Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
9 articles on this Page
OFERGOELEDD Y CYMRY.
OFERGOELEDD Y CYMRY. LLYTHYR II. MR. GOLYGYDD,—Y mae lluaws eto o ertbyglau yn fghredo Coelgrefydd y Cymry, ac mi a sylwaf ar rai o honynt yn yr ysgrifen hon. Y maent yn cael eu galw dan yr enwau, Cwn bendith y mamau,' Cwn Ebrill,' neu Gwn annwn.' Ni ddeallais fod y rhai hyn yn unrbyw arwydd o flaen dim yn neillduol, ond eu bod yn cyfarth yn yr awyr; ac erbyn eu bod uwchben un yn rhoddi cyf- arthiad, byddant draw yn mhell, fel mai yn brin y clywir hwynt yn swnio. Y maent weithiau i'w gweled ar y JIawr, lawer o honynt yn nghyd; a dywedir i ryw ddyn, mwy gwrol na'r cyfiredin, ymaflyd yn un o honynt, a'i gymeryd ef dan ei gesail tuag adref. Y noson hono, pan ydoedd y gwr yn ei wely, clywai ergydion yn cael eu rhoddi i'r ffenestr ac wedi ateb, gofynodd un o'r tu allan am y ei, gan ddywedyd, Dyro fy nghi i mi; os gwnei, ti a Iwyddi; os na wnei, ti a aflwyddi.' Rhoes y gwr y ci yn ol, ac efe a lwyddodd yn y byd yn annghyffredin. Yr ydwyf wedi methu yn Ian a chael allan darddiad y rhai hyn, na'u dybenion. Nid wyf yn deall, ac nid wyf yn cofio chwaith, bod son am y rhai hyn yn Ngogledd Cymru ond clywais hwynt yn cael eu crybwyll yn fynych yn y Deheubarth; Rhai brithion ydynt, a bychan iawn. Arwydda yr enw, Cwn annwn,' nid yn unig eu bod yn perthyn i'r byd anweledig, ond i'r diafliaid hefyd. Mae amryw yn ein plith yn credu y rhai hyn, wedi eu clywed yn cyfarth, ac wedi clywed am rai a'u gwelodd; ond, er ymholi, ni chefais gan neb ddywedyd dim yn mhellach am danynt. Erthygl arall sydd ganddynt, ydyw, Gwrach y rhibyn Cymreig. Diau genyf mai witch y Saeson ydyw hon, er y meddylia rhai mai oddiwrth Wrach Goblin, neu Wrach Ro- bol yr Ellmyn, y deilliodd. Y Wrach ribo, neu y Wrach reibio, ydyw y witch oblegid y mae rheibiaeth, drwy holl Gymru, yn cael ei roddi yn benaf i hen fenywaid, er y credir hefyd y gall gwrywaid fedru ar y gelfyddyd hon. Y mae yr ystoriau yn gymysglyd iawn am wrach y rhibyn oblegid darlunir hi fel tarw yn myned o'r ty i'r Han o flaen angladd, gan rai, ac yn bugunadu yn ofnadwy ar hyd y ifordd. Yr wyf yn co6o i mi glywed lawer gwaith pan oeddwn eddeutn deuddeg i bymtheg mlwydd oed, am wrach y rhi- byn fel tarw yn cerdded ar hyd yr heol yn y nos, yn bu- gunadu o flaen angladd neu angladdau. Ond y dar- luuiad amlaf ydyw, mai hen fenyw hagr, lawn brychni, a barf, ydyw, a dai.e;ld hirion, a'i gwallt hyd ei sodlau, ac yn dorchau oddi amgylch ei gwddf a'i holl gorff. Cerdd ar hyd ganol yr heol heb gymeryd sylw o neb, ond rhoddi ambell ysgrech irad, nes y bydd calon a chnawd y cadarn yn crynu gan ei nadau. Nid wyf yn cofio i mi glywed son am wrach rhibyn yn y Gogledd; ac ymddengys ei bod yn gyfyngedig i ddifyiwch gwyr da y Deheudir. Y mae angladd yn canlyn gwrach y rhibyn. Ond