Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
10 articles on this Page
NOFEL NEWYDD,
NOFEL NEWYDD, Llywe'yn ap lor werth. rENODIX. Bu farw mam Tangwystl a? enedig- aeth el huuig ferch, a dygwyd yr enoth fach i fyny yn c-faiug gan chwaer Llyw. arch Geeh, yr hon a drigai yn y castell ar adeg ymweliad Llywelyn. Hynodid y foneddiges hono gan ddau beth, sef oedd un, diffyg ffydd yn nyogelwch Pont Hywel, yr hyn wnai iddi gyfyngu ei rhodfeydd i gadlas y castell yn hytrach nag anturio ei bywyd ar beth a ystyriai yn gywreinwaith bradwrus. Yr oedd wedi clywed cymaint o so a. gan ci Lrawd am y drychineb ofnadwy a ellid ddwyn ar elyn trwy y peiriant celfyddgar, nes tynu casgliad anffafriol, liyd yn nod am dynged cyfaiil a pherthynas agos, wrth groesi dyfais mor felldigedig. LIawGr tro y bendithiodd ein harwr goffa.dwr- iaeth a medrusrwydd ei ewythr, as ofnau disail yr hen Gymraes, am gyf- leusderau mynych i rodio gyda Tang- wystl ar y bryniau cyfagos, heb ofn i'r fodryb wyliAdwrus eu canlyn ar eu hyntiau. Hyuodrwydd arall modryb Tanwy, fal ei gelwid, oedd ei mawr ed- mygrwydd o'r Normaniaid, cenedl yn ei barn hi debyg iawn i'r Cymry, a hollol wahanol eu natur i'r Sacsoniaid cas. Hwyrach fod ei pharch tuag atynt yn dcillio o anwybodaeth, canys nid oedd Llywarch Goch erioed o'i fodd yn cyfathrachu ag estroniaid, cddigerth pan ddygwyddai y cyfryw ddyfod dan ei gronglwyd yn nghlwys rwymau llety- garwcb, ac yna caent bob croesaw tra arosent, a boneddigaidd hebryngiad wrth ymadael. Ond ryw dro ar ei bywyd, cyn i'r rhosynau ddiflanu o ruddiau Tanwy, aeth ar ymweliad a Chastell Rhuddlan, a chafodd yr an- rhydedd o dynu sylw arbenig un o arglwyddi Normaniaid y Marsdir, a fturfiodd ei barn am genedl hwnw ar yr hyn a glywsai ganddo a'i foesgarwch tuag ati. Ni choronwyd eu carwriaeth & llwyddiant, ac ni wenodd Dwynwen Santes ar Tanwy byth wedi hyny chwaith. Nid oedd hynodrwydd yn hyny, ond mor ddyrys ydyw troadau olwynion tynged, fel mai bychan feddyliai Llywe yn y gwnai tynerweh modryb-Tanwy at y Normaniaid eifeithio i raddau mawr ar ei fywyd, a thrwy hyny feallai ar ei wlad. Yn mysg yr ymgeiswyr lluosog am law Tangwystl, y mwyaf nodedig, yn nesaf at Iarll Caerlieon Gawr, oedd Gwrgi Hyll, mab llwyn a pherth i'r enwog a'r hynaws Hedd Molwynog, penaeth un obyrntheg llwyth Gwynedd, tiroedd yr hwn a gyffyrdctant ag eiddo Llywareh. Goch. Yr oedd Hedd Mol- wynog yn un o brif swyddogion Dafydd ab Owain Gwynedd, ond o gymeriad pur wahanol i'w feistr gwaedlyd, a'r rhyfeddod ydyw iddo fod yn dad i greadur fel Gwrgi, yr hwn a gyfnewid Hyll, oblegyd mai dyna oedd ei haedd- iant yn gorfforol a meddyliol. 0 ran pryd, brawd oedd i Morfran ail Tegid, un o'r tri boneddigion ffodus a ddiangas- ant o gad Gamlan gynt. Cymaint oedd hagrwch hwnw nes i frvwb dybio mai cythraul o uffern ydoedd. Trigai Hedd Molwynog, neu Hydd ab Olwynog ab Greddf Tygynydd ab Llawr ab Llaw- frodedd Farchawg. &c., yn mhalas mawreddog Henlly3, Llanfair Talhaiarn, gan arglwyddiaethu ar v plwyf hwnw yn gystal ag ar Ddyffryn Elwy a Nant- aled. Yr oedd wedi cynysgaeddu ei fab Gwrgi a mwy o diroedd nag a ddylasai mewn cyfiawnder at y meibion ereill, Menter a Gwyllonon, a hyny nid o gariad at yr Hyll, eithr rhag i hwnw wneud rhyw niwed ysgeler i'w dad a'i frodyr, er mwyn boddio y wane a'i nod- weddai. Ond nid oedd modd digoni Gwrgi Hyll. Tyngai fod ei dad, Hedd Molwynog, wedi rhoi tir iddo da i ddim ond i guddio twll yn y ddaear. Os chwythwch arno," meddai, "mae yn rhy sych; os poerwch arno, maa yn rhy wlyb, ac y mae hyd yn nod yr ysgrubl- iaid yn rhagrithio wrth ddynwared pori arno. Cyfoath, yn wir! Aed yr hen Hedd grintachlyd i orphwysfa Suddas, yn lie gwastraffu da ei blant mewn elus- enau yn I Maea y Bendithion.' Cyrchai Gwrgi yn fynych i GasteJI y Glyn, a safai yn tichol yn marn Tanwy, canys blaidd cedd ef a todrai wisgo croen y ddafad pan dde7<ioai, ac yr oedd yn ddigon cytrwvs i we led y fantais a roddai ce^nogaeth y fodryb i yngeisydd am law y nith. 