Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
6 articles on this Page
Y DIWEDDAR ROBERT OWEN.
Y DIWEDDAR ROBERT OWEN. MR. GWLADGARWR,—Fel yr oeddwn yn hwylio y celfi, ysgrifenwn i gofnodi ychydig o hanes Iarll Car- lisle, y trydydd o arwyr cyfarfod mawr Liverpool, daeth i newydd i'm clustiau fod yr hen Gymro enw- og, ond camsyniol, Robert Owen, y Socialist, wedi marw, a chan ei fod yntau yn bresenol yn nghyfarfod diweddafy gymdcithas hono, caiff yr ysgrif fechan lion, gan hyny, fyned at gofnodi rhai o brif symudiadau bywyd hirfaith y dyn anghyffredin hwnw. Nid ar gyfrifdim daioni a wnaetli yr wyf yn gwneuthur hyn, ond ar gyfrif y galluoedd a pha'rai y doniwyd ef gan ei Greawdwr, a'r enwogrwydd a enillodd yntau trwy gamddefnyddiad o honynt. Ganwyd Robert Owen yn y Drefnewydd, sir Dref- aldwyn, yn y fl. 1770. A'r hanes cyntafa gawn ar ol hyny ydyw, ei fod yn athraw cynorthwyol pan yn 7 oed, ac yn is-athraw pan yn 9, mewn ysgol yn ei dref cnedigol. Y flwyddyn ar ol hyny ceid ef yn gweini mewn siop yn yr un lie, ac yn symud oddiyno i siop brethynwr yn Stamford. Ar ol bod yno am bedair Llynedd, y mae yn symud i Lundain, ac yn mhen dwy flynedd, dywedir i ni gan un o'i fawrygwyr iddo gael cynyg ar haner partneriaeth yn y ty mawr yr oedd yn gweini ynddo, yn nghyd ag addewid am yr holl fusnes i'w law ei hun yn mhen amser. Gwrthod 1 cynygiad hwn a wnaetli; beth oedd yr achros nid ydys yn dyweyd. Pan yn 18 oed, yn ol yr un ysgrif- enydd, daeth yn bartner mewn gweithfa lie yr oedd tua 40 o ddynion mewn gwaith yn nyddu cotwm, ac vn y He hwnw y dygwyd peiriant Arkwright i ddef- syddiad gyntaf erioed. Ymddengys ei fod yn dyfod Yl1 mlaen yn y byd, ac yn casglu cyfoeth. Cymerodd y Cholton Mills, yn agos i Manchester; ac heb fod yn foddlon ar hyny, aeth ef a'i bartneriaid drosodd i Ys- jotland, a chymerasant y New Lanark Mills, yn nghyd a fferm fawr o 150 o gyffeiriau o dir, o 2,000 o drigolion. Bu yn dwyn busnes mawr yn mlaen yn y lie mawr hwnw am dros chwarter canrif; ac ar ol cael cynifero bobl dan eii awdurdod, a chryn lawer o arian yn ei ddwylaw, aeth at y gorchwyl o roddi mewn vmarferiad y cynlluniau gwylltion ag oeddynt wedi ymffurfio yn ei ymenydd gwrth-fiblaidd er dwyn y gymdeithas ddynol i drefn a dedwyddwch. Er mai yn llwyr fethiant, o angenrheidrwydd, y trodd ei gy- fundrefn allan, cyfiawnder ydyw addef iddo roddi cychwyniad ar rai pethau a fuant o les mawr i'r jenedl. Efe mewn ystyr, fel y sylwai Arglwydd Brougham wrth ei ddwyn ger bron y cyfarfod yn Liverpool, oedd bod yr ysgolion babanod, ag ydynt erbyn hyn yn britho ein gwlad, ac wedi dyfod yn rhan mor bwysig o'n cyfundrefn addysg. Rhaid addef hefyd fod y tynerwch, yr hynawsedd, y tawel- urch, a'r caredigrwydd a ddygai efe a'i ddysgyblion i ymarferiad yn euhymdriniaeth a'r natur ddynol, wedi gadael effaith ddaionus ar ysbryd yr oes. Ond y drwg ydyw, ei fod ef a'i ganlynwyr yn gadael o'r neilldu y grefydd Gristionogion, ac yn ymddibynu ar haelioni, hynawsedd, a charedigrwydd naturiol fel y moddion trwy ba rai y mae y byd i gael ei adferyd. Yr oedd y son am dano ef a'i gyfundrefn erbyn hyn yn jrmledu yn agos acyn mhell. Robert Owen acOw- eniaeth, neu gymdeithasoliaeth, oedd prif destunau y siarad yn