Y Gwladgarwr

Eisteddfod Genedlaethol 1880. NODIADAU AR AWDLAU Y GADAIR. Testyn,—" Syr Rowland Hill. [PARHAD.] A'i chlod dihafal ni fachluda hefyd." Ni fachluda ychwaith sy' gywir. Cadarn- had yw hefyd; y nacaol yw ychwaith (neither); hefyd (alsoJ. "edmygol Anrhydedd oesol ar ei dyddesydd." Ai anrhydedd yn edmygu, ynte anrhydedd yn cael ei edmygu, a olygai y bardd ? Yr olaf, yn ddiau. Gan hyny, edmygol an- rhydedd a ddylasai ysgrifenu. A'i lifeiriol lafurwaith,—lliwio bron Castell Bruce wnai eilwaith Ac heb orphwys cai berffaith. Goronau gwir yn y gwaith." Perffaith goronau gwir." Ai coronau cyfiawnder, coronau gogoniant, ynte coronau clod, ynte coronau anrhydedd, ynte coronau pa beth ? Coron gwirionedd a ddeallasem; ond nid hyny ydyw yma. Nid oes ystyr o gwbl i ddywediad o'r fath. Cael y coronau hyny hefyd heb orphwys." Eu cael heb aros, tra yr oedd yn fhedeg, ynte eu cael ar haner y gwaith-heb gy- meryd anadl i'w rhoi ar ei ben ? Coron- au hefyd nid oedd un yn ddigon iddo. Nid oes ystyr o gwbl i beth fel hyn. Ysgol o bereiddiol rin-roes beunydd Ei byw wlawogydd i fabol egin." "Roes beunydd "-roddai beunydd, medd- ai gramadeg. Pa synwyr dweyd-y dyn a roddodd i mi yr anrheg beunydd ? Amser gorphenol perffaith ydyw hwn. Pa le yr oedd clust ein bardd, heb son am ramadeg ? Mabol egin." Egin rhyfedd! Ar foddus gadair ei fyw ddysgeidiaeth Ein gwlad a swynai a'i glod wasanaeth." Beth yw glod wasanaeth ?" Ai nid glodus neu glodfawr? ei ddawn ddigymysg." "Rhoi coronau aur gwybodau Ar (ben?) eneidiau gwirion ydoedd." Buasai eneidiau geirwon yn well nag eneid- iau *'gwirion." Nis gall fod synwyr mewn rhoi coron ar enaid gwirion. Yfai gynyrchion dewrion awdurol Fu loewon addurn i'r nef lenyddol." Yfed cynyrchion dewrion Ond hwyrach mai enw a olygai i dewrion fod, ac nid ansoddiir; ond b'le mae'r fannod? Y mae y ffigyr hwn eto wedi ei gymysgu i'w wael- od, fel nad yw ei ffrydiau yn "loewon" o gwbl Ai peth i'w yfed oedd y gloew- on addurn hyn, ynte dewrion awdurol a fu loewon addurn ? Modd bynag, eglur yw mai fuont a ddylasai y ferf fod, ac nid "fu;" a gloew addurn, ac nid fel y mae ganddo. 91 Am ei ddilian meddyliol—prif lwybrau Ei hwyl fu bronau y celfau breiniol." Onid llaeth geir o fronau, ac nid diliau ? Y mae colliadau mewn cynghanedd yn felus at bethau fel hyn. Bronau yn llwybrau Cerdded ar fronau! Wedi iddo daro ar feddwl, gweithia ar hwnw nes ei ladd, gan adrodd drosodd a throsodd yr un geiriau. Dyna, er engraifft, y geiriau "aelwyd," "goleuadau," a "haul," "heuliau," a "heuliog:"— Do'i Rowland orheulog-i fyny." A'u galwadau oedd sail ei glodydd." "-i fri heulog." I ser heulog Syr Rowlant." lawer haul Ar ei oes, &c." Y Un dihalog o'i danllyd heuliau." Goludog oleuadau." Y Uu dihalog o'i danllyd heuliau A gyd-deyrnasant yn gedyrn oesau." Heuliau yn teyrnasu!! Beth nesaf ? Cynllun cyfoethog ei heulog dalent," &c., &c. Felly hefyd y mae gyda syniadau a geiriau