'Ond ri thpJai Tang- wystl gymaint 0 sylw iddo ag a ddy- muna ei modryb. Ofer oedd i'r hen foneddigcs wirion oscd allan beunydd ragoriaethau dirgslaidd y gwr ieuanc fel eiddo un y dylai unrhyw larlles fod yn falch o honynt mewn edmygwr. Cofia, fy anwylvd," meddai wrth ei nith, "fod llawer cnewyllyn pur i'w gael dan blisgyn gwael, ac os na fedd Gwrgi ab Hedd Moiwynpg berson Sandde Bryd Angel, mae yn berchen calon lew, a chyfrifir ef, meddir. san y Dywysoges Emma. yn un 0 farchcgion mwyaf trwyadl v dydd." "Ie, MEDDIK," ebai Tangwystl dan chwerthin, ac ymaflyd yn ei theiyn fel yr arferai wneud bob tro y dygid y testyn hwn ar droed, "ljt\,fod cloch bres yn crefu, mcdryb tack; gwran- dewch fy inarn ar rith dam eg dla^d," a chanodd rywbeth tebyg i hyn c can synwyr:— ,f Ryw dro a :tb blaild aewynog I fys? y dofaid raSn, Gan goddio'i gob^n flewog Dan gwrlid pur o wlao, > Ond gwalodd oenig graft as Ei daneda orealoc, his, Yn dysgwyl tamaid melcs Ar draul arglwydci r tir, A ohadwedd wyliaawmeth Ar foesau'r ddafad gin, A ffodd y blaidd siomedig Yn ol i'w ffiaidd ffan." Felly finau, modryb," ebai Tang- wystl yn benderfynol, "yr wyf wed: diflasu ar weled Gwrgi flaidd yn dyfod yma i gampu mewn gwlan benthyciol, gan geisio dynwared marchogion Lloegr, ac yna dychwelyd adref i ymarllwys ei natur ddrwg ar ei ddeiliaid traenus." natur ddrwg ar ei ddeiliaid traenus." Fel yna, jchydig amser cyn i Llyw- elyn gyrhaedd Castell Glyn, y cyfododd yr anghyaweiediad cyntaf erioed rhwng v fodryb a'r nith, a phan glywodd yr hen foneddiges am waredigaeth Llyw- arch Goch a'i ferch o grafangau eu gelynion, a'r desgrifiad bywiog a roddent o harddwch a phybyrwch y dyeithrddyn, yn nghyd a'r tebygolrwydd y delai i edrycb am danynt yn fuan, llenwid ei mynwes ug ofnau am obeithion ei hoff ddyn Gwrgi. Nid rhyfedd gan hyny iddi roi derbyniad oeraidd i'n harwr mewn cydmariaeth i groesaw cynes y rhelyw o'r taulu, ac iddi edrych arno fel trawsymwthiwr dinod tra bu yn aros yn a C7 y castell. Tynai gasgliadau atgas oddi- wrth ei wisg, yr hon oedd bellach yn dechreu gwaalu ar ol y peryglon yr aethai ein harwr drwyddynt. A wgrymai Tanwy mai perthyn i ryw haid o wylliaid yr oedd, ac nad oedd un dyben da yn ei dri^iad yno. Hwyrach fod arafweh Llywelyu yn atsb holiadau yr hen ferch ddrwgdybus mewn perthynas i'w gartref, ei deulu, a'i neges, wedi taflu cysgod rheswm dios hyny. Nid oedd y tywysog yn dewis dadguddio pwy ydoedd, ac yr oedd yn rhy uchelfrydig i ddweyd an- wiredd ar draws ac ar hyd er mwyn eadw ei gyfrinach, neu i foddio cywrein- rwydd ei holiedydd rhagfarnllyd. Fei yr oedd y naill ddiwmod ar ol y llall yn diilanu, cynyddai serch ein harwr at Tangwystl, ac anghofiodd braidd achos pwysig ei daith i Bowys. Mae vn wir iddo unwaithgynygymadael, ond ni fynai Llywarch Goch glywed son am golli ei gymdeithas, a chyn hir daeth fel un o'r teulu. Syrthiodd i benbleth nid bychan gyda golwg ar ddadgan ei serch wrth Tangwystl. Amheuai a oedd hi yn coleddu teimlad cynhesach tuag ato na'r cyfeillgarwch gwresog a godai yn naturiol o'r gymwynas a wnaeth erddi. Ni fynai er y byd gymeryd mantais o letygarwch Llywareh Goch i ddwyn oddiarno heb genad y Rhosyn a werthfawrogai gymaint. Ac ar y llaw ¡ arall, nis gallai ddysgwyl i wr o urddas ac achau yr hen bendefig ganiatau i ddyn dyeithr ymgeisio am law ei unig ferch, ac etifeddes ei gyfoeth, heb i hwnw ddadguddio ei hun a'i fwnadau dyfodol. Teimlad arall naturiol i un wedi ei ddwyn i fyny fel Llywelyn, ac ar fin anelu at nod mor uchel yn ei wlad, oedd awydd enill serch Tangwystl yn ei gyineriad o ddyeithrddyn, heb deitl nac arwydd cyfoeth arno. Dymunai fedd- ianu ei chalon heb gydweithrediad y swyn a lynasai wrth. ddadguddiad o'i enw priodol a'i radd uchel. Buasai enwogrwydd a godidogrwydd traddod- iadau ei deulu yn effeithio yn fwy fifafriol ar feddwl fel eiddo Tangwystl nac un gobaith 0 eistedd fel .gwraig Tywysog Coronog Cymru, a mwynhau y da bydol a barthynai i'r gyfryw radd. Yr oedd Llywelyn ab Iorwerth yn un o'r dynion sydd yn ewyllysio i wrth- ddrychau au serch eu caru, nid am rhyw urddasolrwydd a drosglwyddwyd iddynt