Y Darian

DYDD IA U, AWST 20, 1914. Nodiadau'r Golygydd. Bydd yn Llanymddyfri gynhadledd bwysig Medi'r 16eg a'r 18fed i ystyried y cwestiwn o ffurfio Undeb rhwng Eglwysi Efengylaidd Cymru. Ceir y rheswm am y syniudiad hwn yn y para- graff a ganlyn o gylch-Iythyr sydd wedi ei anion ailan wedi ei lofnodi gan In o anveinwyr y gwahanol enwaclan Yr ydym o'r farn, gan hynny, fod yr adeg wedi dod i ffurfio Undeb Cenedlaethol o holl Eglwysi Efengyl- aidd Cymru. Ein bwriad cyntaf ydoedd ffiti-fio undeb- o'i- fath ynglyn a Chyngor Cenedlaethol yr Eglwysi Rhyddion, eithr ymwithyd y Parch. F. B. Meyer a'r Cyngor Cenedlaeth- ol yn Llundain yn bendant ag un- rhyw gorff cenedlaethol i Gymru, ond yn unig fel is-bwyllgor o'r Pwyllgor yn Llundain, gyda'r swyddogion yn y Memorial Hall yn swyddogion iddo." Nodir amryw bethau eraill a ddangh- osent drahauster y Sais tuag at y I Cymro ynghyd a'i duedd i ddiystyrru buddiannau Cymru a'i phobl. Nid yw'n ddrwg gennym am y rhwyg I oddiwrth Gyngor Cenedlaethol yr Eglwysi Rhyddion. Nid oedd ym- I ddygiad awdurdodau y Cyngor hwnnw tuag at Gymru, ond yr hyn ellid ddis- gwyl, ac nid oedd ond yr hyn a haeddai ein harweinwyr. Os oes gwaith i un- deb o'r fath credwn mai mantais i Gymru fydd gweithio'n annibynol ar linellau cenedlaethol. Awgryma rhai fod cwestiynnau nas gall Cymru eu hwynebau ar ei phen ei hun. Ond tyb- ed y bydd annibyniaeth Cymru yn rhwystr iddi i gydweithio a Chyngor Lloegr mewn materion sydd yn gyffredin i eglwysi'r ddwy wlad? A fydd Undeb Cenedlaethol yn fwy an- effeithiol yng Nghymru nag Ls-bwyll- gor o Bwyllgor Llundain 1 Y cwestiwn ynglyn a'r Undeb hwn eto yw-beth a wna i feithrin ac i gyfoethogi bywyd cenedlaettol Cymru 1 A fydd o fantais i iaith, llenyddiaeth, a delfrydau ein cenedl 1 Cyn y bydd yn deilwng o'i alw yn Undeb Cenedlaethol Eglwysi Efengylaidd Cymru, bydd raid iddo fod yn amddiffyn cryf i'r Gymraeg, ac yn foddion i gryfhau ei safle yn yr eglwysi. Byddai yn well heb yr Undeb oni chedwir hyn mewn golwg. Y mae'n bwysig i eglwysi Cymraeg wylio'u buddiannau yn y mater yma. Y mae'r Gymraeg a llenyddiaeth Cymru yn fwy diogelwch na dim i'r ysbryd gwerinol ac efengylaidd. Dichon wedi'r cyfan mai r ndeb Eglwysi Cymraeg fyddai o fwyaf bendith i Gymru. Methwn a deall paham nas gall yr eglwysi hynny sydd wedi gwadu eu hiaith ac yn byw ar lenyddiaeth Seisnig foddloni ar Is- bwyllgor o Bwyllgor Llundain. Gydag eglwysi Cymraeg y mae'n wahanol; y mae rhyw ystyr i genedlaetholdeb mewn perthynas a hwy. Wei, yn Llanymddyfri y bydd y Gyn- hadledd a benderfyna'r cwestiwn o gael Undeb Cenedlaethol i Gymru. Yn y dref honno y mae "Ty'r Ficer," a cher- llaw y mae Ystradwallter a'r Tonn a Phantycelyn. Rhoddodd yr ardal hon i Gymru rai o'i meibion goreu. Oddiyma y daeth