Tarian Y Gweithiwr

YMWELIAD A GWEITHFEYDD ALCAN MORGANWG. TELAIS ymweliad yn ddiweddar a gwaith alcan Margam—y gwaith mwyaf gormesol a charcharaidd yn Morganwg. Nid wyf yn gwybod am un gwaith alcan drwy Gymru na Lloegr, ag y mae y gweithwyr yn cael eu gormesu cymaint, ac hefyd, yn cael cyn lleied o dal am eu diwrnod gwaith. Meddyliwch, er enghraifit, am deulu Uuosog—-y tad heb enill rhagor na 2s. 4c. y dydd, a hwnw yngweithio, hid fel dyn, ond fel anifail. Pa gysondeb, tybed, sydd yn hyn ? Pa fodd, tybed, y mae yn gallu cynal ei deulu Iluosog ar gyn lleied o arian ? Y mae yn rhwym o'i haner newynu. Pa beth y mae y meistri yn ei feddwl am hyn, y rhai sydd yn byw mewn palasau gwychion a drudfawr, yn cael eu llusgo mewn cerbydau o amgylch y wlad er eu difyrwch, ac yn ymborthi yn ddyddiol ar wleddoedd breision, a hyny trwy lafur caled y gweithwyr. Hyn y maent yn ei ddweyd, bod haner newynu yn rhy dda iddynt. 0! iaith ofnadwy. Ai tybed y carent hwy gael eu haner newynu, y rhai sydd yn eu teilyngu yn fwy na'r gweithwyr; oblegyd y mae yn amheus genym a ddarfu iddynt erioed ofyn bendith uwchben eu hymborth, tra y mae llawer o'r gweithwyr, y rhai nad ydyw holl feistri alcan Morganwg yn deilwng iddatod carau eu hesgidiau, yn gofyn bendith uwchben crystyn caled. Hyn yw'r tal y mae'r labrwyr yn ei gael am gyflawni eu diwrnod gwaith, ac nid yw y rhai hyny sydd yn gweitbio o flaen y tan ddim yu enill ond y nesaf i ddim. Pah am, tybed, y mae y gweithwyr yn goddtf y fath drais a gor- mes i deyrnasu yn eu plith; oblegyd nid yw creadur o ddyn wedi cael ei greu i fod o dan trais a gormes, ond yn yn ol ei alluoedd i weithredu o blaid cyfiawnder. Wel, i ateb yn gadarn- haol, am fod cymaint o "durncoats" yn eu plith, y rhai sydd yn ymhyfrydu i ddweyd anwireddau yn y Hun atgasaf a flieiddiaf am eu cydweithwyr wrth y meistri, i'r dyben o gael parch a dyrch- afiad ganddynt; a diameu genym bod y dynion hyn, sydd ag egwyddorion drwg yn blanedig yn eu calonau, yn gwneuthur niwed i weithfeydd alcan Morganwg y dyddiau presenol. Pe byddai y meistriaid yn meddu y gradd leiaf o gariad at eu gweithwyr, buas- ent yn dweyd wrthynt yn union yr hyn oedd y dynion yn dweyd wrthynt, er cael gweled a oedd gwirionedd yn eu hymadroddion ond y mae'r meistriaid, fel y mae gwaethaf y modd, yn celu yr hyn a ddylai gael ei ddwyn i'r gol- wg ganddynt, fel mae y meistri a'r gweithwyr yn elynion i'w gilydd, ac olwynion masnach yn cael eu harafu, o herwydd diffyg ymddiried y naill yn y llall. Yr wyf yn dweyd yn gadarn y dylai y labrwyr enill 6s. y dydd, a'r rhai hyny sydd yn gweithio o flaen y ta-ni enill 12s. y dydd, a gweithio yn rheolaidd ac ysgafn, ac nid fel creadur- iaid direswm, a gwaeth hefyd. Pan yr oeddwn yn myned i mewn i'r gwaith crybwylledig, pwy ganfyddais ond Mr. Hopkin Bowen, turner, a Mr. John Walters, y cynllunydd, a bu Mr. Walters mor garedig a dangos i mi beirianau y gwaith a