Baner ac Amserau Cymru

CLWB YR EFAIL A'R DDEDDF ADDYSG. Y PLAN OF CAMPAIGN. EISTEDDIAD XXXII. Pa ham mae Cymru'n ymladd.-Beth a wna Wesleyaid Cymru ?—Bath wna'r Methodistiaid Calfinaidd."—Beth wna'r Bedyddwyr 1—Beth wra'r Annibynwyr ? -Beth wna'r Crynwyr '?—Beth mae Lloegr yn wneud ? — Dull Effeithiol o Wrthwynebiad Goddefol.—Un o fondith- ion y Ddeddf Addysg.—Trefnu'r frwydr. -Beth mae Lloegr yn Wneud.—Yr 1 Oxford Movement' newydd-a hen.- Cenadwri o'r City Temple.— Yr Isle of Wight, St Albans, a Chroesoswallt.— Enghreifftiau eraill. — Condemnio Sir Feirionydd. Ni bu o'r blaen, o leiaf o fmvn c6f y genhedlaeth hon, unrhyw fater cyhoeddus allasai hawlio a chadw sylw di-d6r y wlad am gyhyd o amser ag y mae y Ddeddf Addysg wedi gwneud. Mae Clwb yr Efail, yr hwn a gynnrychiola farn a theimlad y wind yn well na'r senedd ac na'r Cynghor Sir, wedi bod yn ymdrin a'r cwestiwn o wythnos i wythnos am wyth mis. A'r hyn sy'n hynod yw, nad oes yr un arwydd i'w weled hyd yn hyn fod aelodau'r Clwb, nac yn wir y wlad a gynnrychiolir gan y Clwb, ac i'r hon, drwy golofoau'r FANER, y rhoddir bob wythnos adroddiad o'i weithrediadau, hyd yn oed yn dechreu blino ar yr ymdrin- iaeth a geir ar y pwngc. Mae y cyfarfod- ydd nid yn unig yn dal eu tir o ran lliosog- rwydd y cynnulliadau, ac yn y sel a'r brwdfrydedd a'u nodweddant, ond pe tae bossibl yn cynnyddu o'r naill wythnos i'r llall. Dengys hyn oil y fath afael dwfn y rhaid fod y pwngc wedi gael ar feddwl y wlad, ac L i ba raddau y mae cydwybod Ymneilldu- aeth a gwerin Cymru wedi cael ei gynnhyrfu gan y mesur gormesol hwn. Mae o leiaf dri anhawsder mawr yn gwynebu'r Clwb bob nos Sadwrn. Y tri hyn ydynt:— Yn gyntaf, cael lie i'r dorf o ddyeithriaid a geisiant y fraint o gael bod yn bresennol yn y cyfarfodydd. Yn ail, cael lie ar y rhaglen i hanner y personau awyddus i gymmeryd rhan yn y gweithrediadau. Yn drydydd, cael amser i ymdrin â. hanner y materion y teirolir y dylid rhoddi. sylw iddynt yn mhob cyfarfod. PA HAM MAS CYMRDrT YMLADD. Ein gwaith ni heno,' ebe'r doctor, pan yn dechreu'r gweithrediadau nos Sadwrn diweddaf, 'ydyw ystyried ar ba linellau y I caria Cymru yn mlaen y rhyfel yn erbyn offexriadaeth Egiwysi Lloegr a Rhufain.' I Clywch clywch llefai'r dyrfa'n frwd. Syr!' ebe clerigwr, yn codi yn awdur- dodol yn ngbanol ei frodyr, ac yn troi at y Ilywyd,-I-' Syr, mi a fynwn i chwi a'r cyfeiUion anystyriol yma a arweinir ar gyfeiliorn yn y Clwb hwn i gofio dysgeid- iaeth hen dderwyddon Cymru—dysgeid- iaeth sy'n cydgordio a dysgeidiaeth ein Hysgrythyrau ninnau. A laddo a leddir meddai'r hen dderwyddon; a I Pawb ar a gymmerant gleddyf a leddira clileddyf,' medd yr Ysgrythyr. I'w ddirfawr syndod, gwelodd