Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
7 articles on this Page
, NED GARTER; A'R
NED GARTER; A'R INDIAID GOCHION. PENNOD X. BRYSIAI y fintai a gawsant ofal Arthur Brown yn mlaen gyda phob brys, a dilynid hwynt ganNed Carter. Er fod y nos yn lied dyw- ell, etto huNed yn alluog i wneyd allan mai pump dyn yn unig oeddyn yr orymdaith, heb- law y carcharor. Yr oedd y nifer yn ormod iddo ef anturio yn mlaen atynt, yn enwedig drwy fod breichiau Arthur yn rhwym o can- lyniad, parhaodd i'w dilyn o bell. Deallodd eu bod yn gwneyd am yr ynys, am yr hon y soniasom o'r blaen; a gobeithiai, yn eu gwaith yn croesi yr afon, y gallai rywfodd gynnorth- wyo ei gyfaill i ddianc o'u gafael. Wedi teithio yn mlaen am gryn amser, cyr- haeddasant lan yr afon. Yr oeddyijt yn awr yn ymbarotoi er croesi i'r ynys, lie yr oedd yr Indiaid yn gwersyllu. Gwyddai Ned lie yr oedd y bad, ac ymlusgodd yn mlaen i'r cyfeir- iad hwnw, a llwyddodd i guddio ei hun mewn perth o lwyni bychain tewion, ar lan yr afon. Pr berth hon yr oedd v bad wedi ei dynu i fewn gan r Indiaid. Yr oedd y bad ychydig fFordd oddiwrth y man y safai yr Indiaid, a danfonwyd un o honynt i'w gyrchu. Canfu Ned ef yn dod, ac ymaflodd yn ei fwyell. Gorweddai yn dcligyfFro yn ei guddle, hyd nes y daeth yr anwariad yn agos ato, ac yna neid- iodd ar ei draed, a tharawodd ef ar ei ben a'i fwyell, fel y syrthiodd yn gelain yn ei ymyl, heb roddi eymmaint ag ochenaid- Cymmer- odd Ned feddiant o'r oil oedd o'i eylch, yn cynnwys hugan, dryll, pylor, &c. Yna gwth- iodd y bad i'r afou ond, wedi cymmeryd ei eisteddle ynddo, canfu ei fod yn amddifad o rwyfau. Tybiai fod yri rhaid eu bod yn agos wrth law ac wedi neidio i'r lan, daeth o hyd iddynt yn y perthi cyfagos. Cymmerodd ei eisteddle drachefn yn y bad a thrwy gym- horth y rhwyfau, dygodd ef yn agos i'r man lie y safai Arthur a'i wylwyr. Y mae y gwa- haniaeth rhwngdyn gwyn ac Indiad morfawr, fel mai gwaith anhawdd yw i un i efelychu y y lIall; ond yr oedd tywyllwch y nos o du Ned, ac nid oedd yr anwariaid wedi cymmaint a breuddwydio fod un dyn gwyn, oddicithr eu carcharor, yn agos atynt Rhwyfodd Ned v bad yn agos i'r lan, ac arosodd ar ei eisteddle. Yna gosodwyd Arthur i eistedd yn ei ochr, a chanlynwyd ef gan un o'r anwariaid. Gwthiodd y rhai oedd ar y lan y bad i'r afon, gydai; ychydig eiriau cyfar- wyddol yn eu hiaith eu hunain, a mwmiodd Ned rywfath o atebiad aneglur. Rhwyfai Ned y bad yn mlaen, a rheolid ef gan yr an- wariad, yr hwn a eisteddai wrth y llyw. Wedi myned ynmlaen am ychydig amser, ac iddynt fyned o olwg yr anwariaid a'u gwylient ar y lan, gorphwysodd Ned ar ei rwyfau, a safodd y bad-. Yr oedd mor dywyll yn awr, drwy fod tarth ar yr afon, fel braidd y gallai y naill ganfod y llall. Yr