Y Gwladgarwr

RHIF VI. GRYFFYDD AP MEREDYDD. Allnn o'r Iolo MSS., t. d. 198. Gryffydd ap Meredydd Gethin ap yr Arglwydd Rhys, a fu yn Arglwydd Caerlleon ar Wysg a Cby- foeth Meredydd. Ac efe a wnaeth gastell Machen yng Nghaerlleon, ac efe a fu yn Arglwydd Llanyra- ddyfri, a Tbal y Llechau, ac a wnaetb gastell Llan- "ymddyfri, ac yn y castell bynny y bu ete farw ar oos Wjl Fair yn Awst, ac agladdwyd yn Yslrad Fflyr. A mam Grytfydd ap Meredydd Gethin oedd Gwen llian, vercb Syr lorwerth ap Owaiu Wau, Arglwydd Caerlleon ar Wysc. Meredydd ap Gryffydd ap Meredydd Gethin, Ar- glwydd Cyfoeth Meredydd a Chaerlleou ar Wysc, a wuaeth Gastell Newytid ar Wysc (Newport upon Usk.) Mam y Meredydd bwnuw oedd o Lanaeron. A Syr Morgan ap Mercdydd oedd ei fab yntau o verch Cadwgan ap Madog Arglwydd Maesyfed, o verch Pbe ap Meurig ap Gwas Teilo o Went. Gwraig Syr Morgan ap Meredith oedd Grisli, verch Dafydd ap Meurig o Went; ac o'r Grisli bonno bu merch i'r Morgan hwnnw a elwid Angharad, verch Morgan, yr bon verch y cauwyd yr Englyn bwn iddi Hawdd fyd iawn wryd wen eirian—yng Nghaer, Angharad, ferch Morgan; IJiw rudd aur, lhiw rodd arian, Llwyr oreu merch, liiw'reiry man. A'r Angbarad honno oedd mam Morgan ap I.lyw- eiyu, ap Llywelyn ap lfor- 't UiSyg dalen yma yn Llyfr Cocb Pant Lliwydd.] Syuiad Iolo Morganwg ar wall yrysgrif. IEUAN GETIIIN. leuan Getbin ap leuan ap Lleision, ap Rhys, ap Morgan Fychan, ap Morg. n Arglwydd, ap Caradoc, ap Iestun, ap Gwrgan, Tyvvysawg Morganwg a Gwent Gwyr (Gower.) leuan ap leuan Lleision, a fn gyd ag Gwain Glyn- dyfrdwy, yn torri Ceslyll y Twlibendefigion ym Morganwg, a phan aeth y dydd yn erbyn Owain, a goifod urno fyned dan gel a chudd, gorfu befyd ar leuan ap Lleision fyned yn wr eel a cbuud byd Fon, at hen gyf iill t'Sd-rhyfel iddo; a'r boll amser y bu t-f yno ydd oedd y Brenhin Harri'r Hummed yo lladd pc yn gormesu pob un a fernid yn gymmblaid ag Owain. Oud ymmhen tro cyttunwyd rbwngy Cym- ry a'r Broubin ymiawnbau er arian, a'u gwertb ac wartbeg, a defaid a daoedd ereill. Yua ydd ym- jawnhawyd dros leuan ap Lleision; sef cant o ben- liau gwartheg, a deucant o ddefaid; wedi bynny efe addaetb adref. Ac ymhen amser wedi byuny fe fvnnodd y Brenhin ladd llawer o'r Cymry urn na's gallent dalu'r iawn nag yn arian, nag yn werth, achaws en tlodi. A byn yn dyfod i glyw leuan ap Lleision efe a ddywad y ddiarebgoel bun, sef r, Tri phelb nid ebrwydd ca gwelir yn sych mawn Mon, gicaelod Llt/n Tegid, a Awy\a.w "wned/yd Ilin Hftrri Can, Heury Quint, sef Ilarri Can y galwai'r Cymry Ilarri Frenhin y Pummed. A myn- e.d a wnaeth y goel lion ar gef a lInfar gwlad ac y mae byd heddyw.'—Llyj'r iffr. Bflsset y Lai.