y clerigwr y dorf yn uchel gymmeradwyo, yn hytrach na gwawdio na beirniadu ei eiriau, Gan dybied felly fod mwyafrif mawr y cyfarfod o'i blaid, ychwanegodd :— Ymgroeswcb, felly, mewn pryd, rhag tynu o lionoch gledd i'ch niwed eich hun Chwarddodd rhai o'r hogiau. Gwridodd y clerigwr, gan ddyweyd yn llym a ffrom- 11yd 1 Nid mater i chwerthin am ei ben yw, ond mater i fod yn ddifrifol iawn yn ei gylch ydyw.' 'Gwir, syr,' ebe'r melinydd. 'Ond chwerthin oedd yr hogiau wrth eich gweled yn rhoi'r esgid ar y troed chwith.' 'Nid wyf yn deall,' ebe'r clerigwr yn ammheus. Z5 'Nac ydych, mae'n amlwg,' attebai'r melinydd, yn nghanol chwerthin cyffred- inol erbyn hyn, Ond os a laddo a leddir, ond os y neb a gymmero gledd a leddir a, chledd, gall yr hogiau fforddio chwertbin." Sut hyny ? gofynai'r cleriswr mewn penbleth. Am eu bod hwy all an o berygl/ attebai Wmffre, mor ddifrifol a barnwr ar y faingc. Yn ddiogel. a'r Ysgrythyr yn dweyd y csnt eu lladd ebe'r clerigwr, mewn mwy o benbleth nag erioed. 'O! na. Yr hwn sy'n tynu'r clead gyntaf sy'n cael ei fygwth gan y derwyddon a chan yr Ysgrythyr/ attebai'r melinydd, Ac felly, nid v ni, ond Eglwys Loegr a leddir, canys yr Ei?!wys sydd wedi cyhoeddi rhyfel, ac wedi dadweinio'r cledd A dyma gymmeradwyaeth ddigamsyniol y dorf yn dangos fod W mare wedi taro'r hoei ar ei phen. 4 Gwir ebe Mr. Phillips, y gweinidog, yn codi ar ei draed, ac yn amlwg yn cael gryn orchwyl i lywodraetlm ei deimladau. Pan gynnygiodd Cynghorau Sir Cymru ammod- au heddwch haeI-rhy hael o Iawer—i'r clerigwyr, gwrthodasant hwynt, a chyhoedd asant eu Jihad, eu rhyfel sanctaidd, yn erbyn y werin yma bythefnos yn ol' Ond mewn hunan-amddiffyniad y gwnaethom ni byny F dadleuai'r clerigwr arall. Felly chwi, ac nid y ni, sydd wedi tynu'r cledd gyntaf i ddechreu.' Na, nid felly chwaith,' sylwai'r crydd yn ei dro. Mae'r rhyfel wedi dechreu er's blwyddyn gron o leiaf. Cyhoeddi rhyfel yn erbyn Ymneillduaeth a gwerin y deyrnas a wnaeth y weinyddiaeth pan ddygwyd y Mesur Addysg gyntaf ger bron y senedd.' Olywch clywch llefai'r hogiau'n llawen. Mae'n weddus rwan galw'r ffaith i gof,7 ychwanegai'r crydd. Y weinyddiaeth ar ran ac er mwyn offeiviadaeth Eglwysi Rhufain a Lloegr a gyhoeddodd y rhyfel. Y weinyddiaeth a'r offeiriadaeth gychwyn- odd y rhyfel. Hwynthwy ymosododd ar fuddiannau, a hawliau, ac egwyddorion anwylaf Ymneillduaeth Prydain. A chau sicred ag y darfu Eglwys Loegr dynu'r cl6dd o'i wain i ymosod ar yr Ymneilldiiwr a breswyliai yn ddiofal yn ei hymyl, mor wir a hyny ceir gweled etto mai i'w niwed ei hun y gwnaeth yr Eglwys hyny a chan mai'r Eglwys dynodd gledd, yr Eglwys, ac nid Ymneillduaeth, a leddir a'r cledd yn y frwydr hon!' Ambell