ereill, megys aelwyd, aelwyd, aelwyd o hyd ac o hyd. "Dewr darawai Doriaeth-o dano Delwai dyhirod y wladwriaeth Eu dilewyrch wladlywiaeth—gai'n fedrus O'i dymer hwylus hadau marwolaeth," Yr oedd ei dymer yn fwy "hwylus" na thymer ei fardd, ac yn nes i'w lie, gobeithio. Ni alwodd Syr Rowland ei wrthwynebwyr erioed yn "scoundrels," "vagabonds" neu scampsgwnaeth ei fardd ef hyny. Y mae y gair Cymraeg, dyhirod," yn gryf- ach na'r tri gair Seisnig uchod yn un. Nid lie na sefydliad i ddifenwi pleidiau gwleid- yddol yw yr Eisteddfod. Ni ddylid def- nyddio y gair "dyhirod" hyd yn nod mewn etholiad Gwyddelig. Ceir yn ei waith amryw hen linellau, megys Aelwydydd tylodion." Gan fagu du genfigen." A'i ogoniant yn gwynu," &c., &c. Y mae yntau yn colli gyda'r h, megys "-fu'n gwasgu riniau." "0 fawredd reswm," &c. Ceir yn yr awdl eiriau, megys bwyntil," glomaidd," "llaw Ion," haf ddyfodol," enaid luniaeth," hufen yn llifo," chwildroad," a nwyf" am nwydd. (Tw barhau.)

Sylwadau Gwleidyddol. GAN SYLWEDYDD. Lloegr, Ffrainc, a'r Aifft. Os bydd i Loegr fod mor ddoeth a dal yn onest at y bryslythyr hirfaith anfonodd larll Granville, ychydig ddyddiau yn ol, at Syr Edward Mallet, y prif gonsul Prydeinig, gwna y cwbl sydd yn ei gallu i leihau y perygl mawr o fyned i ryfel a. Ffrainc yn hwyr neu yn hwyrach, mewn perthynas i Lywodraeth ddyfodol yr Aifft. Ymddengys i mi mai yr unig ddosbarth o wladweinwyr yn v Llywodraeth fedr ystyried y pwne o wleidyddiaeth dramor yn iawn yw y Rhydd- frydwyr uniongred. Y mae y Ceidwadwyr bob amser yn bleidwyr rhyfel a ffrawd mewn gwledydd tramor, oherwydd mai dyma yr unig ffordd sydd ganddynt i atal llwyddiant diwygiadau cartrefol. Y mae y Whigiaid, ar y Haw arall, yn cael eu lly- fetheirio gan draddodiadau drygionus gwein- yddiaeth y diweddar Arglwydd Palmerston, yr hwn oedd yn edrych ar genedloedd tra- mor fel cynifer o osgorddau o ladron oedd a'u bwriad ar ysbeilio ac anafu yr Ymerod- raeth Brydeinig. Gorfododd ef y wlad, lawer gwaith, i fyned i ryfel, er osgoi peryglon nad oeddynt yn bodoli ond yn unig yn ei ddychymyg ef ei hunan. Os goddefir i'r Ceidwadwyr a'r Toriaid weith- redu yn ol eu dymuniadau llygredig hwy, byddant yn sicr o amblygu yr Ymerodraeth mewn dyrys-glwm o anhawsderau yn yr Aifft nas gellir ymryddhau ohono heb lawer o niwed a cholled. Yn llythyrenol, y mae iechydwriaeth yr Ymerodraeth yn awr yn ymddibynu yn hollol ar raddau y diysgog- rwydd ar wybodaeth wleidiadol a ddeogys y blaid Ryddfrydol, mewn perthynas i Lyw- odraeth dyfodol Lloegr yn yr Aifft, ac oherwydd hyny, y mae yn weddus iddynt ddyfod i ryw benderfyniad dilys gyda golwg ar y cynllun fwriadant bleidio. Yn bresenol, y mae Ffrainc a Lloegr wedi cyd- uno i gynal arddangosiad llyngesol ynhafan Alexandria. Ymddengys nad yw Mr. Gladstone a'i gyd-swyddogion yn meddwl yn ddirgelaidd am gysylltu yr Aifft a Lloegr trwy rym arfau milwrol. Ond y pwne pwvsig ddylai gael ei