahaniaethol rliAvng gAvlad y eystudd mawr, a bro dawel yr aur delynau, (Aid pwy ydwyf fi i symud ei gwely. Fel y dvvvedais, cafodd fy nhad a'm mam fyw yn hir: parchasant ddeddfau'r wlad y ganwTd a,c y mag'wyd hwynt ynddi; carent eu cymydog- ion; gwnaethant garedigrwydd a, llawer; buont ffyddlonacli crefyddwyr na miloedd sydd yn ei phroffesu, a gadawsant y byd rhyw gymaint yn well ar eu holau, a hyd y gwn, ni Avnaeth neb ysgrifenu eu henwau, chwaethach eu hanes, a eithrio gwneuthur- wyr eu heirch a Chofrestrydd yLlywodr- aeth, a'r unig reswm iddynt hwy wneuthur ydoedd ei fod yn rhan o'u barn beunyddiol. Ni chlwyfwyd fi o herwydd hyn am y g-wyddwn fod llawer cystal a hwythau, a rhai fe ddichon gwell, os nad oedd gan- ddynt arian ac e wyllys wedi eu gadael ar eu holau, a'u eoffa. dan yr un dynged. Yn yr adgolion hyn, os caniata Dr. Williams, Glandwr, ysgrifenaf yehydig bach, bach, o hanes nhad a mam; yn benaf o fewn y cylch teuluaidd. Hanes, ebe rhywun. Pwy hanes oedd iddynt? 'Clilywais i na da na drwg am danynt erioed. Feallai na clilyw- aist; mae llawer heblaw ti yr un fath; or hyny ma,e iddynt hanes. Pa dad a mam teilwng, neu anheilwng o ran hyny yn mhlith dosbarth gweithiol Cymru sydd heb greu hanes? A ddaeth y cyrn sydd galet.3,d a'r g¡areg ae p rifedi y gorchymynion ar ddAvylaw tadau ein gwlad heb hanes iddynt? Naddo, neno dyn. Welaist ti ddim y rhig- olau mawr ion yna guddiasant dlysni wyn- ebau siriol ciaiioeddl o famau cyn cyrhaedd deugain oed, 6 herwydd prydler am fod uwch angen, gofalon teuluaidd, ac ymgais i fyw yn didy yn y byd? Hanes, oes greda i wir. Oes yna ddim hanes i Mary mam. Bob a Rhys Lewis, yr lion allodd fesur ei heinioes i'r diwrnod braidd wedi ld gladdu Bob, wrth yr yehydig gynilodd trwy fyw mor agios i angen? Oes, ac er ei fod yn hysbys yn y nefoedd', ni fyddem ni yn ei wybod oni bai i Rhys ei osod mewn ysgrifen. Declueuodd nhad a mam eu byd yn tJebyg. Ganwyd liwynt o rieni tlawd, digon parchus a ohymeradwy hyd y gwn; ni chawsant awi '6 ysgol ddyddiol, a bu raid iddynt fyned at ddieithriaid i ducchreu ymladd brwydr bywyd pan yn naw mlwydid oed. Clywais y dda-u yn adrodd droion am y caledi bti,oitt trwyddo yn moron- ddydd eu hoes. Wyr merched rhanau gVi 10- dig presenol Cymru ddim am y calechvaith f11; eu rhyw yn orfod ei wneuthur yr adeg yoo. a diolch 'i Dduw am hyny. Pedwar lie y bu mam yn gwasanaethu ynddynt, ac yr oedd penau teuluoecld y tri chyntaf yn bobl grefyddol, yn mynyehn moddion gras, yn parchu'r Sabboth, ac yn rh.wyddh.au r llordd i'r rhai .oedd oddi danynt gael my nod i gyfarfoidydtl' yr W}"thnos a'r Ysg-ol Sul. Taenellwyr ydoedd ei rhieni, a chydar Anibynwyr y oodwyd hi. Pan o gylch pymtheg oed gwelodd am y tro cyntaf fed- ydd y Testament Newydd yn cael ei wein- yddu yn yr aAvyr agored. Cafodd y wel- edigaetli argraph neillduol arni, a swynwyd hi g'an yr lygfa. Canodd y dyrfa ar lan yr afon: Af ar ol yr Apostohou, &c- Glynodd. v gciriauyn ei chalon ac or ym- drechu ou hanghofio, a plicidio uicddwl am yr ordinhad mynent aros yn ou i-ficdtl ivl. Teimlai yn ddig wrthi ei liunan am gan- latau iddynt gael cymaint ..0 ddylanwad arm. Ond yr oedd y saeth wedi glynu. 