oedd yr adeg wedi dod yn awr, pan y bwriadai Ned ddwyn ei gynllun i ben. Teimlai yn bryderus wrth feddwl am yr hyn oedd yn fwriadu ei gyflawnu ond pan gofiai am y llofruddiaeth annynol a cyflawn- wyd yn Brownsville, diflanodd- pob teimlad o dosturi o'i fynwes. Pan safodd y bad, plygodd yr Indiad oedd wrth y llyw yn mlaen, er ymholi a'i frawd, fel y tybiai, beth oedd yr achos ei fod wedi attal rhwyfo. Dygodd y symudiad hwn hwynt yn agos i'w gilydd a chyda h ny, suddocld Ned ei fwyell yn ei ymenydd. Treiglodd yr Indiad dros ymyl y bad fel boncyff o bren, ac er gwaethaf pob ymdrech o eiddo Ned, dym- chwelodd y bad, a cliwympodd y ddau ddyn gwyn i'r afon, braidd yr un pryd a'r Indiad. Yr oedd Ned yn nofiedydd rhagorol, a'r hyn a ddaeth i'w feddwl gyntaf oedd diogelu Arthur, dwylaw yr hwn oedd yn rhwym. 0 herwydd y gwlawogydd mawrion diweddar, yr oedd llif mawr yn yr afon, ac o'r braidd y gallai Ned gadw ei gydymaith uwchlaw y dwfr. Gwnaeth ymdrech i gael gafael yn ei gyllell, er tori rhwymau Arthur; ond methodd yn ei amcan. O'r diwedd, cariwyd hwy gan y llif tuag at yr ynys, a daeth yn agos i dir, aciddyfroedd mwy llonydd. Teimlodd Ked y tir dan Gi draed; ac wedi aros ychydig, er diluddedu ei hun, gwaeddodd allan, Diolch i Dduw am hyn 1" Hyd yn hyn, nid oedd Arthur yn meddu y meddylddrych lleiaf yn nghwmni pwyydoedd. Yr oedd dymchweliad y bad mor sydyn, fel y credai ef mai dygwyddiad oedd y cwbl. Ond yn awr, wedi clywed llais ei gyfaill, dygwyd goleuni i'w feddwl ar y mater.. Ned ai chwi sydd yma V gofynai Arthur. "Bid siwr," ebe Ned. "Pwy arall allech ddysgwyl fod yma ?" "Yna," ebe Arthur, "cydunaf a chwi i ddiolch i Dduw am y waredigaeth. Yr oeddwn ar roddi fyny bob gobaith i ddianc." Wel, peidi weh meindio," ebe Ned; rhaid i ni beidio siarad yn awr; gadewch i ni yn gyntaf fyned i dir." Adnewyddodd Ned ei ymdrecbion, a llwydd- odd i gyrhaedd v lanyn ddiogel. Yna tynodd allan ei gyllell, a thorodd y rheffynau oeddynt oamgylch breichiau y dyn ieuanc. Gwnewch ymdrech i ddwyn eich breichiau i'w lie yn fuan," ebe Ned, "o herwydd y mae yn dra thebyg y bydd raid i chwi eu defnydd- 'io yn fuan. Y mae ymdrechfa galed yn debyg o fod o'n blaen, cyn y cyrhaeddwn ein hamcan." Erbyn hyn, yr oedd y gwlaw wedi attal, y cymylau yn ymwasgaru, ac ambell i seren yn britho y wybren uwchben. Canfyddid ar- wyddion hefyd yn y dwyrain fod y wawr ar dori. Llongyfarchai y ddau gyfaill y naill y Ilall yn y rhagolwg o ddynesiad ydydd; er fod Ned yn dra ammheuus pa un a fyddai hyny yn fanteisiol iddynt i ddwyn eu ham- canion i ben ai peidio Teimlai ef yn sicr yn ei feddwl fod Ellen, a'r carcharorion ereill, wedi eu cymmeryd i'r ynys, i brif wersyll yr Indiaid a gwaith nesaf y ddau gyfaill oedd ymdrechu dod o hyd iddynt.
