Y Drych

"0 AGOR FY LLYGAID I WELED," &c. T OYFIEITHIAD BUDDUGOL YN EISTEDDFOD NEW YOBK, OHWEFKOB 22. 1886. I. The wealth ot Thy word and Thy purpose, Lord I op an mine eyes to behold; The law of Thy mouth is far better To me than all silver, or gold; The earth shall be burnt, and Its treasures, But changeless are God's words, and plan, ITIS life everlasting to know Thee, My Saviour, as God, and as Man I II. Of wonder through ages unnumbered, That He, full of love, and of grace; In order to rescue lost sinners, Laid down His own life In their place; Our King all alone tolled the dragon, He var qulshed the Arch-fiend of hell, He Is our victorious Oommander, Our Bock I In whom safely we dwell. III. Aloud calls the Jubilee trumpet, Te captives come thronging around, Your praise of this mighty Badeemer Throughout the wide universe sound; Our King Is himself with his army, Woe, woe to thee, Satan, he'll bring, But mercy and peace to His people, His glory exultantly sing! IV. The Lion of Judah has conquered, Against him no toe can e'er stand; In chariots or glory, HiS ransomed He leadeth with songs to his land; Where angels shall meet them with raptures. And jointly sweet anthems they'll sing Of praises unceasing, and joyous, To Jesus, Bedeemer, and King I N. Y. City. Ar DAXXKL.

CENEDLGARWCH Y CYMRY, PA LE Y MAE? aAN MORGAN L. WILLIAMS, WILKESBABRB, PA. Rbai o nodweddion mwyaf arbenig pob cenedl ydyw en gwladgarwoh a'n oenedlgar gurwoh, 80 y mae yn ddiamen genyf nad oes un genedl ar wyneb y ddaear yn siarad mwy ao yn anog mwy ar eu gilydd i feithrin a mabwysiadu y rhinweddau hyn, na ohenedl y| Oymry. Yn ein Heistaddfodau oenedl aethnl a lleol, oeir dynion mwyaf blaenllaw a dylanwadol ein oenedl yn ein oymeU yn barhaus i fwy o undeb a ohydweithrediad yn mhob peth a f ddo a thaedd ynddo i osod ein oenedl ar dir awah yn Dgwydd oen edloedd eraill, yn gyatal a rhoddi y gefnog- aeth briodol i bob Oymro teilwng, yn ei waith yn oeisio dringo o ddyfnderoedd tlodi ao anwybodaeth i sefyllfa o gyfoeth, anrhy- dedd, a dysg. A phaham lai? Onid nno amoanion sylfaenol yr hen sefydliad gogon. eidca hWD, ydoedd meithrin yn ein plith y teimlad gwladgarol a ohenedlgarol hwnw ag sydd mor anhebgorol angenrheidiol a manteisiol er ein dyrchafiad personol a ohen- edlaetbol. Wedi'r oyfan, y mae yn aniens iawn genyf a ydym mor bell yn mlaen yn hyn ag y mynwn gredu ein bod. Eithaf gwir, ein bod yn ymfalohio, ao yn barod i ymffrostio yn mhob Oymro wedi iddo gyr- aedd pinaol nobaf enwogrwydd; ond hynod mor hwyrfrydig ydym i roddi help llaw i'r baobgen lenano tlawd sydd a'i holl egni yn oeisio oael ei droed ar ffon isaf yr ysgol. Y mae rhai dygwyddiadan a gymerasant le mewn oysylltiad a'r etholiad diweddaf, ao yn wir, or lawer aohlysur,yn peri i mi deim- 10 yn fwy argyhoeddedig bob dydd, fod haul ein oenedlgarwoh mewn gwirionedd yn orohuddiedig gan gymylau dnon malais a chenfigen; ao y taae gweled ambell belydr- yn o bono yn ymdori drwy y oymylan hyn yn awr ao eilwaitb,yn creu teimlad o lawen- ydd ao hyfrydwoh drwy ein holl natur. Tra y mae genym yn e;n plith ddynion o gyfoeth, dylarwad, a dysg, y rhai ydynt yn addnrn i'n oenedl, y rhai ydynt barod ar bob adeg i aberthuen harian a'n hamser yn mbob aohos fyddo a thuadd ynddo i ddyroh- afn a moesoli ein oeaedl, y mae genym hef- yd, ysywaeth, lnaws o ddynion onl eneidiol, y rbai ydynt, trwy ffawd, neu yn hytraoh anffawd, wedi cyraedd sefyllfa o awdurdod