Y Genedl Gymreig

I Moeltryfan. Nos Fawrth diweddaf cynhaliwyd cyfarfod diwylliadol, o dan lywyddiaeth y Parch H. Davies, yn Nghapel Hermon. Y mater a osodwyd i lawr ydoedd, "Pa un ai lies ai niwed sydd yn deilliaw Q gynhal Cyfar- fodydd Llenyddol ?" Dadleuwyd dros mai lies gan Mr R. T. Jones, Pen'rallt, ac o blaid mai niwod gan Mr R. R. Roberts, Bryncadfan. Wodi rhanu y ty cafwyd fod mwyafrif mawr iyn creda mai lies sydd yn deilliaw. Cymerwyd rhan yn mhellach mown canu, adrodd, a siarad gan Mri Hugh Hughos a'i barti; W. W. Griffith, H. W. Griffith, E. E. Jones, Robert Roberts, H. Roberts, a J. O. Hughes.

Bu Mr Edward Evans, ieu., llywydd Cynghrair Rhyddfrydol Lerpwl, yn agor Ty I Clwli perthynol i Gymdeithae Cymm Fydd y ddinM hono.

I AROLYGIAETH GWEITII- FEYDD. I DIRPRWYAETH AT YR YSGRIF- ENYDD CA.RTREFOL. I DATGANIAD PWYSIG. Ddydd Mawrth diweddaf, bu dirprwy- aeth wedi ei threfnu gan Bwyllgor Seneddol Cynghrair yr Undebau Llafur, yn talu yin- weliad a Mr Asquith, yr Ysgrifenydd Cartrefol. Pan ddaeth yr aelodau at eu gilydd ni<ro«hl yr un ystafell yn y Swyddfa Gartrefol yn ddigon eang i'w cynwys, a bu raid symud i un o ystafelloedd y Swyddfa Dramor. Yn mn.lith y rhai oedd yn bresenol yr oedd yr Arglwyddes Aberdeen, yn cynrychioli Cynghrair Rhyddfrydol y Merched; Mr Fenwick, A.S., yn cynrychioli Pwyllgor y Gyngres; Mr J. H. Wilson, A.S., Mr John Wilson, A.S., Mr J. Row- lands, A.S., Mr G. Howell, A.S., Mr Cremer, A.S., Mr Tom M Carthy, tra y cynrychiolid chwarelwyr Gogledd Cymru gan Mr W. J. Williams, Caernarfon. Prif aincan y ddirprwyaoth ydoedd pwyso ar y Llywodraeth yr angenrheidrwydd am. ychwauegu nifer yr arolygwyr, gan fod pob galwodig wth yn teimlo angen am ar- olygwyr ymarferol, sef personau yn deall yr alwedigaeth y perthynent iddi yn drwyadl. I CAIS Y MBLLCHED. Anerchwyd yr Ysgrifenydd Cartrefol yn gyntaf gan amryw foneddigesau ar ran gwahanol gymdeithasau y perthynent iddynt. Dywedai Mr C. Fenwick, A.S.. wrth gyflwyno y ddirprwyaeth ar ran y Pwyllgor Seneddol, eu bod yn cynrychioli 2,000,000 o weithwyr, a'u cais ydoedd ychwanogu nifer yr arolygwyr ar Fwn- gloddiau o bob math, cledrffyrd,l, a llaw- weithiau. Bydd arolygwyr mwngloddiau a llaw-weithiau dan arolygiaeth y Swyddfa Gartrefol. Nid oodd yn beio cymaint ar yr arolygwyr syd 1 ar waith yn bresenol, ond dywedai fod eu nifer yn rhy fach i wneyd eu gwaith yn briodol. Eisieu mwy o waith ymarferol sydd a llai o'r ystadegol y maent yn ei gyflawni yn awr. Pwysai ar i'r gweithwyr feddu bawl i fynu ymchwiliad i Idamweiniau fyddai yn ey-me d U'' Anerchwyd yr YogrifoydY Cartrefol ar ran y mwnwyr gan Mr J. Johnson, Dur- ham: y llaw-weithiau gan Mr J. Judge: y morwyr a llafurwyr y porthladdoedi gan Mr Tom McCarthy, yr hwn a ddywedai y gellid, trwy arolygiaeth briodol, rwystro nn ran o dair o'r damweiniau. I T CirWAttHLAtr. Mr Joseph Toyne, Clevolaud, ar ran chwarelwyr obob math, oedd y nesaf i siarad. Dywedai mai y prif rai oeddynt, chwarelau calch, llechau, setts, a cherig haiarn. Nid oes yr un math o arolygiaeth ar chwarelau agored. Darparwyd mesur gan y Llywodr- aeth cyn y ddiweddaf gan Mr Childers ac ereill, yn yr hwn yr oedd darpariaoth i'w rhoddi o dan arolygiaeth, ond oherwydd diffyg amser ni chAfodd sylw gan y Seneld. Methwyd a chael gan y Llywodraeth ddi- weddaf i ymgymeryd a'r mesur felly ni wnaed dim. Cwynid nas gellid cael arian i dalu am arolygiaeth; oud 0.' bydd eisieu anfon y wlad i ryfel, bydd y Llywodraeth ?lgall? l dynioD ac riaD,prydy methant ar mwyn achub bywydu, Gwn nas gel'?ir gwneyd yr hyn a geisiwn heb ddeddfu rhyw gymaint. I ATEBIAD YR YSQRIFFFICTDD CARTEEFOL. T Mown atebiad dywedai Mr Asquith:— 'Y mae pwysigrwyddyn,ac angenrheidrwydd am, y pethau y galwyd sylw atynt; ac y inaentyn gyfryw ag y gallaf fyned atynt yn llawn cydymdeimlad a'r amcan. Yr wyf yr un farn ag un o'r siaradwyr, ddywedai fod y Llywodraeth yn rhy barod i wario arian ar ryfeloedd tramor drudfawr ac yn rhyw ddisylw o geisiadau i wol6 amgylch- u. y deiliaid trwy amddiffyn eu bywydau a gofalu am eu hiechyd. Gallwch fod yn sier y byddai i mi dalu sylw manwl i'r materiony galwyd fy sylw atynt a gwneyd pobpeth o fewn fy ngalla i'w rhoddi mewn gweithrediad. Mae y m?tenon hyn yn diau Ido-b,,rth-rhai y mae'n rhaid cyf- newid y gyfraith cyn y Lellir eu rhoddi mewn grym; a'r 11??ll ydyw eangu cylch Brolygith y gwahanol weith- i"u, megys y porthladdoedd a'r chwarelau, mae yn perthyn iddynt ddiwygiadau y mae angen am danynt, 88 gellir eu d wyn i fewn o dan Ddoddf y Llaw-weithiau, neu rhaid doddfu ar eu cyfer. Bydd i mi gadw hyn mewn cof, gan ein bod yn gweled fod angen am danynt, a theimlad gwirioneldol o'u plaid, a bydd idd,) wneyd 1r hyn a all i ddwyn hyn oddiamgylch. MBRCIIED I AUOLYOU. Yr ydwyf wedi ymgynghori a Changhell- ydd y Trysorlys, Be wedi trefnu i benodi dwy foneddiges i arolygu llaw-weithiau lie y mae merohed yn gweithio. Y cyflog i ddechreu i fod yn 200p y flwyddyn, i'w godi i 300p. Bydd un yn Llundain, a'r llall yn Glasgow, ond i ymweled a gwahanol ranau o'r wlad; ac nid ydyw yn ystyried hyn ond dechreu y gwaith, SWYDDFBYDD ITHWYDD I AROLYGWYR. Mae y cwestiwn gyfodwyd gan Mr Fenwick ao eraill ynglyn ag annigonol- rwydd yr arolygwyr mown rhif ac effeithiol- rwydd yn un pur bwysig. Yr ydwyf fi a Mr Herbert Gladstone wedi rhoddi llawer o sylw i'r mater hwn. Dechreu y flwyddyn ddiweddaf yr oedd genym J9 o arolygwyr perthynol i'r Deyrnas Gyfunol i law- weithiau a mwngloddiau. Pan ar fyned o swydd, penododa Mr Matthews 10 o'r newydd, yn gwneyd y cyfan yn 139. Yr oedd hyn yn welli-nt. Yr oedd hyn yn iawn; ond ei fod heb fyned yn ddigon pell, ac fod eisiau ychwaneg er mwyn dyfod i fynu ag angen y wlad yn hyn. Gyda fy nghyd-swyddogion yr ydym wedi trefnu cynllun sydd i ddyfod i rym ddechreu y flwyddyn gyllidol nesaf. Mae y gyfundrefn bresenol yn dioddef yu fawr oherwydd diffyg cydweithrediai a threfniant. Gwnant eu hadroddiadau i Whitehall. Ond yn y wlad nid oes gan- ddynt fan i gyd-gparfod,-ma.ent ar was- gar ac ar walian yn hollol. Yr ydym yn trefnu gwahanol fanau iddynt i gyd-gyfar- fod. Gwneir hyn y flwyddyn nesaf. I gychwyn, bydd un yn Glasgow a Birming- ham, ac fe allai, Leeds neu Manchester; dros pa leoedd y bydd y prif arolygwyr yn gofalu. Folly, bydd swyddogion undebau v gweithwyr a meistradoedd yn gwybod pa le i fyned er mwyn cael gwybodaeth ueu i roddi eu cwyniou. Gobeithiaf y bydd i'r manau hyn fod yn fanteisiol i roddi gwybodaeth yn aglyn ag anghydwelediadau, a materion o'r fath. Byddant hefyd o wasanaeth i'r Swyddfa L?fur ynglyn a'r Swrddfa Gar- trefol yn ol cyBHun Mr Mundella, yr hwn a Gglurir heddyw gnddo i ddirprwyaeth trefol y'r n hedyd T;? y cyfnewidiad cyntaf. LLUOSOOI YR AROLYGWYR. Yr ail ydyw ychwanegu nifer yr arolyg- wyr. Yr ydwyf yn cydweled a'r hyn a ddyweiwyd mai anfyuych y ly.v eu hym- weliadau; y.mae drwg mawr y gyfundrefn i'w ganfod nid yn y llaw-weithiau yn gymaint ag yn y shopau. Dyna He mae sweating mown gwirionedd yn cael ei gario yn mlaen. Mae y rhai hyn braidd allan o gyrhaedd yr arolygwyr. Yn 1891 rhodd- wyd gorchymyn i gadw rhif y gweithwyr. Yr amcan ydoedd gweled yn mha le yr oedd yr is-gymerwyr hyn yn byw. ond waeth heb wneyd hyn os na fydd genym ddigon o arolygwyr i fyned ar eu holan. GWEITHWYB YN AROLYGWYR. Yr ydym am benodi dosbarth newydd o is-arolygwyr-15 mewn nifer. Ni byddant yn dyfod dan yr un oedraif ac arholiad. Na fydded i chwi fy ngham ddeall: bydd raid iddynt fod yn gymwys i'r gwaith. Fy meddwl yw na chedwir yn fanwl at yr oea a'r arholiad. Y mae yr arolygwyr a benodir yn bresenol i fod yn ddarostyngedig iddo. Disgwyliaf gael rhai yn perthyn i'r dosbarth gweithiol rhai ymroddgar ac ymarferol, rhai yn gwybod trwy brofiad sefyllfa pethau yn en galwedigaeth. Derbynient lai o gyflogau i gychwyn na r rhai sydd mewn swydd yn awr, a byddent yn dal eu swydd o dan brif arolygwr. Penodir 1.5 eleni, bydd 11 o honynt yn Llundain, a 1 yn Glasgow. DIM OND DECHKEI.. I Cofiwch nad 'yw hyn ond dechreu y gwau" sydd wedi ei osod ger fy inron yn y dull nnvyaf rhesymol prydnawn heddyw. Yr ydwyf wedi derbyn cydsyniad y Trysorlys i hyn. Yr oedd Syr William Harcourt yn berffaith foddlawn, ac Y mae yn trefnu ar gyfer y draul. Hyderaf y cydsyniwch a mi fod hyn vn ddechieu da (eymeradwyaeth uchel), er ,:1 gymaint a'r hyn ydych yn ei ofyn, a'r ,n a fuaswn inau yn ewyllysio roddi. Dr ,g genyf ein bod wedi cyfarfod o dan anfantais oherwydd yr ystafell; nid ..tdwn yn diagwyl cyniier, "I..  J- awgrymu i ni ohirio a myned 1 Trafalgar I SquaM (chwerthin), er n?d wyf yn mer, gan nad yw heddyw yn ddydd gw?l, a fuasai Commisiwn yr Heddlu yn goddef i ni gyfar- fod yno (chwerthin), Yr ydwyf mewn hollol gydymdeimlad a chwi, ae hyderaf y bydd hyn o fantais wrth ystyried cwestiynau pwysig yn y dyfodol. Wedi talu diolch i'r Ysgrifenydd Cartrefol am ei dderbyniad croesawgar, ae am y new- yddion dymunol a dracthodd wrthynt, ym- wahanwyd.