DYDD GWENER, Chwef. 7.
DYDD GWENER, Chwef. 7. Ty Y CrrFREDiN.—Cyfarfu y Ty am 12 o'r gloch. Ymddiswyddiad y Llefarydd. Wedi i rai rhybyddion gael eu rhoddi, cod- odd y Llefarydd, ac yr oedd yn amI wg ei fod yn teimlo yn ddwys, Dywedodd ei fod yn bwriadu rhoddi fyny ei swydd fel Llefarydd y Ty. Yr oedd ei iechyd wedi bod yn wael, a theimlai nas gallai wasanaethu y Ty am y dy- fodol ond yn anmherffaith ac o dan yr amgylchiadau, tybiai mai ei ddyledswydd oedd rhoddi fyny. Hysbysai Mr. Gladstone fod y Llywodraeth yn teimlo yn ofidus yn ngwyneb yr hysbysiad a wnawd gan y Llefarydd, a llefarodd yn barchus am ymddygiad y boneddwr anrhyd- eddus tra bu yn y swydd. Rhoddodd rybydd o'i fwriad dranoeth i gynnyg dau beth — un oedd, diolch i'r Llefarydd am ei wasanaeth a'r llall oedd, gan nad oedd Mr. Denison yn bwriadu derbyn pension, yn ol yr arferiad cyff- redin, fod i'r Frenines gyflwyno rhyw arwydd o'i ffafr iddo. Yn absenoldeb Mr. Disraeli, arwyddodd Syr J. Pakington, mewn ychydig eiriau, y goiid dwys a deimlid yr ochr hono o'r Ty ar ymddi- swyddiad y Llefarydd. • Yna dygwyd y mynegkd ar yr anercliiad mewn atebiad i araeth y Frenines i fyny a bu cryn siarad ar wahanol adranau yr araeth Rhoddwyd caniatad i ddwyn amryw fesurau i fewn."
DYDD IAU.
DYDD IAU. Ty yr ARGiiWYDOi —Cyfarfu eu harglwydd- iaethau am bump. Ar gynnygiad larll Beauehamp, darllenwyd mesur tir claddu y waith gyntaf. Darllenwyd mesur ysgolion plwyfol (Ysgotland) hefyd y waith gyntaf, ar gynnygiad Arglwydd Kin- naird. Cynnygiodd Iarll Stanhope am gopiau o'r ohebiaeth o berthynas i bennodiacl Syr R. Collier, fel aelod or pwyllgor barnol. Dyw- edai yr Arglwydd Ganghellydd na fyddai gwrthwynebiad i roddi y llythyrau a geisid gerbron. Cynnyuiai Iarll Granville fod pwyllgor neillduol i gael ei bennodi, er ystyried y modd- ion a ddylid eu mabwvsiadu er trefnu fod ael- odau y Ty i fod yn wyddfodol ar y dydd o ddi- olchgarwch a fwriedid gynnal ar y 27ain o'r mis hwn, yn Eglwys St. Paul. Ty Y CvTFREDiN.—Oymmerodd y Llefarydd ei sedd am bedwar o'r gloch. Yr oedd y Ty yn llawn iawn. fennodiad Syr R Collier. Ar gynnygiad Mr. Cross, gorchymynwyd fod copi o'r ohebiaeth rhwng y barnwyr a'r Arglwydd Ganghellydd, oberthynas i bennod- iad Syr R. Collier yn un o'r barnwyr, i gael ei osod gerbron. Llefarodd Mr. Cross yn gryf yn erbyn ymddygiad y Llywodraeth yn y mater. Mewn atebiad i amryw gwestiynau, cytun- odd Mr. Gladstone i neillduo dydd Llunwyth- nos i'r nesaf i ddadlu y mater, Diolchgarwrh i'r Llnfarydd. Cododd Mr. Gladstone i gynnyg pleidlais