Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
8 articles on this Page
LUTHER.
LUTHER. AETH Luther yn mlaen yn ei daith brydems ar ei draed, a chyrhaeddodd Huremberg. Gan ei fod i sefyll o flaen un o dywysogion yr Eglwys, meddyliodd y byddai yn iawn iddo ymddangos mewn gwisg addas. Yr oedd ei got ef ei hun wedi myned yn hen, ac wedi gwaethygu ar ei daith. Benthyciodd got gan ei gyfaill ffyddlon Weneeslas Link, pregethwr yn Nurem- berg. Yr oedd ganddo ef lawer o gyfeillion yno, y rhai a roddasant gysur mawr i'w ysbryd ef. Ond yr oedd yno rai gwangalon, y rhai a geisiasant ei ber- swadio ef i beidio myned i Augsburg. Dywedai yntau, Yr wyf yn pender- fynu myned yno. Y mae Crist yn teyrnasu yn Augsburg. Byw fyddo Crist. Marw fyddo Luther. Dyreh- afer Duw fy iachawdwriaeth. Fare- well! Daliwch at y ffydd. Rhaid i ni gael ein gwrthod gan Dduw, neu gan ddyn; ond gwirionedd yw Duw, eelwyddwr yw dyn." Dyma ei eiriau ar y pryd mewn Ilythyr at gyfaill. Nid oedd Link a mynach arall yn foddlawn gadael i ilutber. fyned tuag Augsburg wrtho ei hun, i wynebu y eryglon oedd o'i flaen. Gwyddent ei fod ef yn benderfynol iawn, ond yr oeddynt yn ofni na byddai ei ddoeth- ineb yn gyfartal i'w wroldeb. Pender- fynasant fyned gydag ef. Pan yr oeddynt o fewn pymtheng milldir i Augsburg, cafodd Luther boen mawr yn ei gylla, a achoswyd gan flinder y daith a phryder ei feddwl. Diau ei fod-yn teimlo yn debyg i Paul, Yn mhob peth yr ydym yn gystudd- iol, ond nid mewn ing; yr ydym mewn eyfyng-gyngor, ond nid yn ddiobaith yn cael ein herlid, ond heb ein llwyr adael; yn cael ein bwrw i lawr, eithr heb ein difetha." Meddyliodd Luther fod angeu wedi ymaflyd ynddo. Ofnodd ei ddan gyd- ymaith y buasai efe yn marw. Hur- iasant wagen i'w gario. Qyrhaeddasanfc Augsburg Hydref y 7fed, 1518. Aethant i fynachdy yr Augustiniaid. Yr oedd Luther yn flinedig law*, ond ymadnewyddodd yn luan. Yr oedd bywiogrwydd ei ysbryd fa eynal ei gorff gwan i iyny. Ys- bryd dyn a gynal ei glefyd ef." Dymnnodd Luther i Link fyned i hysfcysu llysgenad y Pab, De Vio, ei fod ef wedi cyrhaedd Augsburg, S'i fod yn barod i ymddangos ger ei fron pry* bynag y gwelai efe yn dda' alw am dano. Derbyniodd De Vio y new- ydd gyda llawenydd. Llawenydd y New oedd hwnw, wrth weled fod ei ysgiyfaeth o fewn cyrhaedd ei balfau, i oedd Prif Ficer urdd fynachol Lu- fiier, sef Staupitz, am gael ei weled mor gynted ag y deuai efe i Augsburg. Anfonwyd ato ei fod wedi cyrhaedd yno. Erbyn y boreu, Hydref 8fed, yroedd Luther wedi dadluddedu ac ymfywiogi. Dechreuodd ystyried ei sefyllfa ddy- eithriol yh ymyl yr awdurdod oedd yn eeisio ei einioes, fel oen yn syllu ar y blaidd qdd yn myned i'w larpio. Ymostyngodd i ewyllys Duw. Cyn ymddangos o flaen De Vio, yr hwn a gyfenwid Cajetan, daeth ato foneddwr o'r llys Rhnfeinig, cydymaith i De Vio, o'r enw Urban. Anfonodd De Vio ef at Luther i chwilio ansawdd ei feddwl ef, ac i'w barotoi i wadu ei gyffes yu erbyn Pabyddiaeth. Proffes- odd Urban ei fod wedi dyfod ato o hono ei hun, a'i fod yn teimlo yn gyf- eillgar at Luther, fel un oedd yn wrth- ddrych ffafr Elector Saxony. Cynghor- odd Luther i ymgymodi a'r Eglwys. Ceisiodd Luther