I "PAU" A PER I I [AT OLYOYDD Y OESEDL"]. SYR, Geiriau a arferir yn lied gyffredin gan werin Mon ydynt y ddau uchod, a eharwii yn fawr i rai o'ch "darllenwyr dys- gedig egluro eu tarddiad. Ystyr pau" ydyw tal, yn enwedig tal penodol a sefydlog, megys cyflog, blwydd-dal, neu gynorthwy elusenol. Ai llygriad ydyw o'r Saesneg pay ? Neu a ydyw yn air Cymraeg? Os yr olaf, carwn gael ychydig o'i hanes. Y styr "dêr" ydyw cernod. "Hi faswn i wedi rhoi der iddo onibai fod y plisman yn ymyl." A ydyw y gair yn d'o o'r Saesneg daring ? Os nad yw, gair o eglurhad, chwi ieithyddwyr Cymru Fydd.—Yr eiddoch, I GWBSYN 0 Fox.

I CYMDEITHAS AHAETHWYB MON. I [AT OLYGYDD Y WERIX.r'l SYR,—Gan fod y gymdeithas hon wedi cael ei bradychu yn nhy ei charedigion, ac undeb arall wedi cael bodolaeth auhymig yn ei lie; onid gwell fyddai i ni fel amaeth- wyr ail ystyried ein sefyllfa ? Dichon fod lie i'r undeb weithredu er cael gostyngiad yn mhrisiau cludiad eiddo ar y rheilffordd a gwastatau y trethi, &c., ond y perygl ydyw i rywrai ei chamgymeryd, a disgwyl iddi wneyd gwaith nas gall byth ei gyflawni, sef bod yn foddion i wella telerau y tenant- iaid. amaethyddol, a symbylu y cyfryw i baratoi adroddiadau i'w cyflwyno o flaen y ddirprwyaeth Frenhinol sydd wrth y drws i edrych i fewn i gwestiwn y tir. Ni wiw byth ddisgwyl i'r gym has gymysgaidd hon afael o ddifrif yn y pethau a nodwyd na llawer o bethau eraill angen- rheidiol. Na adawer i Fon ynte fod yn gyff gwawd i siroedd craill y Gogledd ac i'n senedd wyr. Y mae y cyifnod hwn yn un anarferol o bwysig. Wele y dirwasgiad bron wedi llethu llawer o honom, ac fe wna hyny yn gyfangwbl yn fuan os na ddaw ymwared o rywle. A dyma ein hadeg i osod ein ty mewn trefn ar gyfer y ddirprwy- aeth a apwyntir yn fuan. Oni ellir ffurfio cymdeithas eto i amaethwyr Mon ar seiliau llawer iawn cvyfach na'r un flaenorol Gellir yn ddiameu. Yr oedd yn hawdd canfod nad oedd yr hyn a wnaed yno ddim wrth fodd ugeiniau oedd yn bresenol, ar eu gwaith yn gadael yr ystafell yn ebrwyddar ol iddynt weled tyag- ed y gymdeitlias gyntaf. Y mae gan y tirfeddianwyr eu hundeb, ac y mae gan y gweithwjT eu hundeb hwythau,—pob un o'r ddau ddosbarth yn edrych i fewn i fuddiant eu dosbarthiadau eu hunain. gadawer i ninau fel amaethwyr gael undeb yn ein plith ein hunain. Dyma ein cyfleustra ni yn Mon. Gadewch i ni gydweithio etto i gychwyn symudiad y bydd calon y wlad o'i blaid. Pa wahaniaeth os bydd yn dechreu yn fychan Bydd felly yn llawer mwy gobeithiol i gyn- hyddu ac enill nerth, na chreadur wedi ei ddwyn agos i ystad o berffeithrwydd ddiwr- noi ei enedigaeth. Mae ychydig o amaethwyr nuwr Mon wedi ein gwerthu i'rtirfeddianwyr; on 1 ych- ydig ydyw eu nifer. Ni wyddant hwy am y caledi y mae tirddeiliaid bychain yn ei ddioddef, sef rhai yn amaethu o 1.5 acer i f?,n i 6Cain, yn sicr nid OèS iachawdwriaeth i'r cyfryw ond mewn cymdeithas o'r ('iddynt I elr l h? heb ? tirberchenogion yno i dynu eu dwylaw dro; eu penau,a dpvedyd, Beth fedrwch chwi wneyd hebom ni I Mae ein buddianau yr un." Nac ydynt yn sicr, geu- deb hollol ydyw ymresymiad fel hyn. he buldiant y tirberchenogion mewn ardreth mor uchel ag y gallant, ond y mae buddiant yr amaethwyr mewn adreth deg i ddechreu, ae wedi cael hyny gellir siarad am bethau eraill ar ol hyiiy. Yr wyf yu gwybod am lawer o ffermydd yn Mon wedi codi dros glint y cant mewn deugain neu haner can mlynedd, a hyny ar lafur y ffermwyr gan mwyaf. Pwy a ymgymera a galw cyfarfod etto vn Llangefni o amaethwyr yn uuig er spfydlu i undeb iddynt hwy eu htinain yr wyf yn gwybod am lawer o ddynion goreu yr Ynys a roddent bob help at y fath orchwyl, ond cael y peth ar dro unwaith etto, gellir dibynu hefyd ar gefnogaeth y prif bapllran Cymreig^ yn y mater. Hai ati hi, fechgyn, a bydd y ■ fuddugoliaeth yn eiddom ni maos o law.- Yr eiddoch, &c. Us o prF AMAETUWYR MON.