gan hynafiaid, nac am eu bod yn llenwi, neu ar lenwi cylchoedd uchel yn y byd, eithr or mwyn eu hunain yn unig. Gwyddai nad dyogel iddo amlygu ei; hun i Llywarch Goch, oblegyd buasai tfyfnewidiad mor bendant yn cymeryd lie yn ymddygiad yr hen arglwydd gonest tuag at ei westywr, nes peri i'r gwasanaethyddion siarad a synu pa fath wr urddasol oedd yn eu mysg. Nid oedd Llywarch Goch erioed wedi dysgu cuddio ei deimladau, ac ni feddai fymryn o lys-foesiiu llyfwyr y llwch-llid mewn calon tan wen ar wyneb. Gan hyny, ofer fuasai dysgwyl iddo feistroli ei .deyrngarwch, a phe £ dio gwneud ffwn- dwr ar ol unwaith cael gwybod pwy a noddai yn ei gastell. Heblaw hyny, gallasai fod yn mysg deiliaid lluosog Llywarch Gcch rywun parod i chwareu rhan bradwr, a -fuasai awgrym o wir gymeriad ein harwr yn ddigon i yru adyn o'r fath yn syth at Dafydd ab Owain, yr hwn a feddai eisioes ddigon o esgus vn ei dyb ei hun i yru galanas ar Arglwydd Rhos. O'r diwedd, aeth t-eimladau Llywelyn yn gryfach na'i allu II i'w celu oddiwrth Tangwystl, ac mewn cyfyng-fwriad, dyfeisiodd gynllun i gyffesu yr hyn oedd hwyrach yn lied I amIwg iddi er ys amser, a gosod ei hun ar yr un pryd ar droediad anrhydeddus gyda'r tad a'r ferch, heb fynegu iddynt pwy ydoedd, nac ychwaith lunio an- wiredd.
---Tameidiau Hynod a Dyddorus.
Tameidiau Hynod a Dyddorus. Cynyrcha California 100,000 o focseidi o raisins yn flynyddol. Y mae 40,500 o bersonau yn marw mewn canlyniad i ymyfed anghymedrol yn Mhrydain Fawr yn flynyddol. TMae y rheilSyrdd yn Prwaia yn cuddio yn agos i 9,000 ofilldiroedd-* yehydig yn rhagor na Canada. Dywedir fod geifr yn boanua a beich- llsyn yr East Indies. Haerir fod 14.000 000 o honynt yn rhaglawiaeth "Madras yn unig. Ceir tri math o ffryndiau-ffryndiau sydd yn em earu, ffryndiau nad ydynt yn ra;io (Hm am danom, a ffryndiau sydd yn sin cashau. Yr atLr&w wrth fachgenyn bychan: "Both y mae y ddiareb yn ei ddweyd yn nghylch y rhai sydd yn byw mewn tfn g^vydr?" Y bachgenyn bychan: "Tynwch i lawr y blinds." Nid yw geiriau caredig yn costio llawet, Nid ydynt byth yn poethelli y tafod. Ni chlywsom erioed am ofid meddyliol yn codi o'r ehwarterhwn. Er nad ydynt yn costio llawer, y maent yn cyflawni llawer. Y maent yn gwneud pobl ereil! yn dda eu natur. Y maent hefyd yn cynyrchu eu delV, eu hunain ar ensidiau dynion, ac un ardderchog ydyw hefyd. Ni ydym eto wedi dechreu d^fnyddio geiriau caredig yn y fath gyflawnder.ag y dylid eu defnyddio. Rhyw ddiwrnod yr c-edd asyn yn croesi afonig a llwyth o haien ar ei gefn, gwlychcdd yr halen ac ysgyfnawyd y baich. Trosglwyddodd y creadur hir- glustiog y darganfyddiad i gyd-frawd o asyn ag oedd yn cario gwlan. Gwnaeth I yr olaf arbrawf o'r un peth, ond aeth ei faich ef yn ddwbl$pwysau. Dylai gwestywr fod yn un y gellir rhoi i fyny gydag ef bob amser. Llafuria gymaint i wella dy hun o fai ag y gwnaet o dwymyn. Y path gwaethaf yw Ilyfr pechadurus, oblegyd nis gall edifarhau. Na adawer i'ch crefydd deuluaidd gy- wilyddio eich crefydd eglwysig. Dylai dyn geisio y dedwyddweh i ereill ag y maeyneiddymunoiddo ei hun. Cuddiwch ffaaleddau ereill, ond gwnewch eu rhinwoddau yn hysbys. Geilw dyn neillduol ei wraig yn goch, gwyn, a glas, am fod ganddiwallt coch, dannedd gwynion, a llyga^d gleision. Os bydd genych ferch landeg, bydd genych lend eich ymbnydd o bryder, a llondeichty o bapyrysgrifenupersawrus. Gofyniad i naturiaefJhwyr-Os ydyw aderyn mewn Haw yn werth dau yn y llwyn, a ydyw un mole ar y wyneb yn werth dau yn y ddaear ? 0 dan y chwydd-ddrych canfyddir fod gan flewyn ochrau garw fel rasp. Nid yw felly yn un rhyfeddod fod gwefl-flew (moustache) dyn ieuanc yn cosi dipyn ar drwyn merch. "Wei felly y mae eich merch wedi priodi gwr cyfoethog," Y tad yn ateb mewn modd araf iawn: "Yr wyf yn cradu ei bod wedi priodi dyn cyfoethog, ond yr wyf yn cael ar ddeall ei fod yn wr tlawd iawn. Y maa yn llawer gwell i ti gael chwerthin am dy ben am nad ydwyt yn briod na dy fod yn yn mathu chwerthin oblegyd dy fod. William: Rhof dipyn o fy meddwl i ti os na chymeri ofal." Benjamin: Cymeraf ofal yn unig er mwyn ti dy hun, gan ei fod yn sicr fod arnat eisieu gymaint o feddwl ag sydd genyt. 