gyfiawnhau ei hun; ond dywedodd Urban, yr hwn a gyf- enwid Serra Longa, wrtho, am iddo ochelyd ceisio cyfiawnhau ei hun. Meddai efe, Afentrwch chwi ddadleu a chenad y Pab ? Atebai Luther, "Os gall efe fy argyhoeddi fy mod wedi gwyro, ildiaf." Ar hyny dywedodd Urban bethau echrydus yn ngolwg Luther. Dywed- odd wrtho y gallai dyn amddiffyn cel- wydd os gallai gael arian am wneud hyny; fod yn rhaid peidio dadleu yn y Prifysgolion yn nghylch awdurdod y Pab; ae y gallai yPab newid un erthygl yn y ffydd pryd y mynai! Gwelodd Luther mai ffugiol oedd iaith hynaws Urban, ac ymataliodd oddiwrth ddweyd ei feddwl wrtho. Dywedodd yn fyr ei fod yn barod i ymostwng i lysgenad y Pab, os oedd efe wedi gwyro. Llawenychodd Urban wrth hyn. Ond ni wyddai fod ei fwn- gleriaeth ef yn yr ymddyddan a Luther wedi rhoddi calon yn y diwygiwr mawr. Barnodd efe, os oedd Urban yn engraifft o allu Ilys y Pab i ddadleu ag ef, y gallai efe gael buddugoliaeth hawdd arnynt. Yr oedd cynghorwyr dinasol Augs- burg, i ofal pa rai yr oedd yr Elector wedi rhoddi Luther, yn awyddus am gael ei weled. Er mai mynach tlawd oedd efe, cafodd wahoddiad i eistedd wrth fwrdd un o brif foneddwyr y ddi- nas, a hyny yn- ami. Yr oedd pob gradd am gael siarad a'r dyn hynod oedd wedi cynhyrfu holl Germani. Rhyfeddodd mawrion y ddinas ei fod wedi cyrhaedd yno yn ddyogel heb daith-nawdd (safe-conduct), Dywed- asant wrtho am beidio ymddangos ar un cyfrif o flaen De Vio heb drwydded taith-nawdd. Ystyriai efe nad oedd eisieu. Ond yr oeddynt hwy efallai yn gwybod am orchymyn gwaedlyd y Pab yn ei gylch. Dywedasant wrtho fod yr Elector wedi ei osod ef yn eu gofal hwy, y dylasai efe ufyddhau iddynt, a gwneud pob peth a geisient. Awgrymasant na ddylasai efe ymddiried ei fywyd yn I llaw yr Italiaid Pabyddol. Rhoisant ddeall iddo ef fod llawer o foneddwyr uchel yn bleidiol iddo, ac y gallent hwy gael trwydded amddiffynol i'w fywyd ef gan yr Ymherawdwr. Gyda hyny dyma Urban yn dyfod i'w wysio o flaen De Vio. Dysgodd ef pa fodd i ymddangos o'i flaen, fod yn rhaid iddo ymostwng a'i wyneb ar y llawr, &c. Dywedodd Luther wrtho fod ei gyfeillion wedi ei gynghori i gael trwydded taith-nawdd cyn myned o flaen De Vio. Goehelweh," ebe Urban, i ofyn am y fath beth. Nid oes ei eisieu. Os gofynweh am un, chwi a ddistrywiwch y cwbl." Gwir oedd hyny, oblegyd buasai hyny yn difetha cynllun y Pab i'w ladd ef. Dywedodd Luther y byddai yr Elector yn sicr o'i feio am anufyddhau i'w gyfeillion yn Augs- burg, pe dygwyddai rhywbeth iddo, heb safe-conduct. Pallodd fyned heb- ddo. Siomwyd Urban a De Vio yn ddirfawr. Meddyliodd Luther wrtho ei hun fod peryglon yn amgau o'i amgylch ef; ond ymddiriedodd ei gorff a'i enaid yn llaw yr Arglwydd. Am dano ef yr oedd pawb yn siarad trwy y ddinas. Ceisiodd amryw o gyf- eillion De Vio ganddo ymddangos ger ei fron, ond ni chredodd eu proffesiadau cyfeillgar. Daeth y drwydded, am safe-conduct Luther, oddiwrth yr Ymherawdwr, o'r diwedd. Ond yr oedd ei feddwl ef yn nghanol y cwbl, er yn gythryblus, yn barod i aberthu ei gorff er mwyn Crist. Sych- edai am weled rhyw gyfaill, yn enwed- ig Melancthon. Ysgrifenodd ei deim- ladau mewn llythyr ato.