Darfu i din, forea igu, mewn ystordy nwyddau yn Hayle, wrth Penzance, ddin- ystrio amryw adeiladau, a bemir y bydd y golled yn 10,000p. Yr oedd y gwres mor fawr fel yr oedd y trenau yn analluog i basio na agos.

[Cyfeirier y Fanldoniaeth i Eiflonydd, I Swyddfa'r Oetudl, Caemarfon.) I

AT Y BEIRDD.—Fel hysbysiad yn unig y cvhoeddir aueruhiaduu priodasol, coffad- wriaothol, &c. Ni ehymerir teilynploa H arnau llenyddol felly i ystyriaeth. Am y I telerau, ymofyner a'r cyhowLtwyr.

WYLLT GLYCHAU, SRINIWCH I (Aiiillciri'iJ o T.nuysou). Wyllt gijxlj.iu, geiniweh i'r wyllt nen. I'r cwuiwl crwydr, a r golou llyui, I ben draw'r flwyddyn yn ddi-rym; Wyllt glyohnu, semiwvh; dotwl i ben. Allan a'r lien, soiijiwc h yn glir Y DewpJd drosyr eira gwyn: Myn'd niae y flwyddyn; aed, os myn: Ffarwel i'r gau. croesaw i'r gwir. Ffarwel i'r cur s I ein gwanhau, Am rywrai goll'soiu ni cyn pryd; Ffarwel i gas rhwng graddau'rbyd, Croesaw'r diwygiad sy'n rhyddliau. Ffarwel i'r drefn sy'n nhranc ei hoes, A ffurfiau hen eynhenau plaid; Croesaw i fywyd gwell dibaid, Cyfreithiau glauach. inwynach moos. Ffarwel i'r angen, pedwd, poeIl, Tynrorau oenii llwiu, di-fiydd; Ffarwel, ffarwel fy odlau prudd. Croesaw i'r bardd o lawnach hoen. Ffarwel i falohder ach a swydd, Enllib a chwerwdor y dref Croesaw i garu (leddf y Nef, I bawb i gru'1' da yn rhwydd. Ffarwel i heintiau brwnt eu gwedd; Ffarwel i arian garweh cid; Ffarwel i hen ryfeloedd fil; Croesaw i'r mil blynyddoedd hedd. Oroesaw i'r gwrol rhydd i ddod, Calon fwy mawr, llareiddiacli Uaw; Ffarwel i'r caddug dii a'i fraw, Croesaw i'r Crist all i-v dd i fed. ELFED.'

"A THI A EL WI EI EKW EF IESU." lesu, Tywy* >g rhwysog yr oesau. Yw Arch-ly w uiriol yr ncheldwau; Ceidw, trwy ei iawnol. ingol angau, Feirw ddynion—"cwympEden"—fyrdd- iynuu; Iddo ennyn ei haeduianau—glodydd Drwy v nef wledydd a dry'n fawliadau. OWILYM (IWESTTRWD. Havod Alun.

Y WIWER, I (Englyn a wnawd ar ol ei gweled yn rhedeg i fyny i bren yn Nuntyehwil tra ) r oeddwn yn myned i Lanfairtalhaiarn. Dyiua -it niviiyc b gyf- y nant y byddai Talhaiarn pI mynycb gyf- eiriu ati, ac hefyd y nant a fytholwyd ganddo yii ei 1, Tarn O'Shanter "). I fyny'n sydyn a sionc y wiwer Hoew a yn ddiglonc I be-i y dderwen ddi--on Ysbia eyn hi rhoi \sbonc.

Y DDWY AXN. I (Sef Mrs Ellis, Carredfynydd, a Mrs Jones, Glan Llyn, Llaiinefydd, beirniadesau y crys- au yn nghyfarfod LJannefydd, y Calan diweddaf.—Adroddwyd yny cyfarfod). Y ddwy Ann, mae nhwy'n ddawnus,- b;V-thant Bury byth yn daclus; Heb rwygiad na phwrth bregus,-yn un cwr. Stwff y siopwr wnant yn stiff a sitipus." CAERENTBD. I

DYDD PEN BLWYDD ANNIE I CATHERINE, Anwyl blentyn Mr a Mrs R. W. Hughes, Wen roe Villa, Llanfairfechan, ac wyres y jtiweddar Iorwerth Glan Aled. Wel, Annie heh, mae hlwyddyn gron O'th fywyd wedi dirwyn, A mwy o gariad nag erioed Wyt heddyw, Annie Catherine. Yr ydym yn rhvfeddu'n wir, Ac ail ryfeddu wedi'n, I'r flw^ ldvn fyn'd a'th adael (Ii if or anwyl, Annie Catherine. Y mae dv wyneb tlws mor lion A boreu o Fehefin, A diniweidrwvdd sanetaidd sy'n Dy lygaid, Annie Catherine. Y rhosyn coch a'r lili wen 8ydd ar dy ruddiau'n chwerthin, Nes braidd a themtio'r engyl i'th Gusanu, Annie Catherine. Mae'th liaint lieddyw, A:mie fach. Yn ynibil ar eu deulin Am i'r Arweinydd Dwyfolddal I'th arwwn, Annie Catherine. Wel, mewn tawelwch boecl dy ddydd Yn cyrhaedd ei orllewin, Gan euro pubpeth hyd at ddrws Dy nefoodd, Annie Catkerine. Uanfairfeeliwi. MOKDAF.

COFGOLOFN MR DANIEL THOMAS, EDINAS, Yr arwr a gollodd ei fywyd wrth geisio gwaredu y gweithwyr druian yn N"hanchwa Ptnygraig. (BcDwrooL ). "VVele faen-golofn GW alia-uwchgweryd I Llweb Gwron y dane ha I Ar w fedd hon ddarfydda; I Ond. bri hwn o hvd barha. Y strad Ehoudda. O. EDWAKUS (Anant). I

PRIFATHRAW COLEG BALA-BANGOR. I (Llinellau d :urllenwyd yn nghyfarfod derbyniad y l'rifathraw E. Herber Evans, D D., gan yr Efrydwyr). Ter iawn iawn i'u Doctor ni-y croesaw Carasem ei roddi: Ond. trwy gariad, rhagori Wneir 7 frwd i'n wym o fri, Heulwres ei ddawn ucholrj-w yn Bery'n nerth diledryw; [barod 'R un o'i fath ni cheir yn fyw,— Eithi iadol athraw ydyw. Llawndwf oedd yn Llundain"—yn ei Gyda Bradford firain; [gadair, Eto erys at arwain Gwyr ei gad yn Mangor gain. Yn dlosgain a dilesgedd-cofiwn rhawg Ei hidlawg hyawdledd: Dalied byth hyd waelod bedd, Heb roi heibio 'i arabüdd. Coleg Bala-Bangor. GWTLFA. .Y n nghadair|LTndeb Cynullieidfaol Lloogr fcOiiymru 1892.

MR GLADSTONE. Pwy erioed o wyr Prydain—ofalodd Fel ef am y truain Ag a'i lioll i-ym, givoua rhai'a—yw nod- wedd T)ewr ei agwedd wedi'i bedwar ugain. Caernarfon. ISAIUN.

OADEIRIAD TiEKEX YN LLANDUDNO, CALAN, 1S93. Eneiniad "-bri dianair—a gyrhaedd I Y gwron heb loetair; Un ter ei gan, trwy y Gair, Godwn i'w farddol gaJair. u MACHJLAETH MON. I