dro y gwna'r crydd anerchiad maith ond pan y gwna y mae yn cario argyhoeddiad adref i'r deall; ac yr oedd distawrwydd y clerigwyr mor arwyddocaol ag ydoedd cheers y gynnulleidfa. BETH WNA WESLEYAID CYMRU? Y cwestiwn sydd genym i'w ystyried yn Nghymru yw pa fodd y cariwn ni y frwydr yn mlaen yn Nghymru,' ebe'r llywydd dra- j chefn. l j A. allwn ni,' obo Mr. Ishmael Evans, yn J siarad ar ran nifer o frodyr Wesleyaidd o'i q, ailwn ni wneuthur yn well na ell. ra dilyn esampl ein brodyr yn Lloegr? Yn ein Cyfarfoci Talaethol ni, a gynnaliwyd yn Mhwllneu yn ddiweddar, penderfynasovn ni yn bwyllog nas gallem yn gydwybodol ufaddhau i alwadau y ddeddf orthrymus bresennoL' I Clywch clywch llefai'r dyrfa. 4 Tydw i ddim yn dyweyd,' chwanegai Mr Ishmael Evans, gyda gwen—f tydw i ddim yn dyweyd, cofiwch, fod cymmaint o hwyl a brwdfrydedd allanol i'w ganfod yn ein Cyfarfod Talaethol ni yn Mhwllheli ag sydd yn cael ei arddangos yn Nghlwb yr Efail yma heno ond yr wyf yn beiddio dyweyd, syr, fod ein hargyhoeddiad ni, fel Wesleyaid Cymreig, mor ddwfn, a'n pen- derfyniad ni fel enwad mor gryf ag eiddo'r cyfarfod hwn i wrthdystio hyd yr etthaf yn erbyn y ddeddf anghyfiawn a gorthrymus hon' A thrachefn torodd y gymmeradwyaeth I allan. BETH WNA'R METHODISTIAID CALFINAIDD. Mr. Hywydd/ ebe'r Parch. J. Morgan Jones, Caerdydd,' 1 falle y caniateir i mi, fel llywydd Cymdeithasfa'r De, i hysbysu beth fydd ein safle ni fel Methodistiaid ar y cwestiwn yma. Y mae ein Cymdeithasfa ni eisoes wedi rhoddi sain, ac nid sain aa- hynod, ar y mater. Clywch clywch llefai'r dorf. Ac yr ydym, fel Cymdeithasfa, yn y De ac yn y Gogledd, wedi amlygu yn glir a phendant y tir a gymmerwn ni ar y cwest- iWH. Yr ydym yn dyweyd wrth ein' pobl y byddant yn anffyddlawn i'w proffes os eaniatânt i'w plant fynychu Ysgolion Enw- adol perthynol i eglwysi Lloegr neu Rufain, tra bo Ysgol Anenwadol o fewn eu cyr haedd.' Clywch ciyweh llefai'r holl gynnull- eidfa yn unllaie, 'Yr ydym yn gwbl argyhoeddedig mai deddf ormesol ac anghvfiawn yw'r DJeddf Addysg yma; mai ei hamcan yw, nid dyrch- afa addysg plant y werin, ond rhoi gafael dynach i'r offeiriad ar yr awdurdod, y traws- awdurdod, y mae efe, genhedlaeth ar ol cenhedlaeth, wedi ceisio ei hawlio dros y bobl. Gan gredu hyn, mae Methodistiaid Cymru, tra yn wir awyddus am hyrwyddo buddiannau addysg yn mhob modd eyf- reithlawn, yn dyweyd ya ddibetrus nas gallant hwy yn gjdwybodol, nac yn gys-on a'r egwyddorion a broflesant;, roddi ufadd- dod parod i'r ddeddE hon.' A dyma daranau o gymmeradwyaeth yn | rhuo o bob rhan o'r gynnulleidfa. 