a dylanwad. Ni eymtidBEt law na throed mewn unrhyw aohos Oyicreig, os yn boaibl hebgor byny; ao y maent yn fwy parod bob amser i gynorthwyo a ohefnogi Sais, ao hyd yn nod Gwyddel dienwaededig, nag un o'r un gwaed a'r un genedl a hwy eu hunain. Onid profiad Ilawer o'n oydgenedl sydd wedi llwyddo i ymgodi i sefyllfaoedd nohel ao anrhydcddos yw, en bod wedi oyfarfod a rhai o'r rhwystrau penaf, a'r siomedigaethan ohwerwaf yn mblith en oenedl en hunain? tra y maect, o bosibl, wedi derbyn oefnog I aetb a ohynorthwy amserol oddiar law am- bell eatron egwyddorol a chalonagored. Oofns genyf am gyfaill i mi unwaith yn Nghymrn, yr hwn, fel llawer eraill o honom a orfodwyd gan amgylobiadau i fyned i weithio i'r lofa eyn ei fod wedi dysgu gair ar lyfr. Yr oedd, beth byusg, yn feddianol ar lawer iawn o uohelgais, so yn benderfyn- ol o fod yn rhywbeth heblaw glowr os oedd hyny yn bosibl. Gyda'r amoan hwnw mewn golwg, oymerai fantais o bob adeg i ddiwyll- io ei feddwl ei hun; ao yn ei awydd am wy- bodaeth oariai ei lyfrau yn ei logell i'r lofa, ao yr oedd eu tudalenau y rhan amlaf mor ddned a'r glo o'i gwmpas, yr hyn oedd brawf digonol eu bod yn oael y sylw dylad- wy ganddo. Wedi iddo gyraedd oedran gwr, oafodd ar ddeall unwaith fod lie yn debyg o fod yn wag ytu allan i'r lofa, so er nad oedd ond swydd ddibwys mewn cymariaeth, eto i gyd yr oadd yn werth oynyg am daDi; a gwyddai pawb a'i adwaenai, yn gystal a minau, ei fod yn meddu ar bob oymwyader i'w llanw. Yr oedd parohenog y lofa yn Gymro, ao yn nohel ai baroh yn yr ardal hono. Nid oedd Eisteddfod na darlith yn oymeryd lie na elwid arno ef i lywyddu, ao yn ei anerohiadau ar yr aohlysuron hyny, yr oedd braidd yn ddieithriad yn ein hanog fel ieuenetyd i osod rhyw "faro" o'n blaen i ymgyraedd ato. Wrth gymeryd hyn i ys- tyiiaetb, aetb fy nghyfaill yn dra hyderus i ofyn am y swydd, gan dybied fod gwawr gobaith o'r diwedd wedi tori ar ei aohos. Ond O'r fath siomedigaeth Bhoddwyd y swydd i Baia, yr hwn a weithiau yn yr un lofa, a'r hwn fel y gwyddai pawb, nad oedd i fyny a'r Oymro mewn talent na dysg, a gorfu I'm oyfaill ddal ati yn y lofa am dym- or yn yohwaneg Ni anghofiaf byth y sar- had a daflwyd arno gan y boneddwr oenedl- garol (?) hwnw, am ei fod wedi meiddio oodi ei oJygon uwohlaw genau y pwll glo. 0 herwydd yr amgylohiad hwn, ao amgyloh- iadan oyffelyb, anaml y byddaf yn gofyn oymwynas o'r fath oddiar law unrhyw Gym- ro mew awdnrdod, rhag i mi gyfarfod a'r UB dynged a'm oyfaill; a'r tro olaf y bum mor anffodus a gwneyd hyny, bn yn edifar iawn genyf, oblegid nis gallodd hwnw lai nag edliw i mi fy anwybodaeth a'm hanallu, er na ohymerai ddiwrnod oyfan i'r mwraf dwl ei amgyffredion i ymgynefino a'r gorch- wyl hwnw. Dydd y farn yn unig a ddengys pa sawl Joseph Cook o feddyliwr, a pha sawl John Elias o bregethwr sydd heddyw yn gladded- ig yn nglofeydd a ohwareli Oymru ao Am- erica, ao a gedwir felly o bosibl gan yr ys- bryd trahans a tbra arglwyddiaethol hwn ag sydd wedi oymeryd meddiant mor llwyr o nifer luosog o'n oydgenedl ydynt mewn dylanwad ao awdurdod. Ao nid yw hyd yn nod y weinidogaeth wedi diano yn hollol oddiwrth ddylanwad yr un yabryd, yn en- wedig felly yn Nghymrn. Pan fyddo dyn ieuano teilwng a dysglaer ei dalentau yn ymgeisydd am y weinidogaeth; os y oa un oyfaill oywir i'w gefnogi a'i gynorthwyo, bydd amryw eraill o bosibl a'n holl egni yn ei daro yn ol, aonid oes dim a rydd fwy o fwynhad iddynt na'i weled