benderfynu gan Ryddfrydwyr uniongred yw, A oes, neu nad oes, gan Loegr unrhyw lywodraeth benodol yn yr Aifft ? Neu, fel yr ymddengys yn debygol iawn, a ydyw yn cludeirio gyda sain oddefedigol dros ffrwd amgylchiadau ? Yn ddiau, os oes gan Loegr lywodraeth yn yr Aifft, y mae wedi bod yn ofalus iawn i beidio crybwyll dim wrth y wlad yn ei chylch. A thra y mae rhyfel gwaedlyd y Crimea yn fyw yn ein meddyliau, yr ydym yn gwybod beth sydd i ddysgwyl gan Lyw- odraeth sydd yn cael ei chludeirio wrth fympwy pob awel, a chan donau terfysglyd amser. Nid oes amheuaeth nad oes yn awr gythrybliad pwysig yn mhlith y Mahomet- aniaid yn y rhanau gogleddol o Affrica, yr hwn sydd hefyd wedi cyrhaedd i'r rhanau mwyaf pellenig o'r cyfandir hwnw. Nid oes ychwaith amheuaeth nad yw Brenin Twrci yn maethu yr aflonyddweh yma, ac yn ystyried hyny fel y cynllun mwyaf effeithiol i godi ei hunan i sefyllfa alluog ac annibynol yn ngwyneb Ewrop. Os, gan hyny, yr hudir Lloegr (naill ai mewn undeb & Ffrainc neu ar ei phen ei hunan) i anfon byddin i'r Aifft, byddai yn weddus ystyried yr holl ganlyniadau yn mlaenllaw. Yn nghyd a, Ffraine, byddai rhaid i Loegr ddwyn y cyfrifoldeb mawr o reoli, nid yn unig yn yr Aifft, eithr yn y rhanau deheuol o'r wlad hyd at y Soudan, a ffynonellau yr afon Nile, ac yn y rhanau gorllewinol hyd at Ororau Morocco. Y mae yr holl anial- woh gwyllt yma yn cael ei boblogi gan lwythau afrifed o Fahometalfeid penboeth sydd yn gwrthod cydnabod awdurdod y Llywodraeth anffyddol hyd yn nod cyn belled ag y gellir eu gorfodi i wneuthur hyny trwy rym arfau milwrol. Y mae y gorehwylalswydus yma yn barod i raddau, ac wedi ei osod ar ysgwyddau Ffrainc, ac y mae cadfyddinoedd y Weriniaeth, y rhai sydd yn nychu o dan effeithiau clefydau, yn profi beth sydd yn aros y milwyr Prydeinig, os anfonir hwynt i gadw meddiant o'r Aifft. Hwyrach na fuasai Ffrainc yn anfoddlawn, pe b'ai Lloegr yn anfon deng mil ar ugain o'u milwyr i'r Aifft ar unwaith, gan y buasai hyny yn diogelu Gweriniaeth Ffrainc rhag y canlyniadau a ofnir ganddynt, os dygwydd i Tripoli wneyd achos cyffredin gyda thrigolion Tunis. Ond oherwydd ei bod yn gymharol hawdd i Loegr anfon ei milwyr i'r Aifft yn bresenol, mae lie i ofni y cymer hyny le, er mai yr unig rith o reswm ellid roddi dros gyflawni y fath weithred ymosodol yw mai hyny sydd yn ymddangos fel y cynllun mwyaf effeith- iol i sicrhau y ffordd i India, yn nghyd a diogelwch Ymerodraeth Lloegr yn y wlad. Ond ni allasai hudoliaeth mwy pcrffaith, pa fodd bynag, lochesu yn y meddwl dynol na'r dybiaeth y buasai yr Aifft yn ddiogel- ach gan Lloegr, wrth iddi anfon ei milwyr i gadw meddiant ohoni; canys pa diriog- aeth bynag gysylltir a'r Ymerodraeth Bryd- einig, y mae cyfryw gysylltiad yn rhinweddol yn ei wneuthur yn rhan ohoni, ac yna, rhaid cysylltu tiriogaeth newydd er gwarchod y caffaeliad diweddaraf. Os bydd i Loegr gadw meddiant neu gysylltu yr Aifft, yn