Y Drych

cymyl trwch chwyrn hollta drelglau'r nos; TORtAD Y DYDD. Own dwfr neu awyr, elglen, cors neu ffos, lldremla elffion a bwbachod byll, an drlplo ar ddldraln hynt trwy fru y gwyll, rth agoshad claer Wener daenaln awr tl bore wrld hyd lwybrau'r leuano wawr, Y'n dod trwy'r nwyfre goch & rhosllw law I &gor euraidd ddor y dwyraln draw; 'I blaen telora myrdd o adar min, 1-yri hedydd ddyrcha try, gan ddwyn el gin tn mhell hyd borth y net, a'r chwaon mwyn Radiant beraldd sawr y maes a'r llwyn; Itnwng dwy hen dderwen draw yn nghll y bryn byrchafa mwg o slmnal'r bwthyn gwyn; t coedlwr wna el ffordd i'r glas-lwyn gwyrdd, fiyd gynar lwybrau'r bugall haalr myrdd o berlaa, caddla'r ser eu penau mln, 4 dlffydd nosol lamp y prytyn t&n; 4 natur oil yn lion ymddeffro sydd, fwyn groesawu gwyneb tad y dydd. 0 "Ghoalia." 'T

Y DEFFROAD CENEDLAETHOL. GAN MOEIEN, rONTTPBIDD. Y mae rhyw furmur y dyddiau hyn rhwng Siynyddoedd Eryri. Y mae yr hen warch- eidwaid-( quards )-rbyddid Oymru— oanys Ilna ydyw hen fryniau ein gwlad wedi bod yn mhob oes-yn sibrwd telmlad anfoddog y genedl Gymreig o herwydd sefyllfa anny. tounol pethan yn Nghymru. Yr oeddid yn credn, hyd yohydig o amser yn ol, gan y thai sydd yn preswylio tu draw i ororau Oymru, fod y genedl Gymreig-ben genedl ynys Prydain-wedi anghofio ei bod yn genedl, a'n bod ni, plant yr hen Gymry, Wedi dyfod o'r diwedd i goelio mai Saeson ydym! Yr wyf yn oofio y dysgedig Deon Vanghan, o Landaf, yn sefyll i fyny yn yr Eisteddfod fawr genedlhathol yn Nghaer- dydd, ao yn dywedyd ei fod, wrth ganfod gweithredoedd yr Eisteddfod, megys yn oof- io hanes y Oymry yn yr hen oesoedd-cen- edl a fu unwaith yn lluosog a nertbol; ao awgrymodd pa mor ddyddorol oedd gweled, yn ngweithredoedd y oyfarfod, arwyddion fod yr ysbryd cenedlaethol heb drengu yn ein plith. Mae ambell i "iolyn" difeddwl ao anwy. bodus yn edryoh ar ysbryd oenedlaetbol Gymreig fel un gelyniaethus i genedl y Baeson a llywodraeth undebol. Mae y fath ddyn megys yn honi fod Duw wedi gwneyd oamsyniad wrth wneyd un genedl heblaw y Saeson i breswylio ar wyneb y ddaear, a'i fod ef yn deall lawer yn well na'r Grewr beth sydd oreu er lies y byd! Nid y presenol yn unig yn hanes y genedl Gymreig a wel yr banesydd meddylgar Iddo ef, nid yw oan' mlynedd ond megys penod feohan yn hanes ein oenedl, ao wrth sylwi ar y gorphenol yn ei hanes, a'r ymos odiadan a wnaed ami, a gweled ei bod, wedi yawbl, yn fyw, ao arwyddion y dyddiau hyn fod ei hysbryd oenedtaethol yn murmur o'r aewydd rhwng mynyddoedd Arfon, oofia yr banesyn oanlynol:— Yr oedd byddin oresgynol Henri II., brenin Lloegr, wedi oyraedd Penoadair, awydd Gaerfyrddin. Yr oedd y fyddin Gymreig heb fod yn mhell, ao anfonodd Harri II. hen flaenor Oymreig ag oedd gyd ag ef i yspio i ansawdd y Oymry. Pan ddyohwelodd yr hen Gymro i bresenoldeb y brenin, gofynodd iddo yn nghyleh nerth y fyddin Gymreig. "A wyt ti," ebe'r brenin, 'liyn ooelio y gallant fy ngwrthsefyll i ?" Atebodd yr hen Gymro, "Dichon y dyodd ofa y genedl hon lawer, ao y bydd iddi gael, mewn rhyw ystyr, ei dinystrio; beth bynag, gael ei gwanhau, 0 freiiinsdrwy dy ymgyrob presenol a rhai dyfodol, fel y bu iddi yn y gorphenol, drwy ymgyrohoedd blaenorol. Ond ored fi, ni fydd iddi yn oes oesoedd gael ei llwyr ddyfetba drwy ddigofaint un dyn byw heb i lif y Nef gydweithio ag ef." "Beth bynag," yohwanegai'r hen arwr, "a ddygwydd i ranau eraill o'r byd, nis gallaf goslio yr atebir mewn un iaith ond yn y Gymraeg ar