DAMMEG Y CETHLYDD. Anian y cetblydd yw byn, dodwy a. wnayn nyth y bvcrnet—-ac eistedd a wna yr aderyn bwnw ar wy y, cetblydd, megys yr eiddo ei bun; a cbreu aderyn o bono—ai fugu a wna oni fo fawr a cbryf; a phan fo addfed a cbryf—llyngcu ei fagui.awdwr a wna ac felly y dieilch efe ei feithrin. Ac felly y gwna dynion di-oaws, a di-Dduw-bwy a wnant ddrwg ac anubirionweh i'r cyfr&i a roisant iddyut nawdd a mwyniaut yn nyad en gwendid di- swewr. 'A'r neb a ddarlleno ystyried.'—OV Great. Gyda y Mangofioti benafiaethol uchod, ychvv meg- wn y trobwn fan-gynyrch diweddar, neu ddau ;— Eiddo ysgol y 'Talcen Slip.' Y n fbenaf- Yr oedd gan Twm Hani o'r Has, yo ymyl Ponty- pwl,wraig o'r enw Pali, a ti a droai mewn y:) ddam- weiniol i'r George Inn i alw grwydryn i laesu y gwaew;—Rhyw dro daetb Pali adre yn feddw o Gwmbran, a cbanodd yr ben fardd yr Englynion canlynol, fel y byddai yn eu galw :— Pal Harri, dwmplen joli, Aeth i Gw iibran eleni,— 1 # Hi ga'dd wydraid o frandi; Hiddaeth oddi ynoyn bur galonnog,— Hi drodd i mevm i bias Penyrlieol; Cadd yno lon'd cynnog Hi ddaeth afire wedi hynny, Dan gwympo i lawr a chodi i fynu,- Ni friwiodd hi ddim Dyma i cbwi yn nesaf ddarn o Gywydd, yn oleddu ar 3r byn alwai Longinus-y sublime-o eiddo bardd ac oraclpeotref arall; canys fel y dywedasom, y mae gan bob p^utref a chwmwd eu boraclau Ned Owain y crydd ydyw awdwr yr isod, a digon ydyw i sicrhau aufarwoldeb Ned. ■•J- • Y tlryw bach, aeth yn iach, Allan iliel ei dammaid Ac arno yutef syched mawr, « 0 eisi.iu ))ym -id. Bwytxiodd ac yfudd lon'd ei fol, Ac aeth yn rhol i r helem Aderyn y to,—aeth o'i go. "NVrth weled y dryw yn cael y cwbl Aros dilhau y dryw b tch, 'I i M i bigaf yn fwy manwl ,si i'A helai'n nhammaid ymhob man, Er i mi gael nhwr drwbl.' Fel y canlyn y cauai Evan y Gof 1'w fab yn Mer- thyr. Yn MortViyr mae fy machen i,-v f, Fe ddaw oddi d aw riiyw dro, r >4 j Rhyw Uoedd yma i'wtoli Heb neb gymaint ag e.' [ Englyn Jacki Penybanc i'r fuwcb newydd ddaw nesaf. 'Buwch iemngc, hardd—nid hen, BuwcJi brydtenh o'r gynffon i'r gen. Buwch bedair teth drla odiaeth- Buwch o lun, a baich o laeth Wet dyna i'r rlarllenydd rai engreifftiau. Adrodd- ir hwy gyda phvvysigrwydd llenyddol, a i mwjg caf- odan o boeri, ac mewn colotnau mwg. A lIawer o hwyl a bias fyddo i chwi urdd anwyl. Ewch rhag- och mewn bri ac atifarvvoldeb; dim ond un clas o'r urdd bon sydd yn codi ein gwrycbyn, sef y rhai ag y y mae ffrwd ou dawn yn rhedeg yn y ffordd o wueyd o Hymnnu, neu fel y dyweciant, yn Mnonty- pwl, cwyro Hymne,' Sylwasom ary benddaredd hon yn syrthio yn fynych ar fan aelodacb,-a pboen bywyd yr offeitiad, neu y pregethwr ydynt, canys rbaid gwrando ar y I Rhifwrn peurbaw'—Yr.Em- nau slip yma yu harbans,-a chy-da cymaint « sobr- rwydd ag fydtlai modd. Oml y mae v rbaib iiaethaf i'M henwi eto—bydd y brodyr bacli hyn yn rhoi eu Hymnau allan yn y cyrddai gweddi nesaf i law- can wneyd ystnm ac acen sobracb nag atferol.