Y Genedl Gymreig

MAE PAWB EIStEU DW'R AT El FELIN El HUN. Acen y Aeth Howel o'r Hafod i'r felin ryw dro A Mchftid i'w Mu tan noeddio ho, ho, Ctofynodd iDafyddei falu e'n nawd, A Dafydd atebodd, "NiajgaUaf, fy mrawd; Mae'T dw'r wedi oiUo, tyr'd edrych y Uyn, Nid oes ond dfrion yn dyfod o'r bryn." Wel, beth a wnai Dafydd P Mae't yd yn y sach, A Dafydd atebodd, Mae'r dw'r yn rhy fach. "Fy mantaie yw maIu, pe digon 0 ddw'r, Llefared dy reeWID, a phaid a gwneyd 'stwr Ti wyddost o'r goreu fod pawb yn gytun Am bwyeau yr afon at ei felin ei hun." Edrychodd yn ddifri', a'i ddwylaw yn mhleth, Gan ddyweyd am ei felin na thalai dreth. 'Ran hyny, h3n mer y byd yn mhob oeB-- Fed y cryf yn ei ?erb? d, a'r gwan tan ei groes. LIe mae y melinau a'u pigau i'r nen, Mae'r dw'r yn nonadwy i'r r a'r wisg wen; Fe hoffai melinydd gael yr afon i gyd I faIU pob saehaid ddoi yno 0 yd. Pan oedd Hari'r Wythfed yn eithaf ei wYn Yn troi'r ffos Rufeini? at ei felin ei hun, Fe wisgodd groen dafad I guddio y blaidd, Ond yn y dyfodol dinoethwyd ei wraidd. Fè dynwyd ei goehl, ymddangosodd y blaidd, Gwarthruddodd ei enw tra haul yn y ne', Trwy dori pen anwyl'r angyles Jane Grey. Mae'r pleidiau gwahanol trwy'r byd yn gytun— Pawb <un y Nrwd gryfai at ei ielin ei hun; Ond henffych i'r boreu bydd pawb megys un, A phawb gyda'u gilydd y gauaf a'r ha Yn maIu eu goreu ar da. Yn He bod un ie!in, pe conwn yn mh'te, Os nad union yn nghanol y Ag awrlais trydllJlol yn canu tiwn gron, A Beti y felin yn edrych yn 1100, Wrth ei holwynion cantau morchWÎ1I1, cantau hamgylch yn methu troi dim. o na ddoi ail Gromwel i ranu y dw'r, A dryllio ian Hari, fel y bydd i bob g?r Gael yr &fon a'r  caed di on 0 flawd, A chariad e, glymai bob brawdggyda brawd, Fel y byddai un gorlan-un bugail byth mwy. Daw'r ddaear i fErwytho, a'r oea i tyw'n hwy, Bydd yr haul y pryd hyny yn Ucwyrch aaith dydd, A'r gaEd4yd;d;? ei thanu i Rwch 'wyUys rydd. EosM.YU.or.

MARWOLAETH "Y GOHEBYDD." Pynu heb ei Gohebydd "—wna cenedl Mewn cyni, 0 thywydd Wele fwlch yn NgwatM fydd— Ni Icnwir gan olynydd t Gwasanaeth cenedlaethol—er addysg À roddai'Jl wirfoddol; Ceraai—eniUai'n hollol Enw ria, WIth wneyd ei Os ein gwron sy'a gorwedd-i orphwys -rffaith dan?nefedd, Y gair d,? a ddug i'r diwedd A fyn fyw tra fo'ti ei fedd. MitBVmiAN.

Y PARCHEDIG R. THOMAS (AP FYCHAN). Mae Ap Fychan, lan lenydd.—yn brif-fardd Dan brofion ysblenydd; A tbrwy ei lawn ddawn i'w ddydcl, Adwaenir y dnwinydd. I'w gydweia teg daw ystôr-o'i goethion Bregethau dieisor R. Thomas, da was Duw lor, Syddleithydd a dwya ddoethor. Doethawr yw ef yn dethol-parabl iach, Heb thyw blyf lancyddol: A gwYr 0 rym geir ar 01 Ei nodded dduwinyddol. Benwr iesin yn rasol-ei Yw Ap Fychan sihol; Uwchlaw i frath, ni chlyw frol Difwyn giwed genol. Trwy einwyfiant tla ddawn fry, Bydd yn mint ei wrando Cu ilaenawr yw'n cyawyno Felly barch i'r dorf lIe boo CoSaid ei feddwl C) aym.—ddwg i lu Heddog wiedd ar gythrym: Ie8u Grist a'i groes yw grym Ei hyawdledd chodlym. o ddal agwedd ei lygaid-ar y nef, Am wjr nawdd yn ddibaid., Mae ëorth rym, WIth ei rd. Yn lloni ei boll enftid. ROBERT PARRY (Robyn Ddu Eryii). 63, Green-street, Heleford.

