Y Cymro

YR HEN FILWR. GAN TOM LLOYD, PWLLHELI. I. 'CholLa'n nhw byth." Yr oedd rhywbeth mor gadarn yn y modd y llefarwyd v geiriau, fel y trodd IGwllym a minnau i edrych pwy oedd yn meddu iar y fath ffydd. Cerdded yr oeddym drwy y brif heol' yn un o direfi bychain Sir Ar gongl yr heol yr oedd tyrfa fechan wedi ymgasglu, ac yn trafod pwnc y dydd- y Rhyfel. Buasem wedi myned heibio ar ein taith ond fel yr atdynwyd ni gan ysbrydiaeth, y fr.awddeg fechan; ac nid yw ei thine a'i chenadwri wedi dlis- tewi hyd heddyw ar ein clyw,—" 'Cholla'n nhw byth." Tyrfa fechan o bobl wedi ymgasglu, ddywedais, ac yn eu canol hen wr a golwg urddasol arno. Nid oeddi dim yn urddasol yn ei wisg, carpiog ddigon ydioedd honno; ond yr oedd golwg fonheddig ar y sawl a'i igwisgai. Hen wr tal, and yn crymu ychydig, a chanddo. farf wen laes, a 'barodd i Gwilym ddweyd wrthyf wed'yn, Onid oedd yn debyg i'r lluniau welsom o Abraham, a rhiai o'r hen batriarch- iaid." Yn wir, gallai fod yn rhyw Abraham,—onid gwr enwog am ei ffydd oedd Abraham. Cerddodd Abraham lawer hefydl, ac yr oedd yn amlwg oddi- wrth wisg yr hen wr hwn mai teithio oedd ei orch- wyl beunyddi,ol yntau. Yn hongian oddiar ei ysg- wydd wrth gengl o ledr du yr oedd basged ganolig, yr hon oedd wedi ei gorchuddio drosti yn dyn ag oil-cloth tywyll, rhag i'r gwlaw imae'n debyg wneud difrod ar yr ychydig nwyddau oedd o'i mewn. Un o wythnosau tywyll dechreu'Ii Rhyfel ydoedd, ac yr oedd rhywun wedi son am oruc.bafi.aeth yr Ell- myn yn Neuve Chiapelle, a'u bod wedi rhoddi ergyd i Rwssia yn Warta, ac fod golwg ddu ar y gwrth- ryfel yn Ne Affrica. Digalon oedd yr ymddiddan, a IgalleSlid tybio fod y cyngor bach hwnnw ar ben yr heol wedi cyfrif dydddau ein teyrnas. Ond yn sydyn, fel pe byddai argae wedi torri, dyma'r hen wr, gyda rhyw awdurdod uriddiasol, a rhyw gadernid rhyfedd yn ei lais crynedig, yn gwaeddi alLan— Cholla'n nhw byth." Mae'n amlwg mai cyfeirio yr oedd at filwyr Pryd- ain oblegid aeth ymlaen i osod i lawr seili.au ei scrwydd. 'Does neb ohonoch chi, mae'n debvg," meddai, yn cofio'r Crimea. Son oedd yn y wlad yma, medda nhw, ein bod ni'n myn'd i igo:ii; ond 'doedd dim colli ar y program yno. Yr un stori oedd yn amser yr helynt yn yr India. Cofio? Ydwyf. A allaf anghofio'? Cofiech chwithiau pe gwelech y brwydro yn y Khiailbar P'as,s. IMae'r un ysibryd yn y bechgyn heddyw, a 'cholla'n nhw byth." Tra'r hen wr ar ganol siarad daeth gosgordd ifehan o filwyr heiibio, pickets-heddgeiidiwaidi ar- ben-nig y milwyr oedd yn aros yn y dref, oblegid yr oedd ar hyn o bryd yn y dlreif filwrol, ac addeutu pedair mil iO filwyr yn lletya ynddi. Rhag