Seren Cymru

CYNNYDD Y BEDYDDWYR YN Y DIYRNA8 GYFUNOL YN Y DEUGAIN MLYN- EDD DIWEDDAF. Nid oes dim sydd yn rhoddicymmaint o o gyaur a llawenydd i feddwl y dyn sydd yn caru y gwirionedd fel y mae yn yr lesu, na gweled y gwirionedd yn llwyddo, ac eg. iryddorion pur y Testament Newydd yn fonill tir, ac yn iledu yn eu dylanwad ar hyd ein gwlad ni a gwledydd ereill, a chyf- e.lioroadau yn colli eu gafael ar feddyliau ein cyd-ddynion, ac yn diflanu o'n tir. Yn yr ystyr hyn, y mae gan bob Bedyddiwr tywir-galon achos i lawenhau a gorfoleddu yn yr olwg ar y llwyddiant sydd wedi, ac jn cymmeryd lie, ar yr egwyddorion sydd yn cael eu credu, eu proffesu, a'u hamddi- ffyn, ganddo; oblegid wrth gymharu rhifedi aelodau, nerth, a dylanwad ein cyfundeb a'r hynoedd lai nadeugain mlynedd yn ol, nyni a welwn fod ein henwad wedi cyn- nyddu mewn rhif, meddiannau, a dylanwad, uwchlaw dysgwyliadau ein tadau llafurus ac erlidiedig, er nad ydym wedi gweled un ffafr oddiar law byd nac eglwys, oblegid y mae pawb o honynt yn eu tro wedi ein dirmygu, ein gwawdio, a throi y pen a'r dannedd atom. Nid oes genym ddim i'w ddiolch am ein bodaeth a'n cynnydd i neb, ond i Ben mawr yr eglwys ei hun. Deu- gain mlynedd yn ol, nid oedd gan y Bed- yddwyr un eglwy-s o Abertawe i Nantyffin, y pellder o ddeunaw milltir, gyda'r eithriad o ryw ddyrnaid bychan o Fedyddwyr Ar- minaidd yn Clyaach. Mae yr ysgrifenydd yn cofio y cyntaf yn cael ei bedyddio yn y eymmydogaethau hyn, ac y mae y gwein- vddwr yn awr yn fyw, set" y Parchedig D. M. Willi" ms, Rhondda. Nid wyf yn gwybod pa un a yw y bedyddiedig yn fyw ai peidio; oblegid symudodd oddiyma i America. Gan mai hwnw oedd y bedydd cyntaf yn yr ardal, yr oedd yno gannoedd wedi dod yn nghyd i'w weled, ac er nad oeddwn ond hogyn bychan wedi myned vno yn llaw fy nhad, y mae'r olygfa ddeu- blyg a welais wedi aroa yn fyw yn fy meddwl a'm cofhyd y dyad heddyw, sef y dirmyg a deflid ar yr ordinhadgan y Iluaws. Yr oedd un wedi dringo i ben pren uwch- ben y dwfr, a chi bychan yn ei law, ac yn gwaeddi, pan oedd Mr. Williams yn arwain y wraig i lawr i'r dwf'r, Paid a'i boddi, y d -1, gan daflu y ci i'r dwfr atynt. ¥ mae yr adyn hwnw, a channoedd gydag ef o'r dirmygwyr, wedi gorfod rhoddi cyfrif i Sylfaenydd bedydd. Yr olygfa arall a welais yno oedd, gweled dewrder moesol y bedyddiwr a'r bedyddiedig; aeth V wraig i'r dwfr yn ei law dan ganu, ac yn union y cafoddei chodi o'r dwfr, dechreuodd ganu drachefn, a chanodd oddiyno i'w th £ yr hwn oedd gerllaw. Ond erbyn heddyw, y mae tro wedi dyfod ar bethau mae y Bed- yddwyr wedi dyfod yn allu cryf yn y cwm. Crefaf eich maddeuant chwi, Mr. Gol. anwyl, a'r darllenvdd hawddgar, am fanylu ychydig ar sefyllfa yr enwad yn y cwm hwn, oblegid, ys dywed yr hen ddiareb,- Nesa pawb ei nesa;" ac heblaw hyny, yr wyf yn gwybod mwy am symudiadau yr «nwad yn ein cwm na'r rhanau ereill o'r deyrnas a'r byd. Mae