Y Gwladgarwr

Eisteddfod Cymreigyddion Dyffryn Elyrch, Dydd Nadolig. Beimiadaeth y Traethawd ar Y fantais i iveith v:yr New Tredegar o gynal eu Cymdeith- asau Dyngarol yn Neuadd y Gweithwyr." Ni dderbyniwyd ar y testyn hwn ond tri chyfansoddiad, sef eiddo Dyngarwr, Puna, a Gwrnerth Ergydlym; ond y mae y cy- nyrchion hyn yn draethodau rhagorol, ac yn anrhyrledd i'r Eisteddfod. Ysgrifena Dyngarwr chwech tudalen o foolscap. Nid yw yn cymeryd golwg mor eang a manwl ar ei destyn ag a wna ei gyd- ymgeiswyr; ond, cyn belled ag y mae yn myned, ysgrifena yn bur ddiwall, ac yn wir alluog. Ni fUtisai ynom un amheuaeth am qi deilyngdod oni buasai fod yma ereill wedi gwastraftu mwy o bapyr ac amser er mwyn y wobr. Puna.-Mae hwn yn feithach nag eiddo Dyngarwr, ac yh ihoddi i lawr luaws o feddyliau ar wyneb pob tudalen. Dengys y byddai symud y eymdeithasau i Neuadd y Gweithwyr yn osgoi ,un o brifachosion afiechydiyn mhlith yr.. aelodau-yn lleihau yr hudoliaeth i feddwdod a phechodau ereill —yn lleihau tlodiy dosbarth gweithgar, fel na fyddent dan orfod i toddi rhybudd am fudd y gymdeithas ar bob achos dibwys -ynlleihau yr awydd amiyned yn dafarn- wyr, am mai y eymdeithasau sydd yn dwyn mwyaf o elw i mewn iddynt,—yn fantais i berchenogion y neuadd—yn cefcogi elfenau iechyd, cysur, moes, a chrefydd,—ac yn fanteisiol i heddweh a llwyddiant yr eglwysi. Pe buasai yr ymgeisydd galluog hwn wedi gweithio allan y gosodiadau yma yn helaethach, credwn y buasai yn ddiguro. Gwrnerth Ergydlym.—Nid yw ef wedi arbed ei hun. Ysgrtfenodd ddwy-ar ugain o dudalenau o foolscap, ac y mae braidd wedi gorweithio ei osodiadau. Gallasai wneyd rbai rhanau yn fwy pryno a chyn- wysfawr. Peth pwysig i draethodwr, yn ogystal a siaradwr cyhoeddus, yw gwybod pa faint o eiriau sydd yn eisieu arno i weithio allan ei syniadau. Ond y mae. yn rhaid cydnabod fod rhai darnau o'i draeth- awd yn dra darllenadwy, ac yn worth i gymdeithasau dyngarol a gynelir mewn tafarndai roddi ystyriaeth ddifrifol iddynt. Erbyn cymeryd pob peth i ystyriaeth, nid ydymyn teimlo y gallwn, wedi y cyfan, wneyd dim sydd yn fwy cyfiawn na rhanu y wobr rhwng traethawd cymharol fyr ond cynwysfawr Puna, a thraethawd maith ond gornyddiedig Gwrnerth Ergydlym. Liythyr. Dau lythyr ddaeth i law, sef eiddo Dewi o'r Cwm a Beginner. Gesyd Dewi ei hun allan fel bachgenyn crefyddol, 17eg oed, yn afon at ei frawd yn America hanes damwain druenuswedidygwydd yn ei ymyl. Ysgrif- ena lythyr syDwyrol a llawn o gymhellion i'w frawd annuwiol gymeryd rhybudd oddi- wrth amgylchiadau difrifol o'r natur hyn. Ond y mae ei lythyr toddedig yn cynwys llawer iawn o wallau sillebol a chy straw en- ol. Mae Beginner yn ysgrifenwr destluS a gramadegol. Nid oes ganddo ond un gwall, sef gosod y ferf mewn un man