gynlluniodd yn y flwyddyn y bu yn talu ymweliad a'r brif ddinas; ac nid oes arnaf ofn, meddai y brawd Walters, am un cyn- llunydd drwy Gymru a Lloegr i dynu cynlluniau ac yr wyf yn sicr hefyd ei fod yn dweyd perffaith wirionedd, oble- gyd y mae wedi cael ei hyfforddi yn y gangen hon yn yr ysgol enwocaf yn Lloegr, ac o ganlyniad, nid ydyw yn rhyfeddod. Nid yw'r gwaith yn deil- wng o ganmoliaeth fel lie i weithio ynddo. Y mae yn fwy tebyg i gar- char nag i waith alcan, ac y mae mur- iau uchel a chedyrn wedi eu hadeiladu o amgylch y gwaith, a rhybuddion ar y muriau yn gwahardd i neb fyned i mewn yno, ond yn unig y rhai sydd yn gweithio ynddo ond gan fy mod yn perthyn i'r rhyw asgellog, cefais gan- iatad i fyned, er y byddai yn annhraeth- 01 well i mi beidio myned yno o gwbl. Yr oedd bron a mygu i farwolaeth gan ddiffyg awyr i anadiu. Ganfyddais y prif oruchwyliwr a ffon yn ei law, yn gorfodi y gweithwyr i weithio yn galed, fel y meistriaid hyny gynt yn gorfodi yr Israeliaid i weithio yn galed yn yn yr aitrt. Canfyddais rai o'r gweith- wyr yn syrthio i lewyg, o herwydd di- ffyg awyr i anadiu. Y madawaf a gwaith alcan Margam, ac ni af yno byth mwy, gan nadyw awyr y gwaith ddim yncytuno a'm cyfansoddiad, ac y ma. y meddyg yn daer cymhell arnaf i fyn'd i'r ffynonau am ysbaid mis o amser, er cael rhyddhad o'r afiechyd a getais yn fy nhaitkddiweddaf. Yr wyf yn taer gymhell ar bawb o'r estroniaid sydd yn ddyeithr i'r gwaith crybwylledig beidio meddwl i fyned yno byth, oble- gyd y mae yn bla i fod yno. Yr eiddoch.—BARCUD.

PATAGONIA. FOXEDDIGION,—Wrth weled Dehen- wr yn gwneud y fath gamgymeriadau dan y penawd uchod, naill ai yn ei an- wybodaeth neu yn fwriadol, nis gwn pa un, ond gwell genyf dybied y cyn- taf. Gofynais iddo drwy gyfrwng y DARIAN i ddyfod allan dan ei enw pri- odol (nen adnabyddus) trwy y wasg, neu fy nghyfarfod yn bersonol mewn lie cyhoeddus i siarad y pwnc yn deg, lie y gaUai roddi eglurhad ar ei ddy- fyniadau unochrog, a chadarnhau ei haeriadau disail; ond ni welais ei fod wedi gwneud un sylw o'm cais ato, er cael misoedd o amser i hyny. Yr wyf yn gweled fod Deheuwr yn para i ysgrifenu ar y pwnc mewn ffordd unochrog, a'i lythyrau yn cael eu britho gan gelwyddau ac anwiredd- au- -gofyniadau. awgrymiadol camar- weiniol, &c. Yr wyf yn adnewyddu y cais ato (tiwy gyfrwng y DARIAN) i wneud y naill neu y llall ar y telerau a roddais i lawr. Nid wyf yn gwneud hyn er mwyn creu dadl na chynen ond y mae gwel- ed dyn dan yr esgus o gywiro camgy- meriadau ereill, yn syrthio i'r fath gy- feiliornadau ei hun, yn galw am sylw arno. Y mae genyf hawl yn fy nghysyllt- iad a'r Wiadfa i gael sylw beth bynag ac os gwel Deheuwr yn dda i wneud yr hyn a geisiaf, ca gyfle i roddi cyfrif am ei lythyrau yn y DARIIN neu hyd hyny dywedaf wrth y darllenwyr, ar air a chydwybod, peidiwch a chredu ei lythyrau-y maent yn groes i wirion- edd. Yr eiddoch yn serchog, PATAGONIA.