lie mynu llinell newydd o am- ddiffyniad i India, y mae yn eglur mai y cyfan a gwblhcir ganddi fydd "gwthio" ei Hymerodraeth yn India yn gyfangwbl i ganol gofynion a gwyllt-grefyddiaethau Mahometanaidd. Yn bresenol, y mae yr Aifft yn ddiogel rhag pob ymosodiad, ac nid oes namyn rhyw Jingoes dychrynedig yn credu yn wahanol. Y mae mynyddoedd Himalaya a'r Hindu Khus yn ei hamgylchu gyda chacrfa anorchfygol ar hyd yr holl o'i chyffiaiau tirol, a miloedd o filltiroedd o ddyfnfor i'w hamddiffyn ar bob ochr arall, rhagunrhywddyfaisoresgyniaethol. Buasai y weithred o gysylltu yr Aifft a Lloegr yn dileu yr holl atalgaerau hyn ar unwaith, gan drosglwyddo amddiffyniad Ymerodraeth Lloegr yn India o le sydd yn awr yn an- nghyraeddadwy i unrhyw allu Ewropeaidd -i le y gallai y sawl a fynai ohonynt dreiddio iddo yn ol ei ewyllys. Ni allasai- Lloegr gadw meddiant o'r Aifft ac India, pe b'ai Sultan Twrei yn llwyddo i godi gwrthryfel rhwng y Mahometaniaid union- gred a'r anffyddwyr. Heblaw hyn hefyd, buasai trigolion Affghanistan yn sicr o ddial eu llid oherwydd y llofruddiaethau gyflawn- wyd trwy orchymyn Syr Frederick Roberts, ae ereill.

Islwyu-Nid yw mwy! Miloedd o oriau dedwydd a phrudd- glwyfus a drouliais i yn nghymdeitliag y cerub-fardd ymadawedig, ac y mae adgofion am y cyfryw fel drychiolaethau dyeithriol ac ysbrydoledig yn fy nilyn hyd y dydd hwn! Y mae deuddeg mlynedd o freudd- wydio a syl weddolrwydd wedi myned dros fy mhen er pan y gwelais ef ddiweddaf yn Nglyn Ebwy, ae mi gofiaf hyd dranc am y nos Sul yr aethum i'w hebrwng dros y mynydd i Dredegar. 0! ysbrydion y tragywyddol mawr, dyna noson Y mae genyf filoedd o bethau hynod i'w hadrodd am Islwyn; ond, ysywaethyroedd, rhaid iddynt fyned gyda mi i'r bedd, canys yr ysfa ysgrifeniadol a'm gadawodd am weddill fy einioes! Teimlwyf fy mod, fel yr Iuddew crwydredig, wedi cael fy ngadael gan bob cysur a chyfaill ar y ddaear, ac nad oes yn fy aros ond y bedd du a'r tragyw- yddoldeb anesboniadwy! Cydunwyf yn berffaith-gwbl a'r seraff-fardd Essy-llt o barthed toilyngdod desgrifiarlol yr Alareb i Islvvyn gan Mr. Davies. Y mae y ddau benill cyntaf a ddyfynoi 1 Essyllt yn an- ffaeledig gywir-dyna Islwyn i'r dim. Dorbyniais ganoedd o lytbyrau oddiwrth fy mrawd nefol-bur, a dyma i chwi adysgrif, verbatim et literatim, o'r Un diweddaf a gefais oddi wrtho ANWYL ATHAN,-Daeth eich llytbyr i law y boreu hwu, ac yr wyf, er ei bod weithiau yn hwyr, yn eistedd i lawr i'w ateb. Caiff yr englynion fyned i'r swyddfa yfory. Gofynwch i mi anfon y Gwladgarwb i chwi. Nis gallaf hyny, gan nad wyf yn derbyn ond un rhifyn, a bron bob wythnos, y mae hwnw yn myned ar fenthyg i ryw gymydog. Wel, yr oedd yn dda genyf glywed oddiwrth- yeh; ond byddai yn well lawer genyf eich gweled. Wn i ddim a gawn ni gydgwrdd eto; pe caem, byddai yn bur bleserus i'm teimlad i. Y mae Eisteddfod fawr yo Nghasnewydd ddoe a heddyw, ac excursion trains bytholfaith