0 herwydd, pe byddet yn rhoddi y mymryn lleiaf o hono i ffwrdd, gallasai hyny dy. ddyfetba am dy oes." Gwna dyn fwy dros arian nag a wna arian dros ddyn. Teflwch y physic i'r cwn sydd ddiareb hen iawn, ond pa le y cewch cbwi y cwn a'i cyffyrdda ? Os nad yw dyn yn caal ei gymhenu gan ei wraig, gellwch deimlo yn sicr ei fod wedi marw. Yr oedd gweinidog unwaith yn holi plant yr Ysgol Sabbothol mewn per- thynas i'r hanes am Eutychus-y dyn ieuanc hwnw, yr hwn wrth wrandaw Paul yn pregethu, a syrthiodd i gysgu, ac a gwympodd, ac a gymerwyd i fyny yn farw. Beth," meddai y gweinidog, yr ydym ni i'w ddyagu oddiwrth yr ID amgylchiad difrifol hwn ?" Daeth ateb- iad mewn mynyd oddiwrth ferch fechan, a dyma fa, Os gwelwch yn dda, syr, dylai gweinidogion yr efengyl ddysgu peidio pregethu mor hir." Mae yr hwn nad yw weithiau yn teimlo yn rhy lym neu yn rhy dyner, bob amser yn moddu rhy fach o deim- lad. Gwnewch gyfeillion o'ch gofynwyr (creditors) os gellwch, ond peidiwch byth a gwneud gofynwr o'ch cyfaill. "Gwnelech genhadwr ardderchog," meddai dyn wrth weinidog oedd wedi ei geryddu yn ngwydd y gynulleidfa. Ydych chwi yn meddwl hyny ?" go- fynai y pregethwr boddus. "Gwnaech, syr, y cenadwr goreu allan." Paham?" Am eich bod mor hagr, fel na wnai y cannibals eich bwyta." Rhenir cymdeithas i ddau ddosbarth -y rhai sydd ganddynt well ciniaw nag sydd ganddynt o archwaeth ato, a'r rhai sydd ganddynt well archwaeth nag sydd ganddynt o giniaw. Dywed awdures mai cael ei chusanu ar ei thalcen yw y diadems cyfoethocaf y gall enaid menyw eu dymuno. Ac eto, nid yw y dyn sydd yn cusanu merch ieuanc landeg ar ei thalcen tra y byddo ei gwefusau rhosynol yn gwneud symud- iadau fel megin accordion yn deilwug o'r safle y mae ynddi. Ffyddlon hyd angeu-yr argymerwr (undertaker). Enillodd merch ieuanc neillduol o landeg wn-Ilaw (musket) mewn lottery. Pan y rhoddwvd ef iddi, gofynodd, Onid ydynt yn rhoddi milwr gydag ef?"
0 NEWYDDIADURON CYMREIG AMERICANAIDD.
0 NEWYDDIADURON CYMREIG AMERICANAIDD. MABWOLAETHAU. REEs,-Gorphenaf 3, 1884, yn 53 mlwydd oed, Jane, gwraig William D. Rees, Audenried, Pennsylvania. Gan- wyd Jane Rees yn Tredegar, Mynwy, Awst 1831, ac ymfudodd i'r wlad hon gyda'irhieniyn 1842, y rhai a sefydlasant yn Beaver Meadow. Enwau ei rhieni oeddynt Rees ac Ann Price. Gorphenaf 4, 1851, priododd Mrs Rees a William, mab Jonah Rees, un o breswylwyr cyn- taf yr ardaloedd hyn yn Janesville; a threullasant y tair blynedd ar ddeg cyn- taf o'u bywyd priodasol yn Janesville a Beaver Meadow, a'r gweddill yn Auden- reid mewn llawenydd a ilwyddiant. Yr cedd iddi naw o blant, pump c ferched a phedwar bachgen, y rhai sydd yn fyw cddigerth tair o'r merched. Bu Mis Rees yn wraig ffyddlon ac yn fam ddoeth, a thystiolaeth pawb yw mai Eden ddaearol oedd cartref Mrs Rees i'w theulu. Yr oedd hi hefyd yn garedig ac haelionus i'r claf a'r angenus o bob cenedl. Cadwodd ei nydd a. gorphenodd ei gyrfa, gan adael tystiolaeth fod ei chyfnewidiader gwell. Gadawodd briod a chwech o blant, dau frawd, un chwaor a thad oadranus. Y mae Morgan ei brawd yn arolygwr ar weithiau Mill Creek, Coal Co., ac yn cartrefu yn New Boston, yn ymyl Mahnoy City Edwin yn fo.eman yn Centralia; a Mary yn briod a Thomas Maxey, ac yn byw ar ffarm yn Dundaff. Ei thad oedranus a driga yu Scranton. Gorphenaf 9, ym- g&sglodd cancedd o gyfeillion a chyd- nabod i ddangos eu cydymdeimlad Vr teu'u traliodua. WiHmms.—Gorphenaf 14, 1884, yn Columbus, Wisconsin, W. E. Williams, Cwmcloch, yn 68 mlwydd oed. Yr oedd yn un o'r hen sefydlwyr mwyaf gweifch- gar, cywir a charedig—yn grefyddwr un- plyg, cadarn a ffyddlon. Bu tra yn iach yn byw yn ei fferm tuag ardal Bethel, ac yn Bethel (T.C ) yn aelod. Bu yn di- hoeni am flynyddau lawer; o herwydd hyny y gosododd ei fferm flynyddau yn ol, ac aeth i fyw i'r dref. Bu farw yn dawel, siriol a diysgog, gan ymddiried yn Nghrist ei fywyd. Oafodd gladdedig- aeth luosog a pharchus yn mynwent Bethel.