Y DDIRPRVVYAETH I LAFUR. I MRI. DARBISHIRE, YOUNG, I A YIYIAN. [GAN Y MRI W. J. PARRY A W. J. WILLIAMS.] XIV. I Yr ooddym wedi bwriadu sylwi ar amryw o faterion pwysig yny tystiolaethau a rodd- wy-d ar ran y dynion, atbarainichyfeidriwyd o gwbl gan y tystion dros y meistri; ond ni wnawn yn awr ond sylwi yn fT ar rai o 1. Ni wneir unrlivw ymguis i wadu fod chwarelwyr Gogledd Cymru tir un adeg yn cael eu herlid fel Ynmeillduwyr a Rliydd- frydwyr gan borclieuogion y prif chwarelau llechi. 2. Nid yw prif oruohwyliwr chwarelau Dinorwig—Mr Vivian-yn gwadu fod ffafraeth wedi ei ddangos i EglwysW3T a Cheidwadwyr yn y ehwarelau hyny rhwng y bl>Tiyddoedd 18S0 ac 18So, a ehyn hYHY ac fod "punt y gynffon yn cael ei thalu i nifer o'r dynion gan Mr Assheton Smith. 3. Ni wneir unrhyw yrngais i egluro y ffaith fod dynion neillduol yn cael ou cadw allan o Chwarelau Dinorwig hyd y dydd hwn, pa rai a ddylent fod i mewn pe bai telerau cvtundeb 18S6 wedi cael eu cario allan yn ffyddlawn. 4. Ni wneir unrhyw ymgais i wadu yr hyn a ddywedwyd gan Mr Parry, ac i gyfrif am y ffaith fod lhlwer iawn o ddrw- deimlad, am un achos a'r Usll, wedi ei gynyrchu, ar bob amgvlchiad ar ol etholiadau cyffredinol 1SHS, 1874, lie 1880, yn y prif chwarelau." 0. Nid yw yn cael ei wadu fod chwarel- wyr Dinorwig wetli fit gorfvdi yn erbyn eu Imryltys gan Mr Assheton Smith a'i oruch- wylwyr i gaii eu hunain allan o Ddeddf Cyfrifoldeb y Meistriaid. 6. Ni wneir unrhyw ymgais t wadu tod Mr Assheton Smith a Mr Vivian wedi gwrthod gohirio cload-allan 188o am bedair wythuos er chwilio i mewn i gwynion y dynion ac i gyfeirio y mater i gyflaf- eddiad. 7. Nid yw Mr Vivian yn dangos un- rhyw res win, nac hyd yn nod esgus, dros beidio ymdrechu cario allan delerau cytun- deb 1886. I Nid yw pi unrhyw bleser na budd i ni i ddynoethi y materion hyn, ond wedi cael ein gosod yn y sefyllfa yr oeddym ynddi, yr oodd genym ddvledswydd i'w chyflawni, a gwnaethom hyny heb ofni gwg na cheisio gwen neb. Gan fod y Ddirprwyaeth wedi cael ei phonodi i edrych i mewn i'r mater- ion sydd yn effeithio ar y cysylltiadau sydd rhwng meistri a gweithwyr, undebau meistri a gweithwyr. ae umodau llafur; a chan cin bod ninau mewn safle i roddi y dystiolaeth hono, a chais wedi ei hanfoin atom i'w rhoddi, gwnaethom hyny yn ddibetrus. Yr oedd gan y meistriaid a'u goruchwylwyr yr un hawl, a chymerasant fantais o hyny i wneyd yr un peth. Nid yw ond teg yn awr i'r Dirprwywyr gael eu gosod mewn medd- iant llawn o'r gwirionedd, ac ni ddylid gadael iddynt fel efengyl 3-r hyn ellir brofi sydd amheus oblegid nid oes amheuaeth na bydd i waith y Ddirprwyaeth gael ei ddilyn gan ddeddfwriaeth mewn cyfeiriadau neill- duol; a gallai i symudiadau yn y cyfeiriad hwnw, trwy gael eu cymeryd ar seiliau ang- hywir, effeithio yn dra niweidiol ar y dos- barthiadau gweithiol am flynyddau. Dyma yw y rheswm paham yr ymgymerasom a'r drafferth o ysgrifenu y llythyrau hyn. Os bydd iddynt ateb y dyben rhagorol o wneyd gormes, ffafraeth cywilyddus, ae erledigaeth yn bethau anmhosibl yn ein chwarelau; d ffrol chwarelwyr i syniad o'u gallu pan yn unOOig; ae hefyd osod gerb rom y D&?anl prwyaeth Lafur wir ffeithiau achos y dynion, —gallwn deimlo ein' bed wedi llwyddo yn yr aincan yr oeddym yn ymgyrhaedd ato. Wrth adolygu y tystiolaethau ar y ddwy ochr, inor belled ag y maent yn effeithio ar chwarelwyr Gogledd Cymru, ac fel yr ym- driniwyd a hwy yn y llythyrau hyn, yr ydym yn tynu y casgliadau canlynol:- S, Fod tystiolaeth Mr Young o flaen y Ddirprwyaeth yn gyfryw ag y dylai weithr<-du fel rhybudd i wrthcid pob tyst fyddo yn cynyg tystiolaeth o'r hyn fyddo wedi ei glywed gan arall, oblegid fel rheol yn mhob anigylchiad felly maent j-n ddiymddiried a chamarweiniol. 2. Fod y driniaeth gafodd J. M. Jones ormod yn vspryd yr arglwyddi gwar- otJlOI {feudal !.mla); ac nad adlewyrch- odd unrhyw glod ar y sawl a gymerodd ran ynddi. 3. Fod y cysylltiadau rhwng y di- wei lnr Arglwydd Penrhyn a'i weithwyr o 1874 hyd yr adeg y cymerwyd llyw- odmethiad y Cliwarel o'i ddwylaw yn 1885, y rhai mwyaf boddhaol; ac fod gan chwarelwyr y Penrhyn achos i alaru oher- I wydd ei golli, 4. Pod y gyfundrefn brydlesol bresenol yn ddinystriol i weithwyr, ae fod can- iatau prydlesoedd gan berchenogion mawrion i'w gweithwyr ar y telerau a osodwyd allan yn y llythyrau hyn, y fath waethaf o truck system, ac ar linellau caredigrwydd er mwyn elw aunuwiol. 5. Fod Mr Young wedi dwyn cy- huddiad disail ae enllibgar yn erbyn Mr Parry mewn partbyna8 a Chwarel yr rudcb." Er fod Mr Parry wedi datgin "na fu ganddo ddim erioed i'w wneyd a'r chwarel ddywededig; ei fod wedi gwrthod cymeryd cyfranaa yn- ddi; ae wedi gwrthwynebu yn gryf rhoddi ceiniog o arian yr Undeb yn yr anturiaethac wedi gofyn i Mr Young gydnabod ei fod wedi ei gamhysbysu, nid yw hyd yn hyn wedi gwneyd hyny. A oes ar Mr Young eisieu llechu o dan y ragorfraint a roddwyd iddo, fel Mr Vivian, yn ei gymeriad o dyst gcrbron y Ddir- prwyaeth Frenhinol, a gwrthod gwneyd yr hyn fuasai yn dda gan bob boneddwr ei wneyd o dan umgylchiadau cyffelyb ? Neii a fydd iddo ail-adrodd y cyhuddiad yn hyf lie na bydd y rhagorfraint hon yn cael ei h&-ityii iddo? 6. Y dylai Mr Vivian fod wedi astudio ei dystiolaeth cyn ymddangos o flaen y Ddirprwyaeth yn well. Dylai hefyd fod wedi cotio nad oedd o flaen ei salach ar yr amgylchiad hwnw, 7. Fod y driniaeth a dderbyiiiodd dyn- ion Dinorwig yn tSS5 ac 18S6 yn tneddu i greu casineb at gyfalafwyr yn meddyliau y dynion; ac o natur a fyddai yn debyg o feithrin gwrthryfel. 8. ,Fod y cyhuddiadau esgoultis o anwiredd a annelwyd gan Mr Vivian yn erbyv ei ddynion yn Dinorwig wedi cael eu gwneyd heb onrhyw ymgais i'w profi; ac y maent yn aros yn warth i'r sawl a'u gwnaeth. 9. Nas gall y gweithwyr ddal gafael yn eu rhyddid, ac adenill y rhagorfreintiau a gollwyd ganddynt, a gwella eu sefyllfa, ond yn unig trwy gau i fyny eu rheng- oodi, a dyfod yn un mewti undeb cryf. 10. Nachafoddtelerauyoytundebawnaed ar derfyn Cload Allan Dinorwig yn 1886 eu cadw; ae y mae dynion o hyd allan, pa rai a ddylent fod i n. wa pe bai y telerau hyn wedi eu eadw felly. 11. Ei fod wedi ei brofi fod perchenog- ion chwarelau a'r gweithwyr yn dioddef oherwydd diffyg prisiau gwerthu sefydlog ar lechi; ac o ddiffyg gwell dealltwriaeth rhwng y rhai sydd yn y fasnacli. 12. Fod gwaith chwarelwr yn gofyn medr arbenig; a'i bod yn alwedigaeth beryglus. 13. Ei fod wedi ei ddangos fod yn llawn mor hawdd ag ym y fasnach lo, i iyhmo ar Sliding Scale o gyflogau ?; y fasnach lechi, ac .felly leihau nifer nchosion yr anghydwelediadau eydrhwng meistri a gweithwyr. Bath pe byddai i Undeb Chwarelwyr Gogledd Cymru gymeryd y mater mewn llaw, a phonodi pwyllgor i'w ystyried yn gyflawn, ao i (mud at y meis- triaid i yiudreuhu cytuno ar un. Pe gwrthodent, byddai eu gwrthodiad yn troi o ffafrydynionerbyn yr amser y dawyBI.il Lafur yn fwy o allu yn Nhy y Cynredin, lie yn barod i gymeryd mewn llaw Drefn- len lafurol. 14. Fod angen mawr am osod holl chwarelau lleohi y wlad o dan arolygiaeth ymarferol ac effeithiol swyddog y Llyw- odraeth; 80 mor bell ag sydd a fyno Cymru y dylai yr arolygwyr hyny fod yn alluog i ym Ididdan a'r dynion yn yr iaith Gymraog, yn ogystal ag yn yr iaith Seis- neg. Ac fel y mae pethau yn myned yn mlaen ar hyn o bryd fod rhan fawr o'r damweinhn yn ein chwarelau yn codioddi ar arolygia"th anfedrus, a dadblygiad anmliriodol chwarelau, ar ba rai y rhoddid terfyn trwy i'r LIYlvodraeth benodi dynion ymarferol yn arolygwyr. 15. Ei fod wedi ei brofi yn derfynol fod yna berthynas agos yn bodoli eydrhwng nifer marwolaethau cymydogaeth, a maint y cyiog delir yn y gyruydogaeth hono. Nid oedd y cyflogau a dalwyd mewn cymydogaethau neillduol rhwng 1886 a 1890 yn ddigon i gynal bywyd y dynion. Mao y cynydd o 5 y til yn nifer y marwol- aethau yn profi hyn. 16. Fod hanes yr anghydwelediadau yn chwareli Ile-eiii Gogledd Cymru yn profl yn eglur fod angon dirfawr am fyrddau heddychol a chyflafareddol i gael ou sefydlu, un ai trwy gytundeb rhwng y pleidiau, neu trwy Ddeddf Seneddol, ac y dylid gwneyd eu dyfarniad yn mhob aehos yn rheol ag y byddo raid gweithredu wrthi. Yr ydym yn awr'wedi gorphonein gwaith, a chyflawni ein dyledswydu i'r dynion ac i'r Ddirprwyaeth. Wrth derfynu yr ydym yn apelio at y gweithwyr i ystyried y gorphenol, ac i wcithio gogyfer Ù. dyfodol. Gallem ddy- weyd yn ngeiriau Mr Parry yn ei anerchiad o gadair yr Undeb yn Mai, 1889,— "Mao ygorphonolwedi costio rhywbeth i ni. I'r dyfodol yr edrychwn am ad- daliad. Mae y byd yn gwella i'r llafurwr Mae yn ami yn edrych yn dywyll. Yn rhy ami o lawer ty caethiwed ydyw y byd iddo ef. Ond dywedwch a fynoch, ein eyok wynfan ydyw caethiwed, ac nid y man y cyrchwn ato. Mao rhyddid yn hawlio pethau uweh ar ol dioddef baich gormes. Ni thai i ni i fyw yn y gorphonol. Yr yd- | ym wedi tyfu allan o hono. Nis gall y gorphenol ein dwyn gam yn mhellach nae yn uwch. Ond y mae yn y dyfodol bosibl- rwydd tyfiant a llwyddiant tuhwnt i am- gyffrediadpresenol dyn. Eindyledswydd ni ywcredu hyny, ac ymestyn tuag ato." Yr ydym hefyd yn apalio at weithwyr y wlad,-fel y ffordii. fwyaf offl-ithiol i gyr- haedd eu hamcaniou,—i ddefnyddio pob moddion yn eu gallu i anfon dynion i'r Sen- edd ag y gallant yiuddirbd yndiynt, ac am ba rai nas gall y gradd Iciaf o amheuaeth fodoli na wnant woitliio er hyrwyddo llwyddiant Achos Llafur. Apoliwn stynt yn y geiriau canlynol wedi eu cymoryd o'r un anerchiad "Mae arnoch eisieu gosod yr holl chwarelau o dan arolygiaotli gwcithwyr ymarferol a Chymry, Yr ydycli yn awyddus am sefydlu Bwrdd Cyflafareddol cryf. Mae arnoch eisieu deddfwriaoth a rhyddha eich cartrofi oddiwrtli brydlesosdd anghyfiawn, a'u gwneyd yn feddiant por- sonol i chwi a'ch plant. Yr ydych yn hawlio deddf i reoli y Fasnach Keddwol or mwyn eich plant. A raid ymwrthod a hyn oil am oich bod yn weithwyr 1' Na, fel gweithwyr dylech gynhyrfu am danynt." Ac yr ydym yn apelio atoch i ddychwelyd dynion i'r Senedd ag ydynt wedi ymrwymo eu hunain i weithio dros y diwygiadau gwir anghenrheidiol hyn. Yr ydym hefyd yn dymuno apolio at y Ddirprwyaeth i wneyd y cyfryw adroddiad i'r Ty ag a sicrha i weithwyr ein gwlad ddiogolwch mwy i fywyd; amddiffymad helaethach i'w cartrefi ac i'w rhyddid; ynghyda moddion sicrach, cyflymach, a thecach i derfynu anghydwelediadau gweith- faol ac i rwystro y cloadau allan a'r strikes hyny ag sydd ar bob amgylchiad wedi gwneyd cyinaint o niwed, ac wedi achlysuro y fath golledion difrifol i'r moistr, y gweithiwr, ac i fasnach y wlad yn gyffred- inol. Yr ydym wedi gwneyd y rhestr ganlynol mor gyflawn a chywir ag oedd yn bosibl i ni wneyd; a bydd yn dda genym dderbyn un- rhyw gywiriadau pellach, neu ychwaneg- iadau ellir eu gwneyd atti, fel agi'w gwneyd yn berffaitli gyflawn; gau y byddai yn resyn fod yna unrhyw ddiffyg ynddi.