yn methu ateb un o'r owestiynau hyny a fwriadwyd gan. ddynt efaUai i'w ddyrysu, mewn arholiad oyhoeMns. Y maent yn petruso oryn lawer o berthynas i'w amoanion, pa un a ydynt yn gywir ai peidio. Y maent hefyd yn ameu llawer pa un a ydyw yr alwedigaoth oddi- uohod ai peidio. Pan ystyriwn fod ameu- aeth gref yn meddyliau oynulleidfaoedd ambell un o honynt hwy eu hunain gyda golwg ar pa un a fwriadwyd hwy i'r weinid- ogaeth neu rywbeth arall, y mae eu hesgus- odion cloff a rhagrithiol yn ymddangos yn wrthun i'r pen, a dweyd y lleiaf. Nid wyf wrth hyn yn amoanu dolurio teimladau unrhyw ddosbarth neillduol o ddynion; ond oarwn, pe bai yn bosibl, alw sylw pob Oymro drwy y Talaethau Unedig, ie, yn wir, a Ohymrn hefyd, at y mater hwn, ao at ein diffyg oanedlaetbol yn hyn o beth. Pan elwir arnom i besderfynu mewn mater- ion a fyddant yn apelio yn uniongyrohol at ein oenedlgarwoh, dylem ar bob oyfrif osod pob rbagfarn bersonol o'r neilldu, ao os daw osnfigen a'i fEng-resymau i geisio ein darbwyllo yn groes i rinwedd a gwirionedd, gosodwn ein traed ar wddf y sarff wenwyn- 11yd, so os gwnawn hyn, oa'r byd deimlo oyn pen amser maith fod oenedl y Oymry, os byohan yw ei nifer, yn feddianol ar dal. entau a ddaliant eu oymaru a ohenedloedd mwyaf golenedig y ddaear. Diolcb, meddaf fi, am amball i Stanley o Gymro, yn meddu ar ddigon o wroldeb ao anuibyniaeth yn ei natur i dori dros ben terfynau oenedl, a oherfio ei enw mor ddwfn yn hanesiaeth y byd, fel na all dwylaw gwaedlyd malais fyth mo'i ddileu. Diolohaf hefyd fod ambell i Sais, ao ambell i Ameri. oinwr, yn meddu ar ddigon o graffder ao hunanymwadiad i weled teilyngdod mewn Oymro, a hyny pan fyddo ei genedl ei hun yn ddall i unrhyw gymwysder neu ragor- iaeth ynddo. 1

-Bydd dilfyg ojfliwn ar yr haul dydd Oalan, yn weledigyn ben&f ar lanau y Taw- elfor. -Mae Mr. Moody yn efengylu yn Spo- kane Falls, Wssb. Tear., i gynnlleidfaoedd mawrion. Dyohwela i Ssn P/anoisco yn Ionawr.

TEIMLAD GWAHARDDWYR WISCONSIN AR OL YR ETHOLIAD, GAN I PABOH B. H. EVANS, CAMBBIA. Mae awn mawr y campaign droaodJ, a diohon y oarai darllenwyr y DBYOH ddeali pa fodd y teimla Gwaharddwyr y Dalaeth yn ngwyneb yr hyn a basiodd. Yr wyf er- byn hyn wedi oael oyfUusdra i ymddyddan a llawer, ao mor bell ag wyf yn deall teimla y Gwaharddwyr: 1. Fod yn dda ganddynt i Harrison gael ei ethol. Oredwn ei fod yn ddyn da, a bydd- ai yn anhawdd, os nad yn anmhosib), i'r blaid Werinol gael ei well. Mae y dyn yn llawer gwell na'r banlawr y saif arno. Modd bynag, gobeithiwn hyn. 2. Teimlwn yn dda am y bydd gan y Gwer. inwyr fwyafrif yn y Ty, yn gystal ag yn y Senedd. Yr ydym wedi oael addewidion gan areithwyr a rhai papyrau Gwerinol, os oai Mr. Harrison ei ethol y byddai symud iad yn oael ei wneyd yn erbyn y faanaoh feddwol. Yn awr y mae gan y blaid gyf leusdra i weitbio.dros ddirwest, ao ni allant daflu y bai ar y Demooratiaid. Oawn weled a gaiff y ddwy salwn aflan en goddef yn ad- eilad y Capitol Oenedlaethol, i lygrn deddf. wneuthurwyr, ao a roddir atalfa ar y fas- naoh ddu yn Rhandir Oolnmbia, ao a wneir rhywbeth yn y Tiriogaethau, &o. Fe gedwir i fyny wyliadwriaeth fanwl yn y pedalr blynedd dyfodol. 