yn unigol ar 01 enw Iluosog. Gan mai yn Saesonaeg yr ysgrifena, cofied bob amser y rheol hono:;— A verb must agree with its nominative in number and person." Hefyd, gan ei fod yn ysgrifenu o Detfon at ei gyf^ill. yn Ehymn), dylasai roddi yehydig o'i hahes ei hun neu y lid y preswylia ynddo, yn hytraeh na npdi y gwahanol betbau oedd in ;w6led yn y. newyddiaduron yn nghylch llhyjnni a'r eymydogaetbM. Llythyr v^yffredin ydy^ o ran cyfansoddiad; ond gan ei fod yn ys- grifenu mor lan, ac mor ddiwall ei iaith, tra y mae Dewi, -o'r ochr arall, mor Hawn o wallau, cyhoeddWn Beginner yn oreu. Galargan i'r divxddar Wm. Thomas, New Tredegar. Derbyniwyd pump o Alarnadau yn dwyn y ffugenwau. Un o.fil ar lan ei fedd, Joel, Lion gyfaill llawh o gofion, Llef o'r Fon- went, a Plenydd. Un o fil ar lan ei fedd.-Mae y gerdd hon, ar yr olwg gyntaf, yn bur flodeuog. Cyn- wysa lawer iawn o ffigyrau ond y mae amryw o'i blodau yn gwywo wrth ein gwaith yn dal i edrych arnynt, a'r ffigyrau heb fod yn ymddangos y rhai mwyaf priod- 01 pan yr awn i'w chwilio. Hefyd, ceir yma dermau nas gellir eu cymeradwyo, iuegys u gwely o ffydd," cysuron goreu- deb," cariad trugaredd," coethi mewn achles cymhellion," &c. Eto, teg yw cyd- nabod fod gan Un o fil rai penillion canmol- adwy iawn. Joel.-Mae yn ddigon hawdd deall fod perthynas agoa rhwng hwn ac Un o fil, ac y mae ysvlwadau a wnawd ar y gan gyntaf yn berffaith. gymhwysiadol at hon hefyd. Oynghorem y ddau ymgeisydd hyn i uno a'u gilydd i ddarllen cymaint a fedrant o farddoniaeth y prif feirdd, ac arfer barnu yn ogystal a dychjmygu, ac os gwnant hyn, y mae ynddynt allu i enwogi eu hunain ar faes yr ymdrechfa. Mae mwy o am- ddifadrwydd barn nag o eiddilwch dy- chymyg i'w ganfod yn llawer o gynyrchion ein Heisteddfodau. Lion gyfaill llawn o gofion.—C&n dda, yn eynwysllawer iawn o ergydion grymus a gwir farddonol; ond y mae amryw fan wall- au yn anurddo ei gwyoeb prydferth,. y rhai a ellesid yn hawdd eu hosgoi pe cymerasai yr awdwr yehydig fwy o ofal; ac nird ydym yn teimlo ei bod yn cynwys darluniad mor arbenig a chyflawn o William Thomas ag a gynwysa ereill yn y gystadleuaeth. Llef o'r Fon went.-Mae hon yn gan naturiol a barddonol iawn, wedi ei hysgrif- enu yn hollol ddiwall. Mae :yn anhawdd cael galargan mwy swynol ei chymhar- iaethau ac y mae yn llawn teimlad byw. Eto, ni ddengys yr awdwr ei fod yn gwybod hanes, ac yn adnabod gwrthddrych ei 9an mor llwyr ag y gwna y nesaf, sef Plenydd.