1- CRYNODEB. Nifer y sawl a fu farw allan 7 Aelodau y Pwyllgor Gweithiol allan y Cyffredinol allan 10 Nifer y Pwyllgorwyr allan 19 Chwarelwyrallan 28 bargeinion ) pa rai a osodwyd j 16 Yr Ymneillduwyr allan 52 Eglwyiwyr aran 3 Radicaliaid allan 47 Toriaid allan 3 Y rhai amheus allan # õ Y dynion a aethant i ffwrdd i'r America 10 Y DIWEDD.

ANUDONIlETH HONEDIG IN NHBEFFYNON. In llys sirol Treffynon, ddydd Mercher, daeth achos gohiriedig Richard Williams, yn erbyn Absalom Jones, ofloon ei Anrhyd- odd Syr Horatio Lloyd. Hawlid 3p ar I O U, yr hwn y dywedai yr erlynydd a arwyddwyd gan y diffynydd; ond dy- wedodd y diffynydd yn y llys diweddaf nas gallai efe ysgrifenu, ac na arwyddodd erioed mo'r I O U mewn dadl. Felly oedwyd yr achos am dystiolaeth ychwanegol I'w dwyn gerbron gan y ddwy oebr. Gal wyd mab a merch y diffynydd, ae aeth y ddau ar eu llw na fedrai eu tad ddim ysgrifonu. Ar y llaw arall, darfu i glerc o Weithiau Plwm Llan- erchymor, a chludydd yn Ngorsaf Mostyn, fyned ar eu llw fod y diffynydd, gereu bron, droeodd a tlirosodd drachefn, wedi arwyddo ei enw am y nwyddau a ddygwyd iddo, a dangosodd y llyfrau yn cynwys yr enw wedi ei ysgrifenu. Barnodd ei Anrhydedd o blaid yr erlynydd; a dywododd wrth y diffynydd, os na wnai yr erlynydd roi cyfraitharno am dyngu anudon, o fewn phefno8, y byddai iddo osod ei holl lyfrau, ei bapyrau, a'i'nodiadau ei hunan o liei yr Eilfilydd Cyhooddfll t' mwyn achos cyfiawnder. Y rhoswm pahnrona thraddodai y diffynydd yn awr oedd nad oedd yn hoffi gweithredu yn ol ei farn ei hun yn gyfan- gwbl, ae yn meddwl y cai y mater ei drin yn well gan yr Erlynydd (Jyhoeddus, ar ol ystyriaeth bwyllog. Yr oedd yn bender- fynol o roi terfyn ar beth fel hyn os gallai. Ddydd Iau dygwyd Absalom Jones I) flaen yr ynadon yn Nhreffynon ar y cyhudi. :;id ei fod wedi tyngu anudon yn y llys sirol. Go- hiriwyd ei brawf.

OOOOA CADBURY.-Dyma'r Coooa sydd yn ddianol ar adnoddau cnawd-gynyrohiol ac ynte osglwyddo nerth a grymusder aroaol.-Heallh

COLLI TBI 0 F1WYDAU. Torodd tan allan, a barodd i dri o fywydau gael eu colli ac i dri o bersonau gael eu niweidio, nos Iau, yn 23, Tower street, Westminster Bridge road, Caerludd, mewn maelfa gwerthwr olow, a ddelid gan Mr George Cox. Nid oedd llai na chwech o wahanol deuluoedd yn lletya yn y ty pan y torodd y tån allan. Yr oedd Mr Cox a'i wraig a pherson arall yn yr ystafell gefn, a bu raid iddynt ruthro drwy y fiHamau i ddianc i'r heol, a niweidiwyd hwy yn enbyd, fel y bu raid myned 4 hwy i ysbytty oedd yn agos. Darfu i ddynes ddall, a'i henw Oates, 51 oed, daflu ei hunan allan, a chaf- odd, yn ffodus, ei dal gan blanced, fel na niweidiwyd mohoni. Er i'r tan-ddiffodd- wyr gyrhaedd y lle, llosgwyd yr adeilad drwodd; a chafwrd gweddillion tri o ber- sonau yn yr adfE-ilion-sef Robecca Philpot, 2i oed, a'i phlant bach-wedi llosgi yn illw. Nid oes neb yn gwybod beth oedd yr achos o'r tan.

EFP8 a COCOA.—GBATKIVL AKD COKPOBTINO.— By a thorough knowledge of the natural laws which govern the operationsof digestionandnutri- tion, and by a careful application of the fine pro- perties of well-selected COCOA, Mr Epps has pro- vided our breakfast tables with a delicately flavoured beverage which may save us many heavy doctors' bills. It is by the judicious nse of such articles of diet that a constitution may be gradually built up until strong enough to resist every tendency to disease. Hundreds of subtle maladies are floating around us ready to attack wherever there is a weak point. We may escape many a fatal shaft by keeping ourselves well fortified with pure blood and a properly nourished frame —Civil Service \Gmette. Made simply with bciling water or milk. Sold only in packets by Grocers, labelled-" J'Azm EPPS & Co., Homoeopathic Chemists, London."