3. Os gwna y Gwerinwyr ddod allan yn erbyn meddwdod, gwnawn fel un gwr eu oynorthwyo. Os rhoddant i ni gyfleusdra i daro yn erbyn y salwn ni ohant neb yn fwy dewr a phenderfynol. Byddwn foddlawn ao awyddus i ymdreobu dros etholiad lleol. Oaiff y Drydedd Blaid, fel ei gelwir, farw, a gwnawn ymuno gyda lion floeddiadau gyda y blaid Werinol, a theimlo yn hollol gartref- ol, os oawn ynddi yr egwyddor waharddol. Ond ni ohymerwn haner cam dros drwydd ed. Nid yw trwydded ond twyll hollol. Mown gwirionedd, nid yw ond protective tariff y fasnaoh feddwol. Mae pob dyn de- allus yn gwybod hyn, ond diohon na fyn ei gydnabod. 4. Teimlwn fod oystal dynion yn y blaid faoh Waharddol, a gwell dynion gyda'u gil- ydd, yn ol eu rhif, na'r un blaid wleidyddol arall yn y Talaethau Unedig. Y mae ynddi fwy o weinidogion efengyl, mwy o grefydd wyr, a mwy o ddirwestwyr. Gredwyf y gwna pob dyn diragfarn ganiatau hyn; felly, os na ellir pron fod pregethwyr, orefydd wyr a dirwestwyr, yn waeth na phobl eraill, neu nad ydynt gyda eu gilydd, yr un gronyn gwell, rhaid oaniatau fod y blaid Waharddol yn buraoh eu hegwyddorion; ao nid ydym yn meddwl eu bod yn llawer ffolaoh, er cael eu galw yn granos. Y mae yr holl wh od werthwyr a'u oefnogwyr, yn perthyn ibleid- iau eraill, a ohael llawer i ymuno a hwynt i'n rhegu, llaesu gwefl arnom, a phoeri yn ein hwynebau. Nid yw yr elfenau marwol hagr byn yn y blaid Waharddol-yr ydym yn eu oau allan, a'r pleidiau eraill yn eu derbyn i mewn, ao estyn iddynt ddeheulaw oymdeithasl Nid oes genym yr un salwn. 5. Teimlwn nad oes yr un blaid yn y wlad wedi oael mwy o gam, anfri, a sarhad, yn ystod y campaign diweddaf na'r Gwahardd wyr. Ni ohlywsom erioed fwy o gelwyddau yn oael eu dweyd, a mwy o ragfarn ao an. nhegwoh yn oael ei ddangos. Nid oeddym yn ddim ond testyn gwawd, a laughing stock Yr oeddym wedi arfor meddwl ein bod mewn gwlad y gall dyn farnu drosto eihun, datgan ei olygiadau, a dylyn argyhoeddiad ei gyd- wybod heb gael ei erlid gan ddynion a al want eu hunain yn Werinwyr Ond nid yw pob Gwerinwr yn euog o'r fath ymddygiad iselwael; na, y mae genym Werinwyr yn llawn ystyr y gair; yn ddynion call a bon- eddigaidd, oystal dynion a neb yn y wlad, ao mor gydwybodol a ohywir eu hamoan a neb, eto mae yr un ysbryd gormeaol wedi oael ei ddangos tuag at y Gwaharddwyr ag y cy- huddid y De o hono ryw bymtheg mlynedd yn ol yn erbyn y Gwerinwyr. Buom yn gwrando ar rai dynion yn areithio o flaen yr etholiad y byddem yn arfer edryoh i fyny atynt, a theimlo yn faloh o honyat. Bydd- em yn eu oyflif yn ddynion boneddigaidd, galluog o feddwl, a ohrafyddol o deimlad, ao yn Weiinwyr da, ond oawsoui ein siomi yn enbyd yn eu dull dibrio, eithaf ol, ao an foneddigaidd o siarad. Gwnaent gyfoiiiad an psisonol, dialw am danynt mewn modd anweddns ao anwireddol. A thra yn dadleu dros y blaid Werinol math rant egwyddorion Gweriniaeth o dan eu traed. Yr oeddym yn barod i ofyn, Ai tybed fod y dynion hyn wedi oael eu hynfydu gan ragfarn, nen a yd ynt hwy yn iselu eu bunain am arian, neu er mwyn awydd, a meddwl mwy am allu a phlaid nag am egwyddorion? Gellid meddwl fod Cleveland yn gymysgedd o ddyn a ctlafol! Dymunent gael eu besgusodi rheg gwneyd un oyfeiriad personol-el fod yn rhy aflan i'w ddadorohuddio o flaen y gyt- ulleidfa! Gellid meddwl fod uffern yn oael ei gwneyd i fyny o Ddemooratisid, a bob pob oythraul yn Ddemoorat. Dywedentfod pobl y De yn rebels, er fod y Gwerinwyr yn eu oydnabod ao ymddwyn tuag atynt fel dynion hollol difrad a ohywir. Mewn difrif a ydyw ddim yn bryd i'r orya gwaedlyd gael ei gladdu bellaoh! A raid iddo gael ei ysgwyd yn ngwyneb rhai a gydcabyddir yn ddinas- yddion, o genedlaeth i gecedl&atb ? Gal- went Dr. Brooks yn rebel, er