'Mr. Llywydd,' ebe'r Proffeswr Hugh Williams, Bala, fel y gwyddoch chwi a'r cyfeilhon vma oil, mae yma gyssylltiad han- fodol yn bodoli rhwng y Bala a Methodist- iaeth ac ag addysg Oymru.' Clywch elywch l' llefai'r dorf. Ac yr wyf yn credu fod genyf hawl i ddweyd yma, Did yn unig fel un yn cyn- nrychioli Methodistiaeth y Bala, ond hefyd Methodistiaeth Gogledd Cymru, na fydd y Methodistiaid yn y Gogledd un cam ar ol eu brodyr yn y De yn eu gwrthwynebiad an- nhyblyg i ormes y mesur hwn. Tra y bydd- wn ni o blaid gweinyddu'r ddeddf byddwn yr un mor benderfynol y mynwn weled ei gweinyddiad yn gysson a plierlfaith ryddid cydwybod mor bell ag a fydd unrhyw gefn- ogaeth a roddwn i'w gweinyddiad hi yn myned.' Ac unwaith etto amlygodd y dorf ei chymrueradwyaeth. BETH WNA'R BEDYDDWYR ? Mr, Cadeirydd,' ebe boneddwr tywyll ei bryd, bywiog ei osgo, gan neidio ar ei draed, pan fydda i yn gwel'd y fresh levies yma, y catrodau newydd hyn, y Wesleyaid a'r Methodistiaid, yn ymuno a byddin fawr Rhyddhad Crefydd oddi wrth y Wladwriaeth, yn amlygu eu parodrwydd i gymmeryd rhan yn y frwydr agoshaol, rw i'n teimlo ei bod y;n bryd i'r old guard, y r hen veterans yn mrwydr fawr Rhyddid Cydwybod, sef y Bedyddwyr, i ddangos eu bod hwythau lawn mor selog, os yn fwy profedig, mewn brwydro na'r brodyr ieuaingc hyn.' Chwarddodd a cheeriodd y dorf, ac aeth y Pnfathraw Edwards, Coleg Bedyddwyr Caer- dydd, yn ei fiaen. "Ry chi i gyd yn gwybod, neu fe ddylsech wybod, fod y Bedyddwyr wedi bod o'r dechreuad yn bleidwyr ymarferol rhyddid cydwybod, ac wedi dioddef eymmaint a neb dros eu hegwyddorion, Ac felly, nid yw yn un achos syndod i chwi ddeall y bydd Bed- yddwyr Cymru ar y blaen yn y rhyfel sydd ¡ yn awr ar gymmeryd lie rhwng offeiriadaeth a chydwybod, rhwng gormes a rhyddid. B'le bynag y bydd y frwydr boethaf, cym'rwch fy ngair i, fe fydd y Bedyddwvr yno yn mlaenaf o bawb A ehyrnmeradwyodd y dorf yn llawen, Dichon, syr,' ebe Dr. H. ]) Evans, iiestiniog, 'y caf finnau, fel I'eygwr Bed- yddieuig o Ogledd Cymru, attegu yr hyn a duywedodd Principal Edwards, Caerdydd. Ga,laf sicrhau'r cyfarfod hwn v bydd adran y Gogledd o r old guard lawn mor barod i frwydo, a Uawn mor bybyr wrth frwydro, ag y bydd squadron y De' P:,y *vYch! clywch!' Well clone doctor!' iietarr hogiau. BETH WNA'R ANNIBYNWYR ? Mr. Cadeirydd,' ebe gwr patriarchaidd yr olwg arno, ai farf wen, hirllaes, yn disgyn yn mron hyd ei wregys. yr hwn, pan gafwyd mai Prmcipal Edwards (Dewi JrIôn) oedd y siaradwr, a gafodd dderbvn'ad tra theilwng gan y Clwb. Ond hyn sy' gen i i'w dd'weyd, ps, le bynag y bydd eisio gwrhydri neu feidd- I garwch tu hwnt i'r cyfirediu yn y rhyfel agoshaol, gallwch ymddibynu bob amser ar barodrwydd, a dewrder, a phrofiad y Sentars Cymreig.' 