yn rhedeg ar hyd y Sirhowy gyferbyn a'r breswylfa lonydd hon, ac ar yr holl reilffyrdd, dywedir fod torfeydd gorfawr yno y ddoe-y dref yn llawn o bobl; ond ni dda gen i am dani, gan mai cyfres o goncerts ydyw, ac nid Eisteddfod. Prin y mae Eisteddfod yn bod yn bresenol yn y Deheudir. Y fath ffwlbri yw hysbysu Cyngherdd yn yr hwyr," pan nad yw hi ond cyngherdd yn y boreu a thrwy y dydd. Mewn gair, yr wyf bron wedi llwyr flino ar lenyddu i'r Cymry. Y mae fy mryd yn troi yn llwyr at bregethu yr Efengyl dragywyddol, bias yr hon sydd fwy na phob t&l arianol. Gobeithio, Athan bach, eich bod yn meddwl any Dyfodol Mawr-y tragywyddol! Gobeithio eich bod yn myned yn gyson i le o addoliad, ac yn ym- arfer &'r mod.Hon uchelaf y sydd i lesoli dynoliaeth. Nid wyf byth bron yn myned i Gasnewydd, nac i un dref arall, ond pan yn pregethu. Yr ydym ni vma i gyd yn lIed tach —yn debyg iawn i arfer-diolch am hyny. Lied farwaidd y byddaf yn teimlo yn y Cwm dystaw hwn, ac eto, y mae yma dal. Oes! Hydref ydyw, ac y mae v gwlaw y fynyd hon yn seinio rhywbeth ar y bow windows ag sydd yn well na chyngbanedd i mi. Y mae y gwrdd- wynt yn dal dialogue a changau'r deri 0 gwmpas y Glyn ag sydd yn well nag unrhyw goncert- glywais i eto. Sing on y mae y gerddoriaeth yn cydseinio â-yn adseiaio i-rywbetb sydd yn fy ysbryd-yo nyfuderoedd dyeithr fy ysbryd i. 7 Dymuna fy mhrioJ ei chofio atoch. Rhowch air cyn bo hir.—Yr eiddoch yu Hesg, ISLWYN. O.Y. Oblegyd rr Ilythyr hwn gael ei roddi yn mysg ysgrifau ereill, annghofiwyd ei bostio. Maddeuwch y gohiriad difwriad bwn. Gwell hwyr na-hwyraeh.l." Y mae yn chwithig ac yn wir alar us genyf orfod dywedyd nas atebais i byth 'mo'r Ilythyr caredig a phrudd-gwynfanol hwn, ac mi a erfynaf faddeuant ei ysbryd pur ef Yn ngwawl anfarwawl nef wen," am fy esgeulusdod dybryd. 0 fy mrawd pur, bendigedig fydd dy goffai wriaeth genyf hyd awr ofnadwy dadgorffo iad fy nghorff a'm henaid! Dywedodd lawer gwaith Nid a Athan byth i uffern, gan ei fod yn rhy garedig, ac y mae iddo barch annher- fynol gan grefyddwyr a gweinidogion 7 Duw byw." 0! Islwyn bur. 0 am eiliad o dy gyfeillach yn mysg marwolion! Cu iawn fuost genyf; rhyfeddol oedd dv gariad tuag ataf-tuhw-nt i gariad gwragecld 1" Na watwared neb fy nheioilad galarebol hwn, oherwydd yr oedd angerddolrwydd serchiadol Islwyn a miuau yn gyfystyr a'r Dwyfol ei hunan Treuliais noson a chyfran u ddau ddiwr- nod yn ei dy unwaitb yn nghwmni fy hen frawd athrylithgar a cherubiaidd Llew Llwyfo, ac ar ei waith yn ein hebrwng i'r gerbydres, med,lai Islwyn wrth y Llew, Y mae fy serch tuag at Athan yo ddy- chrynllyd "—gair mawr gan Islwyn oedd dyclwynllyd-" a byddai yn hawddach ys- garu gwr a gwraig oddiwrth eu gilydi na'n ysgaru ni." Y mae'r Llew yn fyw, yn ol dim a wn i, a gwyr ef nad wyf yn dywedyd anwiredd; ac yn wir, yn herwydd fy ym- wybodolrwydd o natur—ofnadwyaeth—ac o agosrwydd y Fam Fawr, ni chymerwn fyrddiwn o fydoedd am ychwancgu dim at yr hyn a dJywedodd yr angel-ddyn bendi- gedig ag sydd yn benawd i fy ysgrif. Memoria in eterna Islwyn fawr, sftl iawn wyf fi-am ei-fod Mewn llwra fedd yn tewi 0 Thomas, braw tost imi Yw'th fer daith a'th farw di Dyna un o'r englynion a gyfansoridais pan ddarllensis am ei farwolaeth. Bendigedig fyddo ei goffad wriaoth Caerodor. Atkan FA.RDD. .J-V!—I'