MERCH Y BADWR. nos ar fin y Fenai, Melch y badwr a eisteddai, charia{.; wrth ei hoehr, SyUu wnaent ar donau'r aig. U Tra goriad 1\1' y wendon, 0!'ianwylyd,dyma'igalon; Cadw hi-cyn pen y flwyddyn Deuaf atat hymofpi; Ferch y nefoedd! dyro gusan Eto o'th wefRsau purlan; Ffurwel iti, clyw gwaeddi angor maent i fyny- Dacw'm llong gerllaw y graig." wawr ar fin y Feiiai, Mcrch y badwr eilwaith safai 'Mben y nwyddyn, yuo'u disgwyl Llong y lIanc a aeth a'i serch; Fflangell ddig y" storm ddihunai Fenai; Bc'[ch-ddyrchafent hwythau'u gwarau Yu herfeiddiot i'r cymtlau, Wylent ddagrau heilltion digter, Gan eu lluchio i'r uchelder. Dacw'r Uestr yn y gorwel, Argtwydd lesu, cadw Hywel!" Llefai y grymedig ferch. Lluchid hon gan 'Btonnydd digllon Hyd gythryblus fron yr eigion; T6n gynddeiriog a'i hysgytiat'n ChwilMw m&n ar erchyU graig 8YrtM!ti'rmorwyrdanyt6nau, Udai'r etorom uwch eu beddau! Dacw gariad merch y badwr Ar y t6nau, wrol forwr Weithiau i fyny mewn ucheHer, Eilwaith yn ngwaelodion dyfiider; dyrfti, bloeddient amo,- I I Rhaff," medd un, "0 teflwch hi ato Rhy, hvgvr,"rby hwyr, aen suddo, suddo! Wylfii, crymai, gwelwai Gweno. Boenus, orfoleddus foment Daeth yn fyw o safn yr aig. Mud-ymgrymai merch y badwr Uwch ei gwrol gariad-forwr; Rhoddai gordial wrth ei wefus. Gan oi wasgu yn ei chôl, A chusanu dyferynau marwolaeth hyd ei raddiau; morwr dewr i 44 Gwen anwylaf, rhaid gwahanu, Onid oedu. y yn greulon P Ymlonyddodd gwaed ei galon, Gwelir geneth waDgo'n rhodio Miu y Feuai wejthiau eto Wylo brdd, a thrist Ni ddaeth Hywel adref etc Fun druenus clyw yr adsain Ddaw fynwent llefain, Ni ddaw Hywel byth yn ol!

I "SADWRN TAL." (Buddugol yn Eisteddfod Bethesda, 1677). Dydd Sadwm y Taliad" i westwr sy'n wastad Yn air ei ymweliad i doriad y dydd Adferiad gwych forau, fel parlwr Uawn perlau, Neu hetùiau i'r bryniau a'r bronydd. 'I Bydd grymus gyiboad, heb osteg yn waatad, Pel gwiw adgyfodiad i'w dd?liaid, pan ddel, A'i foddion eyi&ddas, nes eampiaht 0 gwmpas Fel danas,mewn urddas i'w arddel. Daw'r bobloedd fetgwenyn, ar fpeeu MaiheSn, O'r broydd a'r bryniau, a dyfhyn a dN, Drwy ddenawl atdymad, fel morchwydd i'r farch- A'r wib-bMd, trueimatd estrQnol. [nad, Hoen wyr y cerbydau a Boeddiant afalau," A'r cryddion "e80diau," wyrNinioneuNoedd; Ac yntau'r "ysginwr, M dandi'n Uawn dwndwr, Neu ryswr mewn rhwng cannoedd.  heb ruso' n hir resau, Gaum( eu delwau, a'u Iluniau'n dra lIeu; A'r gwerthwyr m&n nwyddaa, Uuosog eu Ueisiau, A huliant eu byrddau fel beirddion. Daw'r enwog gigyddion drwy dra i!on, breision arlwyon, wyr dewrion a da; Rhagorion a garant yn gyson hwy geisiant, Er mwyniant poblwastad Bethesda. Bydd eraUl yn ehwanog wrth fyrddau'n gyfonog 0 foethau'n gyfoethog; am geiniog. yn g'oedd, Cawn 7:c<&, neu gacenau,—ceir penwaig rai pyBau, A photiau, ugeiniau neu gannoedd. A'r lluaws mewn eyffro, fel morgrug yn gwibio,— geral. n a gawrio, fel rhoi Moedd, Mewn dadwrdd a dwnad, gan ymchwydd dfwy r farchnad, Fel rhuthriad ymwriad y moroedd. lAOO. Un o'r melusion a werthir wrth yr enw "India Rock.

