Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
9 articles on this Page
LUTHER.
LUTHER. DYWEDODD De Vio y caffai gwrthwyn- ebwyr yr Eglwys ddyoddef. Ar fy- gythion o'r fath y mae y Babaeth wedi ymddibynu erioed. Y pwynt nesaf yn y ddadl oedd yr angenrheidrwydd am ffydd yn y der- bynydd, i wneud sacrament yn fendith. Dyfynodd Luther lawer o ysgrythyr- 11 ri au i brofi ei bwynt, fod yn rhaid cael ffydd. Diystyrodd De Vio yn wawdlyd yr adnodau a goffaodd Luther. Yr oedd un o'r Italiaid, meistr y seremoniau yn y llys, ar dan, eisiau siarad, wrth weled penderfynoldeb Luther yn ei atebion. Ond ffrwynodd De Vio dafod yr Italiad digllon. Gorchymynodd iddo mewn modd garw i fod yn ddystaw. Bn dan orfod ym- adael ar llys o dan gerydd. Luther a ddywedodd "Os gellir dangos fy mod i allan o fy lie ar bwno maddenantau y Pab, yr wyf yn barod i dderbyn addysg, ond ar bwnc ffydd nis gallaf ildio i'r graddan lleiaf, heb wrthod Iesu Grist, Nis gallaf—a thrwy ras Dnw yr wyf yn penderfynu—na ildiafbythungronynyn y mater hwn." De Vio yn declireu myned yn ddig- Uon, a ddywedodd, Pa un a wnewch neu peidio, rhaid i chwi dynu yr erthygl yna yn ol heddyw, neu ynte ar yr erthygl yna yn nnig, myfi a wrthodaf, ac a gondemniaf eich holl athrawiaeth chwi." Luther a atebodd, "Nid oes genyf un ewyllys ond ewyllys Duw. Gwnaed efe fel y gwelo efe yn dda a myfi. Ond pe byddai genyf bed war cant o benau, byddai yn well genvf eu colli i gyd na thynu yn ol y dystiolaeth yr wyf wedi ei dal o blaid y ffydd sanctaidd Grist- ionogol." De Vio. "Ni ddaethum i yma i ddadlen a cltwi. Tynwch yn ol, neu parotowch eich faun i ddyoddef y gosp a deilyngwch," Gwelodd Luther nad oedd yn bosibl terfyna y mater trwy gydymgynghor- iai a De Tio, yr hwn a eisteddai o'i ttmea fel y P..1t ei hun. Meddyliodd mai y ffordd oreu fyddai iddo ateb y Cardinal De Tio mewn ysgrifen. Fel hyny c&ffai ereill weled pa un o honynt eeü ). ei Ie. Dangoeodd Luther duedd i fnadael a'r llys. Ar hyny gofynodd Be Ti» idd., "A ddymunech chwi i mi reddi fcrwydded o daith-nawdd i chwi fpted i R*fain ?" QweMd Luther mai amean y cynyg itwm oedd fr Pab a'i gardinaliaid gwaedlyd gad eyfle i roddi terfyn ar ei h«e«U. As er i De Vio roddi y cynyg idde lawer jwaith, gwrthododd ef yn beaderfynol Wrtk fyned o'r llys aeth yr Italiad digofas ar Luther, heb yn wybod i De Vig, er ei fod wedi cael ei geryddu ganddo am ymyraeth a'r ddadl, a de- dhreuodd roddi ei dwyll-resymau i Luther fel yr oedd efe yn cerdded allan. Ond atebodd efe y dyn ffol ag un o'i frawddegau gwawdiol llosgadwy, y rhai oeddjnt wrth law ganddo bob amser, fel yr aeth y ffolyn yn ol o dan gywil- ydd. Teimlodd Luther nad oedd De Vio yn meddu fawr o allu i ddadleu yn Bghylcn Critionogaeth. Yr oedd ymddangosiad mawreddog a boneddigaidd Luther wedi effeithio yn fawr ar De Vio a'i holl lys. Dysgwyl- iasant hwy weled mynach gostyngedig, ofhm Yn lie hyny gwelsant ddya o ysbryd annibynol, doctor goleuedig, yn gofyn am biofion yn erbyn ei osodiadau, y rhai a fedrai efe ea cadarnhau a rhesymau nas gellid eu gwrthwynebu. Pan aeth Luther yn ol i fynachdy y Carmeliaid, cafodd yr hyfrydwch o weled ei g-yfaill galluog Staupitz, yr hwn ddaefchai i ymweled ag ef. Cofleid- iasaafc eu gilydd