ddydd y farn o flaen y Barnwr o'r rhan hon o'r ddaear." Gwelwn yr hanesyn dyddorol hwn wedi ei gofnodi yn "Oamden ex Giraldo in Topo- graphia WalH ee." Mae i'w weled hefyd wedi ei gyfieithu i'r Saesneg gan y Parab. Tho- mas Richards, Llangrallo, a'i gyhoeddi yn ei "Eiriadur," dyddiedig Mai, 1751. Hon Gym- ro a wnaeth fwy na neb o'i gydoeswyr i ad newyddn dyddordeb mewn pethaa Oymreig oedd Richards o Llangrallo. Bn yno yn gurad tlawd am ddeugain mlynedd, a llaf- uriodd yn ddyfal i ddwyn allan ei "Eiriadar Cymroeg a Saesneg" rhagorol. Tua diwedd ei oes oafodd fioeriaeth Eglwysilan, Morgan- wg, yn y plwyf lie yr wyf yn ysgrifenn hyn o linellau. Oladdwyd ef, er hyny, yn "Erw Duw," tu allan i'r eglwys, gyfeibya a ffen- estr y gangell. Un o droion mwyaf dyddor- ol fy mywyd oedd yr nn oanlynol :-Ar ddydd agoriad Eglwys Llangrallo, wedi ei hadferiad, ddeohren y flwyddyn hor, wedi gwasanaeth- y bore, a pban oeddwn a'm het yn fy lIaw yn myned i lawr o'r gangell, gwelwn Esgob-Lbndaf yn nghanol pendef- igion a pbendefigesan. Pan ganfyddodd ei arglwyddiaeth y Uwoh hwn, daeth yn aerch- og tnag ataf, ao wedi i ni ysgwyd dwylaw, deohrenais siarad am y ourad tlawd, Rioh. ards, a'i wasanaeth mawr i'r gonedl. Yr eil- iad nesaf, yr oedd yr Esgob yn cael ei ar- wain genyf allan o'r ERlwys hen ao nrddasol tnag at fan feohan bedd Thomas Richards. Nid yw yn debyg i un esgob wneyd un sylw o hono tra yr oedd ar y ddaear, oanys Baes. on oedd esgobion Llandaf, heb un o honynt yn prtsyylio yn yr esgobaeth, tra y bu Tho- mas Richards yn efengyln i'w blwyfolion. Dyn o'r enw Creaset oedd Esgob Llandaf pan gyboeddodd Biohards ei "Eiriadur." Wed'yn oantynodd Newcome, Ewer,Shipley, Barrington, Watson, Marsh, Van Milderb Summer, [Oopleston, &o.—enwan bwbaoh- aidd i'r Oymry, beth bynag, bob un. Oyhyd ag y bu y Oymry yn goddef yn ddirwgnaoh estroniaid, heb fedrn brawddeg o iaith y bobl, Saeson oedd yr Esgobion bob un. Felly byddai hi eto pe byddai y genedl fel y dymunai rhai "onoos" iddi fod, sef yn ang- henedlaethol a thawel. Ond wele yn Llan- daf yn awr Gymro trwyadl o ran anian ao iaith. Mae yn hynod na buasai blaenoriaid yr Eglwys yn oanfod mai ysbryd oenedl- aethol Oymru sydd wedi gym ymaith yr es. gobion estronol, a bod yr un ysbryd yn gweithio yu nerthol o hyd. Ond yohydig, neu ddim, mae y blaenoriaid hyny yn ei wneuthnr i enill, denu, a chymodi a'r ys. bryd oenedlaethol. Mae y blaenoriaid o byd yn honi, ar ran yr Eglwys ytf Nghyoiiu, berthynas llawer mwy agos a'r Saesonaeg na'r Gymraeg. Oododd Ymneillduaeth Oymru o herwydd Seisnigeiddrwydd yr Eg. lwye, ao, er hyny, myn y blaenoriaid edryoh yn swrth ao anghymodlon ar bob peth Oym reig. Pe byddai i henafiaid hen Eglwys Oymrn-y rbai hyny a gyfarfyddasant ag Awatin Fynach, oenad y Pab, yn ymweled a'i hen wlad anwyl, hawdd yw gwybod mai eu oyrohfan fyddai y manau lie y gallent gael gafael ar y werin Gymreig, beth bynag a fyddai enw yr adeilad y oyfarfyddent. Byddai Sant Delniol yn sier o barablu yr hen, hen Omeraeg, hyd yn nod pe y oaffai ei alw yn "Ymneillduwr" am hyny. Oarwn weled dwsin o'r offeiriaid Oymreig oedyrn hyny, a wrthsafaaant yr ymdreoh fawr yr hon a fu yn y diwedd yn llwyddianus, i ys. beilio Arohesgobaeth Oymru o Dyddewi, yn dyfod am dro iGymru i blith yr offeiriaid i'w Oymreigeiddio. Y fath fantais i'n gwlad a fyddai oael ein boll offeiriaid dysgedig yn oydweitbio a'r genedl yn ein haohosion oenedlaethol. Ond dyna, nid fel yna y bwriadwn ysgrif- enu y tro