gwybod fod hyn yn gamdystiolaeth, ao nad oecd ganddynt gysgod o brawf dros yr hyn a ddywedent, na'r un rheswm dros drcseddu y Nawfed Gorcbymyn, ond yn unig fod Brooks yn Waharddwi! Am yr un trosadd gellid meddwl fod peahcdau St. John yn anfadd- enol, a'i fod yn itestr digofaint wedi ei gy- mwyso i golledigaetb! Siaredid am y blaid Waharddol sydd yi gwneyd ei goreu yn er- byn y fasnaoh feddwol o gatiad at en gwlad ao eneidiau dynion, fel pe baent y oreadur- iaid mwyaf digymeriad o dan haul. Cai y salwn sydd yn gwarthruddo ein gwlad, yn difa ei thrigolion, yn mathru Gweriniaeth, herio ein llysoedd, llanw ein oaroharau o droseddwyr, gwawdio rbinwedd, a damcio miloedd o gai+iefi, lonydd, ao eid i hwyl fawr, a ohnro traed a dwylaw wrth geisio dirtnygu a drwgliwio y "Drydedd Blaid." A boll hyd a lied y trosedd yw hyn, fod y blaid Waharddol wrth geisio lladd y salwn, yn myned i ladd y blaid Werinol, yr un fath a pie bae bywyd y blaid Werinol yn gydiol wrth y salwn! Oyhuddid ni ar gam o gyn- orthwyo y Demooratiaid, a'n bod yn derbyn atian ganddynt, a delid holl ddrewdod y blald Ddemoorataidd wrth ein ffroenan! An- fonid areithwyr beb arbed traul na thraff ertb i dreulio eu nerth allan yn ein herbyn fel pe basm ya blaid o Anarohiaid diddeddf a dilywodraeth, a byddai yr areithiwr yn oytaedd y climax pan yn bloeddio, "Ymaent yn cynorthwyo y Lemocratiaid 6, Teimlwn nad oes neb wedi oael mwy o gam yn ystod y carfipaign diwedd if napbreg- ethwyr Wisconsin. Nid wyf yn golygu eu bod wedi oael cam gan yr eglwysi, ond gan bersonan. Pan aeth y Oorinthiaid i wrth- wynebu yr Apostol Paul ar gam, aeth i gan- mol ei hun, ond teimlai fod hyn yn beth ffol, a dywedai, "0 na obyd ddygeoh a myn yohydig yn fy ffolineb." Dymunaf ar ddar. lknwyr y DBYOR gyd ddwyn ychydig a min- an pan yn siarad, nid drosof fy hun gymaint, ond dros fy mrodyr. Beiddiaf ddweyd nad oes neb yn y wlad yn fwy par eu oymeriad na phregethwyr Gwaharddol Wisconsin. Ooflwoh Did wyf yn awgrymu nad yw ylleill gystal a hwythau, ond ar y rhai hyn y mae y euro a'r diraddio wedi bod. Nid oes gwell Gwerinwyr, gwladgarwyr, a dirwestwyr yn y wlad, na dynion mwy oydwybodol yn yr hyn ye amoanant ato. Nid ydynt yn ymdreohu er mwyn swydd, elw, na ohlod. Elw yn wirl Y maent yn oyfrann llawer tuag atwahardd- iaeth, ond yn oael dim. Olod ? Nage, ond angblod yn hytraoh. Nid ces dim yn eu oymell ond teimlad o ddyledswydd i Ddnw, dyngarwoh a gwladgarwoh. Nid ydynt wedi amoanu dwyn yn mlaen unrhyw fesur gor. fodol i rwymo neb i dderbyn eu golygiadau gwaharddol, ond teimlant fod ganddynt ryddid fel dinasyddion eraill i ddatgan eu barn, amddiffyn eu hegwyddorion, a gweith redu yn ol argyhoeddiad en oydwybod. Ao yn mhellaoh teimlant fod ganddynt hawl, ie, yn wir, fod rhwymedigoeth arnynt i gon. demnio drwg moesol mewn oymdeithas yn gystal ag mewn person; mewn gwlad yn gyatal ag mewn eglwys. A oes rhyw un all amen hyn ? Yr holl ddrwg a amoenir genym yw rhoddi terfyn ar ddrygau y fasnaoh feddwol trwy ei hatal; dyna i gyd. Ac eto pe baem yn euog o feddwi a godinebu, nis po a fyddem yn fwy peohaduriaid yn ngol. wg rhai dynion! Bum yn gwrando ar ddyn yn areithio yohydig oyn yr etholiad-dyn a ystyrir yn lied gyfrifol, ao yr wyf yn medd- wl ei fod yn Henuriad mewn eglwys, ao un amoan ganddo oedd oodi erledigaeth yn er. byn y pregethwyr, y Oyfarfod Dosbarth, a'r Gymanfa, eto yr oedd yr hyn a ddywedai am danom yn wir am ei blaid a'i enwad ei hnn! Gwnai