mewnanwyldeb, mewn awr o berygl mawr ar Luther. Ofnai Staupitz y canlyniadau yn ddirfawr. Cynghorodd Luther i anfon ei ateb i De Vio mewn ysgrifen. Ac i'r dyben o osod Luther yn rhydd i wneud fel y mynai, ac i ryddhau yr urdd fynachol, ar ba un yr oedd efe yn ben, o bob gwaHhos condemnid Luther, yr hwn befyd a berthynai iddi, rhydd- haodd ef oddiwrth ei haddunedau hi yn ol deddf seremoniau yr urdd, sef urdd yr Augustiniaid. Teimlodd Luther fod yr urdd a ddewisodd efe yn ngwres sel ei ieuenc- tyd yn ei wrthod ef. Yr oedd ei hen amddiffynwyr yn ei adael yn agored i'w elynion. Ceisient gadw cnawd diarcholl ar gost archolli eu cydwybodau. Llanwyd ei ysbryd a thrallod unigedd, digyfaill daearol. Ond angofiodd fod ei Dduwa'i Waredwr anfeidrol ganddo yn "gyfaill yn glynu yn well na brawd." Cyfododd ei feddwl o laid ei siomedig- aeth mewn dynion at addewidion an- mhrisiadwy y "Cyfaill sydd gan mil gwell na mam na thad." Clywodd ef yn dweyd "Ni'th roddaf i fyny, ac ni'th lwyr adawaf chwaith." Gadawyd Iesu eihunan, co o'r bobl nid oedd neb gydag ef. Sathrodd y gwinwryf ei hunan." Meddai Paul, "Yn fy ateb cyntaf ni safodd neb. gyda mi, eithr pawb a'm gadawsant. Eithr yr Arglwydd a saf- odd gyda mi ac a'm nerthodd" (2 Tim. iv. 16, 17.) Yn unig y bydd y Crist- ion yn y cyfyngder mwyaf pwysig, yn ei ymdrech a brenin y dychryniadau. Ond dywed efe yn yr olwg ar y cyfyng- der hwnw, gyda golwg ar bresenoldeb Duw, "Nid ofnaf niwaid, canys yr wyt ti gyda mi." Yr oedd teimlad byw llywodraethol Luther, fod Duw gydag ef, yn ei wneud yn gawr yn ngwyneb holl allu y Bab- aeth yn ei erbyn, ac yn ngwyneb fod ei gyfeillion goreu a mwyaf mynwesol, oddiar eu hofnau, yn ei adael wrtho ei hun i gael ei draflyncu gan ei elynion. Ond angen dyn yw cyfleusdra Duw bob amser. "Tad yr amddifaid yw efe." Nid yw cyfeillgarwch dynion a ofalant fwy am gadw croen cyfan na chydwybod lan yn werth i neb drallodi yn nghylch ei absenoldeb. Dedwydd yw y dyn sydd yn cael ei gysuron o "ffynon y dyfroedd byw," pan y mae dynion yn mhob man wedi profi eu hunain yn "bydewau toredig, y rhai na ddaliant ddwfr." Er y cwbl, dian fod Staupitz yn barod i wneud yr oil a allai, gan gadw ei ddyogelwch ei hun, i ddyogelu bywyd Luther, oblegyd yr oedd yn teimlo yn wir gyfeillgar tuag ato. Dywedodd wrth De Vio fod yr ym- herawdwr wedi rhoddi taith-nawdd i Luther, ac am iddo ofalu peidio gosod un gosp arno. Atebodd ynteu yn ddigllon, "Myfi a gyflawnaf orchymyn- ion y Pab." A dian mai lladd Luther oedd yr hyn a orchymynwyd gan y Pab. Aeth 11awer o'i gyfeillion dylanwadol gyda Luther i lys De Vio y diwrnod canlynol. Yr oedd yno gydag ef swyddogion o dan awdurdod yr Elector i weled ei fod mewn dyogelwch. Yr oedd Duw yn gofalu am dano trwy nn "moddbn tra y byddai un arall yn di flanu. Pan yr ymadawai rhai cyfeill- ion caffai ereill gwell na hwynt. Proffwydi gau yw llawer o'n hofnau ni. Dywedodd Staupitz wrth Luther am gymeryd calon, am mai "yn enw yr Arglwyddlesu Grist" yr oedd efe wedi dechreu y ddadl. Yr oedd yn y llys lawer o enwogion i glywed tystiolaeth Luther. Yr oedd efe wedi ei pharotoi hi mewn ysgrifen. Ac efe a'i darllenodd hi mewn llais uchel yn nghlywedigaeth De Vio. Cawn weled eto beth oedd hi, "os yr Arglwydd a'i myn."
