Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
4 articles on this Page
Hide Articles List
4 articles on this Page
BRECH Y FUWCH (COW POX).
News
Cite
Share
BRECH Y FUWCH (COW POX). YR hen bobl, sydd yn alluog i alw i gof y fath olwg arw, greithiog, oedd i'w gweled ar wynebau hen ac ieuainc mewn cynnulleidfaoedd, er's triugain o flynyddoedd yn ol, yn unig all ddwyn tystiolaeth gyf- lawn i effeithioldeb a rhinweddoldeb brech y fuwch, fel ei gelwir, er attal y galanasdra angeuol ac anffurfiol oedd yn cael ei achosi gan y frech wen, yr hon nid yw, hyd yma, wedi llwyr gilio o'n gwlad, ond nid yn debyg mor ddinystriol i fywydau a phrydferthwch wynebau ag oedd o fewn cylch ein cof. Yn awr, gelwir sylw pawb o ddar- llenwyr y DYDD, nas gwyddant yn barod, pa fodd y darganfyddwyd BRECH Y FUWCR. Fel a ganlyn y bu, o gylch y flwyddyn 1776, lai na chan' mlynedd yn ol. Yr oedd gwr ieuanc o'r enw Edward Jen- ner, wedi gosod ei hun i fyny fel meddyg, yn nhref farchnad Berke- ley, yn swydd Gaerloyw, ac yn llettya mewn lie yr oedd llawer iawn o wartheg yn cael eu godro, gan feibion a merched, y rhai oedd oil o'r bron wedi cael yr hyn a elwid elwy'r godro-rhyw chwydd mawr yn y dwylaw, ac archollion dyfnion yn tori yn y chwydd, fel nas gallesid ymaflyd yn y tethau nac mewn dim arall. Yr oeddid yn deall fod y chwydd yn cael ei achosi gan ryw wenwyn oedd mewn rhyw godenau bychain, fyddai ar amserau ar dethau y gwartheg. Yr oedd yn beth cyffredin y pryd hwnw i impio y frech ar feibion a merched, fel y byddis yn bresenol yn -'inoculato' brech y fuwch ar blant ac eraill; ac yn gymaint a bod y frech wen yn drom iawn yn y parthau hyny, cynnygiodd y Doctor Jenner, fel ei gelwid, roddi y frech wen ar y personau oedd o dan glwyf y godro, o herwydd nas gallasent wneud a'u dwylaw, ac wedi ei rhoddi arnynt, deallodd nad oedd hi yn gweithio dim, yr hyn a barai iddo ryfeddu yn fawr. Ond wrth ymddyddan a rhyw wreigan o'i gydnabyddiaeth, hi a ddywed- odd wrtho, iddi hi ddeall hyny, trwy brofiad personol a gweledigol, er's hir amser, na wnelai- y frech un amser wneud ei gwaith ar neb o'r rhai y byddai clwy' y godro arnynt; ac yn mhellach, hi a ddy- wedai, nas gwyddai am neb a'r frech wen wedi dyfod arnynt os byddent wedi cael clwy' y godro yn drwm. Ar unwaith meddyliodd y meddyg ieuanc fod rhywbeth felly yn bod. Mynodd 'analyso' y crawn ar byrsau y gwartheg, a meddyliodd pa fodd y gallesid ei drosglwyddo oddiar dethau y gwartheg i gyrff dynion. Y prawf cyntaf a wnaeth o hono oedd ar y 14eg o Fai, 1796, ar fachgen wyth oed, trwy gymeryd ychydig o'r crawn, nid o un o'r chwysigenau ar deth buwch, ond oddiar law un o'r merched godro, yr hon a weith- iodd yn rhagorol, ar y laf o Gorphenaf canlynol; rhoddodd y frech wen drachefn arno, yr hon ni effeithiodd ddim arno. Mewn can- lyniad i hyny, dechreuodd y Doctor wneud ei brofion a'i feddwl yn fwy cyhoeddus. Amlygodd yr hyn a wnaeth ac a gafodd allan i'w hen feistriaid, y Doctoriaid Hunter a Cline o Lundain, ond ei wawdio a'i ddirmygu yn fawr a gafodd 'poor' Jenner; er hyny, ni roddodd ef i fyny, ond ysgrifenodd draethawd ar y ffeithiau, yr hyn a ennill- odd iddo lawer o bleidwyr gwresog; ac yn mhen un flwyddyn yr oedd dros driugain a deg o brif feddygon y deyrnas, y brif ddinas yn benaf, yn cyhoeddus arwyddo eu cydsyniad ag ef. Ond y cyn- nyg nesaf a ddyfeisiodd ei wrthwynebwyr, pan nas gallasent gelu y y ffaith, oedd ei yspeilio ef o'r darganfyddiad, yn yr hyn y methas- ant yn llwyr; ond yr oedd anrhydedd a gwobrwyon erbyn hyny yn dylifo ar ben Jenner o bob cyfeiriad, a llwythid ef 4 theitlau anrhyd- eddus gan brif ysgolion Ewrop. Ymofynodd ymerawdwr Rwssia am ymgom bersonol ag ef yn y fl. 1814, a chynnygiodd iddo y teitl ag oedd ar law ei uchelder i'w anrhydeddu ag ef; a pha ryfedd, gan ei fod wedi darganfod moddion mor effeithiol er lleihau effeithiau ni- weidiol yr haint fwyaf dinystriol, ar brydferthwch a bywydau, ag oedd yn bod yr amseroedd hyny. Yn y fl. 1802, gwobrwyodd y Senedd Brydeinig ef a £10,000, a'r fl. 1807, ag ugain mil o bunnau. Saif enw Edward Jenner yn uchel iawn mewn llawer o wledydd tramor, a dywedir fod y 14eg o Fai bob blwyddyn yn cael ei chadw yn ddydd gwyl yn Prwssia—Gwyl Jenner. Bermo, Mehefin 30. J. J.