it,olofn (fgmru fil. I NOD. I YR ENW aeth ddysgedig yr wythnosau o'r yn ngholofn ddyddorol "Byc-goncs" yn yr 08west,l Advcrtiser, rhwng y Parch. Canon Williams, Rhydycroesau, awdwr yr Eminent Welshmen, a'r Parch. Robert Jones, Rotherhithe, golygydd YCymtnrodor. Gan fod cryn mwer 0 ddysg a donioldeb yn y llythyran, yr ydym wedi cymeryd yr hyfdra i'w cyfleithu, fel y canlyn:—"DYVBDWY (Dee).Mae golygydd y C)/mMf<'A)r, t.d. 199, yn amheu y tarddiad o enw  afon hon, yn y Gossiping Guid? to JVaks, 0 dwvr du," ac yn honi yu awdurdodol ei fod yn tarddu 0 dwfr, a dwy ncu dwyfol. Megis yrwyf yn meddwimaimynagvnygiodd y tarddiad cyntaf, felly yr wyf etc yn maentumio ei tod yn gywir, a rhodflaf fy rhesymau am dano. Nis gallaf dd'od o hyd i dwy (dwyfol) mewn unrhyw eiriadur, ac y mae pob geiriadur o'r iaith Gymraeg genyf. Y rhai penaf ydynt Salesbury, Dr. Davies, Edw. Llwyd, a Dr. Owen Pughe. Nid ydynt hwy yn dyweyddim mai I dw.yfol' yw, 'dwy,' er fod Dr. Owen Pughe yn rhoddi 'Dyvtdwy, y dwfr dwyfol, yr hvn nid yw yn ddim ond haerii j ae oddiyma y cafodd y Gymmrodor ei wybodaeth. Nid oes, pa fodd bynag, ddim awdurdod dros y tarddiad hwn. Gelwir yr afon bob amser gan breswylwyr presenol ei g)anau yn Dwrdu,' neu y Dwfr dn, ac enw tra ?i T?I,na ??, o honi ydyw. Felly y gotwid hi yn amser ein gwron Cymrefg, yr hwn a ysgrifenat ei enw Owen de Glendom-dy. Yr Hen Gymraeg am dwfr ydoedd dubr, a iMr. a'r HenWyddeIaeg oedd <MMf. Yjta trwy feddaliad rheolaidd i bh, dohM yn Gymraeg a <<oMaf yn yWyddeIaeg; yn awr, vngaiud M fel f, oddiwrth yr hyn y daeth dwfr yn Gymraeg, a thrwy gwtogiad dour neu dwr j a dUI" yn y Wyddelaeg. Dobhra, dur, yn Gaeiaeg, a datir yn y Fanawaeg. Hen Surf du, yn y Gymraeg a'r Wyddelaeg, oedd dub, a dyna y Surf a arferai yr Hen Frytaniaid pan oresgynasant yr Iwerddon. Cedwir y ffurf yn ei burdeb yn Dublin, set bulyn yn ol y Cymraeg presanol. Aeth y dub Gymreig a Gwyddelig drwy y treigliad arferol i dubll, a daeth y Uythyren olaf, yn dwyn sain o, yn aneglur. megis y gwelir yn tre am trev, plwy am plwyv, a niaws o engreifftiau erain, a'r diwedd fu ei gadael allan yn hoUot. Mae afon fawr yn yr Iwerddon a elwir Blackwater neu Dwr-du. Mae dwy afon yn Ysgot- land a. elwir jOM, a dwy eraill a elwir 7)ye, ac un arall ])uv neu.Dzif, oddiwrth eu Uiw; a chadam- heir hyn oddiwrth ddwy afon yn swydd Ayr a elwir Dow-tti8k, unig ystyr yr hyn yw Dwfr du, heb ua- rhyw gyfeiriad at ddwyfoldeb. Yr enw Rhufeinig ar y ddwy Dee oedd Deva, ac oddiwrth yr enw hwn y mae yn ddiau genyf y cafwyd <f<p.v yn Gymraeg, gan fod «' yn air cyfystyr a'r LIadin e, fel y mae yn amiwg oddiwrth y geiriau Cymraeg rhw/d, cwyr, eglwys, &c., oddiwrth ?<< <'?a, «-e?ta. Mae y eglIZ? o ddwyfoldeb yn ng?yn &'r Ddyfr- e B y 'n dwy yn perthyn i gyfnod cydmariaethol ddiweddar, megis i amser Speucer a ra on. Yr awdwr boreuaf a ddyfynir yw Giraldus Cambrensia, a'r cwN a ddywed ef yw—'TrigoHon yparthau hyn a haerant fod dyfroedd yr tfon hon. y ])ouerdw.'l, yn newid eu rhydau bob mis; ac fel y tueddo yn fwy tua Uoegr a Chymru, hwy a aUant ddarogan gyda siorwvdd pa genedl fydd yn llwyddianus neu yn anffodus yn ystod y Bwyddyn.'