CYFLAFAN ERCHYLL DOLAU-i COTHI.i
CYFLAFAN ERCHYLL DOLAU- COTHI. DYDD Sadwrn diweddaf taflwyd swydd Caerfyrddin i ddychryn pryderus gan y newydd calonrwygol fod y Cymro gwladgarol, Mr. Johnes, Dolaucothi, a'i ferch wedi eu llofruddio. Y mae y ffeithiau yn fyr fel y canlyn Priododd merch henaf Mr. Johnes ag un Cadben Cookman, boneddwr o'r Iwerddon, ac yn eu gwasanaeth hwy yr oedd Gwyddel o'r enw Henry Tremble, yr hwn wedi iddo ddyfod i Gymru a ffurfiodd gyfeillach ac a briododd a merch i amaethwr parchus yn y gy- mydogaeth, o'r hon y cafodd chwech o blant. Y mae yr henaf o honynt (merch) yn 14 mlwydd oed. Ond o herwydd rhyw eiddigedd diachos a lochesai yn ei fynwes, ymddengys mai lied anghysurus y treuliai ei fywyd II priodasol. Er marwolaeth Mr. Cook- man, yr hyn a gymerodd le oddeutu deng mlynedd yn ol, preswyliai Mrs. Cookman gyda ei thad yn Nolaucothi, ac yn unol a dymuniad ei phriod ym- adawedig, cadwodd y dywadedig Trem- ) ble yn ei gwasanaeth; ond o herwydd rhyw reswm, nid oedd Mr. Johnes yn ) hoff iawn o'r Gwyddel, a'r canlyniad fu iddo gael rhybudd i ymadael a'r lie, yr hwn rybudd a ddaeth i derfyniad dydd Sadwrn diweddaf. Ymddengys dydd Sadwrn diweddaf. Ymddengys fod hyn wedi effeithio yn drwm ar ei feddwl, ac i ychwanegu ei ddigofaint, gomeddodd Mr. Johnes a rhenti tafarn- dy o'r enw Dolaucothi Arms iddo, ana y rheswm, fel y dywedodd wrtho, oedd yn ddyn cymhwys i gadw tafarn- dy, a'r canlyniad fu i'r llofrudd creulon, boreu dydd Sadwrn diweddaf, fyned a'i. ddryll dau faril yn llwythog i hqte.8 Dolaucothi, He y canfyddodd y feoli- eddwr parchxis^n ei ddarllenfa, ^'i saethodd ef yn ei gylla. Wedi hyny, rhuthrodd allan, a chyfarfyddodd a'i feistres ieuanc, Mrs. Cookman, yn y passage, a saethodd hithau ac wedi saethu tri o ddewisol gwn ei feistr, aeth tua Dolaucothi Arms gyda'r bwr- iad o ladd y deilad newydd ond yn ffodus yr oedd y boneddwr hwnw wedi myned oddicartref, a methoddymwrdd- wr yn ei amcan mileinig yno. Cyfeir- iodd ei gamrau tna'i gartref yn nesaf, a bygythiodd amryw bersonau ar y ffordd. Yr oedd dau o heddgeidwaid ar ei ol erbyn hyn, ond bygythiai gymeryd ymaith fywyd y cyntaf a feiddiai neshau ato. Aeth i'w dy, a saethodd ei hun yn farwol gyda'r un offeryH ag y cyflawnotid yr erchyllwaith blaenorol. Bu Mr. Johnes farw yn mhen dwy awr wedi iddo gael ei saethu, ar ol dyoddef y poenan mwyaf J arteithiol. Y mae Mrs. Cookman yn J fyw, a da genym ddeall fod gobaith am ei hadferiad. Yr hyn oedd Alaw Goch i Aberdar, a'r hyn yw Arglwyddes L!anofer i sir Fynwy, oedd Mr. Johnes, Dolaucothi, i sir