0 hyny alian, elai. bob cyfle i weled yr or- dinhad yn cael ei gnveinyddu, a theimlodd cyn hir awydd i ymostvvng iddi. Tua'r flwyddyn 1834 aeth i Avasanaetha at Sheci a Mali Roes, Gram, Llanychaer. Cymeriadau arbenig am eu duwiolfrydedd ydoedd. Sheci a Mali. Cyiielid addoliad teuluaidd ar eu haelwyd bob boreu, end boreu'r Sab both, a'r rheswm dros beidio ei gynal. boreu'r Sabbath ydoedd, rhoddi pob mantalis i bawb ar ol gorphen cymaint gwaith ag oedd raid ei gyflawni fyned yn amserol i'w gwahanol gapelau. Methodist oedd Mali rwy'n medd- wl a Sheci yn Fcdyddiwr, a dywedai ef ambe11 waith mewn ysmaldod fod Mali ac yntau yn myned tua'r nofo,e.d,,cl ydd hyd "iet yr heol." Disgynyddion teil- wng o'r par duwdol ydynt loan Rees, Car- narvon; If a n Rees, Treorci; a Phillip Rees, LJanychaer. Cynyddodd mam yn fawr yn ei gwybodaeth • ysgrythyrol y blynj-dd oedd y bu yn y Garw. Coffhai am danynt fel y cyfnod anwylai o'i hoes. Pe digwyddai y tywydd fod yn rhy ystormus ar y Sul i fyned i'r capel, treulid yr amser mewn darlJen ac esboni gwahanol ranau o Air Duw. Yr oedd hefyd y pwngo mewn bri yn Sir Benfro y pryd hw inv. a phob ysgol yn dysgu un neu ddau yn dmvyadl bob blwyddyn. Oodwyd Tiswri gida chrefydd trwy ofierynoliaeth y pAvnge. Mae yn fy rneddiant hen gyfrol o honynt wedi eu rhwymo yn ofialus gan law .angheliydd fv mam, flynyddoedd cyn fy ngeni. Mae am- ser wedi eu malurio, ond erys yn worthfaAvr yn fy ngolAvg. A. gianlyn ydynt rai o'r. testynau: --Cytiawnha:d, Sancteiddhad, Y Sab bath, Bedydd, losu Grist, Pechod, Gorph- eiiAvyd, Crolygfeydcl y Groes, Y Farn Ddi- wedcLaf, Dedwyddwcli y saint, SiaAvns Avaol fyddai gan lawer o honom y dyddiau hyn mewn g-ornest yn y Gair a'r tadau oedd- ent mor hyddysg yn yr athrawiaethau. Credwii y byddai yn fendith croosawu. y cyidlun yn ol i'n liysgolion Sul. Own y chwlarddai llaAver wrth ei wrando, ond gell- id dal hyy, a byddai yr elw yn sylwecidol. PedyddiAvyd mam yn Jabez gan y diwedd- ar Barch. VIm. OAven, tadcu y Parch J. Gwyn Owen, Greenfield, Llanelli,, pan o gwmpras dwy ar "bymtheg oed. Meddai gof mwy na'r cyffredin; gallai ahv yr aduodau ddysgodd pan yn ieuangc at ei gwasanaeth pan meAvn dadl ar unrhyAv bAvrtg-c. Medrai adrodd Salmau a phenodau meithion heb wall braidd pan wedi croesi ei p hod war iif- ain oed, ao anodd fyddai adrodd adnod neu frawddeg o'r Beibl na fedrai droi atynt ar unwaith. Bu ymdaith blynyddoedd cynt- af fy nhad yn hollol wahanol; ni fu mor ffodus a mam; aeth i Avasanaethu at ddyn- ion nad oeddent yn ofni Duw lla pharchu'l' Sabbath. Dichon hefyd na wnaeth y clef- nydd goreu. o'r cyfleusderau gafodd. Both bynag am hyny, pan unodd mown miodas a mam ni Avyddai lythyren o'r Wyddor. Blinai ei anwybodaeth laAver arni, a sut