—R. WiLHAMs, Wele yn canlyn atebiad y Parch, Robert JoneR, a gweltr mor ddehcuig y mae y)t cyfarfod a'r hnll wrthddadteuon:—"Mae Canon Williams o Ryd- ycroesau < n gwadu cywirdeb fy nharddiad o'r gMi, Dvfrdwy.' Myn ef mai ystyr yr olddod dw.'l :(W 'dn' acnid 'dwyfol' neu 'gysegredig.' megisyr haerais i yn r ()ymmrJdor j a dymuna ef gael clod am y darganfyMiad. Haera yn mhellach mai oddiwrth Dr. Owen Pughe y ccfais i <y ngwybod- aeth ar y mater. Mae efe yn g, feiHomus ar bob peh. Wrth drafod ei'haeriadM, mi a'u oymeraf o'u gwrthot. Nid wyf hyd yr awr hon wedi ym- gynghon a'r geiriaduron a nodirganddo. Nid efe. ychwaith. yw darganfyddwr y ddamcaniaeth mai Surf arall ar du yw dtCl/. Oa try efe i .PM?MK<'t Tour in Wales: Llundain, 18M. cyf. ii., t.d. 215, efe genfydd fod Pennant, ganrif yn ol, yn dadteu yn erbyn y tarddiad neiDduol hwnw: diau ei fod wrth wneyd hyny yn dadlell yn erbyn y tarddiad a dderbynid yn gT'ffr?din yn ei oes ef. Os trown i'r mater mewn dad), y mae geirdarddiad fy ngwrthwynebvdd yr un mor anghywir. Er mwyn gwrthbron golygvdd y (7ymmrodow, y mae efe yn trot i'w einaduton. Gresyn braidd ei fnd wedi aflonyddu ar VI hun ag y mae vR<nlhcig-ion yn ddiweddnr wedi pi gf-tniatiiii i'r gweddillion hyn o'r am-er a fu. Oddieithr. feaHai, gasgliadau cyfyng- edio'Dana aLIwyd. ni ddaeth allan o'r wasg erioed lyfrau ag y gellid dibvnu Hai amynt. Nid wvf yn dyweyd eu bod yn ddiwerth. Buont, ac y maent etc, yn ateb rhyw bwrpa". Ond pan gyfyd unrhyw fater gwir bwysiE'. nis gellir dibynu ar eu hawdur- dod. Er pan ymd,langosaaant hwy yn y byd. fnne V wyddor 0 icithrg gvdmariaetho1 wedi dvfod i ?odotaeth. a hvny gydag e?ni sydd yn diffndd y goleuadau Uai hyny ger ei bron, er mai yf-hydis iawn o oleun! sydd yn angenrheidio! i egluro y pwno daz, s' lw. Yn awr. dWIl, neu dwyfol, yw gwreiddair dwyfn! cyses-redig. Y mae yn gyd- darddedig â det,o y Sar.Mrit, dea y LMin, thea y Gtoeg. dia y Wydde'aeg, dou! y LIydawaeg, a dwyw yr hen Gymrafg neu Ffvtanneg. Ceir ef yn gvfansawdd yn Gwagdwy, neu <?teiMcf«y fel y mae yn y Record f ac yn ac yn y ddwy engraifft hyn yr ystyr yw 'dwyfol.' Ond gan nad wvf yn chweuych cyhoeddi golygiadau ieithyddol yn ex eathedi-a, mi a ddy-fynaf 0 Bwdwr ag y mae ei gyrhaeddiadau ieithyddnl yn fnwogrwrdd EwropeMdd. Os try Canon Williams i J:At?'< Lectures <Mt Weh .PA<Mwy. t.d. 325, efe a dderllyn yr hyn a ganlyn:—" The Dee, Dee<t, pro- bably means 'the goddes- (that ia. in contra- distinction to the maMuHue god);' and as the river is still called in Welsh PvMwy or Dyfrdwyf, the water of the Diunity, &c." FeUy yr ysgrifena Mr Rhys. Ond myn y Canon Nygu r.{"y neu dtqlf i du er mwyn ategu éi (Idameaniaeth. Mae y geir- darddiaduchodyncael ei gadamhau yn yr A"- chœoløgia C<!mAt'ft!<t'< ganv.sgrifenyeo a ymgyfenwa 'Ceretitm,' a gallwn dybio:rod ei olyg adan yn cne) eu derbyn gan y golygydd, y Parch. D. SilvaP[ I EvaM, onide nid ymddangoaMent yn y cynopoal Rn hwnw. (Cyf. v. o'r 4edd gyfres, t.d. 86). Mae y SuraM Dwvf a jOM"/<c (U.. dW!lJau a dwywi..) i'w cvfarfod nid yn rnfynych, a gwahanol ffurflau I ydynt ar yr enw 2)MW; ao mewn geirinu fel D,v?lf arferiad nid anfyiiych ywgadMl allan yr/derfynol wrth yngan y gair. 6ddiwrth dwyf y daw megis y ffudir dUlOiot oddiwrth Duw. Arferir DyMwyaDyfrdwyfamyrafon T'ee yn yr iaith Ond pa beth a ddrwed tystiolaethaa hanesyddol P Y maent i gyd yn ei erbyn. Ni wna efe gyfrif o GmJdus Cambrensis, M yn byw mewn oes ddiweddar; ac etc ysgrifenai Giraldus wyth gan mlynedd yn 01. Drayton a Spenser, er eu bod yn canu yn yr unfed ganrif ar bymtheg, a ystyrir ganddo tel caws IlySant. A oes arno eiateu cyfood o'r amaeroedd cyn y dUuw P Dywedij fod y cyfryw gofnodiad i'w gael yn un on tYWY80gion Cy e' set Oddeutu yr adeg yma y crewyd y byd!' Mae yn wir nad oes un son am y traddodiad yn ein hen farddoniaeth Gymrei); ond ymae y neb aydd nadydyntynymwneudpnd ychydig a chwestiycau dychymygol a chwedlonol o'r fath yma. Pa beth, ynte, yr wyf yn ail ofyn, yw y dystiolaeth hanes- yddol a gawn gan yr hen ysgrifenwyr hyn ? Cy- hoedda Giraldus fod DeverJoeu, yr hyn yn ein hoes ni a fyddai Dyfrdwy nM Dyfrdwyf, wedi ei donio a dwyfoldeb, neu y rhagvbodaeth a'i galluogai i ragfynegi Ilwydd ?eii a a 71 ragiynegi llwydd neu aftwydd