emynau a chaniadau anfarwol yn yr hen Gymraeg. Yma hefyd yn enw addysg y diystyrrwyd yr hen iaith yn yr ysgolion. Nid oedd ryddid i yngau iaith ein perganiedydd o'r tu fewn i furiau'r ysgol yno hyd yn ddiweddar iawn. Yma y bu offeiriaio, athrawon, a siopwyr a chrach foneddigion yn siarad Saesneg am eu bod yn tybiect mai anfri arnynt oedd bod yn Gymry. Yma y mae capel Saesneg i goffa Williams Pantycelyn. Yma y mae Seisnigeidd- iwTch* yn llethu diwylliant gwerinol un o'r ardaloedd mwyaf athrylithgar yn ein gwlad. Beth a wna yr Undeb a geisir i iachau briwiau'u cenedl. Os bydd y gynhadledd a gynhelir yno yn deilwng o'r amcan a briodolir iddi, bydd Llanymddyfri yn fwy Cymreig ar 01 ei hymweliad a'r lie. Nid yw sylwadau "Tegerin yn y "Darian" ddiweddaf ar ein hvsgrif arweiniol ar Wallgofrwydd Bwyst- fileiddiwch" yn y "Darian" cyn I hynny wedi newid dim ar ein syniad am ryfel. Anffodus iawn oedd ei ddyfvniad o Carlyle. Yr oedd y rhai hynny yn cadarnhau y cwbl a ddywed- asom. Yr unig wrthwynebiad syd5i gennym i sylwadau Carlyle yw ei fod yn galW y rhai a ddanfonir allan i sacthu eu gilydd yn ffyliaid. Xid ffvliaid mo lawer o honynt, adwaenom rai yn eu plith sydd yn rhagorolion y ddaear. Cyfrifasom yn ffyliaid y j llywodraethwyr cyfrwys y dywed Carlyle eu bod yn cweryla, ac yn danfon allan i saethu eu gilydd well dynion na hwy eu hunain. Nid yn unig y maent yn ffyliaid ac yn gyfrwys, y maent yn llwfriaid yn ogystal. Nid oes lwfryn gwaeth nag Ymerawdwr Germani yn yr holl fyd heddyw. Yr oeddem yn berffaith gydwybodol pan yn dweyd y gadawn am byth fy mhroffes Gristiongol cyn y dywedwn air o gyfiawnhad i'r rhyfel hon nac i lInrhyw ryfel arall. Yr hyn y synn- wn ato yw fod cynifer o'r un farn yn hollol a ninnau gyda golwg ar ryfel, ond, ie "ond," daw rhyw ond rhyng- ddynt a'u Gethsemane a rhyngddynt a'i buddugoliaeth hefyd—y mae yn rhyfel a'r ysbryd aflan yn y tir a rhaid mynd gydag ef! Dvfynna "Tegerin eto o Tenny- son— I t "A pence that is full of wrongs, Horrible, hateful, monstrous, not to be told." Awgryma mai yr heddwch hwn- heddwch ar unrhyw delerau a gym- eradwyir gennym. Nid felly. Cydna- byddwn er hynny ein bod yn cyfrif Mab y Saer o, Nazareth yn uwch awdurdod na Tennyson, ac yn meddu ar olvgwedd gywirach o natur am- gylchiadau'r byd a'r modd i gyfannu ei rwygiadau. Gwr cvfoethog oedd Tennyson, bardd brenhinol, ac un a gvmerai ei alu gan ddynion yn "arglwvdd." A gwyddys nad llawer o rai cyfoethogion a alwodd Efe. Yn sicr nid yw ffrwyth a wen gocth Tennyson i ddistewi lleferydd Iesu o Xazareth. Fin dadl yw ei fod ef wedi condemnio rhyfel, ac nad yw ei ddysg- eidiaeth yn cyfiawnhau y fath farbar- | eiddiwch o dan unrhyw amgylchiadau. Y mae'n amlwg tra credir mewn rhyfel o gwbl mai rhyfel a fydd, ac nas gellir