Y TYWYDD A'R CNYDAU.
News
Cite
Share
Y TYWYDD A'R CNYDAU. NID oes ond un farn am y tywydd, ei fod y sychaf a'r hwyaf a gaf- wyd yn y ganrif bresenol. Mae'r afonydd ddwy fodfedd yn is nag y gwelwyd hwy o'r blaen gan neb sydd yn fyw. Mae'r effeithiau yn cael eu gweled a'u teimlo. Y borfa yn grasdir poeth, a'r anifeiliaid yn dyheu am ymborth a dwfr. Mae y gweiriau yn hynod ysgafn yn mhob man, ac y mae yn dywyll i wynebu y gauaf. Mae yr olwg am faip yn hynod anobeithiol; os na cheir gwlaw yn fuan, byddant yn 'few and far between.' Ambell lanerch o 'mangols' yn edrych yn rhagorol. Y mae yr ydau yn gwahaniaethu yn ol natur y tir. Ar diroedd ysgafn a theneu yn wael a gwywedig iawn. Ar diroedd trwm a dwfn yn hynod obeithiol; a bydd y cynhauaf y cynnaraf a gawsom erioed. Yr ydys mewn llawer man wrtho yn bresenol. Mae Ilawer o obeithio a dysgwyl am wlaw ac arwyddion yn fynych, ond ychydig o gyfnewidiadau. Trwy drugaredd, cawsom gawodydd llesol dydd Iau, a Sadwrn, a Sul diweddaf; ond yr ydym yn cael nad oeddynt ond lleol. Mae ein cymydogipn wedi cael mwy o wlaw yn Ffrainc, Belgium, a Holand, ac yn enwedig yn Yspaen. Mae prophwydi y tywydd wedi digaloni a rhoddi i fyny brophwydo am y dyfodol; ond yn rhoddi awgrym lled gywir am y tywydd yr amser a basiodd. Rhaid i ni gofio fod agoriad y gwlaw yn nghadw gan yr un Gwr ag yr oedd yn amser Elias, ac mai dyn oedd Elias fel ninnau; ac efe a weddiodd drachefn, a'r nef a roddes wlaw. Gwnawn ninnau yr un peth. Y Peiriant Medi.—Buddiol fyddai galw sylw amaethwyr at y Reaping Machine. I Mae y gwelliantau diweddar, yn nghyda gos- tyngiad y pris, y cyfryw na ddylai yr un ardal fod hebddo.-AM. AETHWR.