CONGL YR YMHOLYDD.
CONGL YR YMHOLYDD. Pa faint o arian y mae y Frenhines yn ei dderbyn yn flynyddol? 619,376p. Pa faint Tywysog Cymru ? 120,183p. Pa faint y Due o Edinburgh? 26,596p. Pa faint y Due o Connaught? 26,500p. Pa faint gostiodd pellddrych (telescope) Arglwydd Rosse ? Dros ugain mil o bunau. Yn mha le yr adeiladwyd ef, a beth yw ei faint? Adeiladwyd ef yn Parsons- town, yn yr Iwerddon. Y mae yn saith troedfedd o dryfesur, ac yn 52 o droed. feddi o hyd, ond gellir ei symud mewn modd hynod o rwydd. Pa bryd a chan bwy y dygwyd operas i mewn i Lundain ? Gan Syr William Davenant, yn y flwyddyn 1684. Beth yw arwynebedd Hyde Park, Llundain ? 1,790 o erwau. Pa. bryd y cafodd pinau ysgrifenu wedi eu gwneud o ddur eu defnyddio gyntaf yn y wlad hon ? Crybwyllir am ysgrifbin haiarn gan Chamberlaine can belled yn ol a 1685, ond ni ddarfu i ysgrifbinau dur, er eu bod wedi cael eu gwneud yn mhell cyn hyny, ddyfod i ddefnyddiad cyn oddeutu 1820, pryd y gwerthwyd y gross gyntaf o binau tri hollt (three slit pens) yn gyfanwerthol (wholesale) am saith punt a phedwar awllt. Yn y flwyddyn 1830, y pris oedd wyth swllt, ac yn 1832, ctiwech swllt, Ond gwerthir gwell pinysgrifenu yn awr am chwe' cheiniog y ddeuddeg dwsin. Cynyrchodd Birmingham yn 1858 yn agos i gan' miliwn o binau y flwyddyn. Merched a phlant sydd yn cael eu eyflogi yn benaf i'w gwneuthur. Y mae Perry, Mitchell, a Gillott, yn wneuth- urwyr enwog. Mechanic oedd Joseph Gillott yn wreiddiol, ond gwnaeth ffortiwn fawr drwy wneuthur pinau dur. Bu farw Ionawr 5ed, 1872, yn 72 mlwydd oad. Pwy ddyfaisiodd y spirit level? Priod- olir y ddyfais i J. Melchisedec Thevenot, yr hwn a fu farw 1692. Beth yw pwysau carat o aur ? 0 dri i bed war o ronynau (grains). Pa un oedd y bont gareg gyntaf a wnawd yn y wlad hon? Yr un gyntaf oedd yr un a adeiladwyd yn Bow, ger Stratford, yn 1087. Pryd y dyfeisiwyd clychau, a chan bwy? Cyfrifir mai Paulinus, Esgob Nola, yn Campagnlfa, oedd yr un a'u dyfeisiodd gyntaf, a hyny tua y flwydd- yn 400. Defnyddiwyd hwy gyntaf yn Ffrainc, yn 550 yn Groeg yn 864, ac yn Eglwysi Ewrop yn 900. Y set cyntaf o glychau caniadol yn wybyddus yn Lloegr a ddefnyddiwyd yn Mynach- log Croyland, swydd Lincoln, yn y flwyddyn 960. Gan bwy y defnyddiwyd claifeini (bricks) gyntaf yn y wlad hon ? Gan y Rhufeiniaid. Penodwyd eu maint pri- odol gan Charles I. yn 1625. Pwy ddyfeisiodd y fegin? Hysbysa Strabo ni fod dyfeisiad y fegin yn ddyledus i Anacharsis, yr athronydd Scythaidd, yr hwn oedd yn byw yn amser Solon y doethwr, rai canoedd o flynyddau cyn Crist. Pa bryd y dygwyd cerbydau i mewn i Loegr gyntaf ? Yn y ffwyddyn 1580; ac i Vienna yn y flwyddyn 1515. Pa bryd a. chan bwy y dyteisiwyd lanternau? Gan Alfred Fawr yn y flwyddyn 890. Pa bryd y defnyddiwyd pibellau plwm gyntaf? Yn y flwyddyn 1236. Pa bryd y daeth pedolau ceffylau i ddefnyddiad? Er fod yr hynafiaid yn dyogelu carnau eu ceffylau a rhyw orchudd, ni ddaeth y pedolau ceffyl o'r fath ag a adwaenir yn awr i ddefnydd- iad cyn y nawfed ganrif. Pa bryd y dygwyd pinau i'r wlad hon? Dygwyd hwynt yma o Ffrainc yn y flwyddyn 1543, a defnyddiwyd hwy gyntaf gan Catherine Howard, bren- hines Harri VIII. Cyn yr amser hwnw, yr oedd y ddau ryw yn dafnyddio rabanaU; tyIlau, laces, hooks and eyes, a sciivers bycham wedi eu gwneuthur o aur, arian, a phres. 0 ba. adog y mae pendefigion ein gwlad yn dyddio eu creadigaeth fel y cyfryw? O'r flwyddyn 1066, pan y cafodd William Fiz-Osborn ei wneud yn Iarll Henffordd gan William y I., ac wedi hyny Walter de Evreux, Iarll Salisbury Copsi yn Iarll Northumber- ry; land; Henry de Ferrers, Iarll Derby; a Gerodiis, Flemingar, Iarll Caer. Cafodd dau-ar-hugain ereill o bendefig. ion eu gwneud yn nheyrnasiad y teyrn hwn. Y cendefig cyntaf a grewyd drwy patent oedd Arglwydd Beauchamp, o Holt Castle, gan Richard XI. yn y flwyddyn 1387. Yn yr Ysgotland y cafodd Gilchrist ei greu yn Iarll Angus, ga,n Malcolm III., yn y flwyddyn 1037. Yn yr Iwsrddon cafodd Syr John de Courey ei greu yn farwnig Kinsale, yn y flwyddyn 1181, y pendefig cyntaf wedi Harri II. ddyfod ar yr orsedd.
