Seren Cymru

HANES Y BEDYDDWYR YN f i i \,r ». at r~> i i i i"j i Ivi ri U. GAN MR. SPINTHER JAMES. Yr ydym yn galonog yn llongyfarch Mr Spinther James ar gwblhad y cynlJun gyda'r hwn y cychwynodd yr anturiaeth enfawr o gy- hoeddi Hares yr enwad Bedyddiedig mewn tair cyfrol yn cynnwys gyda'u gilydd y nifer o 1,500 o dudalenau. Gorchwyl enfawr i'w gwmpasu gan un dyn. Cynnwys y gwaith mown tair cyf- rol oedd y bwriad cyntaf; ond deallwyf fod cymmaiut o swm o ddefnyddiau etto mown Haw gan yr Awdwr fel y bwriada ddilyn yn mlaen ar y bedwaredd gyfrol. Oyfeiriasom a to fel gorch- wyl enfawr. Diau nad ydyw y desgrifiad hwn o'r gwaith yn rhy gryf. Er canfod ei briodoldeb nitt oes eisiau ond ystyried y maes a orchuddia o ran atnser. Oycliwyna gyda'r oesau boreuai a daw i lawr at yr oes ddiweddaraf hon o leiaf hyd at ddeclireu y ganrif ddiweddaf. Rhenir yr ainser a orchuddir gan yr hanes i dri chyfnod arbenig. Dechreua y cyfnod, cyntaf gyda'r oesau boreuaf yn ivihrydain, a daw i lawr hyd y Diwygiad Protestanaidd. Rhenir y cyfnod maith hwn o tua phymtheg cari mlynedd i bedair adran, sef y cyfnod Rhufeinig, y cyfnod Saeson- aidd, y cyfnod Norrnaiaidd a'r cyfnod Tudoraidd. Goiyga hanes crefydd nen Gristionogaeth dros yr ysbaid hirfaith a thra, amrywiol ei weddau hwn lafur mawr mewn ymehwil am ddefnyddiau ac mewunithio yr hen ystraeon chwedlonol a gawsanb fodolaetli yn nycliymtnygion toreithiog mynachod hygoelus ac anwybodus yr oesau tywyll. Yr eedd gwyntyllu y rhai hyn a dod o hyd i'r gwirionedd yn ughanoi us dychymmyg yn orchwyl gofalus, yn gotyn medrusrwydd neill- duol i bwyso tystiolaethau ac olrhain lIeithiau i'w symledd gwreiddioi—tystiolaethau lawer o honynt yn gorphwys ar seiliau a phrawlion pur sigledig a chyunil. Teimlwn wrth ddarilen y gytrol fod Mr James yn rhoi ainlygiad arbenig o'i feddiant o'r historical faculty yr hyn sydd yn athrylith arbenig. Y mae y faculty neillduol hwn yn bur ofynol yn y sawl a ymgymmero a'r gorchwyl o hanesu y cyfnod a gwmpesir gan y gyfrol lioti, y galiu i ddod o hyd i ffeithiau yn gyntaf, ac yn ail y gallu i'w pwyso a rhoi iddynt eu lie a' u gwerth priodol. Tir dieithr iawn ydyw y maes, disathr a dilwybr bron. Ond y mae Mr James yn tramwyo gyda cherddiad di- ysgog a chydag osgo ddirwystr fel un a fo yn feaitr ar yr arualwcri didrefn. Y mae ei gael yn Z, arweinydd drwy y cyfnodau niwlog a dyrus hyn yn rhoi hyder cry! i'r fceitbydd anhysbys ac annghyfarwydd a'r ilwybrau anhydrin. GeHir dyvveyd hefyd fod y gyfrol iion nid yn unig yn hanes creiyad yn Nghyutru, ond hefyd y mae o augenrheidfwydd i fcsur heiauth yn hanes Cymru yn gyUredinul. Y mae yn rhan bwysig o gyollun yr awdwr ac o amcan y gytrol i olrhain drwy yr hon gyfnodau a dramwyir ganddo, ifyniaut yr egwyddorioii hyny a gredir yn ddiamheu genym fel enwad, ac yu neillduol