-------YR YMGYRCH AFFRIOANAIDD.
YR YMGYRCH AFFRIOANAIDD. Y MAE yn hysbys i'r rhlfu luosocaf o'n darllenwyr fod y gwron John Rowlands, alias Stanley, sef y Cymro o gymydog- aeth Dinbych a ddarganfyddodd yr an- farwol Ddr. Livingstone yn Affrica, wedi cychwyn er's blynyddoedd bellach, gyda mintai gref, i wneud ymchwiliadau new- yddion i ansawdd a daearyddiaeth y cyf- andir mawr Affricanaidd. Y mae yn llawen genym allu hysbysu fod tri o lythyrau wedi dyfod oddiwrtho, yn rhoddi hanes ei anturiaethau perygl us, y rhai a fwriadwn gyhoeddi yn llawn fel y deuant allan. Dechreua fel y can- lyn:— Ynys Mahyiga, tair milldiro Y nys Ram- bireh, Llyn Victoria Niyanza, Gor- phenaf 29ain, 1875. YMDDENGYS fod yr ymgyrch hon a ym- ddiriedasoch i mi wedi ei thynghedu i gyfarfod ag anturiaethau fwy na digon. Pan yr oeddwn yn fachgenyn hoffwn yn fawr ddarllen llyfrau am ddygwyddiad- au a theithiau, yn neillduol y Mayne Reid type, a chanlyn eu lluosog wroniaid gyda dyddordeb mawr drwy eu hamryw- iol anturiaethau; ond er y pryd y'm gorfodwyd yn ddiweddar i actio yr arwr fy hunan, yn fynychach nag y mae yn gyson a meddwl heddychol a noson o esmwythder cysurus—gan nad pa mor ogoneddus yr ymddengys ar bapyr- gellwch gymeryd fy ngair y byddai yn llawer gwell genyf ddarllen am yr ym- gyrch na chymeryd rhan weithredol yn- ddi fy hun. Wrth gymharu fy nhaith flaenorol i Ujiji a'r daith hon, fe'm gorfodir i gyf- addef nad oedd y blaenaf ond megys chwareu plapt. Pe eawsiti "y dygwydd- iadau yr aethom drwyddynt yn barod eu cofnodi yn fanwl, hwy lanwent gyfr rol fawr, er nad ydym eto ond braidd dechrea ein hanturiaeth. I barhau yn hanes ein taith o Uganda i Usukuma gyda glan orllewinol Llyn Niyanza, ail gychwynaf o'r pwynt lie y terfynais fy llith ddiweddaf—yr Afon Kagera neu y Kitangale. Cawsom ddau gwch perthynol i Mtesa i'n canlyn fel cynorthwy, hyd nes ein goddiweddid gan y Llyngesydd athrod- aidd Magassa gyda'i lynges o ddeg ar hugain yn ychwaneg; a gorphwysasom noson y dydd y gadawsom yr Afon Ka- gera, ar y traeth tywodlyd a llyfn wrth droed y gwastadedd eang Usongoro, wrth y pwynt a elwir Kagya. Yr oedd y brodorion yn gyfeillgar, ac yn tueddu i foi yn lletygar, fel yr oeddym yn rhag- ddweyd yn dda am ein derbyniad ar ein teithian ar hyd gororan Uzongora. Gwersyllasom prydnawn y dydd canlyn- ol yn Makongo, a derbyniasom roesaw ymddangosiadol oddiwrth y brodorion, pob un o honynt, ar ein gwaith yn tirio, yn ddiwyd wrth y gofrchwyl difrifol o sugno pombe, neu gwrw trwy gyfrwng pibellan o wellt hirion, yn gywir fel y mae pobl yn oymeryd sherry cobbler, neu mint julep yn yr Unol Dalaethac. Yr