SANT YR EFAIL, NEU SAMMY |…
SANT YR EFAIL, NEU SAMMY HICKS. CAN C. H, SPUEGEON. Y mae y gras sydd yn anaddasu dyn i gyflawni ayiedswyddau y bywyd pre- senol yn sicr o fod yn fendith amheus. Dichou i ryw gymeriad annaearol a chyfriaol lanw lie pwysig mown ffug- chwedij ond rnewn bywyd gwirioneddol j y mas yn ddiddim, yn ysglodyn yn yr lÜVÙ., neu ya waeth. Y mae yr hwn sydd yn gallu gweddio fel Elias yn well o gymaint u hyny fel esiampl i ddynol- iaeth, 03 bydd yn esgoi cymeryd arno ryw goethder goruwchddynol, ac yn peri i ni deimlo ei fod ef, fel yr hen broffwyd ardderchog hwnw, yn ddyn yn meddu nwydau cyffelyb i ninau. Yr ydym jn edmygu Paul fel un a gafodd ei gipio i'r drydedd nef, ond 1 yr oedd y rhai a daflwyd i'w gwmni- aeth ar y ddaear yn teimlo grym ei dduwioldeb yn llawer mwy, o herwydd ei fod yn alluog i adeiladu pabell, neu gyneu tan, fel yr oedd yr achlysur yn galw. Y mae santeiddrwydd mewn gynau gwynion, neu ffedogau sidan du, neu amaerwy haner llath o ddyfnder, yn ein hadgofio am gariad mewn valen- tine. Y mae yn hynod ramantus a rhosliw, ac yn bob peth arall, ond yn dra gwahanol i serchogrwydd cyffredin cig a gwaed. Y mae un yn hiraethu am gael gweled y drychfeddwl poblogaidd am santeiddrwydd yn cael ei ddadgysylltu, a hyny unwaith am byth, oddiwrth un. rhyw beth ansylweddol ac anymarferol a'i ieuo wrth rinweddau cynefin bywyd cyffredin. Byddai tori i fyny yr oil fenau o weithiau cwyr (wax-works) santeiddiedig, y rhai mewn blynyddoedd a aethant heibio a atdynasant edmygedd anwy- bodus, yn fendith neillduol i'n hiliogaeth, ac o'r ochr arall byddai cael arddangos- iad o grefydd deuluaidd wirioneddol, a'i llon'd o synwyr cyflredin yn ei ffurf rymusaf o dan fendith Duw, yn un o'r bendithion mwyaf a allasai ein hoes ei dderbyn. Yr ydym yn gobeithio na cham. ddealler ein nodiadau. Nis gellir cario santeiddrwydd yn rhy bell, ac nis gall santeiddrwydd i'r Argl- wydd byth a bod yn rhy gyflawn. Y ffurfiau uwchaf perthynol i gymeriadau dyrchafedig sydd i fod yn fodels i ni, ac ni ddylem orphwys hyd nes y byddom cystal a hwynt, ond yr ydym wedi cael byw yn ddigon hir yn y byd hwn i ofni santeiddrwydd gwrthneugar a ffugiol. Yr oedd y rhagrithwyr mwyaf gwrthun a ddarfu ein twyllo erioed yn rhai ar- ddigonol o seimlyd eu tafodau; a'r proffeswyr mwyaf beius, cwympiadau y rhai a'n tristhaodd fwyaf, oeddent y rhai mwyaf cymhenllyd a beirniadol o ran eu chwaethau crefyddgar. Yr ydym wedi dyfod i ofni aur sydd yn dysgleirio gormod, a bara sydd yn rhy wyn. Bydd dynion bob amser yn anmher- ffaith, aphanyproffesant berffeithrwydd, ac y deuant yn rhy dda i ofalu am eu dyledswyddau fel gwyr, fel morwynion, fel plant, neu rieni, ie, yn rhy dda i wneud ereill yn ddedwydd, nid ydynt ond yn profi eu hunain "yn waeth o gael eu gwella." Pe y gallent lwyddo i fod yn berffaith heb wneud ereill yn fwy anned- wydd, buasent yn cael ein parchedigaeth edmygol; ond tra y caffom yn mywyd yr unig ddyn perffaith gymaint ag sydd yn siriol ac yn angherddol ddynol, ni fydd i ni byth gysegr-gadw yr hyn sydd yn unig yn annaearolynynefolionleoedd. Ni fedrai ein Ceidwadfod yn fwy o ddyn pebuasai ynbechadurus; er fod ei ddyn- oliaeth yn berffaith, nid oedd yn fursen- 11yd; er heb bechod, nid oherwysldhyny yn amddifad o unrhyw briodoledd han- fodol iddynoliaeth gyflredin. Nid cerdd- wr ar faglau (stilts) oedd efe, ond sang- odd ei sancteiddrwydd ef ar terra firma gyda dynion ereill; nid meudwy ydoedd, bwytaodd ac yfodd gyda llaweroedd; ni chilia allan o gymdeithas, ond ceid ef mewn priodasau a gwleddoadd. Dyn ydoedd yn mhlith dynion; nid oedd dim cysylltiedig a dynoliaeth yn ddyeithr iddo ef; nid oedd un llawenydd perthynol i ddynion o isel radd yn wrthun iddo