yr egwyddorion a'r ymarferiadau hyny, amddillfuiad y rhai a rydd i ni ein bodolaeth IOInwadol. Y mae y wedd hon ar gynnwys y gyfrol yu cyfranu gwerth mawr arni a dyddordeb neillduol i Fedyddwyr, ac yn cyf- iawnhau gwneyd Hanes (Jrefydd yn Nghymru yn rhagymadrodd i Tianes y Bedyddwyr yn Nghymru. Profa mai nid petiiau newydd o gychwyniad diweddar ydyw y pethau a gredir ac a bregethir yn ddiamheu yn ein plitli. Y mae'r ail gyfrol yn ymdrin a chyfnod nes atom, otid un o'r eyfaodau pwysieaf yn lianes y byd, ac yn sicr cytnod a orchuddia adran o hanes Prydain, y pwysieaf a'r mwyaf cyforiog ei ddyl- anwad er chwildroi ei lioll fywyci gwleidyddol a chrefyddol o unrhyw adran arall yn ei hanes PWYSlg a helyntfawr, hyd yma fodd bynag. Cyfeir- iwn at gyinod y Diwygiad Protestanaidd. Geilw Mr tipiuther James ei y cyfnod Tudoraidd, yn mlaen drwy y cyfnod Puritaiiaidd a'r Weriuiaeth ac adieriad y btewardiaid, &c. Yn ystod y cyf- Hod hwn actiodd yr enwad Bedyddiedig ei ran gydag eileitliioliwydd heb fod yn aLL i un cyfun- deb neu factor arall yn y wiad. Y mae yr hyn sydd wir am yr enwad yn Lloegr yn y cyfnod tra phwysig hwn yn wir i'r uu mesur yn oi ei rliedi a maiiit y wlad, am dano yn Ngliymru hefyd. Y petiiau pwysry, hyn yn nglyn a'r en Wad, a'r enwad yn nglyn a'r pethau, a dratodir gan Mr James yn yr ail gyfrol o i hanes gyda manylwch a Hiedrusrwydtt dihafal a dyddordeb swynol. Yn ddiau ni cldylai un Bedyddiwr ystyriol fod er dim yn amtidifad o'r wybodaeth a gynnysgaeddir gan y gyfrol o banes oi enwad yn un o gyfuodau mwyaf cyivvng-bwysig yn mywyd cenedlaeth jLloegr a Uhymru. Yn y drydedd gyfrol ymdrinir a'r cyfnod di- weddaraf hwn, set! k),r ciiwildroad drwy alltudiad Jago yr II., a dewisiad Gwiliia y HI. yn frenin yu ei iw, Y chwildt'oad hwn a sierhaodd ryddid prefyddol i'r Ymueillduwyr, colleidia tua chan' inlynodd o ysbaid pwysig, er nid mor gyffrous a lielyatfawr a'r cyfnod a'i rhagflaenodd. Cyn- nwysa hanes planiad y nifer luosocaf o eglwysi yr enwad, y rhai sydd yn aros hyd yr awr hon. Oyfynga yr awdwr ei hun yn fwyaf neillduol i'r gwaith hwn yn y Gogledd. Y mae y gwaith a wna ef gyda banes yr enwad yn y Gogledd yn y gyfrol hon wedi ei wneyd, fel y pwyntir allan ganddo yn ei ra,glith yn effeithiol a dyddorol iawn yn nglyn a'r eglwysi yn y De gan y Parch Joshua Thomas a David Jones. Yn ei bedwaredd cyfrol bwriada yr awdwr a dilyn yn mlaen gan gario y gwaith o roi hanes yr eglwys yn y De a sylfaenwyd wedi hanesion Joshua Thomas a David Jones, a chyllawni cyff- elyb wasanaeth yn nglyn a'r eglwysi hyny yn y Gogledd a blanwyd wedi rhaniad y gymmanfa yn dair. Yr wyf wedi llongyfarch yr awdwr ar ei gwblhad o'i waith yn ol ei gynllun cyntaf, sef mewn tair cyfrol. Yr wyf etto yn llongyfarch yr enwad Bedyddiedig ar ei gaffaeliad o'r fath doraeth o lenyddiaeth