-Mae gan y bardd hwn ddarlun cyflawn a chywir o'r diweddar William Thomas, ac yr ydym yn teimlo wrth ddar- Hen ei gerdd mai marwnad iddo ef ydyw, ac nid i neb arall. Mae Plenydd yn canu y ar y mesur Y g'alon drom," ac yn gweithio allan y mesur cywrain hwn yti naturiol a didaro. Mae cynghaneddu yn ymddangos mor rhwydd iddo ag anadlu. Ond rhaid cydnabod nad ydyw yn gwbl mor farddonol ei syniadau ag ydyw Llef o'r FonwenL: Ar ol darllen y ddwygan drosodd.a throsodd, a hyny gydag hyfrydwch neillduol, yr ydym yn teimlo fod yn rbaid i ni ranu y gini rhyngddynt. Cydwobrwyer Llef o'r Fon- went a Plenydd. Pump Unglyn i Neuadd .y Gweithwyr. Dau Mr o englynion ddaethaut i law, wedi eu harwyddo Or ffugenwau Ysgolor tra esgeulus a Ceridwen. Mae Ysgolor yn canu yn hollol gvwir, gyda'r eithriad o'r Ilinell ganlynol:- "■A diwall ei d+j ll^d." Mae'n debyg ei fod wedi gadael allan- air a fwriadai osod i tnewB, a thrwy hyny y pqae y llinell yn rhy fyr, a'i chorfaniad yn wallus. Ar y cyfan, mae ganddo englynion canmol- adwy. (tnd Ilwyddodd,Ceridwen i wneyd pump englyn mwy cywrain eu cytighanedd- iad, mwy llithrig eu darlleniad, a mwy barddonol eu syniadaeth, ac am hyny efe sydd yn teilyngu y wobr; Englyn i'r Maengerfydd (Stone-cutter). Derbyniwyd deg o englynion, sef eiddo Penfrith, Cofianydd, Clochydd, Ghwarelwr coch o rywle, Tudur Aled, Hen lolo Dyffryn Elyreh, Morthwyl, Ziphyr, Bobby Burns, ac Enoc wyf mewn inp coch. Ymddengys fod pob un o'r deg wedi gwneyd cynyg ar gyf- ansoddi englyn lawer tro o'r blaen, oblegyd y maent oil yu lied ddiwall o ran cynghan- edd a mesur. Ond y mae eu teilyngdod barddonol yn gwneyd ini eu rbanu i ddau ddosbarth. Yn y dosbarth gwaelaf saif Penfrith, Cofianydd, Clochydd, Chwarelwr coch o rywle, Tudur Aled, ac Hen Iolo Dy- ffryn Elyrch. Englynion cyffredin, heb fawr ergydion barddonol, ydyw y rhai hyn oil. Yn y dosbarth goreu mae Morthwyl, Ziphyr, Bobby Burns, ac Enoc wyf mewn inc coch. Englyn da yw eiddo Morthwyl, oni bai tywyllweh y llinell flaenaf. Cyn- wysa englyn Ziphyr rai meddyliau gwych- ion, ond y inase rhyw gaddug yn nglyn ag yntau. Mae eiddo Bobby Burns yn glir a llithrig, ond gwhai y tro i'r sculptor yn ogystal a'r stone-cutter. Y mwyaf naturiol a nodweddiadol o'r maengerfydd yw englyn Enoc wyf mewn inc coch. Rhodder yr haner coron iddo. J. GWBHYD LEwis.

l x Masnaeh yr Haiarn a'r Glo. fv 'r .MIe genyf yif wythnos! hon eto y pleser, yp hyfrydwcH, a'r llawenydd, 6 osod o flaen darllenwyr lluosog y Gwiadgarwr fod masnach yn myned rhag ei blaen yn gyffred- inol drwy y byd. Cjjbandebau yn cymeryd lie, mewn gwahanof""ranau o'n gwlad, xhwng njeistri a gweithwyr, heb ymgyng- hofi ag ymy'rwyr yr oes, yr hyn sydd yn arwydd amlwg y bydd pethau yn myned yn mlaen yn fuan fel yn yr hen amser gynt, pan yr oedd cyfalaf a llafur, fel ychain banog, yn cydweithio ac yn Ilwyddo. Wrth dkflu golwg,. yr wythnos ddiweddaf, dros ansawdd gweithfeydd glo a haiarn i' SIR FYNWY, canfyddwn argoelion yn arddangos profion cedyrn fod masnachau yr haiarn a'r dur yn gwella yn barbaus. Fel ffaith, mae y newyddion