mysg dospartliiadau lluosog o'r bobl ac nid oedd ei enw yn adnabyddus i wleidyddwyr a breninoedd. Yn 1828, ar gais gweinidog Mexico ac ereill, aeth drosodd i Mexico, i geisio gan lywodraeth y wlad hono, ei osod yn llywodraethwr ar Coaginla a Jexas. Erbyn myned yno, cafodd mai nid gan y Uywoflraeth oedd y gallu i benodi llywodraethwr ar y taleithiau hyny, ond fod y bobl eu hunain yn ei ddewis. Wedi methu cael ffordd i roddi ei gynllun- iaumewn gweithrediad yn y parth hwnw, nid oedd dim ond ymdrechu gwneuthur y goreu o'r manteision oedd ganddo i hyny yn ei wlad ei hun. Priododd Robert Owen ferch i David Dale, o Glas- P;ow, yr hwn, gyda Syr R. Arkwright, a ddechreuodd New Lanark yn 1834. Yn mhen deng mlynedd ar ymsefydlu yno, yr oedd ei enillion, ar ol talu 5 y ,'fttt ar y capital, yn £60,000. Prynodd ran-d^liad- ei bartneriaid, am £84,000, ac ymunodd a phart- ^^aid newyddion. Ond yr oedd y rhai hyny yn j*«oddlon i'r dull y byddai yn treulio arian ar ei gyn- a'i ddyfeisiau i wclla cymdeithas.' Yn ngolwg ei "bartneriaid, fel yn ngolwg y rhsn amiaf o'i gydwladwvr, trwy drugaredd, yr oedd ei gyfiiridrefn yn cael ei hystyried yn ffol a chyfeiliornus. Ac felly yn mhen.pedair blynedd ar ol ffurfio yr ail bartner- iaeth, efe a brynodd yr holl fusnes iddo ei hun am £ 114,000. Ac yn 1816, yn ol yr ysgrifenydd a gry- bwyllwyd eisoes, 'efe a ymroddodd o ddyfrif i ddwyn y oddiamgylch ei arbrofton mawrion cymdeitliasol.' Ond rhy brin yr oedd ei lafur yn y byd moesol yn cael ei goroni a'r un llwyddiant ag a ddilynai ei lafur yn y byd anianol. Y n fethiant y trodd ei wladwr- iaeth gydfeddianol; yn fethiant y trodd ei farcimadfa gydgyfnewidio 1; yn fethiant y trodd ei gymdeithasol- iaeth, a'i holl rinweddau a'i rasau ac yn fethiant, erbyn heddyw, y mae yntau wedi cael ei droi gan angeu oddiar chwareufwrdd amser. Er, fel yr ydwyf wedi crybwyll ya barod, iddo fod yn offerynol i ddwyn rhyw bethau da i ymarferied, y mae yn amheus genym, a chymeryd pob potli at eu gilydd, a wnaetli neb fwy o ddrwg yn Mhrydain yn ystod yr haner can mlynedd diweddaf na Robert Owen. Teimlwyd dylanwad gwenwynig ei athraw- iaethau yn y Drefnewydd a bu ei syniadau yn ddi- nystr i gysur a defnyddioldeb llawer o ddynion talent- og yn y lie hwnw a'i amgylchoedd, yn gystal a miloedd yn nhrefydd mawrion Lloegr. Ffolineb yn ei olwg oedd y Bibl; ac nid oedd y grefydd Gristion- ogol ond gwrthrych gwawd a dirmyg a bu unwaith mor bell yn rihir antfyddiaeth, fel na chredai yn mod- olaeth Duw, na sefyllfa ddyfodol. Yn mlynyddoedd diweddaf ei fywyd, aeth i gredu yn y gwirionedd rhanol a llurgyniedig, a elwir I spii-it- rapping a thrwy y cymundeb a gafodd a bodau y byd anweledig yn y flydd hono, daeth i gredu fod byd heblaw, ac i barhau ar ol hwn, a bod rhyw Fod an- feidrol wedi rhoddi bodolaeth i bob peth. Mae yn ymddangos ar ryw olwg yn rhyfedd, fod dyn a dreul- iodd ei oes yn anffyddiwr, ac a wnaeth gymaint i hau ei egwyddorion, wedi myned mor bell yn y diwedd a rhoddi crediniaetli mor drylwyr, i gyfundrefn mor wahanol; ond y gwiriodedd ydyw, fod "eithafoedd yn fynych yn cyfarfod, ac eitliafoedd ag nad oes ond cam bychan o'r naill i'r Hall, ydyw annghrediaeth a gorgrediaeth. Yr eiddoch yn ffyddlon, ARTHUR LLWYD.