hanesyddol mewn ffurf a diwyg mor ddymunol. Nid ydwyf heb feddwl y gall efallai y brodyr sydd yn fedrus, hyny yw, yn experts yn y maes hwn o lenyddiaeth ganfod gwallau yma a thraw. Pa awdwr yn y byd a feiddiai a honi ei fod wedi Uwyddo i ymlwybro am ysbaid mor hirfaith a thros dir mor ddyrus a chyda goleuni mor brin a hwnw yn fynych yn gorfod llewyrchu drwy awyrgylch mor aneglur gan niwi hygoeledd ac anwybodaeth ddybryd, heb lithro unwaith mewn ffaith na ffigiwr. Nid wyf yn meddwl fod Mr James yn un beth bynag i wueyd y fath honiad o anffaeledigaeth hanes- yddol. Nid wyf S, fodd bynag, yn proffesu bod yn expert yn y maes hanesyddol. Nid oes neb yn caru tramwyo y maesydd dyddorol hyn dan dywysiad arweinwyr o fedrusrwydd cydnabydd- edig ynddynt yn fwy na fy hun, ond nid wyf wedi bod yn efrydydd gwyddonol o'r cyfryw lenyddiaeth, felly nid fy amcan yn y nodiadau hyn ydyw traethu yn feirniadol ar y gwaith, ond yn hytrach yn edmygol a gwerthfawrogol. Y mae Mr Spinther James wedi cyrhaeddyd safle o en- wogrwydd neillduol fel hanesydd er's rhai blyn- yddoedd bellach, ac wedi rhoi amryw esiamplau yn ystod deng mlynedd ar hugain o'r ddawn hon sydd ynddo. Y mae wedi ymgymmeryd a'r gorch- wyl o ysgrifenu yr Hanes hwn wedi blynyddoedd o lafur ymchwiliadol, llafur, nid ysbeidiol a hamddenol, ond o'r fath mwyaf ymroddol ac egniol; hefyd gyda meddiant, yn ol ei eglurhad of ei hun yn un o'i raglithoedd i'r cyfrolau o swm gwertlifawr o ddefnyddiau wedi eu casglu gan ddau o'r dynion mwyaf cydwybodol yn eu hym- chwil am y gwir a fagodd Cymru erioed, hyny yw, y diweddar Dr Ellis Evans y Cefnmawr, a'r Parch William Roberts, Nefydd." Gellir bod yn bur sicr fod dyn a feddai y fath fanteision at ei orchwyl yn ymgymmeryd ag ef gyda gryn sicrwydd y byddai iddo ei wneyd yn dda gyda golwg ar gytlawnder defnyddiau a chywirdeb adroddiad. Dyma yw ein barn ni am gymhwys- derau Mr James,-gallu meddwl cryf, barn graff, cydwybodolrwydd dwin, hyddysgrwydd yn a chynnefindra o'r maes. At y prydweddion pwysig hyn, medd Mr James gymhwysder neillduol yn ei feddiant o arddull lenyddol o nerth a swyn mwy na'r cyffredin. Ni phetruswn ddyweyd ei fod yn un o'r cyfansoddwyr Cymreig mwyaf clasurol a fedd Oymru y dyddiau hyn. Y mae y dosparth hwn yn bur ychydig ei nifer, ysywaeth, yn enwedig yn maes llenyddiaeth grefyddol. Ond gan nad pa mor brinion ydynt y mae Mr Spiwther James yn sicr yn un o honynt. Perthyn i'w arddull swyn neillduol i ddarllenwyr o bob dosparth diwylliedig a gwecinol. Medda y ddawn brin o ysgrifenu hanes, y narrative form, yn neillduol. Pan y cyfunir y ddawn hon ag arddull gwir Gymreig, cyfrenir i'r cyfansoddiad swyn annghyffredin. Fedyddwyr Cymru, anrhegwch eich hunain yn ddiymaros a'r cyfrolau gworthfawr hyn, cewch fyd o fwynhad, os oes ynoch fyruryn o hoffder at lenyddiaeth a