nid oes nemawr neb yn clywed nac yn gweled y ddrychiolaeth hon yn bresenol; ac nid wyf yn cofio i mi fod yn siarad ond ag un a ddywedai iddo ei chlywed; y mae son am hon yn mron diflanu. Y nesaf ydyw y Cyheuraeth,' neu y Cohouraeth' sydd yn y Deheubarth, yn neillduol yn mharthau uchaf swydd Gaerfyrddin, ac yn swydd Frycheiniog. Ni chlywais neb yn rhoddi darluniad o agwedd ac ymddangosiad hwn, ond fod ei swn yn ddychrynllyd tuhwnt i bob desgrifiad. Clyw- ais un yn adrodd am dano fel y canlyn Yr oeddyin wedi myned i'r gwely, neu yn nghylch myned i'r gwely, a chlywem swn dychiynilyd draw ond ar gyfer y ty, rhoes y fcith ebwch nas gellir ei ddarlunio, hyd ouid oedd y cwn yn udain.' Y mae hwn i'w glywed yn awr ac yn y man, ac nid yn cadw stwr neu yn gwaeddLyn barhaus. Ond pan welo oleuni, y mae megys pe byddai yn ymgyn ddeiriogi, ac yn rhuo yn ddychrynllyd. Y mae yn rhag- flaenu angladd; a chredir yn ddios yn ei hanfodaeth. Yr wyf yn bwriadu dweyd rhagor ar yr ysbrydion disail hyn, os caf gyfran o'ch papyr. Ydwyf, yr eiddoch, CARADOC.
ATEBIAD I OFYNIAD 'AP IOAN,'
ATEBIAD I OFYNIAD 'AP IOAN,' YN Y GWLADGARWR DIWEDDAF. Penodwyd arnaf (fel y gwyddoch) gan gyfeillion y Ile yma, i ohebu a'r Parch. Owen Jones, Manchester, pa fodd yr oeddym i weithredu mewn trefn i ffurfio Cangen Gym- daithas y Maine Law yn y lie hwn. Ysgrifenais at Mr. Jones. a chefais atebiad yn cyrwys cyfarw«-ddia'au i fyr,a -————————————————————— yn y blaen, a derbyniais sypyn o bapyrau i'w dosbarthu, yn cynwys egwyddorion y Gymdeithas. Dosbarthais rai o honynt, ac y mae genyf ycbydig o honynt eto heb eu dosbarthu. Y rheswm paham na buaswn wedi gweithredu yn mhellach oedd, dysgwyl i Mr Jones ymweled a ni, fel yr addawodd fod yma yn mis Mehefin diweddaf; ond methodd Mr. Jones a dyfod, ac felly y niae'r achos yn gorwedd yn farw byth. Ydwyf, yr eiddoch, Llanymddyfri, Medi 3, 1858. REEs PHILLIPS.
AT OLYGYDD Y GWLDGARWR.
AT OLYGYDD Y GWLDGARWR. HYBARCH OLYOYDD,—Da genyf ddeall eich bod, trwy gyf- rwng eich Newyddiadur, yn bwriadu cyhoeddi Gramadeg Ceiddorol Spencer,' at wasanaeth ein cenedl, yr hyn yn ddiau fydd o wir leshad. Yn gymaint a bod llaweroedd o'n cydieuenctyd yn teimlo dyddordeb nid bychan yn y gelfyddyd o ganu; a bod dyn yn greadur meddylgar, ac fel y cyfryw yn sychedu am ragor o wybodaeth, barnaf yn ddiduedd fod y gwaith hwn, a'ch anturiaeth chwi, Mr. Gol., yn ei ddygiad allan trwy y Wasg Gymreig, yn teilyngu ein sylw a'n cefnogaeth fei cenedi, ac yn neillduol y rhai hyny sydd a'u chwaet.h mewn cerddoriaeth. Hyd- eraf na fyddwn ni fel cerddorion ddim yn ol yn hyn, beth bynag. Hyn, gan obeithio y bydd i Ryfel Papur ein cymydogion gael ei derfynu yn fuan, fel y byddo i dudal- enau y GWLADGARWR gael eu llanw a phethau mwy dydd- orol nafirwyth Ysbrydion dialgar. Oddiwrth eich ufudd was, Hirwaun. EMLYN ALAW.