Y GWLADGARWR A'I GYFEILLION.
Y GWLADGARWR A'I GYFEILLION. GAREDIGION HOFF,—Y mae y fFaitli eich bod yn ysgrifenu ataf yn y modd yr ydych, debygwn i, yn rhoddi hawl i mi eich anerch wrth yr enw hwn. Hir iawn y parhao ein 'perthynasau cyfeillgar,' chwedl y bobl sydd yn trin achosion teyrnasoedd. Yr hyn sydd ar fy meddwl y tro hwn ydyw eich ffurfio i gyd, un ac oil, yn ddosbarth, ac y mae genyf yr hyfdra i gyfansoddi fy hun yn athraw arnoch gyda'ch gilydd am unwaith. Addefaf fod y dosbarth yn un lied fawr-cymerwch chwi galon, fe ddaw yn fwy eto yn y man; yr ydych hefyd yn amrywioI iawn eich gallu- oedd, eich manteision, a'ch liamgylchiadau; ac nid ydwyf heb wybod fod yn eich mysg rai a allent roddi gwersi lawer i minau ar wahanol faterion; os dyg- wydd na fydd dim yn y wers yr wyf am ei rhoddi ar hyn o bryd a fydd yn fuddiol neu yn angenrheidiol i'r dosbartli olaf hwn, yr wyf yn gwybod fod ynddynt ddigon o fawredd i faddeu i mi, ac i wneyd aberth o'r ychydig fynydau a gymerant i ddarllen hyn o lith er mwyn lies y lluaws. Y dynion mwyaf, hyd y gwelais i yn mhob man, ydynt v rhai mwyaf llednais a hawdd eu trin; corgwn sydd yn cyfarth ar bawb a phob peth yn ddiddarfod. Wel ynte, ar ol hyna o ragymadrodd, yr wyf yn dyfod yn awr at y pwnc, a hwnw ydyw, ychydig o gyfarwyddiadau i'r rhai hyny o honoch ag y mae eu hangen, gyda golwg ar ysgrifenu i'r wasg, ac yn enwedig gyda golwg ar fod yn Ohebwyr i'r GWLADGARWR. Y mae Ilawer o honoch yn ieuainc, a byddai dal ar ychydig o gyfarwyddiadau symlion fel hyn yn rliwym o fod o les i chwi; y mae ereill yn henach, ond fe ddywed hen air fod dysg hyd angeu.' Y mae i bob peth oil yn ein byd ni ei ddwy ran; ac felly y mae i bob ysgrif ei henaid a'i chorff. ENAID YR YSGRIF.-Dyma y pwnc cyntaf, wrth gwrs, a ddylai gael sylw pob ysgrifenydd; digon salw ydyw corff heb enaid, pa mor brydferth bynag y byddo wedi ei osod allan. Meddylied pob un o hon- och, gan hyny, yn gyntaf o bob peth, cyn gosod pin ar bapur, fod ganddo rhywbeth i'w ddweyd-fod y rhywbeth hwnw yn werth ei ddweyd. Y mae dau beth yn y fan hon eto yn galw sylw, sofy mater, neu y peth a ddywedir, a'r dull o'i ddweyd. Weithiau, fe fydd gan un fater da: ond y mae y dull a gymer i'w drin, a'r ysbryd yn mha un y mae yn traethu arno, yn ei wneyd nid yn unig yn anfuddiol, ond yn niweidiol. Y mae i wirionedd ei 'enaid a'i ysbryd;' ac y mae yn bosibl dweyd yr hyn sydd wirionedd mewn ysbryd annghywir, a thrwy hyny wneyd mwy o ddrwg nag o dda. Y mae y diafol-yr ysbryd drwg, yn gwneuthur Rawer iawn o fusnes trwy ddweyd yr hyn ynddo ei hun sydd yn wirionedd. Y mae ei gelwydd ef yn fynych