THOMAS DAVID (AB JAPHETH) A'R BARCUD. GAN y cyhuddir fi gan amryw o'm eyd- nabod, yn enwedig gan J. Walters a'i feibion, o fod yn awdwr yr ysgrifau a gyhoeddwyd yn y DARIAN dan yr enw Barcud," byddaf yn ddiolcbgar am ofod i ddweyd, ac i'r golygyddion gyd-dyst- iolaethu, fod y cyhuddiad yn anghywir. Ar ol i'r gwrthdystiad ymddangos, oddi- eithr i'r personau a nodais ddyfod ataf, a gwneud esgusawd am eu hymddygiad- au anmharchus tuag ataf, bydd genyf ychydig nodiadau am danynt mewn byr amser; nid fel Baroud naBarcutan, ond fel AB JAPHETH. [Gallwn gyd-dystio a Thomas David nad oes ganddo un ran na chyfran yn ysgrifau y Ea cud.—GOL.]

LLYTHYR 0 BATAGONIA. GAN EVAN PARRY. Llety Dedwydd, Gaiman, Trerawson, Chu- pat Colony, Buenos Ayres, Ebrill 11 eg. ER y mis diweddafymaeyma heidiau Uuosog o wyddau i'w gweled bob dydd. Geilw rhai hwynt yn Falkland Geese, Nid ydynt cymaint eu maint- ioli a gwyddau yr hen wlad, eto y maent yn fwy na'r hwyaid yna. Cig gwyddyn anghyffredin sydd ar rai o honynt. Saethir llawer iawn o wyddau a hwyaid yn ddyddiol. Hefyd mae y guanacod a'r estrysod i'w gweled yn ami yr wythnosau diweddaf, yn en- wedig yn y dyffryn ucbaf, a gerllaw pen uchaf y ffos fawr. Guanacod sydd i'w gweled amlaf a lluosocaf. Ychydig o erddi sydd yn y Wladfa, ae y mae yn bosibl cadw y cyfryw sydd vma yn fwy trefnus. Gardd Thomas Davies, Dyffryn Draenog, gynt o Lwydcoed, yw y mwyaf ei maintioli, yr hon sydd mewn lie cyfleus ar lan yr afon, a dy ft heir hi gan sugnedydd, yr hwn a weithir gan y gwynt. Ar gais teulu Thomas Davies yr wyf yn ateb dau ofyniad i Lewis Evans, Cwmaman, Aberdar, yr Invu a anfonodd lythyr iddynt rhyw amser yn ol. Yn laf, nid yw chwain Patagonia yn gymaint eu maintioli ag ysgyfarnogod Mynydd 0 .1 zn Du (fel y gofynwyd), ond y maent yn nawer lluosocach. Yn 2il, fe dyf Ilysiau gerddi faint a fynir os rhoddir digon o ddwfr iddynt. Wele i chwi lechres o'r hyn sydd yn ngardd y teulu a enwais: Oenin, panas, lettice, carrots, radish, parsley, maip, ffa, pys, wynwyn, pytatws, cabbage, pompion, rhubarb, rnatoes, selots, dail, gwartheg, sage, caraway, ac amryw fathau o flodDU. Y ma mt hefyd wedi planu coed ffrwy th- all ynddi, gooseberries, currants o bob math, cherries, ffigys, afanau, afalau, pears, grapes, a quince, y rhai oil sydd yn tyfu yn lied dda; ac o herwydd en bod yn ieuainc, nid oes ond dau o honynt wedi rhoddi ffrwythau, sef y grapes a'r quince. Y mae ffrwythau yr olaf yn debyg iawn i afalau gleision yr hen wlad o ran eu ffurf. Defnydd- iant y ifr" ythau i wneud jam. Bernir y gellir cael dau gnwd o bytatws yma y flwyddyn. Bwytaodd y teulu a nod- ais bytatws o'r ardd i giniaw y N adolig diweddaf, a chlywais rhai a'u gwelodd yn dweyd eu bod o faintioli rhesymol y pryd hwnw. Gosodasant bytatws yn yr ardd wedi yr adeg hono, a phan y bum yno gwelais hwynt, a mawr oedd fy syndod wrth feddwl cyn lleied o amser oeddynt wedi tyfu i'r maintioli ag oeddynt y pryd hyny. Y mae rhai wedi gosod pytatws a Ilysiau ereill, yn nghyd a blodau i dyfu yn y Gaiman yn ystod y flwyddyn hon, a rhyfedd mor gyflyin y tyfasant. Hyd nes i'r tywydd oeri i ryw raddau y mis di- weddaf, arafodd ychydig ar eu tyfiant, nid cymaint felly ag a wneir yn yr hen wlad. Chwefror 28ain y bum i a'm cyfaill yn ngardd Thomas Davies. Cawsom weled pob peth oedd yn tyfu ynddi felly nid wyf wedi enwi dim ond yr hyn a welais a'm llygaid fy hun. Yr wyf wedi cael grapes oddiyno y mis hwn, a jam wedi ei wneud o'r quince. Yr wyf am i chwi gymhwyso hwn i'r wasg, fel y caffo y sawl a enwais weled y ddau atebiad. Cofiwch fi yn wresog at Nathanael a'i deulu, ac at eich anwyl briod.-Yr eiddoch, EVAN PARRY. O.Y.-Mae y cwmni sydd yn bwriadu hau gwenith yn Drofa. Sandog wedi de- chreu codi argae fawreddog ar yr afon gerllaw eu ffos, yr hyn a gostia oddeutu pump cant o bunau.-E. P.