AT OLYGYDD Y GWLADGARWR.
AT OLYGYDD Y GWLADGARWR. SYR,—Wrth edrych dros y rhifyn diweddaf o'ch GWLAD- GARWR," canfyddwyf rai sylwadau ar 'Ofergoeledd y CYmvy,' gan Caradoc, yn mha un mae yn dweyd, mewn perthynas i'r Tylwyth Teg, nad yw erioed wedi clywed un enw arall iddynt. Yn Ngwent a Morganwg, yr enw eyff- redin yw Bendith eu Mamau;' ac os edrych eich Goheb- ydd i Ramadeg Richards, caiff weled mai gwyllon yw yr enw gwreiddiol, ac enw arall arnynt yw, I Duwiesau y Coed.' yr hyn debygwyf oedd yr enw cyntefig. Mae eich goheb- ydd yn ceisio dangos nad oedd y Cymru yn gwybod dim am y Tylwyth Teg, nes iddynt glywed am danynt gan y Saeson, am fod yr enw yn tebygoli i'r enw Saesonaeg; ond camsynied yw hyny. Yr oedd llawer o son am Fendith eu Mamau, drwy yr holl barthau hyn o Gymru, ac mae y cylchau ar y meusydd lie y dywedir yr oeddynt wedi bod yn dawnsio, yn cael eu dangos hyd yn nod y dydd heddyw, mewn llawer man yn Mro Morganwg; mi welais rai o honynt yn Mhlwyf Penmarc, ac un arall mewn cae yn agos i Gaerffili, ac mae y cylchau i'w gweled yn awr os nad yw y caeau wedi eu haredig. Mae oddiar pan gwelais i hwynt fwy na deg mlynedd ar ugain, ac mae llawer o fy ugh) locdion a allant ddwyn tystiolaeth i hyny. Hyn yn fyr mewn perthynas i enw y Tylwyth Teg. Oddiwrth Yr eiddoch, &c., Caerdydd, Medi 6, 1858. JOSEPH THOMAS.
IY FFYNONAU.
Y FFYNONAU. Bum i yn ffynonau Llanfairmuallt ychydig amser yn ol, syr, ac mi ddymunwn i bob dyn sydd yn cael ei flino gan lesgedd corff a thostedd pen fyned yno, ac yfed y dwfr, Ilwyr a bore a chanol dydd a than fendith Duw, byddant iach fel yr wyf finau yn awr, yn He cwyno o hyd, gan ddy- wedyd, fel y dywedwn, Fy mhen fy mhen fy mhen l' Yr wyf yn awr gyn iached ag y bum erioed. Diolch i Ddnw am iechyd. 0, ie, a diolch i Dduw am ddwfr hefyd. Yr wyf yn gyfaill mawr i'r dwfr, er's 20ain mlynedd. Ond 'nawr, 'rwyf yn fwy cyfaill iddo nag y bum erioed. Carwn weled pawb yn parchu y dwfr. Dyna beth rhyfedd—can- oedd o ddynion, o bob parth o'r wlad a'r gwledydd, yn dy- fod i'r ffynonau i 'mofyn gweliad, ac yn ei gael hefyd. Ond am y Diodydd Meddwol, nid ydyn' nhw yn gwella neb. Ni welais i neb yno yn codi'n fore i yfed cwrw na licer er mwyn gwella; ond ,y maent yn dylifo i yfed y dwfr. Anwyl gyd-ddynion, parchwch y dwfr, ac yna chwi barchwch eich hunain. Dymi hi, hen ddiod hen Adda- mae hi mor hen