Gaerfyrddin, fel noddwr mawr ein hiaith, ein lienyddiaeth, a'n cenedl. Ganwyd ef yn y flwvddyn 1800, felly yr oedd yn 76 mlwydd oed pan y cyfar- fyddodd a'i angea. Cafodd ei ddysg- eidiaeth yn Brasenose ac Oxford, lie y graddiwyd ef yn B.A. ac MA. Galwyd ef i'r bar yn y flwyddyn 1832, lle y dadblygodd aliu a ruedr. tubwnt i'r cyffredin. Dyrchahvyd ef yn t'arnydd Llys y Man Ddyledion yn y flwyddyn 1847. Cynwysai ei gylch sir Benfro, sir Gaerfyrddin, a rhanau o Foraranwg. Efe hefyd oedd cadeirvdd y Quarter Sessions yn N ghaerfyrddin, allanwodd amryw swyddi pwysig ereill rhy luosog i'w henwi yn bresenol. Yr oedd yn Rhyddfrydwr trwyadl ac yn Gymro diledryw. Siaradai Gymraeg a phawb fedrent siarad Cymraeg ag et. Ac am ei ostyngeiddrwydd a'i haelioni, yr oedd yn ddiarebol, efe a'i deulu parchus, fel y sylwai un o'n papyrau dyddiol am dano, mai o'r braidd na addolai tylodion y cymydogaethau ef gan gymaint eu serch angerddol tuag ato. Y mae yn liawddach i'r darllenydd ddychymygu nag i mi geisio desgrifio y galar dwfndreiddiol a deimlir ar ei ol, a'r digofaint angerddol a deimlir at y brad-lofrudd atgas a mileinig a dywaUt- odd y gwaed gwertbfawr ac anwyl.
—♦ Y RHYFEL DWYREINIOL.
— ♦ Y RHYFEL DWYREINIOL. MEWN adroddiad o eiddo Prif Wein- idog Serfia at gwnrychiolwyr- y gallu- oedd tramor yn Belgrade, mewn cy- sylltiad a chreulonderau y Tyrciaid, efe a ddywed fod y fyddin Dyrcaidd wedi llosgi ac ysbeilio y wlad o'i blaen, er na chynygiodd y boblogaeth Serfiaidd yr un gwrthwynebiad iddi yn un ftian. Fod yr holl bentrefi ag yr aeth y Tyrciaid drwyddynt wedi eu gwneud yn lludw, ac eglwysi wedi eu tan- belenu. Hysbysiad swyddogol o Gaercysten- yn a ddywed mai y gwirfoddolwyr a wnaethant y galanastra hyn; ond yn gymaint ag nad oes magnelau gan y gwirfoddolwyr, y mae yr esboniad yn syrthio i'r llawr, a'r ffaith yn aros fod yn rhaid mai catrodau Otomanaidd a'u swyddogion sydd wedi gwneud yr ym- osodiad ar yr eglwysi. Dywed hefyd nad yw y catrodau Otomanaidd chwaith yn cyfyngu eu hunain at losgi a dinystrio, ond mewn fewer amgylchiad cariant ymaith fe- nywod a merched, tynged y rhai sydd yn anhyshys. Hefyd, nad yw y Tyrciaid yn un man wedi cyduno i gladdu y meirw, ond yn hytraeh eu gadael ar y maes heb eu claddu; tra yr ysbeilir hyd yn nod y rhai sydd heb farw, ond a adewir i drengu ar y maes. Oddiwrth y newvddion diweddaraf* dywed un fod ymosodiad egniol wedr cael ei wneud ddydd Sul diweddaf ar y Serfiaid diachefti, pryd y cawsant eu hollol orchfygu. Arall a ddywed fod y Tyroiaid, er yn rhifo 40,000 o wyr, wedi methu syflyd y Serfiaid yn amddiffynfeydd Alexi- matz, er wedi ceisio at hyny am dri diwmod yn olynol ond o'r ochr arall, fod y Tyrciaid wedi gorfod encilio o le neu ddau ag oeddynt wedi eu meddianu yn flaenorol. —