fradyohu ei anwybodaeth, neu gamdystiolaethu yn fwriadol, a galJem dyb- ied fod dial ar y pregethwyr gymaint yn ei olwg a dadleu hawliau ei blaid, os nad mwy. Mae rhai o'r hen frodyr anwyl wedi bod yn gweithio yn galed a dyoddef pwys y dydd a'r gwres yn Wisconsin, a dal yn wrol a ffyddlawn dros yr Undeb, a rhyddid y caeth, pan oedd y gwrthryfel ofnadwy yn bygwth ein gwlad; ao os nad ydynt yn tailyngu dim paroh gadewch lonydd iddynt am dipyn baoh, ni byddant yn poeni neb yn hir. Fe'n gosodir oil ger bran brawdle Crist, a gwelir y pryd hwnw faint o beohaduriaid ydynt yn y symudiad gwaharddol, ao a wna y Barnwr en boio am geisio difa y salwn, ao a fydd pwys yn y oyhuddiad ein bod yn cynorth- wyo y Demooratiaid. Yr oeddwn i gyda y blaid Werinol hyd yn ddiweddar, ao y mae ynof deimladau da tuag ati, ond nid wyf yn gadael i'r teimlad- au hyn ddallu fy marn, a fy nghadw rhag oondemnio ei gwaeleddau mewn oysylltiad a'r fasnaoh feddwol. Ao yn wir, nid wyf yn oiel fy ystyried mor selog dros Wahardd- iaath a rhai o fy mrodyr; yn un peth yr wyf yn dra fEafriol ^etholiad lleol. Ond y mae yr erledigaeth a gawsom yn y campaign di- weddaf, yr anwireddau a ddywedwyd am danom, a'r diraddio a wnawd arnom, wedi ty ngwneyd i a fy mrodyr yn gryfaoh Gwa. harddwyr nag erioed, a theimlwn yn fwy sior o lwyddiant. Ni weithiwn dros yr egwydd- or waharddol gyda phob egni, gan gwbl gtednein bod yn iawn, 80 y IlwyddwD; a dyma ein rhesymau: (1) Yr ydym am gynal plaid er mwyn egwyddorion, ao nid aberthu egwyddorion er mwyn plaid. (2) Ni bu er ioed symudiad da yn erbyn oamwedd, athros rinwedd a moeaoldeb heb gael ei erlid. (3) Mae hanesyddiaeth yn dangos fod pob aobos a erlidir yn Hwyddo yn y pan draw. (4) Mae pob ymdrech a wneir i gsiaio atal ei hawl- iau oddiwrth ddyn fel dinesydd yn ei gyn- yrfn hyd waelod ei fodolasth yn erbyn y blaid a'i gwnelo. Creda y DBYOH ein bod. ni, bregethwyr Gwaharddol Wi'sjonsio, "yn eithaf cywir yn ein bamoanion;" etc edryoha arnom a dweyd y lleiaf, yn wrthryohau o dosturi; a myn i ni ddeall, neu awgryma fod ein bysgogiad gwa- harddol "wfdi aohosi blinderau," "wedi lleihan brawdgarwoh" yn e!n heglwysi; ei fod yn "ohwerwi ao anysbrydoli" ein bys. bryd; "yn arwain i elyniaeth parsouolmewn oymydogaetb," ao "mai oyr llwyn y diafol yw yr holl helynt hwn," &a. Nid oss yr an teimlad drwg ynof tuag at y DRYCH, oblegid nid wyf yn bersonol wedi derbyn dim ond oaredigiwydd oddiar ei law, ond oredwyf mai peth dialw am dano oedd yr "Apel ar- all," Dywad ei fod wedi gwneyd ei oren i ddifa ein patti, a chan y orada ein bod wedi ein lladd, nid yw yn edryoh yn dda ei fod yn rhoddi oio i'r oorft marw. Na, foneddig ioo, nid yw yr eglwysi yn oael ea oynyrfu gan deimladan anfrawdol, ond mae heddwoh yn teyrnasu, ao yr ydym ninau y pregethwyr mswn amynedd yn ceisto meddisou ein hen- eidiau, er yr holl ymosod sydd arnom, a'r anwireddau a ddywedir am danom. Am y diafol, gwyddom mai ei hen arfer ef ydyw gwneyd oymaint o ddrwg ag a alio i rwystrp pob aohos da. Os ydym yn oodi gvrthwyn ebwyr yn y gymydogaeth a'r wlad, yr oedd yr apostolion yn gwneyd yr un peth. Gwnaeth Paul a Silas dwrw enbyd wrth fwrw ysbryd drwg allan o ryw lanoes yn Philippi, pm welodd rhyw nifer o bobl hun- angeisiol fod gobaith eu helw yn, darfod trwy rwyatro gwasanaeth yr un drwg. GWlla gwirodwyr a swydd geis wyr hunanol godi cynwrf yn erbyn y Gwaharddwyr, oblegid yr un peth! Yr eiddooh yn y teimlad goreu, B. H. E.