nes mae'r mwswm yn tyfu ar ei chasgiau hi. Clyv. ais dipyn o ddadlu yn ei chylch, ger y ffynonau, rhwng puddler a gweinidog. Dywedai y puddler nad oedd dim possib' gweithio o flaen y tan heb ddiod feddwol. Ond y mae yn awr yn Abernant buddlers heb brofi dim o ffrwyth y brag er's ugain mlynedd, ac yn gallu gweithio cystal, ie, a gwell na'r rhai sydd yn yfed y diodydd meddwl. 0, ie, dwfr yw y ddiod ore i budlers. Nid oes dim gwaew yn y pen ar ol yfed hon. Clywais rai yn ach- wyn fod y dwfr yn brid, am eu bod yn gorfod talu ceiniog y dydd am dano. a'r rhai oedd yn achwyn fwyaf yw y rhai sydd yn yfed fwyaf o'r ddiod feddwol. Gwelais i rai yn yfed deg, gwydriaid cyn brecwest, a deg cyn swper. Ond ni achwyuant un gair fod y cwrw, a'r porter, a'r cider a'r brandi, a'r rum, a'r gin, yn ddrud. 'Nawr, an- wyl 09 ydwladwyr, peidiweh yfed yr hen bethau cas yna. Trowch at y dwfr. Peidiwch gwrando ar ddoctoriaid ffoi yn eich cynghori i yfed diodydd meddwl os byddwch yn dost—ewch i'r ffynonau. Gellwch gael cyflawnder o bob peth da, llawn mor ised eu pris ag yn Aberdar-bwyd da, dwfr da a meddyginiaethol; awyr iach, cyfeillion llawen, a phob cysur. Ydwyf, Abernant. JOHN EVANS (Cymro Du).
NATURIOLDEB CHWERTHIN.
NATURIOLDEB CHWERTHIN. YR ydym ar y ddaearp a chartref llawen ydyw hi i ni. Siarad am chwerthin! Y mae y mellt yn chwerthin; a'r haul a chwardd arnom trwy y cymylau; y ser ymsiglant gan chwerthin trwy gydol y nos; yr adar a chwarddant ar y brigau ac yn yr awyr eang; yr holl fydysawd sydd yn diaspedain gan chwerthia; yr wyn a chwarddant ar y maesydd; y cenau cathod a chwarddant ar y Jlawr-len: a'r mint a rhwrr.li tr.) y!) rhcdcj ;rv.y'r .'v:T,-y;u A ill' dyn yn unig fod bob amser yn wgus ? Nis gall; ni fydd efe. Am hyny dywedaf, os chwardd, os yw yn rhaid iddo chwerthin, os yw chwerthin yn dda iddo, gadewch i ni roddi rhywbeth fyddo'n werth iddo i chwerthin yn ei gylch; gadewch i ni hwylio ei ysbryd i lawenydd, fel y byddo difrifoldeb a gwirioneddolrwydd yn ei chwerthiniad; gadewch i ni santeiddio ei enaid fel y byddo ei chwerthin- iad yn bur; .ie, a gadewch i ni yr un modd gryfhau ei gorph, fel y gallo chwerthin yn uchel-gyda sain galonog -gyda llonder digymysg-a chyda bias a wna i'w wyneb- pryd ddysgleirio gan orfoledd, ac i'w galon guro drachefn gan ddedwyddwch gogoneddus. Llanelli. CYF. CYMRO.
AT OLYGYDD Y GWLADGARWR.