mymryn o ddyddordeb yn hanes cich henwad, wrth eu darllen. Dyma dystiolaeth pob un y bum yn siarad ag ef sydd wedi neu yn nglyn a'r gwaith o'u darllen. Y mae'r arteriad da o bresentio gweinidogion a. llyfrau gan eu heglwysi yn cynnyddu yn ein plith. C'olied y rhai sydd yn myned i wneyd peth fel hyn yn y dyfodol y JIurtiaiy tair cyfrol hyn ran brydferth a gwerthfawr iawn o unrhyw anrheg o'f fath. Byddai derbyn y cyfrolau hyn yn y llordd hwn yn foddion i bori i weinidogiou ieuainc astudio hanes eu henwad. Dylai gweinidogion yn ar- benig fod yn gynnelin a hanes enwad sydd mor gytoriog o esiamplau o ffyddlondeb i'w egwydd- orion. ac o latur cenhadol, cartrefol, a thramor- ol. Byddai ymgydnabyddu a llafur y lfyddlon- iaid a fuont yn adeiladu yr enwad dan y fath anhawsderau, ac yn ngwyneb y fath ymosodiadau erlidigaethus ag y galwyd arnynt i'w gwynebu yn eu dydd a'u tymhor, yn feithrinol i gylfelyb. riiiweddau o Jafar a ffyddlondeb mewn rhai a lafurienfc mown cyfnod mor chwanog i hcpiau a phlethu dwylaw mewn hunanfoddineb andwyol i (jdim bob cynnydd yslbrydol. Ni wyddom ato t wr tebycach o brofi yn wrthweithydd yr ystum difater a dioglyd hwn ar grefyddv^y ^aI1 oes na darllen hanes crefydd fel y cerid hi gan yr hen wroniaid ffyddlon yr oesau o'r oeg- Frodyr ieuainc yn y weinidog'aeth, yn yehwa ol at y budd a gaech o'r cyfrolau hyn J fEordd o hyfforddiant hanesiol o'ch enwad a byliad meddyliol, caech drwy eu daxllea g. astudio eu hiaith a'u harddull y wers g, eithiol mewn arddull Gymreig a wnai eicH V | gethu yn wir swynol i'w gwrandaw. yd Yr ydwyf wrth derfynu y nodiadau dymuno o galon longyfarch y cyhoeddwr 0 r rolau, fy nghyfaill blynyddoedd, Mr jj' Evans. Y mae Mr Evans wedi dangos gry 0f turiaeth yn ei ymgymmeriad a gorchwyl yg, bwysig a chyhoeddi gwaith mor fawr mewn di ( mor benigamp a phrydferth o ran papyr, a rhwymiad. Y mae genym fel f°0^ nifer anrhydeddus o argraffwyr, y rhai a allan bob amser waith da iawt), ond rhaid a «; ein bod fel enwad yn druenus brin yn einp i hoeddwyr. Y mae felly yn ddyladwy ar° jjig estyn pob cefnogaeth i'r rhai hyny, yr yc hyny, sydd yn dod allan ar y llinnell hon- jej ydyw Mr Evans ond gwr ieuanc cydmarol, 0 ieuenged ydyw, y mae wedi eael gryn bt. erbyn hyn. Hyderwn y caiff fiynyddoedd 1 9 i wneyd gwaith mawr fel cyboeddwr Ilyfri g¡¡.Øl bendithiol i'r enwad. Yn siwr y dylaI cefnogaeth drwy werthiant eang o'r °y, hyn yn ogystal a thrwy werthiant eaDS o argralliad penigamp y mae wedi ei gyh°e<* ell Eiriadur Mathetes, gwaith sydd yn 11J' ynddo ei huu. Yr anhawsder mawr y "fj^yf awdwyr llyfrau yn mhlith enwad y yd dano ydyw yr orfodaeth y maent dano i jjutf" gyhoeddwyr ac yn werthwyr eu llyfrau eU ain. Cyfyd hyn o ddiffyg cyhoeddwyr a,j0jO iaethusyn ein plith. Y mae yr enwad yn fod yn faes ardderchog i gyhoeddwr anturi»e A. J.