y cymerodd ef ac yntau mor anllythrenog sydd wedi bod yn syndod i mi, obiegid yr oedd tipyn o urddas yn ei natur yn y cyfeiriad ynja. Clywais hi yn dweyd droion yn y cylch teuluaidd gymaint o drafferth oedd hi wedi gael i neyd rhyAv shap arno. Ffaith ydyw, mai u-1) or pethau cyntaf wnaeth ar ol priodi ydoedd prynu 11yfr ABC, er ei ddysgu i ddarllen. Er iddi AAriieuth«r hyny a llwyddo yn ei hamcan, thalai hi ddim i neb gyfoirio, at It yiiy. Synais gan- waithl am y drafferth gymerodd, y dyfal- barhad ai-ferodd, a'r amynedd <ldangosodd er cael nhad yn ddadleuwr, oblegid lied araf ydoedd yn niyd meddwl, a gofynid llawer o bwno i giael rhai pethau i airos yn eigof. Dywedai weitliiau pan yn mron a, rhoddi fyny i'w gael i ddeall yr hyn fwriadai iddoi, arn adnod neu hwnge: Wet wir, Wil bach wyt ti yn hynod dwj>; wtelos i neb mor slow i Werd a ti. Os eymerwn ei biaid a diadleu. drosto, ei anfanteision bo- r: reuol, &c., atebai fi mewn llais awdurdodol: MHo e \v!edi oa'l cymaint 0. fanteision ag wdw i wedi gia'l pe ta fe ond 'i defnyddijo nliAvy. Pa fanteision gafes i? A edryeh ar yr amser wdw i wedi bod yn poeni gydag e. Efallai y dvwedAvn: Ie, mam, rhaid i chi gofio mai un o fil y' elii. YiiA codai ei llais yn fygythiol a dywedai: NaAvr taw, a thaw mewn. munud a dy hen waAvdiaeth.; rhwydd y gelli di siarad; a phaicl bod inor fiipant ar dy dafod. A thewi oedd ddoethaf i mi hefyd pan fyddai yn yr hwyl yna. Un tro dywedodd wrthyf, yn ei glyw, pian yr oedd yn aralach nag arferol yn cymeryd i mewn rywbeth oedd hi am iddo ddeall:Mae dy dad yn un o'r dynion bach twpa nabyddes i ariod. Ody wir, AAiel e ddim 'i hunan; rhaid pwno pobpeth i'w feddwl. Atebai ef gan Aveim, dyna lwells i ni wodi bod, fachgen, i ga'l gwraig a mam mor dda. O'r braidd nad oedd yn caru ei chlyAved yn ymosod arno. Cofiaf un tro i mi ddywedyd wrthi am ryw ateb rhoddodd nhad i ofyniad gafodd yn yr Ysgol Sul, tic ymgrymais Avrthi na fyddai ne l) o Avelediad clir a meddwl addfed yn ateb fel yna. Ond, os do, cefais hi heb dosturi; danododd i mi y manteision ma wrion oedd wen wedi gal ar hyd fy oes; yr ysgolion y bum ynddynt, a'r arian oedd wedi ei wario trwy chvvys wyneb fy nhad ar fy addysg, yr athraAvon duwiol fu yn trafferthu gyda fi a'm bath, a'r boen oedd hi wedi gymeryd i'm gosod ar y llwybr iawn. 'Wyt ti Avedi myn'd yn fachgen mawr iawn; a Ineddyliau pobl eraill yn fwy cymeradwy gyda thi na meddjdiau dy dad a finnau. Am a Avta. i nad oedd ateb dy dad mor agos i'r gwirionedd ag unrhyw un roddwyd yn y dosbarth. Beth bynag i l i. dy glwecl I)ytli am hyny paid 'y ngadael i dy ghved byth ito yn siarad yn amharohus am dy dad. Ti ddyle fod yr diwefcha i awgrymu peth fel hyn am dano; a'r cynta' i'w amddiffyn. Pan gymerodd ei hanadl, nienlrais mewn amddiffyniad dd wleyd Avrthi na Avnaethuni ond yr hyn oedd hi yn ami yn ei wneuthur, Ni wnaeth hyn ond ei thynu allan a gAveu- thur ymosodiad arall arnaf; giiaotli. iia,'r cyntaf. (TAV barhau.)