Taith Beryglus ar y Mor. YMADAWODD yr agerlong Victoria a Llun- dain dechreu mis Tachwedd ar daith i America, a chanidi ar ei bwrdd gyfaoswm o 415 o deithwyr. Un o'r rhai hyn ydoedd Commander Cheyne, euw yr hwn sydd yn bur adnabyddus am ei deithiau yn nghyf- eiriad y Pegwn Gogleddol. Pan tua, haner y daith, cododd ystorm anarferol o gryf, gan daflu y llestr o un ochr i'r Hall fel plufyn. Achoswyd niwed mawr i'r Hong, a chafodd dau forwr eu hysgubo ymaith gan y dyfroedd cynddeiriog. Parotodd y teithwyr am y gwaethaf, gan y credent fod eu mynyd olaf gerllaw, ac yr oedd eu hymddygiad ar y pryd yn dangos dewrder ac hunan-ieidiant rhugorol. Yn eu mysg yr oedd y Parch. Dr. Evans (Ednyfe 1), di- weddar o Faesteg, a darfu iddo gasglu ei deulu— ei wraig a'i saith plentyo — yn nghyd, a chydag ychydig o'r teithwyr ereill, gweddiodd ar Ddll w am ei amddi- ffyniad. Tra yr oedd Mr. Cheyne yn ad- rodd hanes y daith wrth ohebydd y New York Herald, dy wedodd, Nid ymofidio a wnelai y gweinidog hwn, ond yr oedd yno deimlad cryf o ragluniaeth amddiffynol Duw, ac yr oedd ei grefydd ddynol a'i ym- ddygiad calonog yn cario dylanwad mawr ar bawb." Bu y cadben a'r swyddogion mewn pryder am hir ysbaid eto am ddiog- elwch y llong, ond yn araf gostegodd y gwynt, ac ymdawelodd y tonau, a glan- iodd y teithwyr yn New York ar y lofed o, Dachwedd, yn berffaith iach, ond diau na annghofiant byth eu diaogfa gvfyng-

YR oedd crydd, yn ddiweddar, yn tnyned A phâr o esgidiau newyddion i'w psrehenog, ac ar yr heol, cyfarfyddodd a thafarnwr yn arwain dyn meddw adref. Holu, Mr. Jones," raeddai y crydd, "yr ydych chwithau yn myned a'ch gwaith adref fel finau." I:> ENAINT A Pheleni FTolTjOway.—Ychydig iawn o bersonau sydd mor ffafriedig gan amgylchiadau fel ag i'w galluogl i basio yn anniweidiedig y trialon tost o dymor garw. Gyda phen-ddyferiad- au (catarrhs), pesychiadau, ac anwydwscydd (influenzas) sydd yn ddigonedd yn mho)ma,n, fe ddylai fod yn gyffredinol wybyddus fod Enaint Holloway, ar ol ei rwbio yn ddiwyd ar y ddwyfron, yn rhoddi ataliad ar ymosodiadau gwaethaf y doluriau hyn, ac yn gwella, mewn modd sicr, glefydau mwy sobr a pheryglus y gwddf a'r ysgyfaint. Rhaid i wirionedd yr haeriad hwn aros yn ddiamheuedig yn ngwyneb miloedd o dystion byw annghyhuddiadwy, y rhai yn bersonol sydd wedi deillio y buddiantau mwyaf poaibl oddiwrth y driniaeth hon pan oedd eu dyoddef- iadau presenol yn frawychus, a'u rhagolygoii dyfadol yn rhai mwyaf digalonus. Mae'r dawy feddysnniaeth yn gweithredu yn rhyfeddol dda- gyda'u giJydd.