hwn; ond yn nghyloh y oais a waeir y dyddiau hyn am gael y Gymraeg i'w lie priodol yn ein oynadleddau oenedlaethol a'n Uysoedd barn. Ni wneir ond megys sisial y oafs yn awr, mae'n wir, ond oredaf fodoyfnod yn yr ymyl pan wneir y oais mewn lisis oroew a difloesgni. Mae yn gy wilydd i ni fel oenedl, ein bod wedi goddef oddiar amser Henri VIII. i'r gyfraith gael ei gweinyddu mewn iaith estronol yn ein gwlad ain hunain I Nid yw yn rhyfedd yn y byd fod oenedloedd eraill wedi bod yn edryoh i lawr arnom! Un o'r brawddegau mwyaf hynod a ysgrifenodd Shakespeare yn nghyloh y Oymry oedd, fod eu gwroldeb wedi marw! Yr oedd ef yn ysgrifenn hyny yn amaer y Frenines Elisabeth; ao wrth ed. ryoh ar ansawdd y Oymry y pryd hwnw, a'u hanes oyn hyny, arferodd, wrth ysgrifenn am daaynt, y frawddeg, "predeceased valor" -arwredd wedi myned ymaith oyn pryd. Yn wir, y mae ein hir oddefiad o'r dull o gario yn mlaen bob peth swyddogol yn yr iaith fain yn Nghymru, yn adlewyrohu y gwarth mwyaf arnom fel oenedl wareiddied. ig. Dim ond i ddyn doniol siarad tipyn wrtbym am y nefoedd, ni agorwn ein safn. au, a gadawn i bobl osod eu bysedd yn ein llogellau. Yr hyn wyf yn ei feddwl ydyw, y dylem hefyd dalu sylw i bethau oenedl- aethol, ao nid sefyll, fel yr ydym wedi gwneyd yn rhy hir, fel oardotwyr, wrth y trothwy, yn aros yn wylaidd am yr hyn a welir yn dda ei roddi i ni fel oenedl. Nid oes dim mewn oeisio oael i'r genedl Gymreig yr hyn sydd yn deg, yn tebygoli i "geisio gosod y Oymry a'r Saeson yn erbyn eu gil ydd." Nid oes un dyn yn ei gyflawn syn. wyr a amoana wneyd hyny. Nid oes nn Sais allan o wallgofdy a ed. ryoha yn ddirmygus ar Gymro am ei fod yn honi hawl i drafod amgylohiadau Oymru yn iaith y Oymry. Na, y mae y Sais yn llawer mwy tebyg i edryoh yn ddirmygus arnom o herwydd ein Uwfrdra oenedlaethol a'n hys. bryd eiddilaidd, pan yn oael ein trin yn wladol yn gystal ag yn farnol mewn iaith estronol. Dian y oarai y Saeson pe na bai ond Saesonaeg yn yr boll fyd. Ar yr olwg gyntaf, ymddengys y byddai yn well i gym- deithas yn gyffredinol, pe na byddai ond un iaith yn oael ei siarad a'i hyagrifenu yn mhlith holl ddynolryw. Oad nid felly y trefnodd yr Un Mawr i bethau fod. Gan hyny, felly y mae hi oreu. Wedi i RWBia dderbyn Poland yn NghyDgor Vienna, av ol owymp Bonaparte yn mrwydr Waterloo, un o'r gweithredoedd oyntaf a wnaeth llywod- raeth y Czu, oedd gwneyd y Bwssaeg yn iaith swyddogol Poland, ao yn y diwedd, trowyd iaith y Poliaid allan o'r ysgolion dyddiol. Yr oedd y Saeson yn flaenllaw yn bloeddio, "gwarthus," am waith uffernol llywodraeth y Czar. At yr un pryd yr oedd. ynt hwy eu hunain yn euog o'r un math o waith yn Ngbymru. Dywedir fod oaroharorion, ar ol bod yn hir mewn eadwynau,yn oynefino a'u rhwym- au, fel y mae yn well ganddynt fod ynddynt na bod bebddynt. Oafwyd hen garoharor yn y Bastile, yn Paris, pan rwygwyd y lie ofnadwy hwnw yn y ohwyldroad cyntaf, wedi bod yno yn rhwym am dri deg o llrn- yddoedd! Ei enw oedd Bobert Lindiy. Der- byniai dorth feohan a phiser byohan o ddwfr bob bore. Disgynai pelydrau gwanaidd o oleuni i'r ystafell, a gwelid yno orweddfa megys gorweddfa oi, ao uwohben y fan yr oedd oroes, wedi ei gwneyd o lafnau oul o bren. Rhyddhawyd y truan, medd yr ban- es, a bu yn flaenllaw gyda'r chwyldroad am yohydig o amser; ond hiraetbai am yr hen gell a'r llygod, pa rai oeddynt ei hen gyf eillion, yn nghyd a'r pryf gopynau. Yr oedd wedi treulio llawer awr ddifyr yn gwyl- io yr olaf yn gwau ei