'Hwre!' Ilefai Guto, gan luchio'i gap i'r a,wyr, a Rwre gwaeddai'r hogiau ar ei ol, 'Fel y gwelwch wrthyf, gallaf anerch mwyafrif y cyfarfod hwn fel plant; ond yr wyf yn dyweyd wrthych, mi a fum ieuangc, ac yr wyf yn awr yn hen, ond yr wyf yn barod i fod y biaenaf o honoch oil i ddioddef os bydd raid dros fy egwyddorion A chododd brwdfrydedd y gynnulleidfa to the boiling pointy ys dywedodd ryw 'sglaig oedd yn deall Saesneg wrth y cyfeillion o'i gwmpas. 'Nid oes eisieu i minnau ond d'weyd gair,' ebe Dr. Oliver, Treffynnon. I mi y perthyn yr anrhydedd o ddilyn Dewi Mon yn nghadair Undeb Annibynwyr Cymru, ac yr wyf rn dymuno hysbysu fy mod, yn y modd mwyaf calonog, yn attegu yr hyn a ddywedodd efe am barodrwydd yr Annibynwyr i gymmeryd eu Uawn ran yn y brwydro all fod yn ein haros.' BETH WNA'R CRYNWYR. Gyda bod y gymmeradwyaeth a'r hon y derbyniwyd geiriau Dr. Oliver yn distewi, cododd p/.vr dye-thr ar ei draed, gan dd'weyd:— 'Mr. Cadeirydd, os yclyw dioddef dros egwyddorion yn rhoi hawl i siarad yn y cyfarfod hwn, yr ydwyf fi yn hawlio llais yma ar ran y Crynwyr Cymreig.' Clywch clywch I' llefai'r hogiau. 'Nid yw'r Crynwyr Cymreig heddyw yn bobl nerthol os mesurir eu nerth wrth eu rhifedi. Eithr os mesur eu nerth yw mesur eu dioddef, yna, yr wyf yn dyweyd nad oes neb enwad yn Nghymru yn fwy nerthol na'r Crynwyr, am nad oes yr un enwad erioed wedi dioddef mwy dros gydwybod nag a wnaeth ein tadau ni.' A thorodd y gymmeradwyaeth uchel allan o bob tu. 'Ac,' ychwanegai'r Crynwr/penderfynodd ein pobl ni yr wythnos ddiweddaf y taflent eu coelbren i fewn gydag Ymneillduwyr eraill Cymru yn y frwydr hon.' 'Clywch! clywch!' Ilefai'r lioll dyrfi- oddi gerth, wrth gwrs, y clerigwyr, y rhai a sylient mewn syndod a braw ar y modd yr oedd y catrodau Ymneillduol, y naill ar ol y llall, yn derbyn yr her a daflwyd i lawr iddynt gan yr offeiriadaeth. Ond,' ebe un o'r clerigwyr yn wawdlyd, 'onid ydych chwi, fel Crynwyr, 3/n anghofio un o'ch egwyddorion syIfaenol wrth gym- meryd rhan mewn brwydr o gwbl. Yr Qjddwn i bob amser yn ystyriednadoeddech chwi byth yn appelio at fraich o gnawd, eithr mai troi y gern arall i'rtarawydd a wnaech!' Chwarddodd ei gyd-glerigwyr, gan dybied eu bod wedi rhwydo'r Crynwr. Eithr hwnw yn dawel a attebodd :—- 'Fel y gwnaeth ein tadau, felly y gwnawn ninnau. Nis gallwn godi dwrn yn erbyn hyd yn oed gormeswyr; ond ar y llaw arall, gallwn wrthod ufudd-dod gwirfoddol i ddeddf ormesol-a hyny a wnawn ^'Clywch! clywch ebe'r hogiau. 