rhif aelodau y Bedyddwyr vn awr, o waelod y dref i Nantyffin, yn 4,086, a deiliaid yr Ysgol Sabbothol yn 3,488. Ac nid yn unig hyny, ond yr ydym yn meddu ar gystal capeli a neb yn y cwm. Ond ein bwriad wrth ddechreu ein hysgrif oedd, cymmeryd gclwg argynnydd yr enwad yn v Deyrnas Gyf- unoij ac wrth aylwi ar y Tabular view of the Statistics of British Baptist Associa- tions," o sefyllfa yr enwad yn y flwyddyn 1834, yr ydym yn gweled mai 802 o eglwysi oedd, a 40,763 o aelodau; ond yr oedd rhifedi ein heglwysi yn Mehefin. diweddaf yn 2,604, capeli 3,044, aelodau 250,541, ysgolheigion yn yr ysgol Sabbothol 320,768, gweinidogion 2,108, o ba rai y mae *418 heb ofal eglwysi. A chymmeryd y gwled- ydd ar wahan, saif y cyfrif fel y canlyn— I Bglwyai. Capeli. A.I. YMpl. Lloegr 1,940 2,346 178,188 2*6,074 Cymm* 519 560 63.051 58,406 Yegfotland 108 112 8,873 5,283 Iwerddon.. 37 38 1,434 1,035 2,694 3,046 250,541 320,798 Yr oedd y cynnydd yn rhif yr aelodau y flwyddyn ddiweddaf yn 9,720. Y cynnydd mwyafla wnaed mewn un flwyddyn, yn- ol cyfartaledd yr eglwysi, oedd yn y flwyddyn 1850, sef 13,018, yr hyn oed4 yn 12 ar gyfer pob eglwys ar gyfartal; a'r agosaf ati oeddyn yfiwyddyn 1860, pryd y cyri- nyddoddschif yr aelodau 25,837, y cynnydd ar gyfartaledd i bob eglwys oedd un ar ddeg; a'r cynnydd lteiaf oedd yn y flwydd- 1864, sefun chwarter ar gyfartaledd i bob eglwys; ac mae y cynnydd wedi bod ar gyf- artaledd y naill flwyddyn at y llall yn rhyw beth dros bedwar a hanner i bob eglwys. Felly, nyni a welwn fod y newyddiadur sydd yn cymmeryd arno i roi golwg deg ar symudiadau yr enwadau yn y wlad, yn gwneyd cam a'n cyfundeb, pan y dywedai fod y Bedyddwyr yn colli tir", Y mae ein hystadegau blynyddol yn troi y fath aw- grymiad yn ol i'w wyneb. Y ffaith yw, fod ein cyfundeb yn cynnwys mwy na phump selod am bob uu ag oedd yn perthyn iddo ddeugain mlynedd yn ol. Ydyw, y mae Cymru ei hun yn cynnwys dros ddwy fil ar hugain yn fwy o aelodau nag oedd yn yr holl Deyrnas Gyfunol ddeugain mlynedd yn ol; ac wrth feddwl am y cyn- nydd gogoneddus sydd wedi cymmeryd lie yn y cyfnod dan sylw, yr ydym yn diolch i Dduw, ac yn cymmeryd cysur. Nid rhy- fedd i'r enwog Spurgeon ddweyd rai blyn- yddau yn ol, There is a glorious future to the Baptists." Oes, ddarllenydd, y mae dyfodol gogoneddus i'r Bedyddwyr. Ac y mae'n deilwng.o sylw fod ein cyf- undeb anrhydeddns wedi cynnyddu trwy y deyrnas, nid yn unig yn rhif ei gapeli, ei egiwysi, ei weinidogion, a'i aelodau, ond hefyd mewn dysgeidiaeth, doniau,dylanwad, a nerth, yn y wlad. Mae ein llywodraeth wedi dod i deimlo fod y cyfundeb Bedydd- iedigwedi dod yn allu raorbwysig yn y -wladwriaeth, fel nad yw yn tybied y gall fforddio i'n hanwybyddu (ignore) ni yn awr, a diystyru ein happeliadau, a'n deisebau, fel y bu yn arfer gwneyd, heb gymmeryd larni ei bod yn gweled y Bedyddwyr, ond pan fyddai yn dewis eu herlid a'u