- Yrydymyn cofio rbyw dro y gwnai decon adrodd wrtbym ei bymnan-ar ol erchi i'r wraig dewl, a gwrando caws m ras ymataliol i beidio ch^erthin, a ni ar de gauddo, ond yn yr oedfa saith o'r gloch bu yn helynt eubyd; yr ydym y fvuyd hon yn gweled o'n blaen-y brawd sobr yn rhoddi allan e: emyu y me y ban cyntuf wedi aros fyth ar eic cof-a dyma fe • D-l.D-1, 1 Yn nheuiu Duw 'does ganddo hawl, J" 11u farw Iesu a'r y pawl.' Nid ydyw rtivw fath o arabedd yn ngbyS ag ym- adrodd parod a digrif—yn briodoledd ddieithr i urdd y 4 DaJcrn Slip.' Elai Sam,—torwr ceryg oedd Sam,—mewn i Siop y Gof, tu ag amser ciniaw—a disgynai yr awpo—mewn grym anngberddol ar goryu Sam—ac ebe ef; A oes yma le i Sun lwyd l J iwyta bwyd ei hunais V > H. Cydiodd yr ysbrydoliaeth mewn winciadnygodeo yn siol Twm y gof, ac atebal— Nid oes yma ond lie go fach, Da Sauii bach ewdj alian.' Cymaint a hyn yn bresenol o Slop y (alcen Slip adroddwn yr lianesyu a ganlyn am leuan Brydydd Hit'; yr ychwdd leuan wedi bod yn priodi rhyw bar ieuanc yn yr Egiwys, ac wedi dygwydd troi i fewn am ddif.rvuyu Nbafarn y j-orth Pwy duelai fewn ond Wil Le\an ;—Tailiwr oedd Will—palff o ddyn haner twf—ys^var, lloned clos o spctwr—a.'i ergid aryr Egiwys vn £ yffredin, ac ar I euan yn neillduol. Dechreuai y Tailiwr siarad ynfraisgac yn f/gytbiol, ac yn ergidiol. Acwbe leuan wrtho, gan edrych ar y tailiwr trwy ei gam chwith. Y teiliivr feiwr di fath -sy'n mesur » Ein moesau ailiudiatli; Y teiliwr o byd dwvlath, Ni wyr yn llwyt byd un Hath.' Pwylla diwyllia dy <yUau—Och wr, A chyweiria dy rvyllati; ..< Na !add urddasol rau-jau. Ond yn dy radd Uadd j llau.' Poen bywyd y tailiwr fuodd yr Englynion yraa— a bernid iddynt achnb boedl clochdy Llanfair,— canys ymataliodd ap y nodwydo H)ag gwueyd cad- gyrebfeydd pellacb yn erbyn y cloK«jy. I • SYL. I

TAITH I'R NORTH. I Parhad o'r Rhif yn diweddaf. 1 Nid yw o un dyddordeb i nodi pob dygwyddiad a gymerodd le yn fy arosiad yno, gan byny, ni wnaf ond crybwyll am ryw betbau ag oedd yn fy nharo ar y pryd. Lie uehel, mjnyddig, yw 11awer o'r tir, a llawer o bono yn wael iawn ond tybiwyf fod amaethyddiaetb yn myned rhagddi yma. O! Ie, mae y peirianwaith yn myued yn mlaen yma hefyd da genyf fod fy nghyfaill anttiriaetbu, I yr Hen Ban- nwr,' yn adeiladu factory anferth o faint, mewn cy- mhariaeth i factories yr ben ffasiwn. Synwn i ddim na fydd ofn ar rai o hen bobl dda y gymydogaetb, ymdtiried eu gwlan, i'w weithio yn y fath Ic, gan fod rbyw greadurisid a elwir, mules a power-looms, ltc., i weithio yno ond nac ofuwch, gyfeillion, ni wuant gymaint o niwaid ag ydycb yn ofni; dyman- em hvydd pob cynyg am welliant. A chofia di, ddarllenydd, mai person y plwyf bwn yw y Cymro taitfntog, Ab Itbel—Gobeithiaf y daw allao 0 ben- bleth Eisteddfod Llangollen heb losgi ei fysedd. Deallwyf hefyd fod Mr. Morgan, Tregyuon> wcùi mudo i'r gymydog-aeth bon i fyw i ryw ddyhcuion neillduol. Y mae ei drigfan yn rolaeu cvvm Iled gul yn cael ei amgylcbu gan fynyddoedd tra uchei, a cbraig- Cowarch