o ddiolchgarweh i'r Llefarydd, am ei wasanaeth nodedig am yn agos i 15 mlynedd. Llefarodd Mr. Gladstone yn uchel iawn am symmeriad anmheidiol y Llefarydd ac wedi i Mr. Disraeli eilio y cynnyg, cariwyd ef yn unfrydol. Wedi i Mr. Denison gydnabod y cynnyg yn ddiolchgar, cynnygiodd Mr. Gladstone fodan- erchiad yn cael ei gyflwyno i'w Mawrhydi, yn ceisio ganddi i welcd bod yn dda i gyflwyno i'r Anrhydeddus John Evelyn Denison, Llef- arfydd Ty y Cyffredin,rhyw arwydd Breninol, fel cydnabyddiaeth am ei wasa.naeth gwerth- fawr i'r deyrnas, yn ystod yr amser pwysig ag y mae wedi bod yn gadeirydd y Ty. Eiliwyd y cynnyg gan Mr. Disraeli, a phas- iwyd ef yn unfrydol. y 7ugel (Ballot.) Yna cynnygiodd-Mr. W. E. Forster amgan- iatad i ddwyn mesur i fewn or diwygio y gyf- raith cyssylltiedig ago etholiadau Seneddol a Bwrdeisdrefol. Dywedai Mr. Forster y bydd- ai y mesur yr un o ran ei ddarpariadau a'r un a ddygwyd gerbron y Seneddy llynedd, gyda r eithriadounpeth, a theimlai ef yn bex-sonol wrthwynebiad i'r cyfnewidiad ond wedxpen- derfyniad mwyafrif mawr o'r Ty ax- y mater, yr oedd yn teimlo fod yn rhaid iddo roddx ffordd Rhenid y mesur diweddaf yn ddau, I canys teimlid gan y Ty na ddylid cymmysgu arferion llygredig mewn ethohachl"tl., a mesur y Tugel. Dygid mesur arall i fewn er ymwneyd a'r llygredio-aethau mewn etholiadau, ar wahan oddiwrth fesur y Tngel. Gyda r eithxiadhwn, ac ychydig gyfnewidiad a gwelliant yn ngeir- iad y mesxxr, byddai y mesur yr un yn ei ddar- pariadau a'r un y llynedd. Byddai i'r mesur ymwneyd ag etholiadau Seneddol a Bwrdeis- drefol, gan wneyd fiwrdd a nomination cyhoedd- us, a sefydlu pleidlais ddirgel yn lie yr un bresenol. Wrth ddiweddu ei araeth, gobeith- iai Mr. Forster y byddai i'r Ty ystyried y darpariadau yn deg ac anmhleidiol, gan ei bod ^n eglxxr fod'mwyafiif mawr yn y wlad dros bleidlais ddirgel. Hyderai y pasid y mesur iad y mesxxr, byddai y mesur yr un yn ei ddar- pariadau a'r un y llynedd. Byddai i'r mesur ymwneyd ag etholiadau Seneddol a Bwrdeis- drefol, gan wneyd fiwrdd a nomination cyhoedd- us, a sefydlu pleidlais ddirgel yn lie yr un bresenol. Wrth ddiweddu ei araeth, gobeith- iai Mr. Forster y byddai i'r Ty ystyried y darpariadau yn deg ac anmhleidiol, gan ei bod ^n eglxxr fod'mwyafiif mawr yn y wlad dros bleidlais ddirgel. Hyderai y pasid y mesur yn fuan yn gyfraith, gan y byddai hyny yn sicr o hyrwyddo purdeb niewn etholiadau. Wedi i Mr. Gregory, Mr. Brady, a Mr. Newdegate, siarad, rhoddwyd caniatad i ddwyn y mesur i mewn, a darllenwyd ef y waith gyntaf.