MR RATHBONE, A.S., XN I NGHOWVi. I Yni-eolaoth-Dailgys y Iltiad Pwne I y Tir. DydiMerchor cynhaliwyd cyfarfod blyn- yddol Cymdeithas Ryddfrydig Arfon yn Nghonwy. Yr oedd nifer luosog o gyn- rychiolwyr yn bresenol. Yn ei anerchiad o'r gadair sylwodd Mr Richard Jones, Dolgam, mai y dosbarth gweithiol oedd usgwrii cefn cymdeithas a'r wladwriaeth. Yr oedrl pf yn parclui y dosbarth a olwid Cymru Fydd, ac yn edmygu eu zel a'u gweithgafwch. Ar yr un pryd ofnai eii bo?i yn myned ymIaen yn rhy gyflym, ac fod yn anhawdd i Rydd- frydwyr hynach eu dilyn. Hyderai y byddai i b ,b adran o'r blaid gydweithio a'u gilydd i hyrwyddo achos rhydlid a chyl- iawnder. Mr It. D. Williams, yr ysgrifenydd, a ddarllenodd ei adroddiad blynyddol. Yn y llysoedd cofrestru diweddaf, yr oedd 535 o Ryddfrydwyr, a 2H8 o Doriaid, wedi hawlio pleidloisiau. Nifer y pleidleiswyr Seneddol yn awr ydoedd 9,476, a 11,171 o bleidleis- wyr cyngor y sir, Mr C. H. Darbishire. y trysorydd, a ddy- wedodd fod y swm o 7p 17s 6c mewn llaw. Yr oedd Mr Rathbone wedi oyfranu 237p 3s I I c. Etholwyd Mr W. D. Pritchard, C'.wt-y- bont, yn llywyd 1 am y flwyddyn ddyfodol, a Mri H. H, Davies, Gerlan, a R. Hughes, Llanfairfechan, yn is-lywyddion. Mr Rathbone, yr hwn a gafodd dderbyn- iad brwdfrydig, a sylwodd nad oedd ar wyneb y ddaear ddwy genedl mwy addas i gydweitlirodu a'u gilydd, a chydsynio i ffurfio un ymherodraeth gref a ehadarn, na'r Saeson a'r Celtiaid. Yr oodd efrydiaetli faith o'r Gwyddelod wodi ei argyhoeddi ef y gellid rhoddi iddynt fesur o ymreolaeth, tra ar yr un pryd y gellid amddiffyn budd- ianau y lleiafrif it dal i fyny oruchafiaeth y Senedd Ymherodrol. Credai y byddai i'r Weinyddiaeth ddarparu mesur a fyddai'n dderbyniol gan y Gwyddelod a'r Saeson. Fe welai'r Gwyddelod y byddai i'w gwrth- odiad o'r mesur oedi deddfwriaeth am amser maith, Gobeithiai y galluogid y Senedd i setlo y cwestiwn dyrys hwn, fel y gellid aygn ,t= i7t Td?wygi:dau pwysig ac angenrheidiol ereib. Gyda golwg ar DdadgysyHti&d, yr oedd yn amlwg fod yr amser wodi d'od i'w bender- fynu yn derfynol. Cydnabyddid hyn gan Eglwyswyr yn gystal a chan Ymneilldu- wyr, gan Doriaid a Rhyddfrydwyr. Ond gan nad oedd y mwyafrif Rhyddfrydol ond deugain, rhaid oedd rhoddi ystyriaeth bwyllog i fud,lianau y clerigwyr. Un o'r pethau cyntaf wnolai y Llywodmeth wedi agoriad y Senedd fyddai penodi dirprwyaeth i edrych i fewn i bwnc y tir yn Nghymru. Pwuc arall tra phwysig oedd y fasnach mown diodydd meddwol. Yr oedd ef wedi rhoddi cyfreithiwr galluog ar waith i wneyd ymchwiliad i'r deddfau a basiwyd ar y mater hwn yn yr Unol Dalaethau a Canada, ond nid oedd ei adroddiad eto yn barod. Yr oedd yn teimlo yn sicr y byddai i'r wybod- aeth a gesglid ynghyd brofl yn fanteisiol iawn i'n gwleidyddwyr, a'u cynorthwyo i ffurfio barn deg a chywir. Yr oedd addysg wsdi gwneyd llawer i Gymru, ond yr oedd eto waith mawr i'w wnoyd i berffeithio y gyfundrefn. Yr oedd ef wedi rhoddi amser a llafur tuagat hyrwyddo y mudiad, a dymunai gael byw i weled yr amser pryd y gallai bachgen o allu ddringo i fyny i ben uchaf yr ysgol. Cyhuddid ef woithiau nad oedd yn ddigon Cymreig ei gydyindeimlad. Ond credai y gallai honi ddarfod iddo gyflwyno llawer iawn o amser, llafur, a chynorthwy i faterion Cymreig, or nad oedi yn ddigon ynfyd i dybio y gallai sefyll ochr-yn-ochr a gwyr fel Arglwydd Aberdar '8'1' diweddar Henry Richard, o dan faner yr hwn y dechrouodd ei yrfa fel aelod Cymreig. Ae fel yr oedd wedi eu sicrhau fwy nag unwaith yn barod, yr oedd yn foddlon i ymneillduo o'i safle bnsenol pan argy- hoeddid hwy neu of fod hyny er buddiant y Dywysogaeth (cymeradwyaeth). Ar gynygiad Mr Hugh Owen, ac eiliad Mr Thomas, pasiwyd pleidlais 0 ymddiried- aeth yn y Weinyddiaeth bresenol ac yn Mr Rathbono. Cynygiodd Mr Spinther James benderfyn- iad i'r perwyl y dylai y Llywodraoth ddwyn i mewn fesur Dadgysylltiad ochr-yn-ochr ag Ymreolaeth. Eiliwyd gas Mr R. Evans, a phasiwyd. Yim cynygiodd Mr S. James benderfyn- iadau ar bwnc y deddfau otholiad; eiliodd Mr W. Jones, a phasiwyd yn unfrydol. Diolchodd Mr Rathbone am y bleidlais o ymddiried, a chynygiodd ddiolchgarwch i'r llywydd. Eiliwyd gan Mr D. P. Williams, a phasiwyd.

ILRYFEL V I)EGW.1f. Yn Llys y Sir, Rhuthyn, ddydd Mercher, o fhlln Syr Horatio Lloyd, bu trafod ar ddau bwynt o ddyddordeb nid byclian ynglyn a deddf newydd y dogwm, Rhodd- odd ei Anrhydedd ddedfryd yn y cynghaws a ddygasid ymlaen gan y Parch H. W. Jones, rheithor Llanferres, am 30p, 8ef degwin tir a berttiynfti i'r diweddar Mr Isaac John Potts. Yr oedd Mr Potts wedi marw er gwrandawiad yr achos, ond nid oedd hyny yn newid y dyfamiad. Yn Gorphenaf, 1892, fe ddaeth y swm o 85p 4s 2c yn ddyledus fel degwm ar y tir, ae yr oedd y swm hwn, yn llai o 30p, wedi ei dalu. Yr oedd y 30p wodi eu cadw yn ol oblegid y trethi a ddelid gan denantiaid Mr Potts. B.- "a* ddd g.1l.i A,. h K-'i v,th ..h?b y rheithor ha'.11 i, y 30p, Ni wnaeth archeb am y costau, Yn yr achos arall,hawliai Mr C. D. Phillips, gwestywr, y swm o 28p 10s oddiar y Parch John Williams, fleer Llangadwaladr, ger Croesoswallt, sef gwei(lill dyledus iddo am ei wasanaoth fel beili mewn cysylltiad ag atafaeliad am ddegwm. Ymddangosai Mr F. Llewelyn Jones, Dinbych, dros Mr Phillips, a Mr W. P. Owen, Aberystwyth, dros y fleer. Addefid fad y ficer wedi rhoddi ar yr erlynydd i atafaelu am ddegwm; a chan nad oedd neb yn y plwyf yn barod i'w gynorthwyo bu raid iddo gaol dynion o Ruthyn, a ullrio wageni o Groesos- wallt. Yn y bocs dywododd Mr Phillips fod y ficer wedi ei gyflogi ef i goncro y one ?o y bobl hyn, cogtied a gostio." Dadleuai yr ochr arall fod Phillips yn feili y ewrt, ac nas gallai godi mwy na'r hyn a ganiateid gan y rheolau. Yr oedd y ficer yn foddlon i roddi iddo yr 21p a gawsid oddiwrth yr atafael- iad. Honai Mr Llewelyn Jones fod y ficer wedi gwneyd bargen a Mr Phillips, ae y dylai gadw ati, gan nad beth oeddynt reolau y cwrt. Dywododd y Barnwr y cy- merai ainser i ystyried ei ddyfarniad.

I LINEN LASTS LONGER, Radient in its whitenesM Delightful in its sweet- ness! And will keep muoh lonurer clean whensonked and washed in a foaming lather of HUDSON'S DRY SOAP. Hudson's preserves the most delicate lawns, lae.es, muslins and fine underwear from njury, and it will not frav cuffs or jug collars, i Try a packet, you 11 never lait."