ei hosgoi. Afresymoldeb j i'r eithaf i'n tyb ni yw tybied ei bod yn ddyledswydd ar Gristion i bleidio heddwch tra mae heddwch, ond ei bod yn gymaint dyledswydd arno i bleidio rhyfel os bydd rhyfel. Nid heddwch ar unrhyw delerau yw I arwyddair y Cristion nad yw yn credu mewn tywallt gwaed. Cymysgu pethau a'u gilydd yw amgrymu dim o'r fath. Cyhoeddi aneffeithiolrwydd hollol y cleddyf i unioni drygau wnaeth Iesu o Nazareth, ynghyd a mynegi'r ddeddf-v ddeddf sy'n ddiffael— "Canys pawb ar a gymerant gle-dd- \d I yf a ddifethir a chleadyi." Ai nid yw gweithrediadau'r ddeddf hon yn ddigon amlwg. Gwnaeth Iesu o Nazareth fwy na hyn; datguddiodd nerth inw Y., nerth na thycia'r un gallu daearol yn ei erbyn. Eler a'r byd i Gethsemane unwaith eto, a gwelir yno ddiystyrru nid yn unig help cleddyf Simon Pedr, ond help mwy ha deuddeg lleng o angelion. Pa- ham? Wei, yn sicr, am nad oedd angen am danynt, am na fyddai go- baith daioni o ymddibynnu arnynt. Daiohi ei hun yw y nerth mwyaf a'r dylanwad cryfaf. Y mae'r gwir Gristion nid yn wan a llwfr, nid yn credu mewn "dim gwrthwynebiad," fel y dywed rhai, ond yn ddigon cryf i orchfygu drygioni trwy ddaioni, yn ddigon cryf pan darewir ef ar y nail! gern i droi'r llall. Nid gorchfygu gelyn yw ei ladd. A dyna welir yn Gethsemane. y da'n ddigon cryf i ddioddef, ac yn gorchfygu trwy ddioddef. Nid oes bellach ff., dd mewn daioni. Llecha Cristionogion yn awr o'r tu ol i'r magnelau a nerth Llvnges y wlad neu amlder ei byddinoedd yn unig a rydd iddynt esn-wyth gwsg. Nid yw'r eglwys fel cyfangorff mwy- ach yn credu. Y mae wedi ei cham- ddysgu ar hyd yr oesau. Bydd raid iddi cyn y'i gwelir yn deilwng o'i phen fynd yn ol at Iesu o Nazareth a gwrando ar ei eiriau ef yn eu syml- rwydd heb esboniadau y papurau aristocrataidd sydd yn honni dysgu Cristionogaeth yn Lloegr. Rhaid cychwyn o'r newydd gydag ef a'i ddilvn dros Cedron i'r Ardd ac i'r Groes. Hyn wnaeth y rhai a welsent ei ogoniant Ef. Hyn wnaeth Ardderch- og lu'r Merthyri. Dioddefasant eu hunain a thynnodd eu dioddef hwv ymerodraethau i'r llawr. Rhyw hanner credu y mae yr Eglwys hedd- yw—rhyw gredu a thynnu'n ol i goll- edigaeth pan ddaw'n brawf. Bydd raid iddi gredu'n llwyr ac ymddiried hyd yr eithaf yn ei Phen, ac yn yr arfau nid ydynt gna wdol, ond nerthol trwy Dduw i fwrw cestyll i'r llawr. Bryd hynny y gwelir gwawr gogon- iant mwyaf Prydain, ac nid yn nin- ystr Germani fel y cyhoeddir mewn rhai pupurau. Colier hyn, y c}rmeradwywn yn galonnog .bob symudiad i gynorthwyo y rhai ddioddefant mewn unrhyw fodd.o herwydd y rhyfel bresennol. Y mae cynorthwyorr anghenus yn Gristionogol ymhob amgylchiad, gan nad pa un a ydym yn credu mewn rhyfel ai peidio. Gadawer i ni weled Cristionogion yn deilwng o'u proffes yn hyn beth bynnag.