YR YSTORM,
YR YSTORM, Mae yn debygnawelwyd y fath ystorm o fellt a tharanan yn nghof neb sydd yn fyw, a'r hon a gymerodd le yn Ne- heudir Cymru ddiwedd ar wythnos ddiweddaf. Oddeutu haner awr wedi saith o'r gloch nos Ian, tarawodd mellten yr Oaklands, preswylfa Mr. J. H. Hollier, yn ngwaelod Aberaman, Aberdar, ac er pjb ymdrech a wnawd, methwyd cadw yr adeilad rhag ei lwyr ddinystrio, ft'l nad oes dim yn aros ond y muriau llwmion. Oddeutu wytb. o'r gloch nos Sadwrn tywalltai y gwlaw mor ofnadwy ar y mynydd rhwng Merthyr ac Aberdar, res cario miloedd o lwythi a laid a cheryg at enan y tunnel sydd rhwng y ddau Ie, a.'r fath oedd y gronfa yn ochr Merthyr fel y gorfuwyd atal y peiriant a'r gerbydres yn ngenau y tunnel, ac o'r braidd y gallodd yr ugeiniau teith- wyr ddianc rhag cael eu boddi. Y mae y teithio wedi ei atal byth er hyny trwy y tunnel. Yn Mynyddislwyn, ddydd Sadwrn diweddaf, lladdwyd bnwch ragorol i Mr. Howell Howells, Danyderi, gan fellteo.
[No title]
UN nosou yr wythnos ddiweddaf, yn Tatf street, Pontypridd, syrthiodd hen wr o'r enw Mathews, 77 oed, mewn modd anesboniadwy trwy ffenestr ei ystafell wely i'r heol. Derbyniodd y fath niweidiau fel y bu farw yn fuan wedi hyny.
.. TREORCI.
TREORCI. DYDD Sadwrn diweddaf, cynaliodd Cyf- rinfa T. ab Dewi, yr hon a gynelir yn y Cardiff Arms Hotel, ei gwledd flynyddol am 11 o'r gloch. Daeth nifer luosog o'r aelodau yn Dghyd; ac wedi derbyn yr arian, ffurfiwyd yn orymdaith drefnus drwy y He. Yn blaenori y fyddin oedd yr hen If or Hael ei bun mewn gwisg hollol Gymreig, sef yr hen frawd Rhys Lewis. Yn nesaf yr. oedd seindorf pres Llwynypia yn chwareu nes oedd y cwm yn diaspedain. Wedi bod allan am ryw ddwy awr yn gorymdeithio, dyclwelwyd yn ol i ystaf ell y gyfrinfa, lie yr oedd gwledd ragorol wedi ei pharotoi gan Mr., a Mrs. Evans. Wedi i bawb gael eu di- wallu a'r danteithion hyn, symudwyd y byrddau er cael gwledd i'r meddwl. Gosodwyd y brawd J. Defyn Jones yn yr uwch-gadair, a'r brawd Benjamin Davies yn yr is-gadair, a chawsom an- erchiadau hynod bwrpasol ganddyct. Yna cafwydareithiau brwd gan y brodyr W. Phillips, W. Jones, D. Miles, a M. Davies. Cafwyd anerchiad barddonol gan Dewi Araul, a chan ddigrifol gan W. Phillips. Cafwyd caneuon taraw- iadol hefyd gan Enoch Davies, David Davies, David Miles, ac amryw ereill. Llwydd i Iforiaeth fyned rhag ei blaen. IFoR GOCH.