'O! os na fydd gwrthwynebiad gwaeth na hwn yna i'w ddisgwyl, gwnawn yn burion a chwi I' ebe'r clerigwr, dan chwerthin. DULL EFFEITHIOL 0 WRTHWYNEBIAD GODDEFOL 'Tybed?' ebe'r iCrynwr, mor dawel ag erioed. I A wyddoch cliwi sut y gwaai ein tadau ni gynt? Rhoddaf i chwi enghraiffc. Yr oedd dwsin 0 honynt yo cynnal cyfarfod gweddi—yn groea i Ddeddf y Tai Cyrddau, fel y gelwid un o'r deddfau gormesol v perthyn y Ddeddf Addysg iddynt. Dasth swyddog gwladol yno atynt gyda gwarant i'w dai, a'u dWYiJ 0 flien yr ynad heddwch. Er mai un swyddog oedd. a bod yno ddwsin o ddyni n taigryf i'w gyfariod, ni cbauodd yr uu o hynyut ddwrn i'w erbyn.' ^Ha! ha! ba!' chw.rddai'r clsrgwyiv 1 Is id yw y f&th wrthwynebiad a hwn yna yn beth i ddychrynu riiegddo." Ie. Orid aroswch, i chwi gael clywed diwedd yr yston,' ebe'r Crynwr, mor dawe! ag erined. Pavi y swyddog í rewn, ebe ie wrth y Cryn wyr Yr wyf yn eich cymmeryd oil i'r ddalfa, gyda gorsbymyn i eica dwyn 0 flaen yr ynad.' Parion,' at- j tebai un o'r Cryuwyr dros y Heill. Wele ni yn barod. Fedrwa ni ddiru gwrthwvnebu awdurdod y gyfrait.b. Feiiy. cymuier ni.' A e. deuwcb, ynte/ eba'r swyddog, gan gyreirio at y drwa, a thybled y denent gydag ef yn rawydd. O, na oedd atteb annis- gwyhadwy y Crynwyr, er nas gallwn wrth- YJHf-v1 :f t,raich 0 gnawd i awdurdod y • ru P1B Ssllwn roi ufudd-dod gwirfoddol 1 gy.-raith anghj fiawn. Mae dy warant yn dy awaurdodi i'n cymmeryd ni. Mae ein hegwyddorion ninnau yn ein gorchymyn ni 11 beidio dy wrthwynebu. tra, ar yr un pryd, ?r\6]f gorcljyray!l i beidio ufuddhau.' Ond sut medraf fi eich dwyn 0 flaen yr ynad os na ddeuwch o'ch gwirfodd V gofyn- ai r swyddog. 'O! dy fusnes di yw hyny, frawo oedd atteb y Crynwyr. Chwarddodd yr hogiau yn uebel. Sat buodd hi wedj'o?' gofynai Sam. 'Ar ol ystyried y cwestiwn am dipyn,' ebe'r Crynwr, I aeth y swyddog allan i gyrchu cerbyd a cheffylau a chyn hir daetb y rbai hyny at y drws. Rwan,' ebe'r swyddog x wrth y deuddeg Crynwr, dyma gerbyd i'ch cludo at yr yoad,' 'Purion,' attebai eu biaenor, ond nis galltvn ni fyned yn wir- foddo! i'r cerbyd. Rhaid i ti, frawd, ein cludo a.'n gosod ynddo bob yn un ac un Chwarddodd yr hogiau yn uwch nag erioed wrth weled dadblygiad possibiliaethau gwrthwynebiad goddefol. Felly,' ychwanp,gai'r yaton-vr, 'ciuoodd y swyddog hwynt i'r cerbyd ac yna gyrodd i dy yr ynad. Ood wedi cyrhaedd yno, gwrt^h- odai'r deuddeg ddisgyn o'r cerbyd drscbefn 'Na!' meddent, I nis gailwa roi ufudd-dod gwirfoddol i ddeddf anghyfiawn; ac felly ni rodiwn yr un cam at yr yrtad A gorfu i'r swyddog druan gael help dracbefn i gario pob un o'r Crynwyr cydwybodol byny i fewn i ystafell yr ynad. Dyma sut y gwrthwyn- ebai ein tadau ddeddf ormesol, a dyna But y gwrthwynebwn ninnau weinyddiad y Odeddf Addysg—olynydd teilwng Deddf Unffarf- iaeth, Deddf y Tai Cyrddau, Deddf y Corph- oriaetbau, a daddfau gormesol eraill y Stiwardiaid ddau cant 0 flynyddoedd yn ol ebe'r Crynwr. A thro id chwertmniad y dorf yn gymmeradc wyaeth frwd, a gwawd y clerigwyr yn bryder a braw. 