TURKISH BATHS, MERTHYR. EBPYNIAF am ran fechan o'ch gofod i adrodd ycbydig o fy helynt me wr. cy- sylitiad a'r lie uchod. Bum yn dyoddef yn ddirfawr oddiwrth y gewynwst yn fy nghluniau, yn nghyda rhyw boen dirfawr yn fy nghefn, tua blwyddyn o amser, tra ar yr un pryd yn ceisio dilyn fy ngwaith. Weithiau byddwn yn ach-w ya fy nghwyn wrth fy nghymydog- ion, ac fely mae yn arferol gan gym- ydogion caredig rhoddent i mi luoedd o gynghorion; ond y cwbl yn syrthio yn fyr o symud y drwg. O'r diwedd, dy- wedodd rhywun wrthyf am fyned i'r "Tarkish Baths" i Ferthyr, a phendor- fynais inau fyned; ac yn wir, pan ddy. wedais hyn wrth fy ngwraig, ataliodd ei dwylaw ar haner golchi y llestri te, a safodd yn eyth, gan edrych arnaf, a dy- wedai, Wel, dyna ddiwedd arnat ti Ocheneidiai yn ddwys, a dywedai dra- chefn, Wela i mo honot ti mwyach yn fyw! Ya wir, fechgyn, yr oedd fy Egwefus isaf inau yn dechreu hongian tipyn er- byn hyn. Yna ail feddyliais nad oeddy Turkish Bath wedi ei sefydlu i ladd dynion Ond un boreu, dyma fi ymaith gyda'r tren tua Merthyr, a dechreuais holi am y lie: o'r diwedd dyma fe. Go- fynais i'r dyn os oeddwn yn iawn. Dy- wedai y llywydd fy mod, ac arweiniodd fi i ystafell eang i ddiosg fy nil tad, a'm parotoi i'r pur dan. Yn awr yr oeddwn yn deohreu cofio geiriau y wraig, sef marw; a'm dysgwyliadinau oedd gwella ar unwaith. Ond cafodd hi a minau ein twyllo,—ni chef&is fy lladd na'm gwella y tro cyntaf. Cefais bedwaria^ da; ac yna troais adref i ddweyd wrth fy ngwraig fy mod yn fyw; a chadwodd y bath y boen oedd yn fy nghefn yn private property iddo ei hun. Diolch yn fawr iddo. Ond nid oedd y cluniau yn hollol rydd eto. Yr ail wytbnos ymwelais a'r lie dra. chefn, a chef ais fyned i'r patent stove gan Mr- Atkins, yn mha un y cefais drwyth- iad rhagorol. Fel hyn, ar ol wyth bath, yr wyf yn hollol rydd oddiwrth boen ag oedd yn arfer fy mlino yn ddrwg. A'r cynghor wyf yn roddi i'm cydweithwyr a phawb yw, peidiwch a chymeryd o drwyth sebon meddal, na dim o'r cyfryw beth, ond rhoddwch bruvyf teg, a chyffes o wirionedd noeth, ar y lie uchod, os yn cael eich blino gan ryw auhwylderau o'r fath. [TALCEN SLIP.) Well done Twrci,—ar ol Wyth waith bobi; Diolch yn fawr i ti Am symud fy nolur i. Cendl. THOS. THOMAS

DARGASFYDDIAD ERCHYLL MEWN GORSAF RHEILFFORDD. Nos Lun diweddaf, yn un o closets y rheilffordd yn Sheffield, deuwyd o hyd i w^ddiliion plentyn deg mis oed. Yr oedd v breichiau a'r coss iu yn eisiau. | Dydd Llun diweddaf, boddodd tri dyn i u nc tra yn ymd, ocbi yn 8outherndowa Y mae ynymddatsgos eu bad wedi nofio allan yn rhy bell, ac wedi methu dy- J cLwe'yd.