oedd y penaeth yn reelo ychydig fel yr oedd yn dyfod yn mlaen i'm oyfarch, ac yr oedd ei lygaid yn syllu mor ansicr, fel pe yn rhoddi ar ddeall ei fod yn canfod dau ddyn gwyn lie nad oedd ond un. Beth bynag, yr oedd efe a'i bobl o natur dda, ac yn eithaf boddlawn on dyfodiad. Oddeutu deg o'r gloch yn yr hwyr deffrowyd ni on cwsg gan guriadau ffyrnig ar dabyrddau, ac oernadau uchel. Dywedai Waganda mai anrhydedd oedd hyny i'r dyeithriaid gwynion. Nid oeddwn yn ei gredu, ac am hyny gosod- ais fy nynion ar eu gwyliadwriaeth; gorchymynais iddynt Iwytho eu drylliau a'u gosod o dan eu gobenyddau, a gosodais rai fy hunan mewn man cyfleus a dyogel. Gyda'r eithriad o barhad y cynhwrf, beth bynag, ni ddygwyddodd dim trwy y nos; ond ar doriad y dydd cawsom ein hunain yn mhresenoldeb pum cant o ryfelwyr, gyda bwaau, tarianau, a gwaew- ffyn, wedi ymlusgo yn ddystaw at ymyl ein gwersyll, ac wedi ffurfio eu hunain yn haner cylch, i'n hatal i ddianc unrhyw ffordd ond trwy y dwfr. (.Pw barhau.)
* CYFARFOD LLENYDDOL RHONDDA.
CYFARFOD LLENYDDOL RHONDDA. Y buddugol ar yrysgrif ar Ddyrehaf iad Mordecai' oedd Susan. Ymofyned a'r ysgrifenydd.
_____..,,---EISTEDDFOD LLANELLI.
EISTEDDFOD LLANELLI. CYNAIIWTD yr eisteddfod hon yn yr Athenceum, dan lywyddiaeth Mr. W. H. Neville. Y beirniaid oeddynt y Proffes- wr Parry, Aberystwyth; Islwyn, Pont- llanfraith: y Parch. J. Jones, Felinfoel; Mr. J. G. Daw, a Mr. D. Francis, Llan- elli. Wedi cael anerchiad rhagorol gan y llywydd, awd yn mlaen a'r rhaglen. Y peth cyntaf oedd anerchiad barddonol gan Mr. D. Williams, Llanelli; ac yna chwareuwyd Jenny Jones' ar y berdon. eg, gan Master Haydn Parry. Yr hwn a enillodd ar y-Iawysgrifiaeth oedd Mr. Thomas Morgan, Felinfoel. Y nesaf oedd canu yr unawd tenor, Can y Cardotyn.' Cysfcadleuodd pedwar, a'r buddugol oedd Mr. D. Thomas, Llwyn- hendy. Yn nesaf cafwyd beirniadaeth y Proff. Parry ar ddadausoddiant y don 'Llan- gristiolus.' I'r oedd tri o ymgeiswyr, a'r buddugwr oedd Mr. John Harris, Cwmafon. Beirniadaeth y cyfansoddiadau bardd- onol, Sobrwydd,' a'r buddugol oedd Mr. D. Evans, Castell Newydd Emlyn. Ar y gan ddyngarol, Deheufardd, Llanelli; Caleb a Josua,' un a gyfenwai ei hun Fortnnatus oedd y goreu. Yn nesaf, canwyd y triawd, 'Daw bydd drugarog." Cystadleuodd pump parti, ac yr oedd yn gystadleuaeth ra- gorol; ond y buddugwyr oeddynt dri o gapel y Tabernacl. Yr adeg hon gwnaeth Mr. A. K. Co. well Stepney, yr ymgeisydd Seneddol, ei ymddangosiad, ac a eisteddodd yn ochr Mr. Neville, a derbyniwyd ef gyda chy- meradwyaeth uchel. Y buddugwyr ar y darluniau oeddynt y Mri. D. Williams, S. Daw, a R. Ed. monds. Y