i'r Celtiaid neu y SaesoD. Michael Drayton, yny nawled eaniad o'i p'alyolhioll, a wna. i Femonydd ddatgan gydag ym- ffrost-- The pearly Conway's head, as that of holy Dee, RenowneiI both, their rising have in me, Yn y degfed caniad efe a ddywed: Twice under earth her crystal head doth run; When instantly again Dee'slwlines8 begim. Yr ocdd hanesiaeth neu chwedloniaeth wedi ar- graffu yr un meddylddrych ar feddwt Spencer. Yti ei amser ef yr oedd yn hen nodwedd i'r a&m. Efe a ddywed: And following Dee. which Britons tongygone Did call di,,i. that d.th by Che.9t?? te- I gone Nid oedd Milton a'i ddvogeidiaethenfawr heb wybodameihanes, pan y llefaraiam dir.ynyr hwn Deva spreads her wizard A pha beth yw iaith ein Bardd Breiniot, yr hwn a gânt mor anwyl ac mor dda ein rhamantau A-rthuraidd? A ydoedd efe yn anwybodus yn nghylch chwedloneg a Ucn gwerin y Celtiaid pan yn cann- As the Sonth-wost that blowing Bala lake Fiua all the ?r? Dee. Yr wyf yn hyderu y bydd i hyd yn nod y eyi- wadan brysiog hyn argyhoeddi Canon Williams ei fod wedi e8mgymeryd yn y mater hwn; ac na cheisia efe etc ddinystrio geirdarddiad sydd yn gosod argof a chadw un or traddodiadau mwyaf dyddorol a rhamantus yn gwlad ac hiaith.—Gon'GYDD Y Ci/Mtmfcdof, Ficerdy All Saints, Rotherhithe."

xltngb4iot N tttrbboral. Dywedir y byddJan Mr Gladsrone erthygl IIr Yr Heddwch Dyf 01'" yn y Nilwteenth C<M<M)T/ am Chwefror. Enillodd Gwilym Gwent bedair o wobrau am gyfansoddiadau cerddorol yn Eisteddfod Wisconsin ddydd Nadolig diweddaf. Ymaeyrhifyncyntafo "Eirlyfr Oerddoriaeth a Cherddorion, gan Mr George Grove, newydd ei gyhoecldi gan y Meistri Macmillan Co. Cyhoedda y CMieer gyfrea o lythyrau, nas cy- hoeddwyd enoed o'r MXen, wedieu hyigrifenu gan wahanol aelodau 0 deulu John Wesley. Dywed y fod WiBconsin am gael Eisteddfod etc y Nadolig nesaf, ac y bydd houo yn un gadeiriol. Testyn y gadair fydd "Dinystr Dmasoedd y Cyhosddir y gyfrol gyntaf 0 "Hanes gw.tith Mr Standish O'Grady, gan y Meistri Samp- son Low & Co. Cynwysiad y gyfrol gyntaf ydyw hanes y Cyfnod Anvrol. Bu Mdlle. Josephine Rummel, pianyddes enwog, farw yn ngherbyd y rheilffordd rhwng Wieshaden a Mazence. Yr oedd yn chwaer i'r enwog Joseph Rummel, yr hwn a gyfallsoddodd gymaint i'r pia o. "Y Bwthyn ar y Bryn" sydd ganachydgan Bwynol 0 waith Glallmarchlyn. Nid 003 amheu- aeth yn ein meddwl na ddaw yn boblogaidd yn mblith canrorion Cymrei- y wlad hon, fel y mae yn awr yn Ngogledd Cymru. Awdwr y farddon- iaeth yw lonorou Glan Dwyryd. Y mae yn gan bwrpasol i'w chanu mewn cyfarfodydd llcnyddol, &c. Anfoner at yr awdwr am gopiau oboui-y cyfeiriad yw, Mr John Owen (Glanmarcblyn), Poultncy, Vermont. Meddyliwn mai ei phris yw 25c.—y Wag. Llythyr o Rufain a ddywed fod Gweimdog Addysg Gyhoeddus, Signer Coppino, wedi erchi ar i gloddiad ac archwiliad trwyadi gael ei wneyd yn y Forum Romaiiu., a diBgwylir y gwneir dargan- fyddtaditu dyddorol a phwysig. Dywed yr Academy fod y Meistri Maomillan & Co., ar fedr cyhoeddi gwaith yr Archddiacon Gray or Chin", canlyniad preswyliad am ugain mlynedd yn y wlad ddyddorol hono, Yr Athe,,w. a ddywed fod yn mryd awdurdodau Prifysgol Caergrawnt i wneYd M. Waddington, gweinidog yn LiywodrMth Ffrainc, yn gymrawd mygedolo Goleg y Drindod. Yr oedd M. Wad- dington yn ail mewn clasuriaeth Yll 1849. Mae yr argraphiad eyntaf 0 ddarlith y l'arch David Charles Uavies, ar "AnSyddwyryr Oes yn eu perthynas Ii wedi ei lwyr werthu. Mae ail-argraphiad yn y wasg, a da ddeall fod yr archebioll am dano yn dylifo i mewn. Mae amryw Y sgolion Sabbothol yn anfon am 0 gopiau gilydd. Mao Kilsby wedi bod yn ysgrifenu yn ddoniol ar Y Gohebydd" yn y Priiieipality. TltAWSl'YNYDD,-Nos Ssdwrn diweddaf cyuha1- iwyd cynghcrdd yn Ysgeldy Senhedlaethol y ]!e uchod. Llywyddwyd gan y Parch W. S. Williams. y cyfarfod oeddynt Eos Ffestin, 0; R. Owe;), R. R. Owen, J. M. Jones, Evan fJones, T. U. Evans, a Mi's Jane Davies. Canodd Mr Owen I I Wn i ddim," allan 0 Gwanwyn," Glan Ednant, yn ardderebog, a chaf- odd<K<'o?' ?wresog; achanodd "Paid dywcyd yr hyn wyddost i gyd," o'r un Hyfr. Y mae dyfodol disglaer 0 y bachgen hwn OB caiff chwareu teg, ac os y gwna yntan y defnydd goreu o'i al1u- oe?d a'i amser. Cafwyd eyngherdd da.