carcharu hwynt. Ac yr ydym wrth fyned heibio am roi awgrym yn ddystaw bach i gynnull- wyr cyfarfodydd cyhoeddus y Rhyddfryd- wyr Cymreig, pa un bynag ai yn Aberys- twyth, neu ryw Aber arall, y byddwn yn cael ein gwahodd, ein bod yn dysgwyl cael yr un chwareu teg ag enwadau ereill i ddyrchafu ein llais ynddynt trwy ein cyn- nrychiolwyr, oblegid, a dweyd y lleiaf, mae y Bedyddwyr wedi ymdrechu cymmaint a neb o honynt dros ryddid gwladol a chre- fyddol. Ac yr ydym yn meiddio dywedyd, heb arfer un ymffrost ormodol, fod genym frodyr sydd yn deall pynciau gwladwr- iaethol-ein iawnderau fel deiliaid, ac mor alluog i siarad arnynt, a neb yn y wlad am hyny, peidier a'n cadw gymmaint naill ochr a'r troion o'r blaen. Yr ydym wedi awgrymu o'r blaen, fody Bedyddwyr wedi cynnyddu mewn dysgeid- 1 9 iaeth, meddiant en wadol (sef eiu capeli, ein hatbrofeydd.&C.), nerth meddyliol, a dy- lanwad. Credwn fod ein cynnulleidfaoedd Yr ydym wedi cymmeryd rhifedi yr aelodau yn Nghymru o Lawlyfr y Bedyddwyr Cymreig, ac nid or Hand Book ac y mae 19 o'r eglwysi yn Nghymru heb ddanfon eu cyfrifon i fewn y flwyddyn ddiweddaf. < yn cael eu breintio a chystat gweinidogaeth ag un enwad yn y byd erwn nid yn unig gyda golw £ ar burdeb athrawiaeth, ond hefyd mewn gallu meddyliol, athrylith, a hyawdledd. Fe wna pob dyn nad yw wedi aaelei ddallu gau ragfarn, addef yn rhwydd, mai gan y Bedyddwyr y mae y pregethwr mwyaf poblogaidd yn y deyrnas, a'r byd yn grwn, yr hwn sydd yn meddu ar y capel helaethaf, y gynnulleidfa luosocaf, a'r eglwyo fwyaf ei rhif, yn y deynnas, os nid yn y byd. Nid oes eisiou i mi ddweyd mai Mr. Spurgeon wyf yn feddwl, oblegid nid 081 neb mewn gwlad na thref yn meddu ar eg. lwys sydd yn rhifo pedair mil, pedwar ugain a phf-,l wir, ond efe. Yn awr, Mr. Gol., yr wyf yn ei theimlo yn brofediffaeth i enwi rhes o'n dynion mawr, dysgedig, a doniol-dyaion a safanlr yn gyfochrog A neb pwy bynag, ond y maent yn rhy luosog am hyny, gwell peidio dechreu. Ymfoddlonwn y tro bwn ar ddweyd fod mwy tift hanner ein gwein- idogion wedi derbyn addysg athrofaol y mae cant ac un ar ddeg o honynt wedi eu graddio k gwahanol deitlau, fel cydnabydd- iaeth o'u gwybodaeth yn y gwahanol gelfau a'r. gwvdaorau ac amryw o honynt wedi eu graddio a. theitlau dwbl; megys A.C., LL.B., LL.D., a D.Ph.; ae y mae genym yn y weinidogaeth hefyd ddoethwyr mewn cerddoriaeth, Mus. Doc., doethwyr mewn meddygiaeth, M.D., ac U stusiaid Hedd- wch. Nis gallwn lai ni sylwi hefyd fod yr enwad yn myned i draal fawr i gymhwyeo ein dynion ieuainc i'r weiaidogaeth yn y dyfodol. Y mae genym ddeg o Athrofeydd, tua chwech ugain a deg, neu ychwaneg, o fyfyrwyr ynddynt pedwar ar hugain o athrawon, y rhai ydynt oll yn ddynion o broflad, dysgeidiaeth, a duwioldeb diam- mheuol, fel y mae genym bob lie i ddys- gwyl y bydd iddynt droi allan i faes y cyn- hauaf ddynion ieuainc galluog, dysgedig, ac effeithiol. Bydded