darlllniau celfyddydol, Mri. G. Daniel. Beirniadaeth y traethawd ar Lanw a Thrai y Mor. Cystadleuodd tri, a rhan. wyd y wobr rhwng J. Davies, Wern, a J. Hughes, Llanelli. Wedi cael ychydig ddifyrwch cystadl- euol ar sillebu, a deuawd ar y berdoneg gan y Proff. Parry a'i fab, cafwyd cys- tadleuaeth ar gann ton ar y pryd, ond nid oedd neb yn deilwng. Canu yr unawd Cryd gwag fy mhlen- tyn yw.' Cystadleuodd pedwar, ond nid oedd neb eto yn deilwng. Y bnddugol ar y Solo Bass oedd R. Hopkins, Llanelli. Y wobr o dri gini am y traethawd ar Fasnach, a ranwyd rhwng Mr. Griffiths, grocer, a Mr. Beresford, Cystadleuodd tri chor ar y ganig, Gwenau y Gwanwyn,' ond cor y Taber- nacl, dan arweiniad Mr. Basset, oedd y buddugol. Yn nesaf, cafwyd y Wenynen Sillebol yn Gymraeg, a'r buddugol oedd Daniel Griffiths. Cystadleuodd tri chwpwl ar y denawd, Y ddau Awenydd,' pryd yr enillodd J. Gilmor a T. Daniel. Ar yr araeth ddifyfyr, y testyn-I Y mynegfys,' W. Jones, Llanelli, oedd y buddugol. Y prif ddarn corawl oedd 0! Father, whose almighty power.' gwobr 910, ar yr hon y cystadleuodd pump o goran. Yr oedd y canu ar y darn yn rhagorol, a rhanwyd y wobr rhwng cor y Tabernacl, Llanelli, a'r Tabernacl, Penbre. +--
GWEITHFAOL A MASNACHOL.
GWEITHFAOL A MASNACHOL. YCHYDIG wythnosau yn ol daeth cyn- rychiolaeth oddiwrth feistri a gweith- wyr Northumberland iGymru er gwel- ed y drefa Gymreig o weithio glofeydd. Cynygiai y meistri i'w gweithwyr fab- wysiadu y drefn Gymreig, yr hyn a roddai iddynt hwy well elw, ac a ddyg- ai well glo i'r farchnad. Rhoddodd y gweithwyr adroddiad i'r meistri ddydcT Sadwrn diweddaf, gan hysbysu hefyd na fyddai iddynt fabwysiadu y gyfundrefn Gymreig o weithio, mewn canlyniad i'r hyn y rhoddodd y meistri rybudd am ostyngiad o 20 y cant yn eu cyflogau. Y mae sefyllfa masnach lo dosbarth Briste yn waeth nag y mae wedi bod am flynvddoedd. Er fod y glo yn cael ei werthu am bris mor isel ac y mae yn ddichonadwy, y mae yn cynyddu yn ddirfawr yn y farchnad, tra nad yw y gweithwyr yn gweithio ond dau a thri diwrnod yr wythnos. Y MAE gweithwyr dau bwll Powell Dyffryn, Mountain Ash, yn awr o dan rybydd, ac ni wyr neb byd yn hyn ei amcan, yr hyn sydd yn achosi cryn bryder yn meddylian y lluaws. Dau a thri diwrnod yr wythnos sydd wedi eu gweithio yno er ys misoedd lawer.
DAMWAIN DDYCHRYNLLYD AR Y…
DAMWAIN DDYCHRYNLLYD AR Y RHEILFFORDD.-12 WEDI EU LLADD. CYMERODD damwain ddychrynllyd le ar Reilffordd Somerset a Dorset, yn nghymydogaeth Bath, tua chanol nos Lun diweddaf, trwy yr hon y lladdwyd deuddeg o bersonau, ac y clwyfwyd lluaws yn ychwaneg,
"J. W." A BWRDD IECHYD ABERDAR.