yn gynwysedig yn yr ysbryd yn mha un y mae yn dweyd gwirionedd, ac feallai ei fod yn 'dad y celwydd yn y ffordd hon yn fynychach na thrwy ddweyd yr hyn sydd yn anwiredd. Gofel- wch ynte, yn y lie cyntaf oil, fod yr hyn yr ydych yn ei ysgrifenu yn wirionedd; ac wedi nyhy, ei fod yn t cael ei draethu mewn ysbryd cywir, oddiar ajncan goivest i wneyd lies. Os cofnadi rnyw hanésion nen d<ly g'wy ddi ad an y bydidwch, gofelwch. am fod pob peth a ysgrifenoch yn wirionedd, ac na adewch i rag- farn, na malàis, na phleidgarwch, na theimladau per- sonol o un math ei osod allan mewn lli,w anmhriodol. Gofelwch rhag cecraeth a difriaeth bersonol. Hyn; sydd wedi andwyo ein Heisteddfodau a'n Cyfarfodytld Llenyddol, hyn sydd wedi diraddio ein Beirniadaeth, a hyn sydd wedi peri i lawer un o'n prif lenorion gilio oddiar faesydd ein cyhoeddiadau cyfnod'ol gyda ffieiddnvydd. Y mae rhai pobl wedi bod yn meddwl mai yr hiraf a bryntaf ei dafod i gymhenu-mai y mwyaf hyddysg a meistrolgar yn iaith Billingsgate- oedd y mwyaf talentog. Cymerodd Rawer un fantais ar gochl enw ffugiol i ysgrifenu yr hyn na chymerasai y sir yr oedd yn byw ynddi am ei ddweyd yn bwyllog yn mhresenoldeb neb o'i gyd-ddynion. Y mae y dyn a wnelo hyny, pwy bynag ydyw, yn ddyn anonest. Gwir fod Rawer o fantais yn fynych yn gysylltiedig ag ysgrifenu dan ffug-enw.; ond y mae y neb a ddefn- yddio y fantais hon i enllibio cymeriadau personol, i feithrin cecraeth ac afiechyd ysbryd, ac i ysgrifenu yr hyn nas gallai ei arddel fel ei eiddo ei hun heb wrido os byddai galw am hyny, yn annheilwng o fod yn ohebydd i'r GWLADGARWR; ac am y cyfryw, nid oes genyf fi ond uymuno o eigion calon, 'Na ddeled fy enaid i'w cyfrinach.' Cofiwch, ynte, mai nid lie i'r bychan, y cul, y maleisddrwg, y bawaidd, y cecrus, y crintachlyd ei ysbryd, i arllwyso allan ei lysnafedd yw 'bwrdd' y GWLADGARWR. Yr wyf wedi rhyfeddu yn fawr yn fynych wrth weled gyda plia ddeheurwydd y bydd ambell un yn priodoli dybenion gau i ddyn- ion, ac yn adrodd ei gasgliadau ei hun fel ffeithiau, pryd na bydd ganddo ddim sail iddynt ond a genedlir yn ei galon genfigenllyd a maleisddrwg ei hun. Chwi ryfeddech pa mor fuan y bydd fy liyder yn, a'm parch i'r cyfryw ddynion yn difianu. Unwaith y gwelaf un yn ddibris o wirionedd, hyd y nod yn y peth lleiaf, ac yn hau pob drwg a glywo neu a ddychymygo am ereill, heb wneuthur un ynidrech i ddyfod o hyd i'r gwirionedd, bydd parch i gymeriad hwnw yn beth nas gallaf roddi iddo lety noswaith. Yma y terfyna y llith gyntaf; cewch fy ngwersi ar allanolion ysgrifenu i'r wasg yr wythnos nesaf. Byddwch wych.
AT OLYGYDD Y GWLADGARWR.