i'r eglwysi gofio fod llawer iawn yn ymddibynu arnynt hwy ar effeithiolrwydd y weinidogaeth yn y dyfod- ol. Dylent beidio danfon dynion ieuainc i'r athrofeydd heb eu bad wedi cael prawf o'u duwioldeb, eu sel dros wneyd daioni, gallu i fyfyrio, a medr i draddodi er adeil- adaeth i'w gwrandawwyr. Wrth edrych ar yr hyn a wneirgenym er helaethu lie ein pabell, ac estyn cortyn- au ein preswylfeydd, yr ydym yn cael fod hanner cant o gapeli newyddion wedi eu hagor rhwng diwedd y flwyddyn 1870 a'r C) m un ddiweddaf, tri a deugain wedi eu he- zn laethu, eu gwella, &c., yn cynnwys eistedd- leoedd i oburop i ddeg ar hugain ofiloedd a chyda golwg ar gyllid yr enwad, credwn y gallwn anturio dweyd fod yr eglwysi yn cyfranu yn flynyddol at yr athrofeydd, y weinidogaeth artrefol, yr ysgolion Sabboth- ol, Hog arian, dyled capeli, y evmdeithasau cenadol, cyfieithiad y Beibl, &c., &c., ar round number, tua phedwar cant a hanner o filoedd o bunnau Ac etto yr oedd yr erthylyn enllibaidd a gamenwir yn Dywos- aeth, yn meddu ar yr haerllugrwydd i ddweyd ys ychydig wythnosau yn ol, fod Annghydffurfiaeth yn colli tir, a'r egwyddor wirfoddol yn rhywau i gadw crefydd yn fyw yn y byd; ac y byddai ar ben ar wir grej^dd, os torir y cyssylltiad rhwng yr Eglwys a'r Wladwriaeth Ond yr ydym yll inhell o'i gredu, druan o hono, a'i duchan, a'i wban, a'i lysnafedd. Crefydd yn analluog i fyw yn wir, wedi tori y cys- sylltiad sydd rhynddi a'r byd gwladol! Y mae crefydd wedi gallu byw, llwyddo, ac ymledoenu dros yr holl fyd adnabyddus, yn y canrifoedd cyntaf, a hyny yn nerth yr egwyddor wirfoddol, buchedd dduwiol ei gweinidogion a'u haelodau, a dylanwad Ys- bryd Duw yn cydweithio a hwynt. Yr oedd y.n dymchwelyd pob rhwystr a deflid yn ei ffordd, ac yn gorchfygu pob anhaws- der ac ni allasai Cystenyn Fawr roi mwy o archoll iddi, a gwanychu mwy ar ei hiechyd, ei gonestrwydd, a'i nerth, -nathrwy ei chyssylltu-a'r wladwriaeth. Oni buasai ei bod yn meddu ar nerth bywyd aufarwol ynddi ei hun, buasai wedi cael ei llethu i farwolaeth gan bwvsau yr hualau y mae llywodraethau gwladol wedi osod am dani ar hyd yr oesau, o ddyddiau Cystenyn hyd yn awr. Ond os ydym yn deall ar- wyddion yr ainserisu, credwn eu bod yn dang03 nad yw yr atnser yn mhell, pan y gwelir hi wedi ei rhyddhau yn hollol o'n chadwynau. Yr egwyddor wirfoddol yn rhy wan, aie, i gyntial crefydd wedi iddi gael ei dadgyssylltu a'rllywodraath wladol! Y mae yr hyn sydd wedi cael ei wneyd gan yr egwyddor ddwyfol hon yn y ganrif Aoa. i adeikdu capeli a thalu am danynt, oynxud y weinidogaeth, darparu addysg i blant tlodion, clafdai, nawdd-dai, &c.,a.ci ddar- paru oenadon a Baiblau i'r gwledydd ptgan- aidd, yn ddigon o wystl o'i nerth i efengyl- eiddio yr holl fyd. Llinell neu ddwy am lenyddiaeth ein cyfundeb, ac yna ni roddwn y pin o'n llaw. Y mae genym un cyhoeddiad chwarterol, sef The Quarterly Reporter of