—G'?M Ed/lallt. Li.AXDiNORwia.-Nos Wener diweddaf, y 18fed eynsol, cynhaHwyd oyngherdd mawreddog yn yr ysgoldy uehod dau lywyddiaeth Twm Stiniog. Oangosodd y Twm gryn hyawd!edd fel llywydd. dyweyd fod ci awdurdod a'i ddylanwad yn Hftwn cymaint a'i farf. Pnf arwyr y cvnghcrdd hwn oedd Miss Cordelia Edwards, MisB 111. Gwenfll Davies, Miss EUinJ. Grimths, Llew Llwyfo, Mr a'r Ebenezer Choral Union, Fe gafwyd cyfarfod neillduol 0 dda. dyweyd am dano fel Saul gynt ei fod yn uwch o'i ysgwyddau i fyny" na'r un a gynhaHwyd yma er's Hawer iawn o amMr. Yr oedd elw v cyngherdd yn myned tuagai? gynorthwy Mr Ellis D. Williams, Penllyn, i f,?ned i'r Brifddinas i berffeithio ei hun mCIVn cerdaoriaeth. Cafwyd lluosog ae elw DY6EMH, OBR RHYL.—NosIau,yr 17pg cynsol, cynhaliwyd cyngherdd gan gyfeillion yr Annibyn- wyr sydd "n yr ardal uchod, yn y Trefn- yddion esi ai d. a d gwasanaeth amryw gantorion ar yr achlysur o'r eymydogaethau eylch. ynol, megiB o aL]anelwy. Uefyd cymerwyd rhan yn y cyxg- h''rdd gan Miss Jane Hughcs (Eos Fwyn) a Mr S. Wjitiams, sydd yn cartrefu cisoes yn yr ardal, ac ynben ar hyn oU cafwyd gwasanaeth medrus a doniol y Parch W. W. Thomas, Macsglas, Tre- ffynon. Er nad oedd y eanu, bob rhan a ehyfran ohono, fe a'iai, yn dyfod i fyny & safon y beirniad cerddorol craff, ero yr oedd y darnau eerddorol ar gerddoriaeth yn chwaethus, a da. Cyf- Iwvnwyd diolchgarwch gwresog i'r cantohon oil, Rc'hefyd i'r llywydd, saf Mr Edwd. Thomas, Voel: Dvaerth. Yna dadganodd y brodyr Annibynol eu dioiohgarwch pur yn helaeth i'r cyfeillion Wesley- aidd am roddi ohonynt iddynt fenthyg eu haddoldv yn pan oedd enwad arall wedi gwrthod,- H-t'-dd-g. GBRDDOROL LT.1IYN AC Yn y rhifyn diweddaf o'r Genedt canfyddais nodyn cyfeiriedig ataf dAn y penawd uchod, gan UII a Yma;yfenwai yn Ae!od o'r Pndeb." CyTtwyMei lythyr nifer o ofyniadau yn nglyn a'r gytchwy], ond yn gymnint a bod y erbyn hyn yn ,Vlaw Y cvhoedd, efea genfyddynddi atebion i'r oll oli ofyniadati, oddigerth y ddau oM; sef (a) A ydyw yr accom1/aliut, ynrhwym i y corau ar wahan 3? n y cyfarfod prydnawnol F Mor beU a? v ?atM goBo, (ac hyd yn noji oddi- Mor bell ag vaii y pwyll, nid wyf yn fod unrhyw rwymau arnynt i wneyd hyny; on diameu genyf '1 gohebai unrhyw gor â hwy yn llaenorol ar y mater, y gwneid hyny yn rhwydd 8n hyny, gefaled arweinwyr y Corau mewn pryd. (b) Gwneir, to wneir yn hyshj's ar 01 y lat 0 Chwefror pa ddamau a ddadgcnir gan y gwahanol gomu.—y. B. e., y<y. BEDI)GELB,iT.-t' yuhaliwyd cyngherdd yn ys- goldy Brytanaidd y He uchod, nos Sttdwrn, lonawr t9og, gan Harri o Wynedd, Craigydon, Cwmyglo, yn cael ei gynorthwyo gau Eoa Marchlyn. LIan- d"g Ap Ciladyn, Mr 0. T. Owens (HanBon- ydd), Jeremiah Jones a'i barti, Cwmyglo; 1\1 ¡aB GrtNtha a Mice Robettf, Haubens; yn ngh.t da Miss Ellen Jcnes a Miss Elizabeth Parry, gelert. Cafwyd anerchiad ar amcan y fod gan y llywydd, ae ynfl aeth y coutorion ) a mlaen i eu gnvasanaeth, yr hyn a wnaethaut yn tcdrus a pobpeth yr oedd y J'IJ un rhagorol dda. Gan mal aTJiCan y ëyfarfod ydoedd cVllorthwyo Harri 0 Wynedd i fyned yn mlaen yn ei efrydiaeth or dorol,teiiiilwii Yll hnpus wdù cyull11eidfa.mor barchue a Huoaog.—<?<<!?'<.