AT OLYGYDD Y GWLADGARWR. Syr,—Yr ydwyf yn danfon y llythyr hwn, i'ch bysbysu am ddarganfyddiad a wnaed yn y lie hwn er ys ychydig o ddiwrnodau yn ol. Gwyddoch fod Pontardawe yn He prydfertli dros ben, a'i liarddwch yn gynwysedig mewn llawer o ddyfroedd, creigiau daneddog, mynyddoedd gweddol o uchel, ac amlder o goedydd, y rhai a'i gwnant yn hynod o baradwysaidd yr olwg. Ond i chwanegu at y rhagoriaethau hyn, y mae ffynon wedi ei darganfod yma, yr hon a fernir yn gyffelyb i ffynon Llanwrtyd. Y mae miloedd o ddynion o'r lie, a'r cymydogaethau cylchynol wedi bod yn ei gweled, ac amryw wedi yfed yn helaeth o honi. Tardda ar fynydd Gellionen, yr hwn a saif i'r Gog- ledd-orllewin i Bontardawe. Mae |tua milltir o ffordd o'r lie i'r ffynon. Yr ydys wedi ysgrifenu at Mr. Herapath, Bristol, yn nghylch dadansoddi y dwfr, a danfonir yehydig o hono yn fuan i r boneddwr uchod, i'r perwyl a enwyd. Gwelir degau o ddynion yn myned bob dydd i fynydd Gellionen, ac os gofynir iddynt i ba le y maent yn myned, yr ateb yw—' i Lanwrtyd.' Llanwrtyd yw testyn siarad pawb yma yn bresenol. Ysgrifenaf eto, pan gawn wybod barn Mr. Herapath am rinweddau y dwfr. Ydwyf, yr eiddoch yn ffyddlon, Pontardawe, Medi 8, 1858. B. GRIFITHS.
Y DANCHWA DDIWEDDAR YN NGWAITH…
Y DANCHWA DDIWEDDAR YN NGWAITH GLO YSTALYFERA. Allan o'r 'Standard.' YN y Standard' am Sadwrn, rhoddasom grynodeb o reith. chwiliad a gynaliwyd ar ddydd Mercher cyn hyny ar gyrph chwech glowr a laddwyd yn y danchwa, yr hon a gymer- odd le yn Mhwll Ystalyfera. Y mae damweiniau cyffelyb ysywaeth wedi myned yn gyffredin yn ein mysg; gan hyny, nid ydym yn cymeryd sylw o honynt, oddieithr y byddant yn drychinebus iawn. Ond y mae rhywbeth yn nghysylltiad a'r danchwa hon ag sydd yn teilyngu ein sylw. Nid ydyw bywydau y chwech bod rhesymol hyn yn awr ddimyn agos mor bwysfawr a'r canoedd bywydau a ellid achub trwy ganlyniadau iachus difodiad yr hen drefniant gwallus a diffygiol. Oddiwrth y tystiolaethau a roddwyd gan lawer o'r tystion, gwelwyd fod, ar ddydd y gyflafan, deuddeg dyn yn gweithio yn y pwll y rhai a arferent ganwyllau noeth yn lie safety-lamps. Yn amser seibiant eisteddai y dynion i lawr i fwynhau pibellaid o fyglys, ac un neu ddau fel arferol yn myned oddiamgylch yn eu mysg a lampau heb eu gorchuddio. Pan fel hyn cymerodd tanchwa le yn sydyn; pryd y lladdwyd chwech o'r dynion, ac y gwnaed'dau o honynt yn gwbl annheiml- adwy. Rees Thomas, llywydd y gwaith glo, a roddodd, fel y meddyliai efe, lianes agored a derbyniol o'r amgylchiad. Yn amlwg yr oedd iddo ef yn mysg y cwmpeini gyfeillion, ac nid oedd yn dewis celu dim. Ni fuasai yr un pusey yn fwy difrifol a didderbynwyneb yn ei gyffes. l'r graddau ag yr oedd efe yn rhwydd yn ei gyffes o'r pethau a allesid gael