J.Piaeth Aberdar. Ni ddylid gadael i'r rhestr newydd o ynadon a yehwanegir ar y faine yn Aberdar ddianc yn ddisylw. Dengys fod rhyw ddylanwad yn gweithio na ddylid mo'i oddef, oblegid nis gellir de all rhai penodiadau ond yn v goleuni hwnnw. C'werylwn vnghyich y ddau Sais a anrhydeddwyd. Os yw Sais yn gymhwysach na neb arall, dewiser ef ar bob cyfrif. Y ddau Sais cyfeiriwn atynt vdynt Mr Manders a Mr Hodges. Y mae Mr Manders yn grocer llwydd- iannus ac yn shareholder cryf yn rhai o r gweithfeydd glo. Cynrychiolid y pyllau glo yn ardderchog ar y fainc yn barod. Nid yw'r boneddwr hwn yn meddu ar ysbryd cyhoeddus, ni wasan- aethodd ar y byrddau, ac ni aberthodd arian nac amser i wasanaethu'r bobl. Y peth pwysicaf yn ei hanes yw iddo gasglu arian yma. Masnachwr yw Mr Hodges yntau. Bu'n uchgwnstabl AJberdar dro'n ol. Nid yw'n meddu ar ysbryd cyhoeddus, ac ni wasanaethodd y lie ar y byrddau mwy na Mr Manders. Cofier mai safle o anrhydedd yw swydd uchgwnstabl, ac felly ni edrychwn ar y safle honno fel gwasanaeth. Dealled y darllenydd mai nid ein hamcan yw dweyd dim yn wael am y boneddigion hyn, oblegid hyd y gwydd- Oil) dynion rhagorol ydynt. Ein dibeii yw galw sylw at y ffaith fod yn y lie dclynion yn medru'r ddwy iaith—cym- ,or hwyster pwysig mewn ardal (iymraeg. dynion a roddodd flvnyddoedd o was- anaeth cyhoeddus. rhai wedi gwasan- aethu ar y fainc yn barod fel Cadeir- wyr- y Cyngoi-, ac yn byw mewn ardal- oedd poblog heb ynad, ac yn gyinhwys- ach i safle fel hon ar lawer cyfrif. A oes gan rvwun esboniad ar beth fel hyn ?

ALWAYS WELCOME The Housewife who has j k BLANCH'S Cream Puddings is never at 1 loss about the sweets course. A dainty and delicious dish-looks and tastes like cream. A penny packet makes a pint. ANY GROCER WILL SUPPLY Camberwell, London, ) -J <«t! AND St. Peter's Street, CardiH.

Gohebiaethau. YMOLCHFEYDD PEN PYLLAU. Mr. Got),gydd.-Nid oes ynnof awydd o gwbl ymddadleu a "Gwerin- wr" parthed cymeriad y glowr Cym- reig. Yn ol ei farn ef nid ydym eto yn ddigon gwareiddiedig i fanteisio ar ddarpariadau y Ddeddf ynglyn a baddonau pen pyllau. Ac yn wir, os vdyw ei ddarluniad ef o honom yn gywir, nis gellir ei feio. Rhydd iddo ef ei farn. Gwn fod yn ein plith am- bell un ddigon anystyriol, ond nid teg condemnio dosbarth o bobl am hyn a'i hamddifadu o un o ragorfreintiau mwyaf anghenreidiol ein dydd. N is gwn ond am ychydig iawn o enghreifftiau o anrhefnusrwydd o dan y pyllau ar derfyn y dydd gwaith; y rheol yw fod pawb yn aros ei dro yn drefnus, ac os bydd rhai methedig yn ein plith cant fyned i fyny heb ofyn iddynt aros eu tro o gwbl. Dyna fy mhrofiad ar ol gweithio mewn deg o wahanol lofeydd Morgannwg. Ymddengys i mi nad yw "Gwerinwr" yn ddarllenwr eang nac yn sylwedydd craff, neu o'r hyn lleiaf nid yw ei gof yn ei wasanaethu yn dda. Gwna gam a mi, ac ar wirionedd vn ei gyfeiriad at fy ngwaith yn ceisio symud y dreth annheg a ofynnid gan Gyngor y Rhondda am y baddonau a'r w. c. 