?Mgjgh? g Q;Qla¡jJJ. Y YR UNWYD Yll ANNI- Dan olygiaeth y Ilareli. R. Thomas, Bala; a'r Parch. H, Evans, Caemarfou. Y peth cyntaf sydd yn ein Mirioli yn y rhifyn am lonawr, 1878, ydyw cerflun 0 un o'r golygwyr, nidamgen Y1: hybarch brif-fardd a inydd, y Parch. Robert Thomas (Ap Vychan). Y mae yn uu 0'1' goreu a ellid gael, ac yn wir Inn a delw ci wrthddr cli. Yna cawn bapyr, a ddurllenwyd yn gweinidogion Dyffryn Dyfi, yn y Cemmae8 Road, Tach, 13, 1877, ar Bcr- son wedi ei ysgrifellu meWll iaith eglur a Itwlr mreig, gan y Parch, Owen Evans, mae Y1' ), sgrif hon y n ddyddorol lawn i ni gyn belled ng y mae yn cynwys cryn. hodeb 0 wahanol farnau bleidiau wewu am Berson y Gwaredwr; ond, 1'han ein hunain, gwell genym ymatal bob amser rhag traethu barn bynciau duwinydrlol ag y mae dysgedigion duwiol a cIa yn anghytuJio iLr- d1'os ben ydyw "Adgoflon am Enwogiol1," gan y Pareli. R. Parry 0 Lerpwl" ydyw gwrth. ddrych yr "adgofion" yn y rhifyn hwn, Y mae y portlcad yn hynod gelfydd, a diau ci fod yn true to Un 0'1 pothail mwyaf doniol a lIawer dydd ydyw "Nodiadati MiBol" y Párch, E. Herber gwrs, efe ydyw yr er nad yw ei enw wrth yr yegrif. II M1 McAIl waith yn Paris" ydyw y testyn am y mis hW11, Efengylwr nodedig 0 ym- drechgar a llwyddiannus ydyw 31r Gwas- anuethed fel "NI a geniwn yn awr osod ehi diruen?vyr yn ? o'r ?yf.rfodydd by,?, Iddynt f,-l .1,.id y g.?iti4" a ?c?ir Yllddynt, IUlaid I ni d(lmgo I ran ogleddol y ddihas, pio y t??w Mr M?2AU I fod ? nof? Fawrth, y .o.o. gyfleuB i nl fe" I ?"' 'yfjd. Dy- i yV, y rh.n Itvh,l?ont,mat&re- ae wedi dyfod 0 Fiyd ilr heol Boul??v?d Onimio, dyma ni with ddrws y nen- add, Y ma? yo limer a? wadi saith. l?f? swn c?u /:ÚJi.ol, (),I i er mai am wyth r mae'r eyfurfo<l i ,¡'¡eehreu; nd y m.c yma ugeuu:m yu wcdi eydgyfarfod I wresogi yr aL lwyd, d. NY weddiau tner a t?liinu maw!. Erbyn t-?g with, y 'lie tua 400 0 weit hwyr, Be eraill, I fewn: y mae'l' ystRfe: yu gysurus 0 wr"Bog; ao y mae gwralg. garedi¡r ;n de! n wad l\ .¡dJ'r J;fY i C'tUy, -a te:le\l, t,ù, yn dyf.4 I f,- rn d,li?,.dr?, ond J' ,¡"Ie Mb Nid N, --?, old llyg;?Y(1 1(t y f ldki rdinaÚ o'i -a rhoddi em?? aU? yu y Y'' td Mrs wrth yr ac yr oedd hawdd gwele(I fod el ehalon YIl y fel el y Jlywydd ddyn leuane I (Iracldodi aIlerehlad nld oeddym yu d&?U iawr a ddywedai, and canf dd 'A; MeAJI yn hysbysu fod yno (iymix) yn ae yn I myned i'w haDel'd!; iddynt ganu yr hen tOn aIr yr oodd Mr McAll wedi glywed yn I I: ran ,?th 1,u 4" ili?hiwtau rliyfed(laf. Yr oedd y gwr e daa¡: ylrff{eit: fuÎ yr e ym tiwidodi; m yr y(l?? 3% ?iter iddo W-e I h yn ri ':I:fl;'l¿id yn r;¿dgOft{3l, w lúd bmwddeg )" i'w haildradtlodi, C&.fwyd ulr;?-; =Prchiad??ii craill, a 11?twi3r ia?l 0 gllnu ..wl. Yr oedd I folianu. Yr oedd I ni yn Cawsom hytrydm-ch anghyffredin I weled cynife1' 0 14ren(-h nie? .-yfarfod mor sym], a h?w Y. dr'y'dl ae ?f?