CWMFELIN. ^
CWMFELIN. CYNALIODD Cyfrinfa Gwenynen, yn y lie uchod, ei chylchwyl flynydd^yn ngwesty Mr. B^^owedj^ Jfc^ilway I^B«dMaog Isaf, dydd Awst49eg. Wedi ymdrin a gMhanol fatserion y gym- deithas yn y oftreu, aethpwyd yn orym- daith trwy y níé, yn cael eu blaenori gan seindorf pres y Deri, ac aethpwyd i yggoldy Eglwys y plwyf, l|e y cawsom ein ihffitcjiegu ag anerchiad pwrpasol gan S. Rees (Cymro Coch.) Wedi hyny, i^chwelasom i'r gweaty i ^ynhau o'r wledd ddarparedig, yr hon oedd yn wir dda, ac yn deilwng o glodi Mr. a Mrs. Howells. Terfynwyd yn brydlawn, ac aeth pawb adref wedi eu llwyr foddloni. H. POWELL.
AT LOWYR CASTELLNEDD.
AT LOWYR CASTELLNEDD. MRI. GOL. Y n ol tystiolaeth amryw o'r glowyr uohod, yr wyf yn cael fy nghyhuddo o fod yn awdwr y Uythyrau o dan y ffngenw "U ndebwr;" mid yr wyf yn tyatio ar g'oedd gwlad, ac ant i chwithan gyhoeddi yn y DAHIAN, nad oes a fynwyf yn y byd a hwynt. LEWIS JENKIBS. [Nid oes a fyno Mr. Jenkins a Uitk "Undebwr" o gwbl; gaa hyny, 11. fydded i neb ei g%mgyhuddo.—GOJU.]
TONGWYNLAIS.
TONGWYNLAIS. Cynaliwyd eisteddfod yn nghapel Beth. esda, yn y lie uchod, dydd Lluu, y 14eg cyfisol. Llywydd, y Parch. J. W. Mor- ris. Beitniad y canu, y traethawd, a'r adrodd, Mr. D. L. Jones [Cynalaw], Briton Ferry. I ddechreu cafwyd an- erchiadau gau ddau o'r beirdd. Yna can agoriadoi gan Mr. D. Davies, ysg lfeistr. Adrodd y "Dymhestl," i un dar; 15 oed; goreu, W. E James. Adrtidd" Deserve itgoreu Harry Edwa ds. Araeth, "Y Wenynen," ud ni chawsom euwy budd- ugol, Canu Y Card( Dyn," gan Alaw Ddu; gOTen Eh--dydd (i-iftn Afiin. Dechreuw^d cyfarfod 6 o'r gloch trwy i Ehedydd Glill Afan gtlIU can ac an- erchiad b-ir.idonol gan bwihm Pdu o Went. A ir-.idd "Betv s Fountain," i un dan 15'o^d; cydfuddngol, A. Morgan a, D. Fa rr. I'? pa. ti o 12 a ganont yn oreiz "Cymru gwlad ein tadau;" go eu, John Howells a'i barti. Darllen ce'ddoriaeth. ar y pryd, o' d neb yn deilwng. Y goreu ar y tra- thawd a'r ysgrifenu ydoedd Alaw Dalais. Ad odd "Y Sidydd;" goreu Gwilym Ddu o Went. I'r hwn dan 14 09d Ii. garlO ya oreu I left it all with Jesusbuddugol, S. Howells. Canu y Sole B&ss, "The trumpet shall sound;" goreu, LI w Myr..vy. Araeoh ddifyfyr, "Alch,' orit4 ni dde-dlodd neb v testyn. Canu cora* K Tevrnasoedd y Ddaear;" buddugol, (Jo 'roll¿wynlais, dan ar- weiniad Mr. J .hv H welJs. Canodd Miss? H. Davies, o B -if^sgui Cymru, dwy gan yn ardderchog. U. 0