Y Cymro

Araith Mr. Lloyd George. Gwnaeth Mr. Lloyd George ei ddatganiad hir-ddisgwyliedig ar ein darpariaeth mewn offer rhyfel ac effeithiau ei Fesur yn y Ty nos Lun yr wythnos ddiweddaf. Bu'n siarad am tua dwy awr, a gellir dweyd yn ddibetrus fod ei araith yn un 0"r rhai mwyaf pwysig 0"i areithiau mawr ar y rhyfel. Nid yw Mr. Lloyd George yn un oi'r gwladweinwyr fyn- nant guddio na chelu'r perygloii, ac yn ei ddatganiadau plaen a wyneb-agored o bryd i bryd y mae wedi cyflawni gwasanaeth amhris- iadwy i'r wlad yn argyfwtng- mwyaf ei hanes. Cwynir fod rhai o'n gwladweinwyr yn suo'r wlad i gau-hyder a diofalwch trwy gelu ffeith- iau anffafriol ac anhyfryd, ac y mae rhyw ddosbarth wedi bod yn ceisio dylorni Mr. Lloyd George a'i gyhuddo o fod mewn cyng- rair a'r cynhyrfwyr T'oriaidd yn y wasg ac yn y Ty. Ond dyna'r athrod mwyaf ellid ei roddi ar Mir. Lloyd George. Perygl ei wlad :sydd yn ei olwg d; ac yn enwedig y perygl wel ymysg y gweithwyr, pa, un bynnag a'i ynglyn a'r ddiod feddwol ai ynte ynglyn ag ystyfnigrwydd aelodau'r Undebau na fynnant t, ildio eu hawliau a rhoi ffordd i gydweithio a Thai heb fod yn meddu eu medr hwy.

Twysigrwydd yr Arfau- Danghosodd yn ei araith nos Lun pa mor bwysig oedd arfau a pheirianwa.ith yn y 'rhyfel presennol. Ni bu rhyfel erioed lie mae'r peirianyddol yn chwarae dim tebyg i'r hyn a chwery yn y rhyfel hwn. Mae llwydd- iant y Germaniaid i'w brio,doli bron yn gyfan- gwbl i'w rhagoriaeth a'u huwchafiaeth mewn peiriannau difaol ar ddechreu y rhyfel. Syl- wodd ar nerth peiriannau i aohub bywydau. Mwyaf oil o nerth peirannol fydd gennym i sefyll ar y diffynnol, lleiaf oil o- ddynion fydd eisiau yn y llinell. Yr oedd y Germaniaid wedi gallu dal safleoiedd cedyrn yn erbyn byddin gref o Ffrancod am wythnosau heb ddim oind go o ddynion gan y rhai yr oedd tua hannercant o ynnau peiriannol, a'r Ffrancod yn colli lluoedd o'u rhengau yn yr ymosodiad. Shrapnel oedd popeth gennym ni yn y cychwyn ac am hir amser, tra yr oedd Germani yn cynhyrchu pelennau o nerth ffrwydrol uchel. Ym Mai yr oedd Germani'r pryd hwnnw yn troi allan 250,ooo^ y dydd oi'r pelennau hyn, a ninnau 2*500 a 13,000 0 Shrapnel.

Yr Angen am Weithwyr. Ond pell ydoedd o fod yn, foddhaol ar yr hyn a wnaed nac o'n suoi i feddwl ein bod wedi cyrraedd pen y bryn. Yr angen mawr yn awr yw'r angen am weithwyr-am weith- wyr medrus yn y lie cyntaf. Mae peiriannau ardderchog o'r gwneuthuriadi diweddaraf, ar gyfer gwneud peiriant-ynnau, yn sefyll yn segur am nad oes modd cael gweithwyr medrus i'w gweithio. Yr unig ffordd a wel i ddyfod dros yr anhawster yw i'r dynion medrus gymryd eu teneuo a'u gwasgar, a derbyn gweithwyr heb fedr peirianyddol i'w helpu. Ar gyfer y ffaetrioedd newyddion mae angen am 80,000 o weithwyr medrus, ac o ddau gan' mil i dri chan' mil 01 weithwyr eraill i'w cynorthwyov Yr ydym yn ysgrif- ennu cyn i adroddiadau am ymweliad Mr. Lloyd George a chainolfannau mawr y gogledd gyrraedd. Aeth yno ganol yr wythnos i apelio at y gweithiwyr yn y mater hwn. Disgwylir yn bryderus am ganlyniad ei genhadaeth bwysig. Mae darllen geiriau terfynol ei araith fawr yn y Ty yn ddigon i beri arswyd arnom, a dylai'r cyfryw apel gyrraedd calon y gweith- wyr Sosialaidd yn Scotland. Mae ei rybudd Rhy Ddiweddar wedi swnio yng nghlust- iau'r wlad ar hyd yr wythnos, ac amf un 0 ael- odau'r Ty wedi eu hadsain cyn yr ymwahan- iad dros y gwyliau. 'Mae camrau'r Cyng- hreiriaid ar hyd y rhyfel, meddai, w,edi eu dilyh gan ddrychiolaeth y Rhy ddiweddar," ac oni bydd i ni gyflymu ein camrau bydd i ddamnedigaeth ddisgyn ar yr achos cysegr- edig drüs yr hwn y mae cymaint o waed wedi ei golli. Apeliai at feistriaid a gweithwyr na adawent i'r gair Rhy ddiweddar" gael ei ysgrifennu ar ddorau eu gweithfeydd.