eu hystyried yn droseddau, yr oedd y llywydd yn sior o bardwn gan y rheithwyr. Yr oedd efe yn addef fod y cross heading yn beryglus; ond yr oedd yn analluog i. ddweyd pa un a oedd arwyddion perygl wedi eu gosod o'u blaen. Yr oeddynt wedi dweyd wrtlio fod nwy (gas) yn y level, amgylchiad na tliynodd ei sylw neillduol. Ei ddy- ledswydd ef oedd, cynysgaeddu pob gweithiwr yn y pwll a chopi o'r rheolau. Yr oedd y cyfaddefiadan agored hyn, er eu bod yn ol y gyfraith, yn ddigon i gondemnio'r llywydd, eto i'r rheithwyr cyfeillgar, y rhai a edrychent ar eu swydd fel un o drugaredd a maddeuant, nid oeddynt ond cynifer o resymau dros ei ryddhad. Ar ol cydymgyng- lioriad maitli, daethant i'r penderfyniad o farwolaeth ddamweiniol, yn nghyda'r diweddglohyn, 'fod y rheithwyr yn ystyried nad ydyw y pwll yn cael ei awyru yn ddigonol, a bod rhyw gymaint o fai ar Rhys Thomas, y llywydd.' 'Rhyw gymaint o fai.' Mor dosturlawn mor fwynaidd mor ofalus! Pe buasai y Rhys Thomas hwn wedi gwneyd ei ddyledswydd, a ddygwyddasai y ddamwain? Dyna y pwnc oedd i gael ei benderfynu gan y rheithwyr. Tyst- iolaethodd Mr. Evans, yr Arolygydd dros y llywodraeth, gan ddywedyd, 'Pe buasai y gwaith yn cael ei awyru yn brfodol, gallesid gweithio ynddo yn ddyogel gyda lampau noethion.' Y mae hyny cystal a dweyd, pe buasai Rees Thomas wedi gwneuthur ei ddyledswydd, hyd y nod trwy anturio gyda chanwyllau noethion, y buasai y gwaith er hyny yn ddiberygl. Dywed y rheithwyr hynod annihleid- gar hyn, fod y farwolaeth yn ddamweiniol. Bid sicr, pan oedd y llosgnwy yn cael ei adael i groni. Ni ddarfu i'r glowyr druain ei danio yn fwriadol. Buasai IFrwjdriad ystorfa o bowdr, heb ei orchuddio, yn ddamweiniol hefyd pe yn agored i weithrediad canwyll wedi ei goleao. Ond, pwy heblaw rheithwyr Ystaljfera a fuasai yn breuddwydio ¡ am ryddhau swyddog a orehymynasai i'r mvydd fflamychol gael ei dadorchuddio ? Ai ni fuasai y rheithfarn o ddyn- laddiad yn erbyn Rees Ttint-n a vn fwy cyson a'r tystiol- u;: U4. >-
WALTER SAYAGE LANDOR.
Dygaist drwy'th halogedigaeth-wrthun Hir warth ar lenyddiaeth; Yr awen diwy'th ddifnaeth,—amser hir A ffieiddir fel merch anffyddiaeth. Os sylwaf yma foment-ar wiwdeb, A mawrydi'th dalent, Ai chlodfawr uchel adfent;—a'th weled Braidd ar fyned yn bridd i'r fonwent, Mae'n syndod i'th dafod di Droi i 'wedyd direidi. A ddichon athrylith uchel—wyro I lawr o sedd angel- 0 fwyta mana a mêJ,-i lyfu, A mynwesu'r tomenau isel Nid yw'r awen drwy'r deaIl,-heb rinwedd, Ond braenar llawn ysgall; Gwawl yn nor y galon all—drefnu'r pen, Neu osed awen mewn moesau diwall. Ti ellaist ffoi o'r tu allall-i dir Deddf Victoria weithian; Ond a eHi di o dàn-dy g'wilydd, (Ffsi'r gwawd- awenydd) ffoi rhag dy hunan ? Awst 4, 1858. DEWI WYN 0 ESYLLT.