ffafriol, o America wedi achosi i brisoedd y rheiliau haiarn a dur i godi, yr hyn sydd yn welliant pwysig. Mae y cais am fariau haiarn yn edrych yn fwy-fwy llewyrchus o wythnos i wythnos, a'r haiarn- bwrw hefyd yn codi yn ei bris. Yn Rhymni, mae arwyddion adnewyddol o welliant ac adfywiad, ac yn Mlaenafon hefyd yr unrbyw arwyddion yn ganfydd- adwy yn y strenuous efforts a wneir i ad- gychwyn y gweithfeydd yno, ae, yn ol yr arwyddion a welais yno, diau fod y ddosran Beseemeraidd wedi adgychwyn erbyn hyn. Dywedwyd wrthyf hefyd fod trefniadau yn cael eu gwneyd er cychwyn y felin. Yn Nhredegar, mae archeb ragorol o dda am rai miloedd o dunelli o reiliau haiarn wedi ei sicrhau, ac nid oes prinder gwaith yn un ddosran o'r gweithfeydd cymydogaethol; ond hyd yn hyn, mae y cais mwyaf am, a'r gweithio mwyaf ar, reiliau Bessemer, ac y mae y prisoedd yn codi. Mae y gwaith a wneir yn masnaeh y glo vn gadarn a da, a bywiogrwydd yn ganfyddadwy yn mhob lie; ond nid oes yr un mymryn o godiad yn mhrisoedd y glo. Mae yr ymofyn am old and raw materials yn hynod o galonogus. Y gweithfeydd alcan yn gymedrol o fywiog, a'r prisoedd heb yr un cyfnewidiad ynddynt, er yn hynod sefydlog. Yn Sirhowy, Peny- cae, a gwahacol weithfeydd ereill yn y sir, mae arwyddion calonogus yn ganfyddadwy drwyddynt oil, Allforiwyd o'r Casnewydd yr wythnos ddiweddaf, i wledydd tramor yn unig, 19,794 o dunelli o lo, a 5,215 o dunelli o haiarn a dur. Aeth yr haiarn a'r dur i Jersey, Efrog Newydd, Brazil, Natal, Philadelphia, a Baltimore, Yn silt FOKGANWG, •: ymadnewyddu yn barhaus mae ymdrafod- aeth fasnachol yr haiarn a'r dur. Mae Dowlais yn llawn tan a bywiogrwydd. Yr un modd ydyv tua'r Gyfarthfa; bariau haiarn yn myned yn chwim drwy y rolls, yn cael eu llwytho, ac yn myned ymaith yn gycheidiau lluosog ar hyd y gamlas tUa Chaerdydil. Y glcfeydd yn gweithio yn rheolaidd yn y Gyfarthfa a Dowlais, yn ogystal ag yn y Plymputh. Ond er fod pyllau glo y Plymouth yn gweithio yn gyson, nid oes yr un gobaith yn awr am adferiad y gweithfeydd haiarn yno, nac ychwaith yn Abernant na'r Llwydcoed. Glofeydd cymydogaethau Hirwain, Rhigos, a gwahanol ranau GIyn: N edd, yn myned yn mlaen yn hwylus. Mae y gweithfeydd metelaidd yn ad ran Aberta^e yn cynyddu mewn adfywiad gweithfaol, a chodiad yn cymeryd lie yn y prisoedd a geiram y nwydaau, yr hyn sydd yn profi fod mas- nachau yr hai&rn, dur, a'r alcan, yn myned yn miaen dan gynydd rheolaidd. Y ffaith yw, mae y newyddion cysurlawn 6 America wedi achosi i haiarn a dur rheilffyrdd i fod yn well yn en prisoedd. Mae y gweith- feydd dur yn gweithio yn gyson, ac ymhel- aethiad graddol yn cymeryd lie yn eu gwa- hanol gangenau. Gellir gwneyd yr un cymhwysiad at y gweithfeydd haiarii yn yr boll adran, a thrwy Ddyffrynoedd y