Y Symudiad o'r Dardanels. Pan ar fynd i "r wasg yr wythnos ddiwedd- af, daeth y newydd am ymneilltuad ein mil- wyr o Sulva ac Anzac yng Ngorynys Gallipoli, ac er fod y newydd yn synedigaeth," nid oedd yn annisgwyl mewn unrhyw fodd. Yr oedd Arglwydd Ribblesdale wedi dywedyd yn Nhiy'r Arglwyddi fod Syr Charles Monro wedi datgan y dylid rhoi i fyny yr ymgyrch yn y Dardanels, ac addefwyd ar ran y Llyw- odraeth fod ei fynegiad yn gywir. Ond cad- wyd y gyfrinach yn rhlagorol, ac ni vvyddai Twrci, na Germani ychwaith, beth oedd ar- gymelliad Arglwydd Kitchener wedi ei ym- weliad a'r dwvrain. Honna'r adroddiadau o Twrci a Germani fod yr ymneilltuid wedi e: wneud mewn canlyniad i ymosodiad ffynig o eiddo'r gelyn ar ein safloof-vM; on.1 f.yf.bys- odd Mr. Asquith yn y Ty nos F'awrth fod y symudiad wedi ei wneud yn gwbl ddirgelaidd, ac nad oedd y golled and tri wedi eu clwyfo a chwech o ynnau y rhai a wnaed yn ddi- effaithl. Ni chyhoeddir unrhyw hysbysrwydd; am y man lie v symudir y milwyr iddo, ond mae gan bawb syniad gweddol glir ar y mater. Gwyddir lie mae eu heisiau, a theimlir yn gwhl hyderus yr enfyn Arglwydd Kitchener hwy yno, wedi ychydig o seibiant i ddad- luddedu ac ymadnewyddu ar ol y caledi ofn- adwy yr aethant trwyddo. '?

iY Colledion yn yr Ymgyrcli. Rhydd y ffigyrauroddodd Mr. Tennant yn y Ty rhyw syniad egwan inni am ofnadwyaeth yr ymgyrch yn y Dardanels. Lladdwyd 1609 o'r swyddogion, a 23,670 o'r milwyr; clwyf- wyd 29690 swyddogion, a 72,222 o'r rheng- au, tra y mae ar goll 337 0 swyddogion, a 12,114 o'r milwyr cyffredin. Gwna hyn gyfanrif o 4915 0 b'lith y swyddogion, a 108,096 o blith y milwyr. Nid yw'r ffigyrau hyn yn cynnwys rhe-str afiechyd, ac yr oedd honno yn anhygoel. 0 ddiwedd Ebrill hyd ganol Rhagfyr, yr oedd 96,683-yn ymyl can' mil-wedi eu hanfon i'r ysbytai, yn dioddef gan afiechyd. Profa'r ystadegau hyn fod yr arweinwyr o'r diwedd wedi gwneud yn ddoeth blygu i'r anotheladwy a rhoi i fyny ymgyrch oedd yn amlwg ddiobaith. Dywed rhai o'r milwyr fu yno fod hynny'n berffaith glir iddynt hwy o'r funud yr ysgubodd tan cyf- legrau'r Tyrciaid alrnynt o'r bryniau uwchben pan geisient ymdaith i fyny'r llethrau. Gwnaeth y milwyr wrhydri, ond dioddefasant bethiau annirnadwy, nid yn unig gan y gelyn oedd yn eu gwrthsefyll, ond gan nerthoedd natur, mewn oerni a gwres, mewn lludded a syched, mewn gwenwyn a chlefydau y tuhwnt i bob dirnadaeth. I ba Ie bynnag yranfonir Z, hwy ,eto, ni bydd raid iddynt wynebu'r fath gyfuniad o nerthoedd gelynol yn eu herbyn.