NitoglfrUm Cramor*
News
Cite
Share
NitoglfrUm Cramor* AMERICA.—Y mae cynnygiad yn awr o flaen y cynnrychiol- wyr am ranu Texas er ei gwneud yn ddwy Dalaeth. Gallai y byddai yn rhyw gyfleusdra o'i rhanu, oblegid y mae yn bur fawr fel y mae. Y mae yr Arlywydd Johnson newydd gyhoeddi maddeuant i'r rhai a gyfranogasant yn y gwrthryfel; ac wedi dychwelyd iddynt eu hetifeddiaethau. Hyderwn yr arweinia hyny i fwy o gyd- gordiad rhwng dwy ochr y wlad. Ni cholla yr un o'r ddwy oclir ddim drwy gydymgais am fwy o gydgordiad ac o gyfeillgarwch. LLOEGR A MEXICO.—Hysbysir fod awdurdodau Mexico wedi tafhi mymryn o ryw ddirmyg ar Faner Lloegr, drwy anfon swydd wyr i fwrdd y Chanticleer, un o longau Lloegr, ar y dyb- iaeth fod ganddi "eiddo rhedeg." Darfu i Gapten y Chanticleer fygwth tanio yn ddioed ar un o drefydd Mexico; ond cyfryngodd Consul America, a llwyddodd i attal hyny ar y pryd; ond y mae llong Lloegr yn aros yno ar ei gwyliadwriaeth yn barod at ryfel, gan ddysgwyl archiad oddiwrth yr 'Admiral,' pa un a ydyw i danio, ai ynte a ydyw i fyned ymaith i'w ffordd. Carem ni i Capten Bridge o'r Chanticleer wahodd y Llywydd Corona o Mexico ddyfod i'w cabin goreu i gael gwydraid o win cariad, neu ryw win arall, gyda'u gilydd, ac yna iddynt ysgwyd llaw wrth i'r Llywydd droi i'w ddinas, ac i'r Capten ledu ei hwyliau o flaen yr awelon. Os na wnant hyny, byddem ni am rwymo y ddau dan feichnÏafon i gadw yr heddwch, yn lie ymchwyddo ac ys- tyfnigo i wneud stwr ac ennyn nwydau drwg yn nghylch peth mor ddibwys. SPAEN.—Y mae yr anesmwythder yno o hyd yn parhau. Y mae rhywrai bron beunydd yn cael eu cymeryd mewn dalfa a'u bwrw i garchar am eu bod yn codi eu llais, neu yn cynnyg rhyw fesurau am ddiwygiad: ond ni wna hyny ddim ond cynhyrfu y wlad i waeddi yn uwch, ac i weithio yn fwy am ddiwygiad. DENMARK A SWEDEN. —Y mae etifedd coron Denmark newydd briodi y Dywysoges Louise o Sweden. Bydd hyny yn gwlwm undeb newydd rhwng y ddwy wlad hono. .A WSTRIA.- Y mae eisteddiad y Senedd yno newydd gael ei gohirio hyd yr ail ar bymtheg o Hydref. FFRAINC A TURKEY.—Y mae llywodraeth Ffrainc newydd wneud cytundeb a llywodraeth Turkey, er cael caniatad i mi o ddeiliaid Ffrainc allu prynu tai a thiroedd yn Turkey, a sefydlu yno. Y mae pob rhyw gyfathrach fel hyn yn palmantu y ffordd i gael y byd oil yn un teulu. HAYTI.-Y mae y gwrthryfel yno, yn lie lleddfu, yn ymledu ac yn cryfhau. PORTUGAL.—Y mae y gwahanol bleidiau yno, yn y wlad a'r senedd, mor gydbwys fel yr ydys yn cael anhawsder i ffurfio gweinyddiaeth; ac y mae yr orsedd yno, mewn canlyniad i hyny, er's amryw ddyddiau heb weinidogion. RHUFAIN.—Y mae yno finteioedd o wylliaid arfog yn crwydro ar hyd ac ar led y wlad am anrhaith; ac y mae brwydro mynych rhyngddynt a milwyr y llywodraeth. CANADA.—Y mae Gweinidog y. Trysorlys yno newydd anfon cais i rai o Ariandai Llundain i ofyn am fenthyg dwy filiwn o bunnau i'w galluogi i wneud Rheilffyrdd, er cyfleusdra i'r fasnach a'r cynniwair sydd rhwng y ddwy Canada. LILLE.- Y mae llywodraeth Ffrainc yn bwriadu gwneud cam- las am 63 milldir o'r British Channel i ddinas Lille. Ystyrir y bydd hyny yn gyfleusdra gwerthfawr i holl gydfasnachaeth y cylch hyny o Ffrainc.
[No title]
News
Cite
Share
Y CYMRY YN LIVERPOOL—EU MANTEISION A'U HANFANTEISION. Sylwa awdwr y llyfr hwn ar y Chwareudai-Lluosogrwydd y Tafarndai-Manteision Masnachol-Llyfrgelloedd Rhydd a Ben- thyciol-Manteision Crefyddol, &c., yn Liverpool, yn nghyda gair at y darllenydd gan y Parch. D. Saunders. Llyfr hynod o werthfawr i athrawon ein Hysgolion Sabbathol i'w roddi i'w h^ggolheigion, fel gwobrwyon, ar eu hymadawiad & Chymru i dref fawr Liverpool.