ef, na'r un tristweh perthynol i fenywod galarus yn beth diystyrllyd yn ei olwg. Rhodder i'r byd arddangosiad o'r fath u santeiddrwydd ar raddfau eang, a thra y llwydai mynachdai y byd i adfeilion, cai yr holl fyd ei sirioli gan gyfnod euraidd teilwng o'i gystadlu a'r gogon- iant milflwyddol. Boed i'r parlwr a'r cyfarch ystafell gael eu haddurno a duwioldeb siriol, boed i'r gegin a'r golchdy gael eu santeiddio gan dduw- ioldeb gwylaidd, boed i'r faelfa, y swyddfa, y lluest, a'r weithfa gael eu perarogli gan dduwioldeb diymhongar, boed i'r ffwrnofail, y fainc, y marchdy, y troell, a'r rhod-nyddu fod oIl yn santeiddrwydd i'r Arglwydd, a bydd i'r amseroedd a hir ocheneidiwyd am danynt ddyfod o'r diwedd. Nid ydym yn meddwl i ddynion ddyfod yn gaethion truenus i grefydd- older allanol. Na, na, pell ydym o feddwl y fath beth. Bydd i'r duwiol- deb am yr hwn yr ysgrifenwn roddi iddynt y rhyddid cyflawnaf. Pan y byddo calonau yn iawn, unionir ewyllysiau, ac y mae daioni yn dyfod yn ymfrydia.d uwchaf yr enaid. Bydd teyrnasiad cyfiawnder yn gyfnod o ryddid a llawenydd. Bydd dynion yn fwy o ddynion pan ddeuant yn ddynion Duw, ac ni ddiffoddir hyd yn nod neill- duolion eu tymherau a'u cyfansoddiad, oad gwneir y cyfryw i wasanaethu go- goniant yr Arglwydd drwy arddangos mewn modd dymunol amrywiaeth a phrydferthweh santeiddrwydd. Meddianwydnigan y meddyliau uchod lwtth gymeryd i fyny fywgraffiad ag a ddarllenasom flynyddau yn 01, a'r hwn y gallwn fentro dywedyd sydd yn fyw yn awr yn nghof ein darllenwyr. Yr ydym yn cyfeirio at "Fywyd Gof y Pentref" (Life of the Village Blacksmith), Samuel Hick, neu yn fwy cywir Sammy Hick. Yorkshireman oedd Sammy, heb fod yn perthyn ychwaith i unrhyw radd neill- duol o ddynion. Os y detholwch ac y trefnwch ddynoliaeth, nid yw Sammy yn dyfod o dan unrhyw genius rhywog- aeth; oblegyd yr oedd yn un ar ei ben ei hun, yn ol ei drafn ei hun; efe oedd, wel, mewn gair, efe oedd Sammy Hick, ac nid neb arall. Yr oedd yn ddiniwed, eto yn gyfrwys, yn hyf, eto yn ochelgar, yn garedig hyd at ei feio, yn hollol wreiddiol, yn ddiarhebol o anghyffrediu, yn hynod Bdifyr, yn bur ddefosiynol, yn llawn o ffydd, ac yn berwi o sel, yn meddu coel digonol yn ei ddaliadau ei hunan, ya ostyngedig, garw, addfwyn, pur, cyndyn, penderfynol—ac yr oedd yn Gristion cymysryw ryfeddol o lawer o aur ac arian, ac yma. a^thrav.. ceid telpynau o haiarn a chlai. Gal- I wyd ef gan ras pan yr oedd yn lla w io y morthwyl, ond daliodd yn mlacu gyda'i alwedigaeth onest, a gwnaeth yr efail yn ganolfan gweithrediadau efengylaidd, y rhai a hollol gyfnewidiodd ymddangosiad y gymdeithas yn mysg yr hon yr oedd yn troi. Yr oedd yn ddyn nad allent ei guddio, ac er ei fod yn dlawd ac yn anllythyr- enog, gwnaeth y grym perthynol i'w gymeriad ef yn allu i bawb o'i gwmpas. 0 gwyn fyd na wnai ein holl aelodau eglwysig eu gwahanol alwedigaethau tymhorol yn fath o dir manteisiol iddynt i ymladd brwydrau eu Meistr. (1'7V barhau).
CYNGHORION I FERCHED IEUAINC.
CYNGHORION I FERCHED IEUAINC. Os oes genych lygaid gleision, ni raid i chwi nychu; os duon, ni raid i chwi lygadrythu. Os oes genych draed prydferth, ni raid i chwi wisgo peisiau byrion. Os oes genych ddanedd da, na chwerthinwch yn unig er mwyn eu dangos; os oes genych rai drwg, peid- iweh a chwerthin llai na byddo yr achlysur yn galw. Os oes genych lais drwg, siaradwch mewn ton isel; os oes genych y llais mwyaf fine yn y byd, na siaradwch mewn t6n uchel. Os gellwch ganu yn dda, peidiwch a 9 gwneud esgusodion. Os mynwch gadw eich glendid, codwch yn foreu. Os mynweh gadw eich parch, bydd- wch yn addfwyn. Os mynweh feddu gallu, byddweh yn iselfrydig. Os mynwch fyw yn ddedwydd, ym- drechwch feithrin dedwyddweh ereill.