'WeJ,' ebe'r llywydd, yn codi ar ei draJd, pan ddaw y summons allan yn erbyn Ymneill- duwyr Cymru i dalu'r dreth, daw miloedd i weled Mr. Ishmael Evans, Mr. J. Morgan Jones, Principal Edwards, a Principal Rowlands, ac eraill, yn cael eu cario bob un gan bedwar plismon 0 flaen maioge yr ynadon,' Chwarddodd yr hogiau. Erbyn hyny,' ychwanegai'r llywydd, bydd y wlad yn dechreu sylweddoli beth yw gormes y ddeddf. a beth yw grym egwyddorion Ymneill- duaeth.' A thorodd y gymmeradwyaeth frwd fyddarol allan drwy'r holl adeilad. UN 0 FENDITHION Y DDEDDF ADDYSG. 'Ballach,' ychwanegai'r doctor, I rhaid i ni edrych b'le a sue yr ydym yn sefyll. Yr hyn sydd sicr hyd yma yw, fod holl enwadau Cymru yn barod i'r frwydr 'Hwre lads! hwre liefai Guto a Sam, gan arwain yr uchel gymmeradwyaeth, Yr ail beth sicr hyd yma,' ychwanegai'r doctor, 'yw yr anghofia enwadau Ymneillduol Cymru eu gwahaniaethau bychain eu hunain-o leiaf, hyd nes bo'r frwydr hon wedi cael ei hym- ladd a'i hennill 'Ac erbyn hyny/ ebe Mr. Ishmael Evans, 'mi a hyderaf y bydd y gwahaniaethau hyny wedi cael eu hanghofio mor liwyr fel na fedrwn ni, pe baom yn treio gwneuthur hyny, eu cofio hwynt drachefn Clywch clywch meddent oil, 'Felly,' ychwanegai'r llywydd, 'dynn ni, fel Samson, yn cael y melus allau o'r chwerw, a bywyd o safn marwolaeth. Mae'r Ddeddf Addysg, a fwriadwyd i ladd nerth Ymneillduaeth, eisoes wedi gwasanaethu i asio yn un fyddm gref boll alluoedd Ymnoillduaeth y deyruas.- Felly,, wele Prydain eisoes yn ddau wersyli mawr. Ar y naill du cawn holl offeiriadaeth Eglwys Khufain a'r adran Babyddol 0 Eglwys Loegr. Ar y llall cawn yr holl enwadau Ymneillduol, gyda nifer liosog 0 glerigwyr efengylaidd Eglwys Loegr, a nifer lliosocach fyth o 1 oygwyr gonest a deallgar Eglwys Loegr. Tu cefn i'r blaeaaf mae grym--neu wendid— gweinyddiaeth Mr. Balfour, yngbyd a thraddod- iadau gormes Egiwysi Rhufaiu a Lloegr. Tu cefn i'r llall mae nerth argyhoeddiad, grym cydwybod ac egwyddor, a synwyr da gwerin y deyrnas TREFNU'a FRWYDR. A dangosodd y gymmeradwyaeth pa mor gywir yr oedd y doctor wedi mesur barn a theimlad y gynnulleidfa, 'A rwan,' ychwanega¡ r doctor, mae genym i ystyried sut mae trefuu'r fyddin sydd yn barod i ymladd, a pha ranau o faes y frwydr a fedd- iennir genym yn gyntaf.' 'Mr. Llywydd/ ebe un o'r gynnulleidfa. 'Ai doeth yw i ni fyn'd yn mlaen i drin ein plan of campaign yma yn ngwydd a chlywedigaeth ein gwrtbwyuebwyr ? Onid gwell fyddai Í oÍ geisio ganddynt hwy i ymr.eiUduo i'w gwersyli eu hunain, ac ni ninnau gario ein hymdrafodaeth yn mlaen yn gyfrinacho! V Cymmeradwywyd y syoiad yn uchel gan rai. Ond attebodd y doctor