Nedd a'r Tawy, a'r prisoedd yn cynyddu. Mae yr holl weithfeydd alcan yn ymddangos yn awr yn gweithio ar, eu goreu. Y cais am alcan yn cynyddu yn rhagorol, yn neillduol o'r America, a'r codiad diweddar a nodais yn y prisoedd. yn dal ei dir. Mae careg sylfaen gweithfeydd pwysig yn y gangen hon o weithyddiaeth wedi newydd gael ei gosod i lawr yn Mhontarddulais, a'r adeil- aduymnynedyn miaen gyda chyflymdra rhyfeddol. Allforiwyd o Abertawe yr wythnos ddiweddaf 9,970 o dunelli b lo, 1,5509 dunelli o batent fuel, a 55 o dunelli. o haiarn a dur, heblaw alcan a chopr. Yn N ghaerdydd, yr oedd yr allforiadau yn 78,793 o dunelli o lo, 2,112 o dunelli o haiarn a dur, a 1,655 o dunelli o latent fuel. Mae yr amcan-gyfrif wyf wedi wneyd o'r gloa allforiwyd oddiyma yn ystod y flwyddyn ddiweddaf (1879) tua 4,475,000 o dunelli. Mae y cais am lo yn parhau yn rhagorol ond nid oes modd cychwyn y prisoedd. Mae y glo at wasanaeth teuluol rhyw gymaint yh fwy by wiog. Mae pwnc cytundeb y Fantolen Lithrigol fel yn caaw t&n ar yr aelwyd hyd yn hyn ond tebygol yw, yn ol yr arwyddion presenol, mai rhyw gytundebau cyffelyb i eiddo yr Ocean Collieries a'r Ferndale a gymer Ie. Mae ceisiadau rhagorol wedi dyfod i Gwm y Rhondda am olosglo yn ddiweddar,, a'r prisoedd am y cyfryw yn myned rhag eu blaen ond nid oes modd cael cyffroad yn mhris y glo-ager, yr hyn sydd yn ddigalon- did mawr i'r gweithwyr yn gystal a'r meistri. Mae gweithfeydd alcan yr adran yn gweithio yn rheolaidd. Wrth daflu golwg ar y newyddion sydd wedi dyfod i law o wahanol ranbarthau LLOEGR A'R ALBAN, mae yn amlwg fod yr awyr fasnachol yn clirio, er fod masnach y glo yn Llundain yn faiwaidd yr wythnos ddiweddaf, a chwymp- iad yn y pris o tua 6c. y dunell. Eto, yr oedd rhanbarthau ereill yn wahanol. Yr oedd cyfarfod chwarterol y meistri haiarn yn Middlesbro', dydd Mawrth diweddaft yn llawer lluosocach nag arferol, a phrofodd yr adroddiadau a wnaethpwyd yno fod y prisoedd yn well. Er i'r farchnad agor am 2p. 15s. 6c. y dunell am Rif 3 o haiarn- bwrw Cleveland, yr oedd y pris, pan y cauodd, yn 2p. 17s. y dunell, a rhai gwneuthurwyr yn gofyn 3p. y dunell am drosglwyddiad yn y chwarter nesaf. Mae y pris yn awr am blatiau at longau o 8p. 15s. i 9p. y dunell; bariau a haiarn-onglau yn 8p. y dunell. Yn Barrow-in-Furness,, mae ton fasnachol galonogus yn parhau, a'r gwahanol weithfeydd yn myned yn mlaen yn fywiog. Mae marchnad haiarn Glasgow wedi bod yn hynod o gryf yr wythnos ddik weddif, a chodiad wedi cymeryd lie yn y prisoedd; ond y mae eto le i welliant yn masnach y glo. Mae cais hynod o dda yn. BELGIUM am lo, a'r fasnach haiarn yno, yn ogystal ag yn Ffrainc, yn dyfod yn well. Mwy o fywyd yn masnach y glo yn y ddwy wlad,, a'r un modd hefyd yn Germani. ■ Masxachdeiihiwb.