"J. W." A BWRDD IECHYD ABERDAR. YN atebiad i'r hyn ag ydych yn ofyn i mi, trwy gyfrwng y DARIAN yr wythnos ddiweddaf, mewn perthynas i Mr. Cad- eirydd, Mr. Davis, Maesyffynon, a'r Sur- veyor newydd, tebyg i'r hyn a ganly. sydd wirionedd. Galwyd cyfarfod neillduol o aelodau'r Bwrdd, er darlien yr applications a'r testimonials; a daeth pump aelod yn nghyd, ac yr oedd 61 wedi anfon am y swydd, ac yn eu mysg un Cymro. Dy- wedais y carwn wneud fy ngoreu i gael y Cymro i mewn, os oedd y testvmonials yn dda; yna dywedodd Mr. Rhys, os oeddym yn dewis Cymro am ei fod yn Gytmro, y buasai yn ymadael a'i sedd ar unwaith, ac na fuasai byth yn dychwelyd. Ar ol i'r ysgrifenydd ddarllen y testimon- ials, daethom i'r penderfyniad i efchol pedwar o'r goreuon, ac anfon am danynt i'r Bwrdd nesaf; ac yn un o'r pedwar yr oedd y Cymro eto. Yn y cyfarfod hwn yr oedd y Mri. Davis, Maesyffynon; D. E. Williams, Snape, Llewelyn, William Thomas, Lloyd, Phillips, a'r Cadeirydd a minau, wrth gwrs. Hyn a ddywedodd Mr. Davis, sef fod Mr. Edwards yn nai i'w wraig, o gan- lyniad, nad oedd yn dewis dweyd ond ychydig drosto, ond y buasai yn pleid- leisio gydag ef, a dyna'r oil a ddywedodd. Yna gofynodd y Cadeirydd pa ffordd oedd yr oreu i bleidleisio. Dy wedais iiiau fe allai y buasai yn ifordd briodol i bob aelod ysgrifenu enw ei ddewis-ddyn, a'i osod yn Haw yr ysgrifenydd. Yna dy- wedodd Mr. Snspe mewn modd cellweir- us, y buasai yn well pleidleisio by baloL Ond dywedodd y Cadeirydd am i'r ys- grifenydd osod enwau yr aelodau oedd yn bresenol i lawr. a gofyn i bob un dros ba un oedd pob un yn pleidleisio, yr hyn oedd yn barod gan yr ysgrifen- ydd: a chyda'r gair, dywedodd y Cad- eirydd, Yr wyf fi yn fotio dros Inch." Mr. Davis dros Edwards, D. E. Williams, etc; Isaac Thomas, eto; Snape dros Inch; Llewelyn, eto; W. Thomas, eto; Lloyd dros Edwards; a Phillips, eto. Pan awd i gyfrif, caed fod pedwar dros Inch, a phump dros Edwards; ac ni ddywedodd un dyn yr un gair, ond fe ddywedodd y Cadeirydd Oh! a dyna yr oil. Yr eiddoch, &c., ISAAC THOMAS.
[No title]
MARWOLAETHAU. Gorphenaf 18, yn 23 oed, Rebeca Lewis, Treforgan. Yr oedd yn ferch addfwyn, siriol, a dirodres gyda chi efydd. Teimlir chwithdod mawrynyreglwyso herwydd ei hymadawiad sydyn. Ni chafodd ond cystudd byr. Claddwyd ei gweddillion marwol yn mynwent Bethel, yn y lie uchod. Gweinyddwyd ar yr achlysur gan y Parchn. Mri. Evans, Gwaelodygarth, a Thomas Tongwynlais. Yr oedd yr ym- adawedig yn chwaer i'r bardd ieuanc Didymus, Tanygraig. Ei riaint ga'dd wermod a marah o loesion, Trwy augeu annyben a garw a chroes, ,do ion a deimlent yn llwyr yr ergydion Cy 9 Waeth colli run sddfwyn; 0! rhyfedd y loes; Fe erys dwys hiraptb, gwna'r dagrau fwrlymu Gwynebau tr-liodus a seiniau galaru Addewid y Dawdod fo'n- nerth i'w rieni I'w dal yn nhan profi trwy gymhorth y groes. G. DDU o WENT. Awst 25, yn 4 blwydd oed, Catherine, merch Mr. a M, s. D- Powell, peirianydd, High-street, Hirwaun. Catber ne ftiob. holliach o hyd -y bydd hi, Mewn boddbad mwy'n hyfryd Hi aeth i'r nef uwch pob clefyd, Ag yno heb boen gwyn ei byd.,