-??gyi,,idd, ?n eydaddoli a chyd- Kll''dld,:f::d'ng: hcu I)c   &a Ar ddiwedd 3,r oedfa, dvma ferch Icnancyn d?fod yn miaca atom,ae mewnCvmraeg &iin 91-YW, Y?  8ut yr Ydl(h ,hwi, Mi Evans l' A. ghw (1( d m.,y. 9,?,!n, ?! 8w¡')dOŸf m;Çhoer,JIil.è ? ?e; dde, I drwy efmoistl'è" ??i bod. f?l y fo?,m? y. n.y NaaDlIm y Syrlad, wOOi (Iy¡,chafu el cheueill yn Ilgolwg tenlu, ()y mM wedl g""? 11 ? ?'bl' F"lwf 1': J=:" g:I;¡Cfl g3';irll:: Ysgo!ion Bnl (,y? I-r aw,,¡,ym Y m? yua Jawor llane !lances yn cu dosb?tlihi?ii heb ddim ?n a?gby- ffre,lin yn an qiylwg fla'u rhagoJygon, and hwy allant fod eto    Y"(' dyi-chw'a neu yn daro?itwng an RWLad WU crefyad,yn oj fel y gwiimit hwyeu gwaith t=3 at?mt." Y mae y gweddill rhifyn hwn yn Jmborth iachus. Y sgrif ddarluniadol o'r rlldd gyntaf ydyw eiddo y Ilarcli. Ebenczer Davics, F.G.S., ar "Y Clldben dro8 y Mcwn gair, y mae yr hen JJrI.'I8{fedydd J11 dechrell blwyddyn ncwydd gyda aducwyddol a phob urgocl am oes faith. Rhaid gadnel ein sylwadau ar Y &0., um yn mhellach unwaith eto, ad Llaw Fer, Yll 01 trefn Mr wedi ei chyfuddasu i'r Iaith Gymraeg gan H, Barmotith. Cyhoeddedig r,an Hughes Fab, Y mae lIlr Morgan wedi gwneyd gwa8",¡ h gcnedl trwy gyfaddtl -iu In Bcll,t0h, ,¡ Cymro gystalmuntais i feistroli cystal a'r Sais mwyaf dysgedig. llyfr tlws Be isel bris yn eael oi agtudio gan tlloodd 0 ioucnetyd ein yehwanegol at drefnll y 11yfr, dcallwn füd ion craill yn Œ,cl 011 cynyg, sef c viadeith&q berthynol i yn 01 rhagorol y Parch R. H Morgan, wedi ei sefydlu y flwyddyn hon, Yn y P}¡or¡etic Joumat cawn erthygl 0 dflll y penawd 1, Phonetic Society i yn yr yr hysbysir y gymdeithas uchod a dan lywJddÜteth Mr E. Parch R. H. Morgan, yn Diben J gymdeithas ydyw rhoùdi i bob un a roddo fodd- lonrwydd ci fod yn gallu ysgrifeuu ) n gywir yn 01 rheolau y gyfiindrefn, ac y mae aelod<u y gym- deithas i roddi i l'ai J'11 y gyfutidrefu, y In rhad. mae yn dùialUeu genyi fod y hwn 0 eiddo earedigion a dyltJdwyr i'r y" sier 0 fod yn un Y mue yn bleser <7enyf argjwell dar!lmnvyr lluosog y GJl/edl, yn llwèdig y rhai icuaiiie, i fynll cael gweJed y llyfr, ïe, a Y11 oblogid gall- wn bob llll a wado na bydd yn eJifur Betll V11 flvy àvmulloI i ddyn jeuane, Yll gwnludaw areititiau, dfirlithiau, ncu brclgeth:111, fod YIl gallu ell hysrifenn yu holl01 fel ug i wney(I hyny yn bleser iddyat Nid yw yr wyth neu y 1¡¡\W Dii" a ddefnyùdir i'w ond yu gyffelyb i ddYll ieuanc crocsi y mJr Yl1 yr haf i Bryùain i fwynlmu ystàd rhagorol oedd i ddyfod i'w feddiaDt mol' 1uo.n Rg y i-Lioddai ei droed ar ddaear 1;'rydulI. If.rilwellyllyf:7,gyfeilt. ion, a lllynwch Ci aøtudlO yn drwyadl.

PtmyroeddSyr Thomas fartKsyn dad' .a erbya Dr. Sacbeverel), dywedodd y doctot- -'m, "MiaweddiatiMrDduwifaddeuichwi.; A. thra y bydd etch Haw i mewD," atebaiSyr Th-aas, eich hunan, ddoeLor da IfDDBwox AC A<YNOD.—A W)-ddoch.'fhwi," meddai Yanci cyfrwY8 uuwaith w,th Inddt'J\ "e& bod yn arfer crogi luddewoa tiC ¡\synoti,Ji\'yda'u gi)yddynPort!andf" "Os telly, frawd. '<<ne<tdai. yr luddew, y mae yu dda i ti a minnailtad ydyrn vnyUchwnw!" ?? ShC