ADGOFION AM TREFECCA. GAN MOBIEN, PONTYPBIDD, Y dydd o'r blaen bum yn Nhrefeooa, Swydd Frycheiniog, yn angladd y Paroh. William Howell, athraw duwinyddol y "Fangor" yno. Yr oedd Mr. Howell yn 71 mlwydd oed pan ehedodd ei ysbryd ymaith o'r babell bridd, ao yr oedd wedi bod yn Nhrefeooa yn athraw am 23 o flynyddoedd. Un o ardaloedd oysegredig oenedl y Oymry yw Trefeooa. Mae yr enw yn gydblethedig ag adgofion boro ein hoes. Bu Bethel yn gysegredig i'r Inddew oyn adeiladu Jeru- salem, ao felly y bu Trefeooa oyn adeiladu un athrofa arall i'r Trefnyddion Oalfinaidd, ao yn wir, nid oes un lie wedlllwyddo, hyd yn hyn, i ddenn ymaith o Drefecoa serch. iadau un Oymro yn y Dshendir a godwyd ar aelwyd Drefnyddol. Mae llawer o son am gael trysorfa arianol ddigon mawr i gario yn y blaen yn llwyddianus "Fangorau" addysg yn Ngbymru. Mae adgcfion oysegredig Trefeooa o fwy o werth y foment hon nag ugain mil o aur melyD Beth a welwyd yn Nhrefeooa? Howel Harris yn ddyn ieuano, o dan ryw deimlad au hynod, yn methu yn lan a ohael lion- yddwch i'w f sddwl heb fyned o Ie i lei bregethu, a hyny, fel y dywed William Wil. liams, Pantyoelyn: Howel Harris, heb arddodlad Dwylaw dynion o un rhyw, Na chael cenad gan un esgob, Ag ay'n llawer Hal no, Duw; Fe bregethodd yr Btengyl, A'i hanfeldrol ddwytol stor, 0 derfynan Hafren dawel Obry l'r gorllewln for. Pwy a ddlohon ameu fod dylanwad gor uwohnaturiol wedi diagyn ar Howel Harris yn y lie hwn, ao mai amoan y dylanwad hwnw oedd dihuno ein oenedl o'i ohysgad. rwydd? Dyna fu yr effaith drwy holl Gym- ru. Yn nglyn a'r dihuniad hwnw daeth ad- newyddiad llenyddol befyd. Er's oesau oyn hyny yr oedd llenyddiaeth oenedl y Oymry yn gyfyngedig i yohydig o brydyddion bug- eiliol. Yr oedd y rhau fwyaf o honynt hwy wedi myned a Uenyddiioth a cherddoriaeth y genedl i'r gwesdai, y gyfeddaoh, a'r owrw. Yr oedd hen delyn Oymru wedi ei halogi a chaniadau masweddol. Daeth y delyn i fod yn offeryn gwasanaeth y oythraul a llygred. igaeth. Nid ar y delyn, oofier, yr oedd y bai. Yr oedd hi wedi bod yn brif offeryn yn Dgwssanaeth oysegr y Oymry, ond Satan all liadrataodd at ei wasanaeth ei hunan. Ao mae yn rhyfedd dywedyd, nid yw hi wedi oael dyohwelyd hyd yn hyn i'r oysegr. Nid oes dad), pe bai ein hen bobl grefyddol yn gweled telyn mewn sedd fawr, mewn oyfar- fod gweddi neu bregethu, na syrthient i lewyg santaidd! Ao eto, maepob un o hon. ynt yn gobeitbio bod yn delynwr yn y nef, a ohael telyn brydferth iawn i'w ohware! Peth arall llawn mor ddiystyrllyd ydyw llawer o wisgoedd gwynion offeiriadol; ao eto, yn yr adgyfodiad, darlunir y gwynfyd- edigion- I Oil yn eu gynau gwynion, Ac ar eu newydd wedd. Mae Arglwyddes dda Llanofer yn gorfodi pregethwyr y Trefnyddion yn Llanofer ao Aberoarn i wisgo y wisg wen, a gwnant hyny yn eithaf diddig. Gwnaetb y diwedd- ar Dr. Oharles hyny, ao wed'yn y Paroh. David Saunders, D. D., y Parah. David Jones, Dowlais. ao yn awr ein hanwyl gyf- aill, y Paroh. Thomas Phillips, yr hwn, yn ol yr hyn a ddywed ei harglwvddiaeth, a bregatha Gymraeg heb air o Saesonaeg o ben-byw gilydd i'w bregeth. Dioloh fod un, beth bynag, heb blyga glin i Baal. Dywed- ir fod hyd yn nod y Parch. Edward Mathews yn gosod y ffengrys tros ei ys- gwyddau yn y lleoedd nchod. Oad hawyr bach! Pa beth a ddelai o honom pe bai pregethwr Methodistaidd mewn rhyw le ar- all yn eagyn pwlpud mewn ffengrys gwyn ? Mae y ffeithiaa uobod yn profi fod y byd yn cael ei lywodraethu yn fawr gan ragfarn, a bod pregethwyr y Trefnyddion Oymysig iyn barod i dderbyn rhai o ddefodau yr Eglwys Sefydledig oni bai rhagfarn y oynulleidfa- oedd. Yn wir, mae y ffengrys gwyn yn perthyn yn neiilduol i'r Oymry. Gan ein hen Dderwyddon gogoneddus a dyagedig y oafodd yr