rwydau yn ddarpar. iaeth i ddal y clezl Yr oedd oelfyddyd y pryf, hefyd, wedi bod yn hir yn fwynhad i'r truan ddyn. Yr oedd wedi haner gwallgofi, ao yn ddiau, swniai ei greohwenau drwy fynedfeydd yr hen garohar, pan fyddat yn gwylio y oreaduriaid bychain gyda'u gor uohwylion. Un diwmod gwelwyd nad oedd Robert Landry yn ei rodfeydd arferol; aetb- pWJoJ i olrwiHci am dauo, a pit* Ie y oafwyd ef? Yn yr hen gell wrtho ei hunan! Yr ydym ninan, y Oymry, wedi oynefino a'n gorthrymder, fel y mae wedi myned yn ail natur i ni. Onid gorthrwm o'r mwyaf yw, fod ein llysoedd barn yn Nghymru yn oael eu oario yn mlaen yn y Saesonaeg yn lie yn y Gymraeg! Ni fuusai neb ond dynion fel Henri VIII. yn meddwl am sefydlu llysoedd Seisnig yn Nghymru yn lie y rhai Oymreig Mae yr hen Act of Parliament a wnaeth hyny o fy mlaen yn bresenol, sef 26&in Henri VIIt. yn y flwyddyn 1535. Wele y ddwy adran yn yr Act a wnaeth y gwaith melldigedig:- XXXI.-All Justices, commissioners, sheriffs, coroners, escheators, stewards, and their lieu- tenants, and all other officers and ministers of law, shall proclaim and keep sessions, courts, hundreds, leets, county courts, In the English tongue; and all oaths of officers, juries and In. quests, and all affidavits, verdicts and wagers of law shall be given and done In the same tongue. XXXII.-None that use the Welsh language shall have or eBjoy any office or fees In any of the King's Dominions, but shall forfeit them un less they use the English tongue. Y mae 333 o flynyddoedd bron er pan wnaetbpwyd y weitbred Seneddol anfad hon. Yr ydym yn ei goddef hyd heddyw! Syned y byd! Yr ydwyf yn dioloh i Ddnw fod Arfon hen yn sibrwd pethau gwell y dyddiau hyn. Pa fodd y bu yr hen Gymry mor llwfr fei y ag i ddyoddef y drefn new. ydd? Fel byn: Yohydig dros gan' mlynedd oyn hyny gwnaeth Oymru, o dan Owain Glyndyfrdwy, ei hymdreoh fawr olaf i ad- enill ei hannibyniaeth. Wed'yn bu y Wars of the Boses, ao ymrestrodd ein. oenedl o dan faner Uys-fab Owain Tewdwr, sef Henri VI. Drwy gysylltiad Owain a'r brenin ten- ano, teimlai Oymru agosrwydd tuag at lys breninol Lloegr. Mewn yohydig wedi llof- ruddiad Henri VI. gan Biohaid, Duo o Gaer- loew, ymrestrodd ein oenedl o dan faner Henri, Duo o Biohmond, sef mab Emwnt, mab Owain Tewdwr. Mam Emwnt oedd Margaret Beaufort, etifeddes Gwlad yr Haf. ren, neu Somerset. Bu farw Emwnt pan nad oedd ond ugain oed, ond gadawodd fab ar ei ol, a hwnw oedd Henri, Duo o Bioh. mond, wedi hyny Henri VII. Ganwyd ef yn 1458. Torwyd pen ei daid, Owain Tew. dwr, yn Henffordd, wedi brwydr Mortimer's Cross, yn 1611. Yr oedd Henry yn dair blwydd oed y pryd hwnw. Mae yn fwy na thebyg fod yr un byohan wedi gweled ei daid (tadou) Oymreig lawer gwaith, a'i fod yn oofio am dano wedi iddo esgyn i'r orsedd ar ol brwydr "Haes Bosworth." Bu y bron- in farw yn y ft vyddyn 1509, ao esgynodd ei fab, Henri VIII, i'r orsedd ar ei ol. Taa'r flwyddyn 1535 anfonodd oenedl y Oymry ddeiseb at Henri VIII., am iddo osod oyf- reithiau Lloegr yn gyfreithiau Oymru hefyd. Oydunodd a'r oais; ond aeth yn mheliaoh na'r oais, a gwnaeth lysoedd barn Oymru yn Seisnig, yn gystal a gosod oyfreithiau Lloegr ynddynt. Edryohai Oymru gyda ffafr ar linaoh y Tewdwriaid, neu Tadyriaid -nid wyf yn sior pa un Bydd Rywir -am mai un Gymreig ydoedd, a goddefasant y oamwedd am mai "brawd" iddynt oedd y person an- oDest a'i gwnaeth!

-Y mae yr hen filwr Osen E. Phillips, Dunfiald, Pa., nowydd lwyddo i gael pen- sion o M y mis.