Llofruddiaeth Erchyll Merch o Benfro yn Manchester. Nos Fercher, y 7fed cyfisol, cyflawnwyd llofruddiaeth- greulawn ac ysgeler ar gorff Sarah Jane Roberts, brodores o Benfro, yr hon oedd yn ngwasaoaeth Mr. Greenwood, Harpurhey, Manchester. Yr oedd y ferch wedi bod yn yr un He am ddwy flynedd, ac o ymddygiad da; a thybir fod y weithred. ofnadwy wedi eichyflawni gan ryw garwr gwrthodedig. Y mae y maoylion yn fyr fel y canlyn- Yn ystod y prydnawn, derbyniodd Mr. ^Greenwood nodyn yn gofyu iddo gyfarfoda, dyn, yr hwn a arwyddai yr enw Wilson,, mewn perthynas a ryw dir, mewn tafarndy o'r enw "Three Tuns." Aeth Mr. Green- wood i'r lie; ac wedi holi ac aros am gryn amser, ni welodd un Wilson, adychwelodd, a tbybir fod ynodyn wedi ei ysgrifenu gan y llofrudd, neu gydweithydd ag ef, er cael. Mr. Greenwood o'r ffordd. Mrs. Greenwood, yr hon a gyfyngwyd i'w gwely am beth amser, a glywodd y llaethwr yn y drws yehydig wedi haner awr wedi chwech o'r gloch, a chlywodd y drws yn cael ei g'm yn fuan ar ol hyny. Agorwyd ef,, wedi hyny, gan y drengedig, a chlywodd ei meistres gerddediad ysgafn, fel pe byddai rhywun yn dilyn y ferch i'r gegin Pump neu ddeg mynyd ar ol hyny, 9 y clywodd y ferch yn rhoddi ysgroch ofnadwy ddwy neu dair gwaith. Gaiwoid y feistres HJlfne," ond ni. ehafodd ateb. YnaJ- rhedodd i lawr y grisiau, ac i ddrws y front' gau waeddi Murder Murder!" gan ddychytnygu o hyd fod y ferch wedi ewrdd a darawaih. Clywodd boneddiges o'r enw Cadman, gwraig gweinidog Undodaidd oedd yn byw y drws nesaf,, yr ysgrech; a phan aeth allan, gwelai Jklrs. Greenwood yn y drws. Aeth i lawr at y gegin, ond yr oedd y drws yn nghlo. Wedi gwthio y drws yn agored, dyna lie yr ydoedd golygfa ddychrynllyd- y fereh yn gorwedd ar y llawr mewn llyn o waed, a chlwyfau erchyll ar ei phen!' Cyrchwyd cymydog arall, a chodwyd y ferch i fyny. Yr oedd yn anadlu, a gosod- wyd hi i lawr eilwaith ond bu farw yn mhen ychydig fynudau, a hyny cyn i feddyg- ddyfod i'r ty, heb ddweyd yr un gair. Nid óedd dim wedi ei latrata o'r ty, na dim. wedi ei symud, acni welwyd unrhyw berson yh agos i'r ty; ond tybir i'r ferch agor y drws i rywun yn fuan ar ol y llaeth- wr. rwy bynag oedd y llofrudd, llwydd- odd i ddianc heb i neb ei weled, ac ni chaf- wyd: ynoiun-aff:gyda pha un y cyflawnwyd y,weithred. Chwiiiwyd llythyrau y ferch, ond ni chafwyd yn eu plith ond gohebiaeth. rhyngddi a'i pherthynasau. Hyderwn y deuir o hyd i'r ysgelerddyn dideimlad. Nid oes un math o clue wedi ei gael hyd ymtjr o'r llofoudd. Y tnae yr heddgeidwaid ar eu hegni eithaf yn olrhain i mewn i'r mater. Dydd Sul diweddaf, claddwyd gweddillion y -drengedig yn mynwent Christ Church, Harpurhey, pan yr ymgasgl- odd tyrfa fawr yn nghyd. Yr oedd ei mam, ei dau frawd,'a'i chwaef yn bresenol. Tal- wyd holl'dratil'y claddu gan ei meistr, Mr. Grieenwood. • Yr hyn a g&nlyn oedd ar yr arch Sarah Jane Roberts, yr hon a fu farw Ionawr 7fed, 1880, yn 18 mlwydd oed. I Yn Adda yr ydym oil yn meirw.- yn Nghrist y bywheir pawb. T