AT OLYGYDD Y GWLADGARWR. SYR, OS gwelwch yn Oda i adael i'r'ycbyclig linellau hyn gael ymddangos yn eich newyddiadur clodwiw, byddaf yn ddiolchgar i chwi. Gwelais ofyniad- o eiddo Oawr Carno' yn y GWLADGARWR, Tach. 6fed, yn gofvn a ydyw Capelau Cofrestredig at briodi yn mhlith y Methodistiaid yn rhydd i bawb briodi ynddynt. Y mae yn rhyfedd fod neb bellach yn Ngliymru yn gofyn y fath gwestiwn; ond gan ei fod wedi ei ofyn, yr wyf finau yn dymuno ei ateb; a'r atebiad ydyw, fod pob capel o eiddo yr Ymneillduwyr ag sydd wedi ei gofrestru i weinyddu priodas ynddo, yn rhydd, fel yr Eglwys Wladol, i bawb fel eu gilydd. Mae y 'Cawr' liefyd yn methu deall y cysondeb i weinidog i briodi un crefyddol ac un digrefydd, tra y mae wedi gwein- yddu dysgyblaeth ar yr un crefyddol am briodi. Hyn yr wyf yn ateb, fod pob gweinidog yn rhydd i weinyddu mewn priodas, er nad yw yn priodi o gwbl. Y mae priodas yn drefn nen ddefod o gyfraith, ac mae y gweinidog yn rhydd i wasanaethu ar bawb fe) y niaentyn ddeiliaid cyfraith, yr un modd a phe byddai yn ysgrifenu ewyllys i'w gymydo" ion, ac amryw bethau cyflblyb. Ond fe all fod y naill a'r llall yn gamweddus yn ol barn ysgrythyrol, neu reol eglwysig ar y pwnc, yr hyn nid oes gan y gyfraith wladol un hawl i ymyraeth ag ef. Mae un yn drefn sydd yn perthyn i'r gyfraith wladol, a'r Hall yn iarn neu yn rheol grefydd ol. Alae yr undeb yn cael ei wneyd rhwng y ddan a'u gilydd, ac nid gan neb arall. Mae yr achos wedi ei orphen cyn y cymer yr effaith le yn ngwyneb tystion. Hyderafy bydd y llinellau hyn yn rhoi ychydig foddlon. rwydd i'r 'Cawr,' ae y bydd iddo yntau fyfyrio rhagor yn ol ilaw, yn hytracli na defnyddio pin yn rhy fyrbwyll. CYMRO GWYLLT.
TALIADAU.
TALIADAU. D. E., Llandyssil. W. T., Briton Ferry. J. H. T.. Loughor. E. W. J., Cefnmawr. T. T., Cwmrhondila. S. K., Cerney. R. P., Cwmsaerbrcn. J. T. Maesteg. Caradawc, Taibach. H. W. Cwmafon. W. M. Tongwyn- las. W. E., Llantwit Vandre. J. L. E., Llwvnuch, J. W., Landore. R. M., Aberafan. J. T., Cwtnanian. J.J., Dundyfan. -r- TELERAU.—TAL BOB MIS. 1 Copi, trwy'r Post, 8g. y Mis. 2 Is. J" Is. 4c. 4 w Is. 8c. i Is. 8c. 10 2s. Sc. Ae felly ya mlaeu, 85. yr Wythnos am bob sypyn o 10 oopi. DALIER SYLW.
DALIER SYLW.
Pob Archebion a Thaliadau i'w gwnoyd i Walter Lloyd, Gicladgaricr Office, Aberdwo. Daiafoner pob Gohebiaeth fel hyn :-T. tAl.. Editor, Gwladgarwr OffiH, Alrrdwv.
,,IAITH Y CYMRY.
Yddydau, yn cael en cario yn mlaen. Ond (tilys yw y dylai y Cymro wneyd y goreu o'r gwaethaf, a choieddu y Gymraeg a'i boll egni, o herwydd trwyddi- hi yn unig y derhynia yn awr bob math o wybodaeth ac addysg. Yn awr, syr, y mae yn resyn na welem tin hen iaith yn cael ei liysgTifenu yn well. Pa beth sydd genym fel Cymry a wnelwn a'r fath ymadroddion Seisnigaidd a'r rbai hyn, a welwn mor fynych yn anurddo yr hen iaith-sef, 'dylan- wadol,' tarawiadol,' 'tan yr amgylehiadau,' 'yr ydym yn dysgu yn awr fod,' &c.? Y mac cael dyn o dayVanwad yn beth dylanwad'l iawn mewn cyfarfod, am ei fod yn dylan- wadu,' &c. Wfft fawr i'r fath ymad,rodrlion .a'r rhai hyn, na wyr neb yn y byd pa beth a feddvlir wrthynt. Y mae yn dda genyf weled fod Eisteddfod fawr Llan- gollen wedi peni cvnadledd ar yr Orgraff Gymreig. Mae ei eisiau yn fawr. Ond hyderaf y gwna y gynadledd fwy na hyn, o heiwydd y mae digon b waith i'w wneyd i godi cyflwr llenyddo) y Cymry, ac i osod y Cymro uniaith mewn mWY o barch ac o ystyriaeth yn ngolwg teyruasoedd ereill y byd. MEIRIONWYSON.