EIN LLAFAR-RIFIAD. GAN AMWSLYDD, BROOKLYN, N. Y. Darlleaais feirniadaeth y Parch. R. Trogwy Evans ar yagrifau Aneurin Fardd ao Amwelydd, ar y testyn uohod, a ym. ddartgosasant yn y DBYOH am Medi Q, gyda gradd o ddyddordeb-yn fwy llythyroEol, Kyda chymysgsdd o foddhad, gweniadau, syndod a siomedigaeth-siozaedigaetb, am fod ei ysgrif yn dangos na ddeallodd beth yw egwyddor yr withddadl a nudais syn- dod, ei fod er hyny, ya llwyr argyhoedded. ig, ei fod wedi ei hollot ddirymu am byth- a gweniadau 0 foddhad diledryw, wrth gan- fod ei fod mor hapus a gorfoleddus mewn oaclyniad. Yr wyf yn ddiolobgar iawn i Mr. Evms am ei gompliments draohefn a thra- ohefn, er ei fod yn dyben am allu i'n lletbu. Dywed: "0 mor dda fuasai genyf feddu Rallu un o'r ddau gawr hyn, buaswn yn eu sathru yn ddidrafferth." Nid i ymladd, nao am ornohafiaeth y deu- ais allan i'r maes, ond ar wahoddiad anun- iongjrohol i ymgom gyfeillgar ar yr hyn a elwir "pros" a "cons" y oynllun. Tybiwn mai yn y dymer hon yr ysgrifenais -nid i wrthwynebu na phleidio, ond i ddwyn i sylw yohydig ys'yriar thau a dybiwn sydd yn teilyngu hyny, fel oynorthwy i eraill farnu drostynt eu hunain. Nid yw dwyn gwrth. ddadleuon, o angenrheidrwydd, yn tybio gwithodiad; ond y maent yn ami yn fodd- ion, os bydd grym ynddynt, i ddwyn diffyg- ion neu anghysonderau i'r golwg, neu i'r gwrthwyneb, ragoroldeb y naill gynllnn neu y lIall. Er engraifft, siaradodd Arglwydd Randolph Ohurohill yn gryf yr wythnos ddi- weddaf, yn erbyn Mesur Pwroasiad Tir y Llywodraeth, ond tuebodd drosto. Ym. ddengys braidd ya ddyeithr i'r gwv paroh- edig, ar ol gwahodd eraill i draethu en lien ar y pwno, fradyoha tipyn o deimlad afryw- iog, mor fuan ag y oanfyddodd fod yr ys- grifeawyr yn tystio mai du yw du, a gwyn yw «r m. Ffaith arall lied amlwg ydyw ei gasineb at "y degu diddiwedd." vieliir oasgln hefyd oddiwrth ei don, ei fod yn tyb- io y bwriadwn i radd o rywbeth tebyg i wawd leohu yn mynwes y termau convention- al a hybrid, pan ddywedais yr ystyri wn y geiriau newydd oynygiedig yn engreifftiau o'r hyn a elwir yn "conventional" a "hybrid- ism." Gallaf siorhau fod y fath fwriad mor bell oddiwrthyf ag yw y Dwyrain oddiwrth y Gorllewin. Arferwyd y terman yn hollol yn eu hystyr syml arferol, fei y oymwysir eu hystyr at eiriau. Ni all Mr. Evans lai na ohanfod, ar ol ail ddarllen yr ysgrifau, fod ei ddarlleniad oyntaf o honynt, o leiaf ysgrif Amwelydd, mor bell ag y dengys ei feirniadaeth, wedi bod yn ddiofal ao arwynebol, a'i feirniad- aeth mewn oanlyniad yn hynod arwynebol. Mae ei ddiofalwoh wedi ei analluogi i ddeal! grym yr withddadl, os oes grym ynddi o gwbl; aid yw wedi oyffwrdd hyd yn nod a'i gwisg ya ei atabiad-Ilawer llai ei dirymu, fel yr haera, fel y ceisiaf ddangos. Dywed yn neohreu ei ysgrif: "Ymddengys i mi fod y ddau awdwr wedi bod yn myfyrio y pwno hwn oyn iddynt weled ei gynllun ef." Y ffaith a'r ateb syml am danaf fy hun ydyw: Naddo erioed; yr oedd y oynllun a'i awdwr mor newydd i mi a phe buasent wedi disgyn o'r lleuad y dydd y darllenais ef. Hwyrach mai y prif reswm am hyny oedd i mi dreul- io bron yr haner diweddaf o'm hoes y tu all- an i'r byd Oymreig a'i lenyddiaeth. Fel oanlyniad, mae fy ysgrifell dipyn yn rhyd- lyd ao anystwyth. Ymddengys i mi, er hyny, mai oaredigrwydd a Mr. Evans ydyw oymeryd sylw o'i ysgrif. Ond, er msyn byrdra, ymataliaf, a ohyfyngaf fy nodiadau i yohydig sylwadau ar y dyfyniad oanlynol, fel engraifft o ranau eraill o'r ysgrif. Oym. eraf y dyfyniad fel yn oynwys pedwar haer- iad: "Dywed Amwelydd (1) fod y geiriau hyn (uno, daDo, trio, pedo, yn conven- utwool; (2) ao yn fath o hybrid llenyddol; "(3) am y iheswm, meddai ef, fod y llyth- II yren o yn ol teithi y Gymraeg yn oymeryd "llnrf berf yn niwedd geiriau; (4) a dywed "nad yw yn oofio am un engraifft yn cln. II wys yr egwyddor sydd yn y geiriau hyn, &o Deohreuaf gyda'r olaf. Mae yr haeriad hwn yn eithaf gwir. A'r oasgliad naturiol oddiwrth absenoldeb un prawf i'r gwrth- wyneb yn ei ysgrif ydyw, nad yw Mr. Evans yn gwybod am engreifftiau o'r eg wyddor. Pe amgen, buasai, yn ddiameu, wedi rhoi rhestr o honynt. Oasgliad anooh. eladwy arall oddiwrth ei ysgrif ydyw, na ohymerodd afael o gwbl yn ystyr y geiriau a arferais yn y dyfyniad hwn, ao na ohaf. odd, mewn oanlyniad, gjrmaint a ohip olwg ar yr egwyddor y oyfeirir ati. Ymddengys fel pe yn anelu at target dyohymygol, pryd y mae y gwir target y tu allan i gyloh ei wel. ediad tra yn yogrifenu-effaith diofalwch, debygid. Mae yr engreifftiau a rydd ef o eiriau yn oynwys yr egwyddor, mor an. mberthynasol a phe buasent yn Ohinaeg. Bwriedir i'r geiriau newydd oynygiedig sefyll am y lluosrifau (multiples) 10, 20, 30, 40, &o., a hyny yn y fath fodd ag i ddangos fod 10 yn un o'r factors, yn y naill a'r llall o honynt, neu, mewn geiriau eraill, ei fod un at y rhif sydd i'w luosogi (multiplicand), neu y lluosogydd (multiplier) sydd yn cynyrobn y multiples a nodwyd. Yn y naill sefyllfa neu y llall mae yn oynryohioli lluaws, Yn y oynllun cynygir i'r llythyren o osod allan 10 pan ei ohwanegir at ddiwedi y geiriau un, dau, tri, &c. Effaith y oydnniad hwn ydyw fod yr o yn oynryohioli yr egwyddor o luosogiad, pa un bynag ai am y multiplier, yote y multiplicand y saif, a mwy na hyn, llnosogiad a deg nen ddegan. Dyma yr eg- wyddor y cyfeiriwyd ati. A all Mr. Evans ddwyn engreifftiau o onwau, rhag-enwau, neu ansoddeiriala, neu eirian eraill lie y mae y terfyniad o yn dynodi neu gynwys yr egwyddor hon ? Fe dyr eaiamplau y ddadl ar y pwno hwn. Os nad oea rhai, raae yr o yn y oyfeiriad cynygiedig, ya elfen estron- ol, a'r geiriau yn engreifftiau o fath o hy- bridism. Gyda syndod y darllenais fod Mr. Evans yn ystyried y geirian "eta, eiddo, yno, oyd bo, naddo, heibio, rhanoo, holo, heao, Oym ro, ynddo, ganddo," < £ 3., o'r un doabarth ag uno, dano, trio, &3., ao yn cynwys yr eg wyddor a nodwyd, fel yr ymddengys, am y dygwydd en bod yn diweddn yn 0, Drum o hono. Nid aia eiriau yn diweddu yn o yr ysgrifenais, nao un llythyren arbenig arall Y pwno oedd, mai arferiad y Gymraeg yw, fod ohwanegu o at ddiwedd enwau, &o., yn newid yr enwau, &a., i ferfau, a ohan fod y ffurf hono yn annherfynol, ni fedd rif 0 gwbl. Mae geiriaa eraill, traethidam eiriau treiglo), yn newid en ffurf a'u hystyr trwy ohwanegu yr elfen o yn derfyniad. I'r gwrthwyneb, nid oes un gair o restr Mr. Evans yn perthyn i'r dosbarth hwn; nid oes un o honynt yn oael ei ffarfio o air syml ar feredig trwy ohwanegn o at ei ddiwedd. Nid o Oymr ao o y ffarfir Oymro; nao eiddo o eidd ao o; na heno, o hen ao o; na naddo o nadd ao o, <&?. Nid elfen sydd yn oael ei ohwanegu ydyw yr o o gwbl ynddynt; maent oil yn oynwys yr o yn eu ffurf wreiddiol a symlaf, a'r rhan fwy&f o honynt yn anrheiglol. L'e bynag y dynoda yr o rif, uaigol ydyv, nSeg ys Gymro, bro, Uo, clo, &c. Mae yn canlyn oddiwrth hyn, os ydyw engreifftiau ao ym resymiad Mr. Evans yn pron rhywbeth, en bod yn profi yr hyn sydd hollol wrthwyneb. 