i ninnau, dyrfa fechan, fod yn atalfa ar eu llwybr, dyma hedd- geidwiad lleol yn ein gorchiymyn ymaith, ac ymwa- hanodd pawb. II. Ceilsio-d-d Gwilym a minnau, wedi i'r helynt dawelu, tgael cip ar yr hen fijwr, ond er ein mawr siam nid oedd hanes ohono. Erbyn hyn yr oedd y gwlaw wedi dwyshau, ac yr oedd yn gwlychu yn fwy nag a feddyliem. Oherwydd hynny, troisom tu.a',n llety clyd. Wedi cyrraedd yno, yr oedd ein meddyliiau a'n hymddiddan gyda'r hen fDwr, yn ceisio dyfalu i :00. le y trodd ef ar y fatlh noson. III. Aeth rhai mistoedd heibio, ac yr oedd natur wedi newid, a'r Gwanwyn wedi cerdded draws y wlad, a gadael ei sdrioldeb a'i obieithion ar ffaes a bryn. Ond yr oedd un peth hleb newid, tebyg oedd y sefyll- fa ar y meusydd milwrol, a thebyg oedd ein myn- weSlau ninnau. Yr un oedd teimllad pawb ymron, crhyw drymder ym mynwes pob un ystyriol. A rhyf- edd y modd y mae'r Rhyfel wedi dod a'r wlad ati ei hun. Mae adnod yn yr Hen Lyfr yn dweyd, A'r ibobl,a gyfodasant i chware." Nid gwir hyliny hedd- yw am Brydain, os felly yr oedd o'r blaen. Nid oes dim tebyg i gyfyngder am ddod a gwlad, fe:\ \pob dyn iunigol, ati ei hun, ac atRlhtywun anall heifyd yn a,na' dieg. Galwodd Gwilym heibio'm llety, a chychwynasom ,am,claith fer i gyfeiriad y wllad. With fyned, elem heibio bwthyn taclus, ac yn S'eifyll ar ben y drws yr loedd gwraig ganol oed. Nid isefyll yno i basio'r amseir yr oedd, ond hawdd canfod fod ganddi am- can. i fod yno heddyw, oblegid yr oedd disgwyhad i'w welled ar' ei gwedd. Pan nes:aslom ati, gofynnodd yn bryderus, "Beth yw'r newydd heddyw, fechgyn?" iCeisdasom. ,ninn.au ddweyd wrthi ;fod gwell golwg ar hefhau. 1Gallesem ddweyd y gwir, ond gwyddem yr laethai fel saeth i galon y wr,aig,onid, oedd ganddi fadhgen yug ngluaniOl y berw yn Fliandens; Er sir- iioled, y ceisdem ,sdarad, nid rhyw lawer effeithiodd i yrru'r cymylau i ffwrdd oddiar wynebpixiyd y .wraig. Os y s'oniasom ni am fuddugoliaeth, hwyrach y -m,edd,yliai hi am y pris. Wrth ei gadael yr oedd jrihjyw let ddisitaw yn sfWUlO meigisi clochi ariian yn ein iclustiau,—" Chiollani nhiw byth." iv, GadawsOm y dref, a,throi,slolm ychydig i'r wlad, ac am foment aeth y Rhlyfel a'i swn .ar ffo. Onid oedd ceinder natur yn dweyd arnom ? Mis Mai brenhin- 101 oedd, ac yr oedd wedi dod a hoil bryd'ferthwch ei lys ,gydag elf. Yr adeg hwnnw Plan dde] Miai a'i diifrai lias- Ar irddail i .roi'r urdldas." Bwriai'r ladar eu mawl o'r Klwyni ar ein cyfer, ac yr oedd lliwiau tyner y dail a'r blodau yn Diniaru itymer ac ysbryd dyn. Ond, er yr holl brydferthweh., ynig nghanol1 yr holl swyn yr oedd mynwent, ac elai ein