yn herio pawb rbyngddo a'r Gor- llewiu. Nis gwn am fan a mwy o olygfpYdd rbam- antawl yn y plwyf. Hyderwyf yr a Mr. Morgan yn ntlaen gyda ei hoff bwno er yr holl vvyrlbwynebiad- au, nes dwyn ei farn i fuddugoliaetb. Yr unig gy. nullfaiwyw y Dinas; tref fecban, benafol ac un o'r pethau hynotaf a bertbyn iddi yw, y gv.asauaetba yn amserfesurydd tra cbywir; cy»wysa flair heol, J un tua'r Dwyrain, un tua'r J)ebau, l|a tua'r Gor- 1 llewi n, ac fel y cyfryw, tywyna yr haul tr\vy yr heol- ydd byu am 6, 12, a 6. Nid oes ynla na chyfreith- ] wr na meddyg o fewn i'r lie a pbao y dvgvvyddo i .9 ffrae am liberty y defaid, &c., rhaid myned ijDdol- gelley, cyn y ceir un o wyr y quills i drafod y pwne j ac am wu i nad yw Hawn cystal fod BWlch oer- ddrws ihwng y lie a doctor; ond hyn syrid ffaith; fod y Dioas yu lIe iach a heddycblawu, unide buasai 44 y boneddwyr byu yu dra thebyg o sefydlu yma. Gan gofio, y mae yma heddjjeidwad i ba betli, nis gwn y mae yma dri o gapeli yn y dref, ac amryw ereiJi yn y gymydegaeth a deallwyf fod y tri euwad, sef Annibynwyr, Wesleyaid, a Methodistiaid Calfinaidd. yn cyduno yn rhagorol yma. Y mae g;«n Ulyot fyn- went ardderchog yn rhiiuog, ac elorgerbyd; a chv- naliant amryw gyLrfodydd cymysg, megys cyfar- fodydd i ddiolch am y cynhauaf, a cbyfarfodydd y Beibl Gymdeitbas; da iaw n. Treuliais ddau Sabhoth yno, ao, wrtb gwrs, aetbum i'r man aji yr arferwn pan yn bogyu, nid am fy mod yn myned yno y pryd bwnw, ond am fy mod yn barnn yn gydwybodol fy mod yn iawu nid oedd Mr. Williams gartref; felly cawsom bregelb gan Mr. Jones, Abermaw; prcgethai yn synwyrol a chryf iawn. Y Sabbotb canlynoi cawsom Mr. Williams ddvvywaith da iawn; teimi d fy nghalon wrtb v.rando arnoydoedd, y fath drueni na byddai gan y dyn yma gorff cryf a llais cyfatebol; ondnidyw rbagluniaetii yu rhoddij y cwbl i'r uu dyn bydded llwyd arei lafur. Cefais lawer o hyfrydweb yu yr Ysgol Sabbothol, yn nos- partb fy ben Athraw, gyda'r hwn y treuliassvn lawer Sabbotb er ys 14 neu 15 mlynedd yn oi da genyf fod ei feddwl yn dal yn ieuengaiud, er fod ei gorff yo beneiddio deallwyf befyd f i fod yu ff) ddlawn iawn gyda'rcauu; byny yw, mor bellag i roud; ei bre senoldeb yn y cyfarfodydd canu. Nid yw caniad- y aeth grefyddol yn cael y sylw dyladwy yma, mwy na llawer man arall ua, na, deallwyf fod yma elynion calon i bob divvygiad gyda'r rhan hon o'r addoliad clywais fod un o'r bodach byn yn dyweyd er ys ychydig- yn ol wrth rai o'r cantorion,yn sant- eidd- irwyn iawn,' Gofalwch chi, lads, beth gianweb cbi yn y ewarfod mawr; dyna fi wedi eicli rhybudd- io chi; mi fyddai'n lan oddiwrtb y'eh gwaed chi.' Tybiwyf mai y gosp oreu ar goracboil o'r fath yw, treat them icith silent contempt;' gan hyny, chwy- chwi edmygwyr cerddoriaetb yn y Dinas a'r am- gylclioedd, evvch yn mlaen yn ddiseremoui heb brisio wwg mwy na gwen. a pbeidiwch a throi yn ol » edi vch ar ryw ebyebiaid dienaid a^r a fydtlo yn ddi- gon haerilug i gyfarth arnoch. Da genyf ddeall