DYDD GWENER.■,
DYDD GWENER. Ty YR Arglwyddi—Cyfarfu eu harglwydd- iaethau am bnmp. Dygodd larll Besborough i lawr atebiad ei Mawrhydi i anerchiad Ty yr Arglwyddi. Achwynai Iaril Longford o hef-v^dd nad oedd neb wedi ei bennodi ar Ddirprwyaetli yr Eglwys Wyddelig yn lie Mr. G. J. Hamilton,, yr hwn oedd wedi marw. Dywedal Iarll Dufferin nad oedd y Llyw- odraeth yn bwriadu llanw y gawgle, gan y gallai dau ddirprwywr yn rhwydd wneyd y gwaith, ac y dygid mesur i'r perwyl hYLj gerbron. Dywedai Argl. Longford y byddai iddo wrthwynebu y mesur. Dewisiad Lhfarydd. Ty Y CYFFREDiN.—Gwaith cyntaf y Tyoedd dewis Llefarydd newydd Cododd Mr. Glad- stone, a dywedodd fod ei Mawrhydi wedi ei hysbysu o ymddiswyddiad Mr. Denison, ac yr oedd wedi rhoddi caniatad i'r Ty i ddewis Llefarydd newydd. Cynnygiodd Mr. Roundell Palmer, wedi talu parch i'r hen Lefarydd, fod yr Anrhyd. Henry Bouverie Brand i argymmerydy swydd o Lefarydd yr hyn a eiliwyd gan Mr. Locke King. Gan nad oedd gwrthwynebiad, cododd Mr. Brand, yn nghanol llongyfarchiadau y Tg) a dywedodd ei fod yn foddlon gosod ei hun at, wasanaeth y Ty, a byddai iddo bob amser edrych ar arferion a rheolau y Ty o amser i amser fel ei gyfarwyddyd. Yna arweiniwyd y Llefarydd newydd i'r; gadair, yn nghanol banllefau y Ty, gan Syr R. Palmer a Mr. Locke King. Wedi i Mr. Brand ddiolch drachefn, ac i Mr. Gladstone ei sicrhau y byddai idde bob amser feddu ymcldiriedaeth y Ty, gohiriwyd ts yr eisteddiad.
,DYDD LLUN.'
DYDD LLUN. Ty ye Arglwyddi.—Cyfarfu eu hargIwydd- iaethau am bedwar o'r gloch, er derbyn y Llefarydd newydd. Daeth nelochu Ty v CyfF- redin at y bar, yn nghwmni y Llefarydd. Wedi d aril en v gorchymyn^Brenino! hvs- bysbysoJd Mr. Brand fod aelodau Tv y Cvff- redin wedi ei ddewis eF yn Llefsryda iddynt, » a'i fod yn awr vn cyfhyyno ei hun er cael eyd- syniad ei Mawrhydi. -Hysbysodd yr Arglwydd Ganghellydd fod v dewisiad wedi ei dderbyn gan ei Mawrhydi a'i bod yn meddu cyflawn ymddiriedaeth ynei dalentau a'i aJIuoedd. Llofruddiaeth larll Mayo. Darllenodd Due Argvll frys-neges a dder- byniwyd oddiwrth Mr. Elice, aelod o Gynghor India, dyddiedig Chwefror 8fed, yn hysbysu i Iarll Mayo, y Llywodrnethwr Cyffredinol, gael ei lofruddio am saith o'r gloch y dydd hwnw gan Shere All, hen droseddwr, a brofwyd yn euog o lofruddiaeth n 1867. Gwthiodd y llofrudd heibio i'r gwarchodlu, a brathodd ei arglwyddiaeth ddwy waith yn ei gefa. Bu y Llywodraethwr farw yn fuan wedi hyny. Daliwyd y llofrudd yn y man, ac yr oedd ei hrawf yn cael ei ddwyn yn mlaen. Darfu i'r Due wnevd yn hysbys, ar ran y Llywodraeth, eu cydymdeimlad dwys â theulu Argl. Mayo, a rhoddodd iddo y ganmoliaeth uchelaf fel Llywodraethwr. Darfu i Due Richmond hefyd vchwanegu ei dystiolaeth o'r golled oedd y wlail wedi ei gael yn marwolaeth Iaril Mayo. Yna darllenwyd mesur y tir claildu yr ail waith. Tv y Cyfpbbdiw.