01 i'r byn a haera, ao yn anuniongyrohol yn oadarnhau yr hyn a geisia ei ddirymn Mae hyn yn gymwysiadwy at yr elfen newydd a gynygir, yn gystal a'r termau sydd yn peri oymaint tramgwydd, hybrid a conventional Arweinia hyn fl at yr ail haeriad. Pan ffurfir gair o elfenau estronol i'w gilydd, nen elfenau anghyfatbraohol, nen o wahanol rywogaethau, neu yn deillio o wahanol ieithoedd, gelwir y oymysgedd hwn yn hybridism. Mae gan Dr. Latham benod ar hyn yn ei "Engtiah Language" (yr argraffiad helaethaf 14 swllt), yr awdurdod uohaf ar y fath bynoiau. Fel engraifft o'r modd y oymwysir y term, dyfyna "The Imperial Dictionary" (argraffiad newydd, pedair oyf rol), dan y gair "hybridism" y ddwy fraw. ddeg ganlynol o'r gwaith uohod. Oeir hwynt hefyd yn "Worcester's Dictionary:" "To back on a Gothic root a olassioal ter- mination (and vice versa) is to be guilty of hybridism Hybridism is the com- mon fault that aooompanies the introduc- tion of new words." Bellaoh, heb fanylu, gadawaf i eraill, ar ol dadansoddi y eeiriau newydd dan sylw i'w helfenau, un, dau, &c., ao o, a'u oymwyso at yr oil o'r uohod, gan roi yr ystyr o ddeg i'r o derfynol, farnu ai anmhriodol eu hystyr- ied yn engraifftiau o fath o hybridism. Pwno arall ydyw, pa un a ydyw y ffaith o'u bod yn hybridism yn on hanghymwyso yn hollol at amoan eu eread. Y owbl a ddywedwyd ar hyn ydyw eu bod yn groes i deithi yr iaith. Tra y cymer y term hybridi8m ei ystyr, pan ei oymwysir at eiriau, oddiwrth fod eu hot. fenau oyfansawdd o ansawdd anghyfatb- raohol, oymwysir y term conventional at eir- iau, ystyr y rhai nad yw yn deillio yn natur. iol, rheolaidd a ohyson oddiwrth yr elfen neu elfenau sydd yn eu oyfansoddi. Nid yr ystyr lythyrenol ydyw, ond er hyny, ys- tyr sydd wedi oael math o gydsyniad. Ys. tyr lythyrenol y gair Lladin conventio, ydyw dyfodiad (amryw) yn nghyd, oyfarfod, oyn- adledd. Yr ail ystyr ag sydd yn deillio yn naturiol o'r gyntaf ydyw, yr hyn y oytunir arno yn y oyfarfod uohod. Felly daw y "dyfodiad yn nghyd" Ilythyrenol, i arwyddo oytundeb, oyfamod, oydayniad. O'r ystYl olaf hwn y oymer yr ansoddair conventional ei ystyr, sef yr hyn a bertbyn i, nen sydd yn deillio o ryw fath o gytundeb neu gydsyn- iad, bydded gyhoeddus neu ddystaw. Aw- gryma y term felly nad yw yr ystyr a gyn- wyaa yn tarddu yn llytbyrenol o gyfuniad yr elfenau sydd yn gwneyd i fyny y geiriau yn eu hystyr arferol; ystyr y oytunir neu y oydsynir arno ydyw, er y gall fod yn ang hyson a'u geirdarddiad, neu arferiad yr iaith. Ar hyn gadawaf y cymwysiad i eraill. Y pwno yn y fan hon ydyw, a ydyw y geiriau newydd oynygiedig, gyda'r ystyr newydd ao estronol a fwriedir greu i'r elfen o yn eng- rafftian teg o eiriau o ystyr conventional ? Dywed Mr. Evans nad ydynt. Neu, os oyd. synir i'w mabwysiadu, ai conventional fydd- ant? Y trydydd haeriad: "Naddwg gam-dyst- ialaeth yn erbyn dy gymydog." Ni ddy- wedais o'r fath. Yr unig sail posibl i'r fath haeriad ydyw y geirian canlynol: "Nodwedd y Gymraeg pan ehwanegir y ter- fyniad ClO" at snsoddeiriau neu ragenwau ydyw fod yr ansoddair a'r ibagenvr yn troi yn ferfau. Yr un modd hefyd y mae enwau trwy chwanegn "o" yn dod yn ferfau." Nid yn ami y cair engraifft o fwy o ddiofalwoh nen anhegwoh beirniadGI na'r haeriad uoh- od. Oa darllena Mr. Evans yr ysgrif eto, fe wel nad oes rhith o SMI iddo biiodoli y fath reswm i mi. Nis galiaswn ei roddi oddieithr mewn niwl breuddwyd. Mae y fath haeriad yn un o'r prnfion pa mor arwynebol y mae wedi ymdrin a'r pwno. Nid yw yr haeriad yn oyffwrdd ag ystyr eglur y geiriau a arfer- ais, fel y gweiir uchod. Ond ofer treulio amser pellaob gyda'r pwno. Ar hyn yr wyf yn terfynu, heb gyffwrdd yn brin ond a haner y points a radent trwy fy meddwl.