Y Bedwaredd Filiwn I Gofynodd y Prifweinidog y noson o'r blaen am hawl i godi'r bedwaredd filiwn o filwyr. Yr oedd yr amcangyfrifon am y flwyddyn yn darpar ar gyfer tair miliwn, a gofynid yn awr am awdurdodi godi miliwn arall. Ymofyn- wyd yn ddiweddarach, cyn i'r Ty godi dros y Nadolig, a gynhwysai'r miliynau hyn y Llynges a'r milwyr o dros y mor, ac atebwyd na wnaent, ond fod y nifer aruthrol yma, yn golygu milwyr yn y fyddin yn y wlad hon yn unig. Wrth ofyn am y bleidlais rhoddodd Mr. Asquith adolygiad ar y rhyfel; ac fel arfer yr oedd ei don yn obeithiol a hyderus. Dywedai fod gennym yn awr, ar derfyn un mis ar bymthieg o ryfel, dros- filiwn a, chwarter yn cymryd rhan yng ngwahanol feusydd y rhyfel. Cynhwysai'r nifer yma ein milwyr o bob rhan o'r ymherodraeth. Talodd warog- aeth uchel i ymdrech fawr Arglwydd Derby, ac amheuai'n fawr a, oedd unrhyw un arall yn y deyrnas allasai wneud yr hyn a wnaeth ei arglwyddi aeth. Gofadiai nas gellid eto roddi unrhyw adroddiad am ganlyniad yr ymgyrch. Yr oedd y nifer ddaethent ymlaen yn uchel; ond bydd'aFraId tolli yn helaeth arno pan eid i fewn i'r mater- Clywai nad oedd y gwyr ieuainc mewn rhai rhannau o'r wlad wedi dyfod ymlaen fel y dylasent; ac apeliai ar iddynt gymryd y cyfle presennol i ddilyn esiampl wladgarol baich mawr y bobl. Ynglyn a hyn adnewyddodd ei ymrwymiad i'r gwyr priod. Cyfeiriodd at y symudiad newydd sydd wedi ei wneud gan y Cynghreir- iaid i gydsymud a chydweithredu yn y rhyfel, ac at y Cyngor unedig fu'n eistedd ym Mharis, lie y cynrychiolid Rwsia, Ffrainc, Itali, a Phrydain. Gellid disgwyl llawer oddi- wrth, yr undeb hwn mewn trefnu a, chrynhoi'r nerthoedd yng ngwahanol rannau'r maes. Gyda golwg ar y safle, dywedodd er fod y ffeithiau arwynebol yn ymddangos yn ein herbyn, fod y ffeithiau sylfaenol, y ffeithiau sydd o bwys yn y pen draw, yn gadarn a chiynhyddol o'n plaid. Bu dadl faith, a bar- hiaodd hyd bump o'r gloch y bore, ar y bleid- lais, ac wrth gwrs cafodd y beirniaid lawer o fwynhad wrthi godi gwahanol bwyntiau ac wrth nodi diffygion a chamgymeriadau'r Llywodraeth yn ei hol'l ymwneud a'r rhyfel, a chiyhuddoi'r rhai cyfrifol am y fyddin o feth- ia.nt gwaradwyddus yn y gweithrediadau ar y maes. Diameu y bvdd beirniadaeth fel hyn yn iechyd ac yn fendith a dyna amcan y mwyafrif o'r rhai oedd yn beirniadu. Wedi'r eisteddiad maith, pasiwyd y bleidlais ar yr awr foreuol a nodwyd, achododd y Ty, hynny yw y dyrnaid oedd wedi aberthu eu cwsg- i gario'r ddadl ymlaen.

Gwaith a wnaed. Yr oedd Swyddfa'r Cadarpar wedi gwella llawer. ar y sefylfa, erbyn hyn mewn amryw gyfeiriadau, ac wedi arbed symiau mawr o arian ar yr archebion. Ymhen pedwar mis wedigosodiad Mr. Lloyd George yn ei swydd newydd yr oeddcyflawnder o belennau at wasanaeth ein byddin yn un o'i rhuthriadau yn y gorllewin, ac er cymaint ddefnyddiwyd yr oedd y cyflenwad wedi ei wneud i fyny mewn mis o amser. Hyd ganol haf eleni, yr oedd ein gynnau mawr ar ol. Erbyn hyn y prif ynnau gwarchae feddem ar y cychwyn yw y rhai ysgafnaf feddwn. Y peiriant- ynnau yw arfau mwyaf dinistriol byddin Ger- mani. Yr oedd 90 y cant o'r colledion yn ddyledu's i'r rhai'n a'r magnelau. Aeth Mr. Lloyd George ymlaen i ddangos gymaint oedd wedi ei wneud i gyfarfod a'r sefyllfa.