—Oyfarfu yTyam bed- war o'r gloch. Llofruddiaeth larll Mayo. Dywedai Mr. Gladstone fod ganddo y gorch- wyl poenus o hysbysu v Ty, fod Iarll Mayo wedi ei lofruddio ar yr 8fed o'r mis hwn, gait hen drosoodwr Mahommedanaidd, vn Ynyg- oedd Andaman. Rhoddodd y ganmoliaeth uchelaf i alluoedd,Iarll Mavo fel Llywodraeth- wr, fel, hefydy ywnaeth Mr. Disraeli. Yr Anhawsder Americanaidd. Gofynai Mr. Goldsmidt os byddai i'r achos- ion Americanaidd a Seisaig gael eu gosod gerbron y Senedd. Dywedai Mr; Gladstone fod yn rhaid iddo f dynu llinell wahauiaethol rhwng.t ddau. Yr oedd yr. achosion Americanaidd"'wedi eu ha*- graffu er mwyn y Gydgynghorfa yn unig a chan nad oeddynt.wedi eu cyhoeddi yn Am- erica, ni fyddai yn iawn i wneyd hyny yma; a chyda iiolwg ar yr achosion Seisnig, paro- towyd hwynt ar gyfer amcan neillduol, i'w gosod o flaen y frawdle, a chyu gynted ag y byddai yr amcan hwnw wedi ei wthio ychydig yn nes yn mlaen, ni, fyddai gwrthwynebiad i'w i gosod gerbron. j Y Truck 'System." Mewn atebiad i Mr. Mundella, dywedai Mr. Brucey dygid y., mesur er diwygio y Truck System gerbro,n y 17 mor fuan ag y hyddo bosibl. Mesur Ilheolaeth Glofeydd. Gofynai Mr- Bruce am ganiatad i ddwyn 1 mewn fesur er diwygio y ddeddf cyssylltiedig l k'r glofeydd. Yr y mesur yn agos yr tin peth a'run ^ddygwyd gerhrbri y llynedd. Eg- iurodd Mr: Bruce T eyfnewidiadau. Yr oedd Shale Mines a Firerhty Mines vn cael eu cyri- nwys yn y mesur presenol. Lleiheid yr amser 1 fechgyn dan 7I3 oed o 12 i 10 awr. Nichyf- newidid v.. penraixriu gyda goiwg ar g-yflog- au a chyda goiwg ar gwestiWlt mesuriatt, gadewid hyny i arferiad y gymmydogaeth. Darparai y m^sur hefyd gyda golwg ar led ac j uchder shafts, datnweiniuu, rheolaeth, &c.. Xihoudwyd caniatad i ddwyn y mesur i mewn» [
[No title]
J Ynystavii5,A^ERrtAR.—Cynnaliw}dymagyfarfod 'lleiM'-ldt t'v 23;i'n o lor.awr'. Cymmerwyd y gadair gan Mr. Kvnn's, Aroiygwr gwaith y Mrd. Davies & ■ Borrs*. t-Jn l-eirniftd oedd. y galluog Mr. W. Harris, Hu ilyfelin. Dichon y dylaswn ddweyri ■gairtnevn pyesylltwd a dull.ein cvfarfodydd. Y maeHt. yn cael eu gwrnevd i fyny o adroddisdau barddonol- •»• rbyddiaithol, mewn. cystadlcuaeth canu-^cjir^t^icv jr hyn sydd yn wir ddyddorol. "Yr oedd j cvf iv'dfliwp yn dd ac > n wir -werth y geiniog.-— i.os .Vabboth ganlynol, cawsom y pleser o wpled ein harvwyl weinidog, Mr. T. John, ar ol rregeth aTuog,'yn'tiedycidio now, ell yn ferched "ieuamc," ac^W^adreniftid' 'o*r> Ysgol Sa^bothol. llatrer a ddtTO'i ymofy n yr un fraint.—C. 1'.