Y DIWEDDAR LEWIS JONES, PARKVJLLE, MELBOURNE, AWSTRALIA. GAN JOHN JONES, HAWK IE ST., MELBOURNE. MELBOURNE, Taoh. 1.-Dydd Ian, Hydref 4, ymledodd y newydd galarus yn mhlith Oymry Melbourne, fod Lewis Jones, Park- ville, wedi marw. Gwyddai ei gyfeillion agosaf nad ydoedd yn teimlo yn iaoh er ys amryw wythnosau, ond ni ddychymygodd neb fod ei ddiwedd mor agos. Ail fab yd- oedd yr ymadawedig i'r diweddar Gadben David Jones, Portland Street, Aberystwyth, Swydd Abeiteifi, D. O., a ganwyd ef yn y flwyddyn 1844. Yr oedd felly yn mlodau ei ddyddiau pan ei oymerwyd ef ymaith. Yn Mai 1869, priododd Sarah, meroh David Roberts, Tyn y Park, St. Mellons, Swydd Forganwg, D. 0., a'r un flwyddyn ymfud- odd i Awstralia. Ar ol treulio dwy flynedd yn Ballarat, daeth yn y flwyddyn 1871 I Melbourne, ao am saitb mlynedd, mewn oys. ylltiad a Mr. W. T. Jones, un arall o feoh- gyn Aberystwyth, bu mewn busnes fel skare-broker. Ynaymadawodd am Bourke, Debeudir Oymru Newydd, lie y bu hyd yn agos i ddiwedd y flwydddyn 1885, pan y dychwelodd ef a'i deulu (oedd erbyn hyn yn iluosog) yn ol i Melbourne. Tra yn Bourke oyfarfyddodd ef a'i briod a phrofedigaeth lem yn moddiad un o'n plant—baohgen hynod iawn o obeithiol. Yn y lie hwn hefyd bu yn ddefnyddiol iawn fel aelod o'r Oyngor Trefol. Yr unig aohos orefyddol Protestanaidd yn y man ydoedd yn nglyn ag Eglwys Loegr; a ohawn ddar- fod i Lewis Jones, er yn Fethodist Galfin- aidd selog, ao o'r hen stamp, brofi ei hun yn weithiwr difefl yn y gangen hono o eghrys Crist. Yn wir, mor selog ydoedd yno, fel yr apwyntiwyd ef gan yr Eagob i ddarllen y gwasanaeth. Gan ei fod yn hynod o fedrns fel oyfieithydd o'r Gymraeg i'r Saesonaeg, hoff iawn a fyddai o gyfieithn penillion a phregethau Oymreig er budd y SaeBon oedd yn y He. Un o'r pregethau a gyfieithodd. felly ydoedd un o bregethan y Pareh. Owen Thomas, D. D., Lerpwl, a ohafodd y fath hwyl yn y traddodiad o hon!, fel y gorfu iddo ei rhoddi allan yr ail waith. Yna oy. hoeddodd hi yn y Southern Gross, un o bap- yrau Deheudir Oymru Newydd. Hynod o dda, yn ddiameu, a fuasai gan yr Hybaroh Dr. Thomas glywed hyn. Gweitbgu iawn hefyd a fn ein eyfaill yn Melbourne yn ystod y ddau gyfnod y bu yn y ddinaa fawr hono. Efe mewn gwirionedd oedd sylfaenydd Oymdeithae Oyareigydd- ion Victoria— Cymdeithas ag sydd wedi gwneyd gwaith rhagorol. Am amryw flyn- yddoedd Uafuriodd yn ddiwyd fel ei byg- grifenydd. Yn ei farwolaeth hefyd oollodd eølwys Latrobe Street, ar yr hon y mae ei gyfaill mynwesol Owen Edwards, B. A., di- weddar o Gaernarfon, yn weinidog, un of phrif garedigion a hyrwyddiry*. Y ddwy flynedd olaf ol fywyd, efe oead trysorydd yr eglwys, ao yn y oysylltiad hwn yr oedd ei waith uwohlaw ei brisio. Oddeuta 18 mis yn ol, dewiswyd ef yn unfrydol gan yr eglwys i'r swydd ddiaoonaidd. Yn y swydd hon draohefn dysgwylid llawer oddiwrtho, ond er gofid oalon i bawb y mae y dysgwyl- iadau hyny wedi eu siomi yn herwydd ti farwolaeth gynarol. Ysgrifenodd lawer o dro i dro i'r Aber- ystwyth Observer o dan yr enw Aberyst- wythian. Yn mhlith y papyxfcu Oymreig ysgrifenodd amryw weithiau i'r DBYOH. Efe oedd awdwr y llythyrau o Awstralia a ar- wyddnodid "Kangaroo." Yr oedd ganddo lythyr ar haner ei orphen i'w anfon i'r Swyddfa yna pan ei goddiweddwyd gan angeu. Yn ei fusnes yr oedd yn hynod o graff a gonest. Gan ei fod wedi gadael teulu Ilu- osog o'i ol, y mae yn Uawenydd ealon i'w luaws gyfeillion ddarfod iddo yn misoedd olaf ei fywyd fod yn dra llwyddianns yn yr hyn yr ymgymerodd ag ef. Gweddi daer hoU Gymry orefyddol Melbourne ydyw ar i Dduw pob trugaredd fod yn nawdd ao am- ddiffyn i'w wraig ai wyth blentyn sydd mor sydyn wedi eu hamddifadu o un ag oedd mor anwyl ganddynt. Ond iddynt, pa fodd bynag, gael gafael ar y grefydd hono ag oedd yn ddiameu yn xnedriiant ein oyfaill, oant eto ei gyfarfod, ie, ei gylarfod i beidio ymadaet mwy.