MR. OSBORNE MORGAN AB Y PENDEFIGION.
MR. OSBORNE MORGAN AB Y PENDEFIGION. Mr. Osborne Morgan, pan yn siarad mewn cyfarfod mawr a gynaliwyd ger Wrexham, nos Iau, Awst 28ain, a day- wedodd fod y mwyafrif mawr o'r pen- defigion yn unig yn foneddigion dymunol ac hamddenol ag oeddynt yn edrych ar politics fel baich, ac yn teimlo yn llawer mwy cartrefol ar forfa Ysgotaidd nen race, course Seisnig nag ar feinciau cochion y Ty Uwchaf. Nad oedd yn debygol y gwnai y fath ddynion, pe eu gadewid iddynt eu hunain, fentro i gyfiro un o'r ymdarawiadau mwyaf difrifol a fygwythiwyd erioed ar y wlad. En bod yn syml wedi dilyn arweiniad yr ysbryd mwyaf meistrolgar ag a ddarfu erioed ddryllio plaid neu arwain i wrth- ryfel.
DAMWAIN ECHRYSLON.
DAMWAIN ECHRYSLON. Hysbysir am ddamwain echryslon o Brabant. Yr oedd boneddiges gyda'i dau blentyn, mab a march, un yn ddeu- naw oed a'r Hall yn ddwy flwydd, yn agoshau at crossing ar y rheilffordd rhwng Aerschot a Boischet, pryd y rhedodd y baban ar y reilffordd fel yr oedd y ger- bydres i'w chlywed yn dynesu. Rhed- odd y ferch yn mlaen i'w achub, yn cael ei dilyn gan y fam; ond yr oedd yn rhy ddiweddar. Rhuthrcdd yr engine i'r swp gan dori y tri yn yfflon.
Y WLAD HYNOTAF AM HUNANLADDIADAU.
Y WLAD HYNOTAF AM HUNAN- LADDIADAU. O'rhollwledyddEwropeaidd, Germani ydyw y wlad hynotaf am hunanladdiad- au; ac yn Germani drachefn, Saxony- sydd yn cymeryd y flaenoriaeth, er cy- maint y canmolir y Germ^niaid yn y parthau hyny am eu hysbrydoedd da. Yn y flwyddyn 1872 yr oedd uifer yr hunanladdiadau yn cyrhaedd yrhif o 687 (262ar gyfer pob miliwn o'rboblogaeth); pum mlynedd yn ddiweddarach cododd i 1,114, ac yn mhen pum mljnedd rhagor i 1,872. Y flwyddyn ddiweddaf darfu i 2 004 o bersonau ddiweddu eu heinioes yn y modd hwn. Yr oedd 1,081 o'rcyf- ryw yn wrywod a 923 yn feaywod. Nis gellir cyfrif am gynydd yr hunan- laddiadau menywaidd drwy galedu y gwasanaeth milwrul, yr hyn a gyfrifir yn rheswm dros yr hunanladdiadau yn mhlith y gwrywod. Ond beth bj nag all fod yr achos, y mae y ffaith yn un ddifrifol iawn. Yn Lloegr, yn y flwydd- yn 1882, cymerodd 1,446 o hulhnladd- iadau le yn mysg y gwrywod, oad dim ond 519 yn mhlith y menywod.
YSTUM MEWN CWS
YSTUM MEWN CWS Y mae ystum (position) yn ffeithio ar gwsg. Gwna ystumiad c, Ghiwus ac anghyffyrddus yn ami ata cwsg.. Gorwedd ar y cefn a'r aelouai wedi llaesu a ymddangosai i sicrbau y gor- phwysdra. mwyaf i'r gyfundran giawl. Hwn yw yr ystum a gymf'n' yn yr afiechydion mwyaf dybysb) cl, ac edrychir arno yn arwydd ddyn.u ol pan y byddo y claf yu, troi yn wirf dol ar ei ochr, ond y mae yna arrirai anfin- teision yn perthyn i'r ystumih cefnol sydd yn gwaethygu ac yn dyr) 1 cwsg. I"el hyn mewn cyflyrau o wenc; calon a r gwythienau gwaed, ac m. a rhai cyflyrau afiachus o eiddo yr N enydd, y mae y gwaed fel pe yn ymd(1 gos yn dysgyrchu i ran ol y pen, ac ) achosi breuddwydion gofidus. I'r personau hyny sydd yc ferol o b ygu yn eu cerddediad, ih yn eu gwaith, y mae yn debygol fod beth poen yn canlyn ymsythiad ;wrn y cefn. Nid yw personau o fresti, culion, ac yn neillduol y persocau 11 y sydd wedi cae I pleurisy a'r cyffelyb i gallu cysgu yn dda ar y cefn. Y r e bron pawb sydd yn dueddol i cb v., nu yn gwneuthur hyny pan y by nt yn cysgu ar eu cefn, am fod y tal4 genau meddal, a'r uvula (sef y rbn:- iyny o daflod y genau sydd yn ym tafod bach fel ei gelwir) yn gorp a ar y tafod, ac fod hwnw drachefn jyrthio yn ol, ac yn rbanol yn en „ y corn gwynt. Gwell ydyw o ganly u.d i or- wedd ar yr ochr; ac yu absecoldeb un- rhyw anhwylder neillduol o eiddo y fiest sydd yn ei wneud yn fwy dewisol i orwedd ar yr ochr wan, fel ag i adael yr ysgyfaint iach i eangu yn rhydd, gwell ydyw o lawer i ddewis yr ochr