I CATARRH, HAY FEVER CATARRHAL DEAFNESS. I A NEW HmIE TREATMENT. banereri are not generally aware tnac tnese diseases are contagious, or timt they are due to the preseion of living parasites in the lining membrane of the nose and eustachian tub a. Microscopic reaearch, however, has proved this to be a fact, and the result is that a simple r. rnedy has been formulated whereby these distressing disaames are rapidly and permanently cared by a few simple applica- tions made at home by the patient once in two weeks. A pamphlet explaining this new treatment is sent on receipt of 2td stamp by A. BUTTON T)IXON, 43 and 45, East Bloor ¡ Street, Toronto, Canada.

CrMRU A'R YMHEBOUBAETH. Anerchiadau Dyddorel can Syr (i. Baden-Powell a Mr Herbert Lewis- Nos Fcrchor ymgynullodd aelodau Cym- deithas Genedlaethol Gymreig Lerpwl i wrando ar anerchiad ar y testyn uchod gan Syr Georgo Baden-Powell, A.S. Cymerwyd y gadair gan Mr Herbert Lewis, A.S., yr hwn a ddywododd fod yn anhawdd i neb .arflo syniad am faint yr Ymherodraeth Brydeinig heb deithio o leiaf drwy ryw ranau ohoni. Yr oedd pedair cenedl wedi bod wrthi yn adeiladu yr Ymherodraeth— Saeson, Cymry, Ysgotiaid, a Gwyddelod. Hyd yma prin y cydnabyddid o gwbl y rhan a gymerodd Cymru yn y gwaith. Hyd o fewn deng mlynedd yn ol yr oedd Cymru yn goddef yr anwybyddiad hwn yn dawel, ond yr oedd pothau yn dechreu newid. Fo ddylem fel cenedl wybod a ehofio am yr hyn wnaoth Cymru i wnoyd Ymherodraeth Prydain Fawr yr hyn ydyw. Yr oedd y deffroad cenedlaetliol gartrof wedi enyn tan gwladgarweh yn mynwesau y Cymry oedd ar wasgar yn mhellafoedd y ddaear. Yr oedd llu mawr o Gymry yn Awstralia ac Affrica Ddehouol. Yr oedd rhai Cymry yma ac acw yn yr India hefy(l, ond yr oeddynt yn rhy wasgarog i gymdoithasu â'u gilydd. Modd bynag, yr oedd hyd yn nod yu yr India un drefedigaeth o Gymry, sef y gonhadaeth ar Fryniau Cassia, yr hon, yn marn rhai o brif lywodraethwyr y wlad, oedd y fwyaf llwyddianus o holl genad- aethau yr India. Gallai ef siarad oddiar brofiad, gan iddo fod yn dyst o'r hyn wnai y cenluidon yn Cassia er hyrwyddo crefydd a gwareiddiad. Yr oedd enw un o'r cenadon, sef y diweddar Barch Jerman Jones, yn haoddu cael ei restru gyda'r eiddo y Cymro enwog Syr William Jones. Ar y naill law dylid ymdrechu i gadw i fyny gyfanrwydd yr Ymherodraeth; ae ar y llaw arall, ni ddylid bod yn rhy wancus am enill y tiriog aethau newyddion, Traddododd Syr G. Baden-Powell anerch- iad byawdl a dyddorol. Dywedai ei fod yn Gymro o un ochr. Dwy nodwedd fwyaf arbenig y Cymry oeddynt ddealltwriaeth a clirefydd. Meiddiai ddyweyd na welid crefydd mor fyw a grymus yn unman ag yn Nghymru. Tybiai rhai nad oodd a wnelo crefydd a gwleidyddiaeth, ond yr oodd ef yn credu fod crefydd yn rhan fawr o sylfaen yr Ymherodraeth. Credai hefyd y byddai i Gymru chwareu rhan helaeth yn yr Ym- herodraeth yn y dyfodol.

CYNGHRAIR f TENANTIAID. Y Lordiaid yn Scrifrio- Fe gofir i Gynghrair y Tenantiaid gael ei ffurfio ychydig ddyddiau yn ol yn Nghaer. Dydd Merchercynbaliwyd y cyfarfod cyntaf yn Preston, Mr W. Smith, A.S., yn y gadair. Yr oedd cynrychiolwyr yn bresenol o Cumberland, Gwrecsam, Lancaster, Wirral, Abram, Sandbach, Burnley, Warrington, Caor, Wigan, a Chorley. Yn Middlehurst (Ormskirk) a ddywedodd fod y landlordiaid yn ei gymydogaeth yn scriwio y tenantiaid. Yr oedd Cymdeithas y Ffermwyr yuo wodi pasio penderfyniad i beidio ymuno a'r Cynghrair. Paham ? Y rheswm oedd ddarfod 1 oruchwylwyr y perchonogion fygwth rhai o'r ffermwyr, gan ddweyd na fynent neb ar eu hetifeddiaethau a ymunent a'r fath gymdeithasau. Wele lythyr a dderbyniwyd gan un o aelodau Cymdeithas Ormskirk;— Ionawr 23ain, 1893.—Anwyl Syr,- Gan yr ymddengys eich bod yn anfoddlon ar denantiaeth eich fferm, yr wyf yn cael fy nghyfarwyddo i ofyn i chwi a ydych yn dymuno ei rhoddi i fyny, gan fed eioh land- lord yn barod i'ch rhyddhau yn ddiatreg. Rhaid i mi ofyn am atebiad ar neu cyn y 30ain cyfisol." Yr oedd ef (Mr Middlehurst) yn cofio fod rhywbeth tebyg wcdi cymeryd lie ychydig flynyddoedd yn ol mewn cysylltiad a Chymdeithas Lerpwl. Cynrochiolydd arall a ddymunai ar i'w onw beidio cael ei gyhoeddi mewn unrhyw restr a gyhuddid, gan ef fod yntau wodi ei fygwth gan ei landlord. Mr Stelfox (Warrington) a ddywedodd ddarfod i un landlord, pan godwyd y pwno hwn i sylw eu cymdeithas hwy yno, fyned at ei denantiaid, a dweyd wrtliynt, "Yr wyf yn gobeithio na fydd i chwi ymuno i'r Cynghrair hwn. Os nad ydynt yn foddlou, paham nad ewch i rywle arall ?" Pasiwyd pemderfyniadau yn gofyn am lys tir, rhent deg, iawn amwelliantau, a diwyg- iad yn neddf atafaeliad.

I Llanrwst. I CTFARFODYDD DIWYGIADOL.—Er dechreu y flwyddyn hon mae yn amlwg fod yma ddyheuadj cyffredinol am ddiwygiad wedi meddianu yr holl enwadau crefyddol yn y dref. Yr ydym wedi cael cyfres o bregethau gan weinidogion pob enwad yn y gwahanol gapelau ar gylch, a'r bobl wrth y. caaoedd yn ymdyru i'w gwrando. Ar hyd yr wythnos ddiweddaf bu y Parch J. B. Hughes, Mon, yn nghapel Hool Scotland yn pregethu gyda nerth mawr. Mae eisoes amryw o'r newydd wodi ymuno.

I OES Y DAROANFYDDIADAU. I Y inwyn wirionedd na bu yr un oes mor enwog m ai darganfyddiajaa a'r un b-esenol. Gwnoirdarganfyddia lau newyddion yn barhaun )'0 y ¡.;wvd'louu a'r oelfyrlrlydj\'I. Kid oe yr on wyddor wadi gwnnyd y fah wel iaatau a chynydd a', wyddor feddyginiaethnl, a chyd- nabyddir y, Ilyffrediuol mai y darg»nfy i.ilad m ddygiuiitethel pwysicaf a IAwyaf llesol yr oes yw Quinine Hitters Gwilym Evans. Medtyglyn llysieuol yw » ddefalddir yn helierh mown amryw wledydd gan gleifi .n yn dioddef oddiwrth hwer math 0 wandidka a chl,,fydau, se y maa efMthiotrwydd y feddyg- iniaeth hon wedi ei brofl *ahw*t i amhiu iota. Heblaw y 8wm priodol 0 quinint yo mhob dogn, cynwysa rinweddau iachiol amryw eraill 0 brit lysina m.jy!{inlQ6tbol y byd; mai8 sarsa- parilia, mjfrwn, crwynllys, Infant, cynghaw a dantyllew, wtfdi ea oyfuno yu y cydowysedd mwyaf hapus a fro,las, 110 y mold mwyaf celfyddydgar a medrus sydd yn bosibl. Maey msddyglyn hfn, Quinine Bitters Gwilym Evans, yn ffiwyth arbraw&adaa gofalns aa ymchwiliad maowl am nifar 0 llynyddiu gtn y darginfyridwr, yr hwu sydd yn un o tfjryliwyr mwyaf medrus y deyrnae. m Mae wedi enill yr enw 0 fod yn Foddygin- iaeth Lysieuol Bartfeiihiaf yr Oes," ac an a gymeradwyir gan brif faildyton gwahanol wledydd at anhwyaderan y cylla, yr afa, y gi»u a'r frest. Mae ar werth gao bob fferyll- ydd mewn poteli Is l}c, 2s 9c, a 4s 6c yr an. Gochelwoh dwyllwyr. Mae enw "Gwilym Evans' Qjinine Bitters" ar bob lllbd, ttamp, a pbotel o'r gwir Quinine Bittsrs. Aofonir ef hefyd yo. ddidraul drwy y post am y prisiiu uclio,i,ran y perchenogion Quinine Bitters Manufacturing Co., Limited, Llanelly, South Wales.