igion melldigant hwy ef yn oes oesoedd fel yr anghymwysaf o bawb i fantoli. Gwelais wr arall etoynbarnn bechgyn y rhyddieithol. Gwr tal, heini yr olwg, ac yn wr heb fod a golwg nervous iawn arno. Y mae y gwr yma yn esgyn i'r lie sanctaidd bob Sabboth mewn man enwog tua milldir i'r gogledd o'r dref. Yno y bydd ei braidd yn pori, ac yn tori eu syched o'r aberoedd bywiol y cyfeirir hwynt atynt gan y bugai). Gwelais hefyd arweinydd, fel ei gelwir, sef gwr yn introduaio gwaith y cyfarfod i sylw yn daclus a threfnus. Gwr bychan oedd hwn eto, ond bywiog, smart. cy- mhwys i'r gwaith. Y maeefeyngelfydd yn y Siesonaeg fel yr hen Omeraeg. Yr wyf yn delill fod yr eisteddfod hon yn un ■> lewyrchus ac yn talu ei ffordd yn dda. Gwelais hefyd eisteddfod srall yr un dydd yn y Farchnadfa, sef Eisteddfod y Bycicles! Cato ni, dyma beth newydd Diau y derfydd Eisteddfod y Ceffylau yn fuan, a daw'r pathau estronol a thramor- aidd yma i'w He. Dyn yn marchogaeth dwy olwyn, un fechan ac un fawr. Yr oedd amryw yn ymgeiswyr yn y gys- tadleuaeth hon; ond yn hon, fel ar Olympia, nid oedd un yn enill, a llawer yn colli. Gwelais hefyd wyr traed yn rhedeg am y goron flodau fel pe bae, ac yn gwneud arddangosiad da iawn. Yr oedd yn yr eisteddfod hon lawer o amryw- iaeth. Bu y rhedegfeydd a'r neidio mewn bri gan yr hen Gymry cyn yma, ac y mae yn ddiamheu yn ymarferiad corfforol da iawn; ond gwell genyf fi yr ymarferiad arall, sef yr eisteddfod gyntaf. Rhodder ar hono fri, a'r bri blaenaf, ac i'r ail yr ail fri. Gwelais hefyd yn yr olaf daflu y goetan, neidio, a cherdded, a hyny am wobrwyon canmoladwy. Dyna gerdded milldir! Y goreu yn cael pum' punt! Dyna wobr dda iawn, a'i henill mewn tua deng mynyd, pan y rhaid i ymgeiswyr yr eisteddfod arall weithio am fisoedd, ac wedi hyny, colli efallai am lai o wobr na roddir yn yr ail eisteddfod. Da yw cystadlu, a da pe byddai llai o ymgecru a diraddio beirniaid yn nglyn a hwynt. Da hefyd pay gwagheid llawer ymgeisydd o wynt mewn eysylltiad a'r eisteddfodau yma. Dyna Eisteddfod Aberdar a'r Duchangerdd. Y mae yr holl ysgrifenu yn nglyn a hon yn ddigon i godi cyfog ar ddyn. Pa eisiau anfon y cyfansoddiadau i Hiraethog a Gwalch- mai pan oedd Islwyn, y beirniad cyflog- edig, wedi eu barnu? Yr wyf yn ystyr- ied hyn yn gam a sarhad ar y bardd trylen Islwyn i wneud y fath beth. Y mae yn amlwg fod toraeth o hunanoldeb wrth wraidd yr ymddygiad hwn. Dyma. bethau eisiau eu nithio, a gorea i gyd pa gyutaf. Caf air eto ar hyn. AKTHKOPOS.