offeiriaid y orys gwyn. Gyda'r hen Gymry yr oedd offeiriad yn ddau gym- eriad. Yr oedd offeiriad yn ddyn, yn eu golwg, fel pob dyn arall; ond y foment yr ymgymerai at y gorchwyl o weinyddn ei swydd santaidd, yr oedd yn gynotriad eye. egredig. Yr oedd Orist yn ddyn, a'i enw dynol oedd Iesu; ond fel offeitiad, Crist, neu Eneiniog, y'i gelwid. PAD oedd offeiriaid Oymru wedi ymadael yn mhell oddiwrth yr hyn a olygai pobl ddifrifol yn grefyddol, yr oedd y swydd a lenwai yr offeiriaid, er yn annheilwng iawn, yn peri i'r werin o hyd ei hanrhydeddu. Mor anhawdd y bu gan y Trefnyddion Oalfinaidd ymadael a'r Eglwys! Bu yr aw. durdodau Eglwysig yn Ngbymru ar eu heithaf yn gwneyd pethau i'w tarfu ymaith, ond yr oeddynt yn rhy anwybodus a ffroen- uobel i ddeall mai hyny fyddai effaith eu gweithredoedd. Yr wyf newydd fod yn darllen hanes oylohwyl gyntaf y Trefnydd- ion yn Nhrefeooa, sef oylohwyl agoriad y ooleg, neu "Fangor," fel y dylid enwi pob athrofa Gymraeg. Bu yr wyl gyntaf yn Trefeooa Awst 24,1768, pan, yn mhlith er- aill, y pregethodd neb llai na'r seraphaidd George Whitfield (Oaegwyn). Wele ei des- tyn: "Yn mbob man y rboddwyf goffadwr- iaeth o'm henw y deuaf atat ao y'th fendith- iaf." Birthday Iarlles Huntingdon oedd y diwmod, a detholodd y dydd i agor yr ath- rofa i addysgu Oymry ieuaioo at waith y weinidogaeth. Yr oedd yr Iarlles hon yn fendigedig ei hysbryd-ie, braidd na ddy- wedwn ei bod ynangylaidd! Dyma fel y oadwai larlles Huntingdon ei birthday- gwrando ar Whitfield hyawdl, ao ar offeir- iaid ieuaino Oymreig yn pregethu, rhai yn Saesonaeg, a'r gweddill yn Gymraeg. Dy- wedai David Garrick, y dynwaredwr ohwar. enol (actor) bydenwog, y rhoddai lawer am allu ddywedyd "O!" mor effeithiol a Whit. field. Ao wrth ddynesu, y dydd o'r blaen, at "Fangor" Trefeosa, dyohymygwn fy mod yn olywed "O!" soniarus Whitfield yn dyfod i'm cyfarfod gyda'r aweIl Yn mhen y flwyddyn yr oedd oylohwyl arall yno, ao yr oedd yn bresenol Daniel Bowlandp, Llangeitho; William William., Pantyoelyn; Howel Davies, Peter Williams ("Peter Ftyddlon") -Williams, Bethesda-y- Fro; John Wesley, larlles Huntingdon, Iarlles Buchan, Arglwyddes Anne Erskine, Miss Orson, ao eraill. Am ddeg o'r glooh, wedi i dyrfa anarferol ymgasglu, darllen- wyd gwasanaeth Eglwya Loegr gan Daniel Rowlands a Howel Davies, a phregethodd Mr. Fletoher yn ardderohog yn y oyntedd. Ar ei ol pregethodd "per ganiedydd Oymru- 8 (Pantyoelyn). Y mae y oofnodiad am y "dyrfa anarferol," yn gyru y dyohymyg i benau y mynyddoedd, i gwmni y pererin- ion, y rhai fn yn teithio tuskr oyfarfod o bob parth o Forganwg, yn gystal a Bryeheiniog. Diau mai yn y oyfarfodydd hyn y deobreu- wyd oann emynau "yr Hen Williams." Y fathawynoeddynddynt pan ddisgynssmt ar glustiau y torfeydd Oymreig am y waith gyntaf. Nid yw pawb yn gwybod fod athrofa Tre- feooa yn sefyll ar y fan y oododd Henri II., brenin Lloegr, gastell yn y flwyddyn 1176 0 0. Yr wyf wedi oad ar ddeall mai yn Nbrefecca Fawr, amaethdy oyfagos, y gan- wyd Howel Harris yn y flwyddyn 1714, a thrwy ei oes mynyohai eglwys Talgarth, yohydig dros filldir o'i gartref. Oafodd 18- gol barotoawl nes oedd tna 18 oed, ao yna anfonwyd ef i Bydyohain. Pan oedd yn 21 oed, oawn ef gartref yn amser y Pasg, ao mewn oedfa yn yr eglwys y Sul eyn hyny, pryd y gwnaeth yr offeiriad anog ei gynnll- eidfa i gymuno ar y Sul oanlynol. Oafodd sylwadau yr offeiriad effaith ddwys ar fedd- wl Howel. a phenderfynodd gymuno yn ol OYDgor yr offeiriad i'w blwyfolion. Mae yn amlwg i Howel benderfynu gwneyd gweith- radoedd da yn gystal a myned o dan yr enw orefyddwr, ao wrth fyned o'r Han y dydd hwnw ymgymododd a dyn ag yr oedd wedi ymryson ag ef. Dyohweloddo Bydyohain o herwydd peohadusrwydd y lie. Beth