's yn nhai y gweithwyr. Gofynnai y Cyngor hwn ddeg swllt o dal ych- wanegol am ddwfr i faddon a chwe swllt am ddwfr i'r w.c., os byddai ychwaneg nag un (w.c., nid baddon) yn perthvn i'r ty. Ystyriem hyn yn dreth ar lendid a gweddeidd-dra. Yr ydwyf gyda chynhorthwy fy nghyd- aelodau Llafur wedi llwyddo i symud y dreth hon oddiar dai sydd a'u hardreth yn ddeuddeg punt a chwei- gen ac isod. Barned eich darllenwyr os ydyw hyn yn symud y baich oddiar ysgwydd y cryf a'i osod ar y gwan fel y myn "Gweriniwr. Yn sicr, i'r meddwl diragfarn, cam i gyfeiriad gwareiddiad uwch fydd cael y baddon- au ar ben y pwll. Y r eiddoch, etc., JAMES JAMES (Iago Penrhys.) Ystrad Rhondda. ) "CAMFA GERRIG." Mr. Gol. ,-Gwelais frawddeg yn cynnwys y geiriau uchod yn y "Dar- ian" am yr wythnos ddiweddaf, ac y mae wedi peri peth syndod i mi. "Camfa Goed" oeddwn wedi arfer synio am dani a "mur" o gerrig, ond yn ol syniad gwyr Sir Fon mae'n briodol son am gamfa gerrig. Byddai plethu camfa drwsiadus o -wrysg Ilathriidd y c!(xMlau yn cael ei ystyried yn rhan amlwg a phwysig 0' gelfyddyd yr amaethwr flynyddaty, yn ol, ac yr oedd bod yn feistr yn y gangen hon yn ychwanegu cryn law- er at werth gwasanaethw r amaethydd- ol yng ngolwg y cyflogwyr ar ben tymor. Carwn gael gair gan ryw wr cyfarwydd ar y priodoldeb o alw "bwlch vn y clawdd wedi ei lanw a cherrig yn gamfa. Efallai mai cymal o ddvsgeidiaeth yr Ysgol Newydd ydyw, oherwydd deallwn, fod gan awdurdodau y ysgol hon hawl i enwi pethau mewn ffyrdd' rhyfedd iawn weithiau. Digon tebyg- fod y gwr o'r "Ysgubor wedi plethu llawer camfa yw ei fywyd, a byddai' gair ar eu defnyddiau yn dderlSyniol gan luaws.—Yr eiddoch, etc., J. JAMES (loan Gwyllt.) | O I) IA D Nid bwlch mewn clawdd wedi ei gau a cherrig nac a choed ychwaith yw camfa, neu, o leiaf, nid yw pob bwlch a gauir felly'n gamfa. Y mae camfa, a'i coed ai cerrig a to, wedi ei gwneyd fel y gellir camu drosti. I'r diben hwn gwelir camfeydd a blethwvd o goed a pholyn neu ddau wedi eu gyrru i'r ddaear o bobtu iddynt i ffurfio "steps" fel y galler myned drostynt yn hwyl- us. Gwehveh ar ein mynyddoedd yn yr hen waliau sychion uchel a wnaed mor gelfydd gan ein tadau gerrig hirion yn dod allan o honynt, dair neu bedair weithiau, y gellwch gamu o'r naill i'r llall i fyny un ochr i'r wal, a cheir rhai yr un modd i fynd i lawr yr ochr arall—dvma gamfa gerrig i chwi. Ym Mon, He ceir mwy cyfiawn- der o gerrig nag o goed, y mae cam- feydd cerrig yn gyffredin iawn. Gwelir hwy braidd bob amser wrth v glwvd fydd ar enau'r ffordd a dry o'r briffordd at amaethefai. Ceir dwv neu dair neu ychwaneg o risiau a wnaed o gerrig o bobtu, tebyg i'r grisiau sydd gennych yn mvnd i'r Hofft, a charreg a thipyn o faint ynddi i gamu drosti yn uchaf. Y mae camfa felly'n hwylus pan fo eisiau cadw'r glwvd (neu'r gat) dan glo. Xid oes a fynno unrhyw ddvsgeidiaeth newydd na hen a'r mater. Ar Iwvbrau troed drwy r meusydd y mae camfeydd yn bethau cyffredin iawn, a dichon nad oes neb a fagwyd mewn gwlad nad oes ganddo atgofion melus am gamfa 'I' cae," sydd ar ol hvnnv wedi bod yn destyn llawer telyneg dlos.- Gal. ]

ARGRAFFWAITH. Am bob math o Argraffwaitfe ymofyner yn Swyddfa"r Leader" a'r DariHn." C.'ardifT Street., Aherdar.