'M, ' CRAWSHAY BAILEY.
111 ■- nyrchu 900 tunell o haiarn yn wythnosol. Y Swm a wxieir yn gyffredin yn awr yw 650 tunell yr ^rythnos. Declirou*yd y-aith Cencll yn y ganrxf ddx- weddaf. ;EnW y perehenog cyntaf oedd Edward -Kendall. Oddiar y prynwyd ef gan CrawWBailoy a!i frawd, y ^mae wedx ei hclaet11 n vn ftwr. Bu My amser yn perthyn i weithiau haiarn y Farteg a Golynos. Buhefvdvn medduHiawl yn melmaulont- newvdd Yr oedd ei berthynas a chledr ffyrdd Prydain vn helaeth iawn. Bu am flynyddau lawer yn Is-gadeirydrl Rheilffordd a Chamlas Mynwy. Bu yn Gadeirydd Cwmni ,Rhexl ffyrdd* Merthyr, Tredeear, a r Fennx Efe oedd prif gefnogydd rhexlffordd Colefoxd, Mynwy, a'r Wysg. Efe wnaeth y ganghen gyntaf o Aberdar ilawr i gwrdd a chledrffordd v Taf svdd vn cyrhaedd Gaerdyddi Feithyx. Efe mown ffordd yw tad cwra euwoj Aberdar. Yr oedd ganddo law yn ngwneuthuriad cledr- ffordd Llandilo. Ond ei gampwaith, a r hwn a'i enwo^odd.' oedd gwneyd ffordd haiarn o Brynmawr i'r Fenm. Mae yn debyg mai dyn o Portland, o'r enw Ellwood, oedd y cyntaf i godi clo yn yr ardal. Agorwyd y level gyntaf yn Cwiii Clydach. Mae olion y gwaith jno hydheddyw. Arferid anfon y glo mown trams i r camlas yn N^ilwern, ac oddiyno l Aberhonddu. Tua 1822' neu 1823, gwnaethpwyd tramroad gan CrsWrshav Bailey a'i frawd i'r Fenni. Ystyr- id hyn ypryd hwnw yn orchestwaith. Bu y beirdd yn camnol llawer ar gan. Efallai nad ees dim^yn fwy o warogaeth i gelfyddyd Crawshav Bailey na'r ffaith fod heol haiarn cwmni v Br rnmawr a'r Fenni, yr honyw y rhyfedrtaf yn y wlad, yn dilyn ol ei hen ffordd haiarn e'f.. j.; i CVinmerodd ran helaeth yn ngwneuthuriad ffyrdd haiarn mawr yn America. Efe wnaeth yr'haiarn iddynt; ond gan na ellid talu mewn arian, darfu iddo gymmeryd hawl fel un o r cwmd yi. lie hyny. Efe oedd y prif berchen- ocrydd Yr oedd Crawshay Bailey a llaw yn mhorfchladd Casnewydd, yr hen a r newydd. Bu vn (Miwyd i wneyd porthladd Penarth, ger Caordvdd. Efe oedd cadeirydd y cwmni. Yr oe'dd yn feistr do mawr. Bu ynberchenog y awaith svdd vn awr yn eiddo cwmni glo Deheudir Cyrnru. Yr oedd perthynas helaeth iawn rhwngddo i. gwaith glo, a thref Bryn- mawr. Yu 18G1, rid oedd yn yr ardal ond un ewaul) -V>, a <dwid Pwll Morris, heb fod yn fe<Jdiani 1 Bailey a'i Erawcl. Mae llwyddiant Brynmawr yn d'dyledus idclynt liwy. Yr oedd Crawrfhay Bailey yn enwog hefyd fpl Pwv sydd heb glywed am arian- dy Bailey y« v Fenni .a Chasnewydd 1 Tros- glwycMwyd ariandv y Casnewydd 1 ddwylaw ereill tua 4 blvucdd yn.ol.