llwybr heibio iddi. Lie y miae bywyd: y mae angau. Pan am y clawdd a'r fynwent, .safasom. Wedi isylwi gwe.lsom oddiwrth yr arwyddion oedd heb fod .ineppeD oddi wrthym fod Ibeddrod agored i rywun yn y llecyn hwnnw. Rboddiasom ein pwysau ar glawdd y fynwent, a chawso'm ysigwrs faith., nid ar ddirgel- wch ibywyd n.atur eibyil hyn, ond ar amgylchiadau a dirgelian y bywyd dynol'. Pan ar fin ail gychwyn ar ein taith, deffroisom i'r ffaith ein bod mor ffodus (neu an-ffodus) a bod yno a'r cynhebrwng yn dod. Fel y nesai atom gwelem ei fod yn 11ai na chynhebrwng ,arlferol. Tri pherson yn unig oedd yn gwineud i fyny yr osigordd fechan o'r tlu ol i'r elorgerbyd. Yr oeddym yn adniabod y tri, sef ficer y plwy', meistr ytloty, a siaer coed. Gofynasom i hen wr elai heibio a wyddai pwy oedd Lyn c'ael ei gladdu y dydd hwnnw. Gwn," meddai, "■Hen fachigen o'r wyrews yna, mi fyddai yn arfer dad o gwmpasi i werthu petha' Sut un yd- .oedd ?" gofynnodd Gwilym. "0, hen wr tal, a barf wen ganddo. Mae'n sder eich .bod wedi ei welted droion. Clywais ei fod yn wael er's tro, a neithiwr deallais ei fod o wedi colli'r dydd." Edryehodd Gwiilym a minnau i fyw llygaid ein gilydd, a chlyw- isom y UÚs .rhytfedd yn gliri fel pe yn dod atom o rhyw fyd'dieithr,—"Cholla'n nhw byth." Er yn ymwybodloi' o'n hyfdra, riis; gallem symud odddyno. Staffasom yno yn gw'ylio y cynhebrwng parchus,^ oblegid i ni yr oedd yn barchus er lleied oedd. Nid niaint cynhebrwnig sydd yn penderfynu iei barchusrwydd. Gwelsom yr arch ddiaddurn yn iciael ei .gosod wrth ochr v bedd, a chludodd yr awe. deneu atom lads gwr Duw yn dywedyd, Mewn gwir iddiogel obaith o'r atgyfodiad i fywyd tragwyddol." A'r gelyn olaf a dddnystrir yw yr angau." Fellliy- y igostyngwyd yr hyn oedd farwol o'r hen filwr i dy ei hir gartref. Distaw a di-rodres oedd y lgwas.ana.eth, a gwir y gal-lesid dweyd y llinellau 'Siaesneig: Slowly and sadly we laid him down;" ac hefyd, Not a drum was heard, not a funeral note, As the corpse to the ramparts we hurried; Not a .soldier discharged his farwell shot O'er the grave of the hero we buried." Ale hwyrach mai gwell hleb yr un ergyd draws ei ,.fedd,-o,nid i Wlad yr heddwcih bythol1 yr aeth. Wrth droi ein llygaid oddiar yr yw yn y fynwent, dislgynnoddl ein golygon ar lwyn wedi ei orchuddio. a blodau'r drain gwynion; ac os prudd-der lefarai'r ywen, gwyddem mai iaith y drain gwynion ydoedd Gobaith." Yn yr ysbryd hwnnw cyfeiria^om ein camrau yn 01 tua'r dref. Ac yn y dref honno yr oedd oddeu- tu pedair mil o filwyr ieuainc ond ni wyddai odid yr un ohonynt fod y ddaear yn can y dydd hwnnw ar weddillion yn Hen Filwr.