ADDYSG. -I Dyma hWIle, y dvdd y blynyddM hyn. l mae y fendith wertlifawr hon wedi .rod yn awr 1 grraedd pob plentyn yn y wlad. y tlawd fel v cyfoethog. Fel y gwyr pawb, nid yw a(ldvsgi yn gyfjTigedig i Want, yr ydym yn derbYII; addvsg ar hyd ein hoes, mae p. hen ddywediad "Nid oes neb YII rhy hen i ddysgu Dy"gir ni o'n mebvd i'n henaint, o r cryd i'r bedd Derbrnir addysg ar yr aelwyd, yn yr ysgol, a r athriif.i; o lyfnm, Ilwybnau,:l phwlpuolau, ac yn olaf, os nad 3m benaf, oddiwrth broiiad. Ni raid ey(ynp yr olaf at ein profiad cm hunain.-M;iC pob dyn synwyrol yn cyme^d addysg od,liwrth brotiad ereill. Mae profiad y lluaws mewn amrywiol wledvdd yn tystio mai meddvginiaeth antfaeledig at udolunau y cylla, yr afa, a'r giau yw Qmsmre BrrriES GWIITX E v A, s. Mae dysgeidiaeth meddygon yn tystio ei fo 1 VIi feddyginiaeth sicr, a gwybodaeth wyddonul Yll sicrhau ei fod yn feddyginiaeth ddyogel. Gan hyny dylai pawb sydd yn dioddef oddi- wrth afie,hyl neu wendid yn tarddu o ryw an- hwylder yn yr organau hyn wneyd pmwf teg or QCTIMN-E BITTEBS GWILYM EVAN3, Nid yw byfh I' yn jiioini* Gwerthir gan bob fferyllydd mewn poteli 1; Il", is 9c> a 48 6c yr un Neu gellir eu cael yu ddiogol drwy y post am y prisiau uchod, yu uniongyrchol oddiwrth y perchenogion-Quinine Bitters Manufacturing Co., Limited, Llanelly.

GOFYN WCIi AM M JGMES'8 BLOOD PILLS DRYCHWCH YN FANWL AR BOB BOX A Dyddwch yn SICR na byddweh yn cael eich twyllo, a GWELVVCil Fod y fRADE MARK sef (Llun CALON) ar bob Blwch. Y mae un- rhyw Pills a gynygir yn ei lie yn Ddynwarediad a Thwyll AC NID YDYNT YR IAWN BELENAU, ac ni chynwysant yr un rhinweddau a ill'WJlESVS BLOOD TILLS. GOCHELWCH Bersonau anonest y rbai a ymostyngent mor isel nes ymgeisio twyllo trwy werthu Pills diwerth yn lie y rhai Pur. Y mae y RHYBUDD hwn yn ddyledus i'r Cyhoedd er eu hamddiffyniad, er mwyn iddy-ntsierban y Pills gwirioneddol, ae fel y galioat ochelyd y masnaehdaj hyny lie y mae twyll yn cael ei ymarfer. GOFY.WCH am HUGHES'S BLOOD PILLS a Ll= Calon ar bob biweh. Gwrthod- weh bob peth arall. ? WAED DRWG. GWAED DRWG. CWJEN" GLEFYDAU CROEN GLEFYDAU. AFU DDRWG. AFU DDRWG. XTERVOL'SNESS. 1? ERVOUSNESS. SCT'RVF OCURVY POEX PE, 1 OE? PE. DIFFYG TRAUL. DIFFYG TRAUL GWYNEGON ?Jrw?'N??o? BILIOUSNESS, UlLIOCSNESS. C1LEFYDAU AREAl LEFYDAU AREAl I Y maent yn ¡schau pan bydd pobpeth arall yn metha Heb oedi danfoner am Box o "Hughes's Blood Pill" gyda Llun Calon ar y Label. Peidiwcb cymeryd dim arall. Ar w3rth am Is lie, 2.? k, .,ldl?h Gy r P.' am Is 3,, 2a lie, 4. oddiwrth v P. h9, JACOB HUGHES, MANUFACTUiirxG criEiiisr, PENAKTH. NO CHARGE WHATEVER! I HEREBY UNDERTAKE TO REWARD JOHN SMITH, AND YOU, AND EVERY OTHER READER OF THE GENEDL GYMREIG, BY GIVING AWAY GRATIS, JLIREELY AND UNRESERVEDLY during the .r next few J.ivs a HANDSOME AUBANIA>" GOLD LD-Vi j GUARD OR NECK CHAIN". This Chain is a Marvel of Workmanship, made and fin- ished in Highest Style. Strong and Serviceable, and a m??t Desirable and Attractive 'f the j :i.r,le The tuV;I'èHSth Length, with Spring Swivel complete, and c«nsist« of over 4? SEWtRkTE LINKS. Whea in ear the Guard gives an UNUSUALLY BRILLIANT EFFECT which is not surpassed by Real G»ll Chains COSTING Xio each and upward*. I am presenting thi- Valuable Free Gift to all who during the t Ten Days Fd -Ppli-t,-?. fr v IU?.- trated Price List and intend becoming Purchasers of A??ele no Dlar how small. The chain is sent nlong with the Catalogue (Gratis), and I want it to be the means of placing this MarveUo Book in the ha*ds of every Reader. The value I give in all Goods is so great that everyone n .;ht M know the Immense Advantages they arc able U LtT& t by sending their order direct ta me, as no Ordinary Retailer can pi??ibly sell at Anything nW mv P?i, I HAVE f?E LARGE?r'?A?E "? WATCHES A?D JEWELLERY IX THE 3gs ytX ¡ibWJL ARE J6R." BY MORE nux A MILLION PEOPLE. I have had to enlarge my Factory, and we an frequen orar£ihnaryto dispatch Õrlu;,n aU pMts 0 "World. The Wonder Watch at 7s M; Splendid Chains from 13: The Handsome Long ALTRANIAN liOLD GUARD which I present free may be worn in several ways, as fM instance (1) A Long Guard, round the neck; (2) A. Double Alliort from pocket to pocket; (3) A Single Albert with four or six chains (4) A Necklet for a lady. A little manipulation i. all that ia required to carry out these changes, I will give one of these Splendid Guard. to every Reador sending an Application for a Catalogue within Ten Days from this dAte. THH CHAIN' 19 GIVEN* ABSOLUTELY WITHOUT AKY CHABGB TO YOU WHATEVEB.— H. SAITUKL, Lovor Watch Miiuuiaoturcr, 97, 99. and 101, Market Street; and I and 3, Marsden Sq uare, Manchester 1).S. -IN-rite your Name and Full Addresa, clearlff and send for Cost of Catalogue, Expenaesof Packingt and Postage of the Free Gift-Xine stamps. Iiont muifrom curiosity only, unlsxi you are hktf'J to become a purchaser. CYFANSODDIADAU CEPDDOROL GA." W. T. SA [U EL. 26, HENRIETTA STREET, ABERTAWK. AKTHEMAt", (at wasanaeth Cymanfaoedd Canu, Sc.) 1. "Mor hawddfrar vw Dv BebvH." (deuddeg mil wedi eu arwerthu). Solifa 2v. HS, 4c. 2. "YrArglwydd yw ty mugail" (scithfod fill. Solffa 2c, H. N. 4c. 3. I will sing of the me, cies of the Lord. (Anthem syml i blant.) Sol-tfa 14" H.N. 2e. 4. Cydgan i blant, "Storm the Fort of Sin." (Yn agos i ddeugain mil wedi eu gwerthu.) (Geiriau Cymraeg ar yr un copi). Sol-fla, Ie. 5. Rhan gun, Y Deigryn" (y ddau nodiant nr yr un copi). (Y chwochfed fl.!). 21'. 6. Can i soprano neu denor, "Gwlad fy met- yd." (Yr eilfed fil. 6c. 7. Canig, Briallen gyntaf y jrwanwrn. (Y seithfed fil). Sol-ffa lie, H.N. 3e. LLYFRAU AT WASANAETH YR YSGOL SUL. Rhan laf "SalmslI yr Ygo! Sul." (Yr wytà. fed fil). (Yny rhan hon mae Cartref Can yw'r nefoedd) Sol-ffa, 3c. 9. Rhan 2il, "Salmau yr Yscrol. (Y dry- deddfil). Sol-flfa 3c. I'w cael, gyda blaendal yn unig, oddiwrth yr awdwr, Curwen House, 26, Henrietta street, Swansea. '.rOWLETS PENNYROYAL and STÚJ. L PILLS FOR FEMALES, quickly correot all irregularities, remove all obstructions and relieve the distressing symptoms so prevalen; withthe sex. Boxes, Is I and 28 9d, of a,li Chemists. Sent anywhere on reoe pt of 15 or "4 stamps by the maker, F. T. Towle, ChetIlkt, Birmingham.