- y iVf'iUiiau a nodwyd fod Crawshay BailevWddvn o ddiwydrwydd mawr. Yr 'oedd yn neillduolo ffodus yn ei anturiaethiau. Coromd oi li oil weithrediadau a Ilwyddiant hvnocl. Yr oedd yn boff iawn o arian ond mae yn deby^ oi fod »r adegau yn haelionus ite. Gwelirei eisiew yn y gymmydogaeth lie yr T>edd yn byw. Cof-genym glywed y Parch; It..Johns, ,Llanwenarth., yn dywedyd wrthym y llynedd, fod yr hen foneddwr yn arferolot gyfarch yn serchus, a phan oedd galw, wedi cyfranu at achosion crefyddol Ym- neillduol. 'Os nad ydym.wedi camsynied, credwn erfod wedi tanysgxifio at adpywclrio capel ein brawd. Up-xO't troion diweddaf ag yrymddangosQdd yn gyliooddus oedd, pan yn gosod i lawr gareg sylfaen eglwes Brynmawr. Iddo ef maeyr adeiladaeth yn benaf i gael ei phriodoli. mawr, yr oedd wcithia11 yn uchel iawn ei farn am gyfr lawniadau Annghydffurfiaeth, a chorffolai ei gyd^mdeimlad mewn arian. Yr oedd ar y cyfan yn feistr da. Mynai i bawb weithio fayd eithax en allu ond yr oedd yn dynei yn ogystal a 11 ym Ar un ad eg, yr oedd y cwmni .am attal gwaith Nantyg-lo, yn herwydd nad oeddyn talu. Yr oedd marcbnad yr haiarn yn isel iawn ar y pryd. Gwyddai Bailey y tlodi. ofnadwv fuasai yn canlyn hyn, i'r fiweith-'w yr a'u te\\luoedd, Dy^edodd, u Na, tii wnaf attal y gwaith cyn ca hyny fod, mi dalaf y gweithwyr o fy llogell fy hun." Cafodd ei wobrwyo yn f pan. am hyn, trwy Aod, pris yr haiarn wedi codil.mor, uchel ag 0rioed. i Mewn- orwieidiadaetb, yr oedd yn. Don. Bu ynaelod Seneddol dros 16 mlynedd. Ei ol- ynyctd dros Gasnewydd yw Syr John Ramsden, 4r hwn sydd Ryddfrydwr, ac, wrth gwrs, yn Well aelo(I -nk.'t Tori fu o'i flaen, er .max Craw- Shay Bailey oedd hwnw. • Mae mab a inerch wedi eu gadael ar ei ol, pa rhai-yd tnt etifeddion ,ei gyfoeth anferthpl. Mae ei wraig we^li marw* Y mae yntau hefyd wedi huno. ° Gorwedda yn dawel yn mynwent •egi^ys LlanffoLsb, ger y Fenni., Cyrhaeddodd yr oedraii aeditfod o 84. Yr oedd ei synwyrau gystal ag erioed hysd y diwedd. Bn 'f»rw o iten oerlran. Treuliodd allan yn deg. Gan- wydiief yn. Kffo^tedd Lloegr. Yr oedd ei rieni ] £ e#uWmgy:lckiadau isel, Gychwynodd ar ei yrf:vfasn;t~-iml yn 25 oed. PJicdodd yn dda, ac ennillodit y goron. Mag ei fywyd yn gofadail 4 o ddi-wydrwycU. -4 yj — ♦ 11 1—