the German Baptist Mission 15 yn fisol, sef y Baptist Record, Baptist Magazine, Baptist Mes- senger, The Church, General Baptist Ma- gazine, Earthen Yesse!, Gospel Herald and Voice of Truth, Missionary Herald, Juven- ile Missionary Herald, Sword and Trowel, Greal, Athraw, Gwyliwr, a'r Medelwr Ieuanc a dau yn wy thnosol, sef y Freeman, a Sbebk Cymbu. Ilablaw y lluaws cyf- rolau sydd yn cael eu cyhoeddi yn flynydd- ol gan ein brodyr galluog ar wahanol bync- iau ac ni ddylem ar un cyfrif annghofio Geiriadur Mathetes, a Beibl Teuluaidd y Parch. T. Lewis, Caerfyrddin. Mae y brodyr galluog a. dysgedig hyn yn ein gosod fel oenedl o dan dreth iddynt, ac y maent yn codi iddynt eu htmain gofadail anfarwol yn eu bywyd. Hyderwn y cant fyw i'w gorph«n. 1: GAMMA. O. Y.—Bwriadwyf, os caf einioes a ham- dden, i ysgrifenu erthygl neu ddwy etto ar symudiadau yr enwad mewn gwledydd ereill, os bydd hyny yn dderbvniol genych chwi.

M, CRAWSHAY BAILEY. GAN Perxandbr., RISCA. Y mae Crawshay Baily wedi marw. Gorph- enodd ei yrfa yn ei balas gerllaw y Fenni, yn 84 mlwydd oed. Yr oedd ei enw yn adna- byddus trwy y byd. Adnabyddid ef yn fwyaf neillduol yn ei berthynas a gwaith haiarn Nantyglo. Dechreuodd y gweithiau hyn tua 1795. Perchenogid hwynt y pryd hwnw gan Hill, Harford, a'u cwmpeini. Safodd y gwaith yn 1800, yn herwydd camddeall rhwng y meistriaid. Ni wnaethpwyd dim o werth hyd 1811. Prynwyd y cwbl yr adeg hon gan C. a J. Bailey. Yr oedd Crawshay Bailey yn ber- thynas agos i William Crawshay, meistr haiarn enwog Cyfartha. Pan fu farw y bon- eddwr hwnw, gadawodd lawer o arian i Craw- shay Bailey, a i frawd Joseph. Yr arian hyn a brynodd waith Nantyglo. Mewn dwy flyn- edd ar ol y pryniad, yr oedd y cwbl yn talu mor dda, fel ag y penderfynwyd helaethu y terfynau. Cafwyd helaethiad ar ol helaethiad, nes iddynt gyrhaedd y fnaintioli presenol. Yr oedd gofal y cwbl ar Crawshay Bailey. Trwy ei ddiwydrwydd ef, daeth y gwaith yn fuan yn un o'r rhai mwyaf pwysig yn Mynwy. Wedi hyn, prynwyd gwaith Cendl, pa un a ddygwyd yn mlaen dan arolygiad yr un bon- eddwr. Mewn ychydig flynyddau, yr oedd y ddau frawd wedi sefyll swm auferthol o arian. Prynasant waith haiarn Aberaman, a symudodd Crawshay Bailey yno i'w arolygu, ar ol 25 mlynedd o feistrolaeth yn Nantyglo. Ar ol ychydig flynyddau, symudodd yn ol i Nantyglo, gan fod pethau lawer yn fwy araf na phan yr arolygai efe. Yn y cyfnod hwn, rhanai ei amser yn gyfartal rhwng Nantyglo, Cendl, ac Aberaman. Dechreuodd ei iechyd ddadfeilio, a gwerthodd waith Aberaman. Ymneillduodd am dymhor oddiwrth fasnach. Dodwyd Nantyglo a Chendl dan arolygiaeth ereill ond ailgymmerodd Mr. Baily y deyrn- wialen, a bu yn Alpha ac Omega y drafodaeth hyd y blynyddau diweddaf. Prynwyd y gwaith gan gwmni a elwir Cwmni haiarn a glo Blaenau a Nantyglo. Hwn yn awr sydd yndwyn pethau yn y blaen. Mae y gwaith yn auferthol fawr. Gellir cyn- ■ ■