LLEF 0 MACEDONIA! APEL DAER AR RAN Y T.K.P.M. At gyfeillion y gwaith Cenhiadol:- Fel aelodau o Bwyllgor y Thado-Kookie Pioneer Mission yng Nghymru, mentrwn wneud apel arben- nig at gyfeillion Ach-ois, yr Arglwydd Iesu Grist ym- ysg y paganiaid. Fel y mae yn hysbys i lawer erbyn hyn, ffurfiwyd y Genhadaeth hon .yn y flwydiclyn 1910, fel canlyn- iad i gopi. 0 Etfengyl loan gael ei anfon i bennaeth tpaganaidd yn Nhalaeth frodorol Manipur, Assam, India. Anfonodd y penniaeth, apel deimladwy at an- fonydd yr Efengyl am iddo fyned yno i gychwyn gwaith cenhadol ymysg ei Ibdbl. Gwnaed hynny, ac y mae i'r Genhadaeth erbyn. hyn 17 o igenhiadon Indiaidld yn y wlad honno, a chynhelir gan y Gen- hadaeth: hefyd nifer o ddynion ieuainc yn ei hysgol- ion dyddiol y rhai sydd yn awydd'us i gael gwytood- aeth am ffordd iachawdwriaeth. Mewn llawer maes cenhadol newydd, aiff llawer blwyddlyn hei!bio beib yr un dychwelydd, ond nid felly yn y maes hwn. IMlae Duw wedi gweithio yn rymuis trwy ei genhadon, ac y mae erbyn hyn tua 300 wedi d-erbyn Crist fel eu Gwaredwr personol. Mae un o'u tafodieitthoedd hefyd wedi ei rhoddi i. lawr mewn ysigrifen, ac y mae yr Ysigrifennydd Mygedol yn India, Mr. Watkin R. Roberts, The Parsonage, Asansol, India, newydd orffen cyfieithu Efen,gyl loan i'r dafodiaith honno. Ar hyn o ibryd gwneir llawer o'r gwaith yn iaith llwyth mynyddig cymydogol, ond ymhen ychydig fisioedd goibeithiwn y ibydd Efengyl loan, ynghyda Llyfr Emynau, a llyfr ar gyfer yr ys-golion dyddiol, wedi eu cyhoeddi. Credwn fod iglan Dduw gennad arbennig i'r Eg- 1-wysd trwy y Genhadiaeth hon, sef dangos. nad yw y gallu1 sydd yn gorffwya ar Ei Air Ei Hun wedi ffaelu. Tra y mae llawer yma yn ymddangos fel wedi colli .eu ffydd yn yr hen Efengyl, mae yr Ysbryd GClan wedi diafnyddito, un Icopi o- loan i ddyffod a chen- edl gyfan o fewn cyrraedd yr Efengyl. Mae y bobl hyn wedi eu hesgeuluso yn .ddifrifol, ac er ein bod yn gwneud ein goreu i brysnro trwy'r wlad gyda'r Newyddion Da, eto y mae mijoedd yn disgwyl mewn tywyllwch paganaidd ofniadwy, heb Grist ac heib obaith yn y byd. IMae y Genhadjaeth hon mewn iangen dioed am o leiaf £2001, ac yr ydyffl. yn hyderUls iawn, wedi i bobl yr Arglwydd yng Nghjymru ddeall am y gwaith mawr a phwysig a wneir gan y Genhadaeth hon, y bydd iddynt, gyda'r parodrwydd mwyaf ddiyfod ym- laen i'n cynortbiwyo. Apeliwn yn daer at ddarllenwyr Y CYMRO am eu icydweithrediad. Yn sicr, nid ydyw eich dymuniad chwi i weled gwaith yr Arglwydd yn dioddelf ymysig y bobl dywyll hyn sydd wedi eu hesgeuluso mor hir. Byddwch mor garedig ag anfon eich cyfraniad, yn rÍiruwr neu faich, i'¡r Rev. D. Lloyd Jones, B.A., Alber- Carnarvonshire, Ysgrlifennydd Mygedol; neu Mr. Arnold, Davies, Bank of (Liverpool, Ltd., Wrexhajm, Tryisorydd Mlygedol,