Y Genedl Gymreig

WR13EDDFOD GENEDLAETHOL 1881. I MXI GOL.,—Oaniatewch i mi hynbysu y rhai sydd wedi anfon am restr testynau yr eisteddfod ohod ac heb eu derbyn, y gwnaf ei gyru iddynt mot fuan ag y deuant oddiwrth yr argraphydd. Gwasgarwyd yr ychydig gannoedd a dderbyniais oes pythefnos yn ol mor llwyr mewn yclrdig ddyddiau fel nad oes un ar law. Ond yr ydym yn dra hyderue y bydd genym ddigon cyn diwedd yr wjthnos hon, fel y gallwn anfon i bawb sydd wedi IOtyn am danynt. Y rluswm am yr oediad a orphwys yn swyddfa ft argraphydd. Natc.riol yw hysbysu fin yma fod yr awgrym- iadau a aafonwyd at y pwyllgor wedi cael eu tiylw yn y cylnrfod diweddaf, a phenderfynwyd ar Dr Farry 1 gyd-feirniadu tri a apwyntiwyd yn flaenorol, ar "Y geiriau goieu i gyfansoddi ehwareugerdd (opera) arnynt." Apwyntiwyd Mr ft Iiresey (arweinydd Seindorf Gyiarthfa) i gj d. feirniadu a'r rhei a enwyd o'r blaen ar gystBdleu. aethau yr offerynau cerdd. Hefyd yr ydym wedi chwyddo gmobr y brass bands o ddeuddeg glni i utjain gini a thlws aur; a'r ail wobr I barhau yn ofioryngwerth deunaw gini. Yr ydym wedi anfon at yr argraphydd i wneyd y gwelliantau uchod yn y program pan yn ei weithio allan; ac hyderwn y rhoddant foddlonrwydd i lawer heblaw y rhal sydd wfidi ceisio hvnr.—Yr eiddoch, &o. itya T. WILLIAMS, Yagrllenyaa. I Treherbert, lonawr Sydd, 1881.

AT "OHWARELWR." I KRI GOL.Wrth ddarllen eich papyr gwelais fod rhyw frawd yn cyfeirio ataf am oleuni ychwan- egol o¡.r amcan y Owmni Llechfaol sydd yn perthyn -i Undeb y Ohwarelwyr. Da oedd genyf weled fod yr ysgogiad hwn yn enill sylw ac yn d'od yn fater o ymholiad. Moddyliaf y byddai yn ddigon i mi ddyweyd fod yn amcan y cwmni hwn ddwyn i mewn bcb diwygiad; ae y mae ein sylwadaeth d'r diffygion presenol yn nygiad y chwarelwr i fyny, ac yn ngweithiad allan chwarelau, wedi deffro ein tostllri tuagatynt. Bydd yn dda genyf ddeall fod Ohwarelwr" yn myned yn mlaen i ysgrifenu, gan ei fod yn deall ein hangenion. Oeunant. HOBBRT ir AEET. I

AT AMAETHWYR GIANAU'R DYFI. I Fr HBN GYMTDOOION,—Del un syaa yn ara hysbyt ohonoch, o droed yr Aran i Aberdyii, dy- munaf drethu ychydig ar ofod papyry Gfentil a'ch amynedd chwithau fel doBbarth cyfrifol, y rhai nad ydych ar ol mewn calliaeb na diwylliant i'r cyffredin o amaethwyr Oymru. Ar yr un pryd, ofnir fod llawer ohonoch yn euog 0wirio yr hen ddywediad Cymreig, fod y call pan gyU yn colli yu mhell." Mae yn anhawdd peiiderfynu ou un ai prydferthwch y golygfeydd, manteinion a thyf- leuedurau y wlad, iachusrwydd yr hinsawdd, ynte rhyw ymlyniad greddfol wrth yr hen lanerchi ar ba rai y cawsoch eich magu,-fel y dywedir am y 11 eyw a fegir yu ii-n, mai yn u-n y myn fod sydd yn aohosi fod o ddeg i haner cant ohonoch yn ymgipris am "bob oraohen o dyddyn a ddyg- wydd fod yn rhydd yn yr ardaloedd yma, gan addaw mwy o rent, ao ar yr amodau mwyaf gwas- aidd; ao fel oanlyniad naturiol y cydymgais fe geir codiad yn y rhent, agreements newyddion, mor afresymol mewn rhai pethau ag y gall ymenydd dyn ei gpyrehu. Am bob un o'r cyf- ryw ag sydd yn llwyddo, y mae pedwar-ar- bymtheg yn eael eu oomelu cyn pen ychydig flrayddoedd i godi arian ar y defftid, rhoddi bill of tale i rhyw gymydog arnuog neu gilydd,-i ymddibynu ar gydwybod (P) yr arian a'i stoo-fenthyciwr, ac at amynedd neu dmgaredd y dopwr,-alr diwedd fydd meth. daliad. Da chwi, gymydogion caredig, cytunwch i gyfcuno ar rhyw drefn i ro'i pen ar yr annhrefn presenol, a dangosweh i'r byd y medrwch fod yn gall yn hyn yn ogystal ag mewn pethau ereill. Gtofynir i ni weithiau dderbyn perl o enau llyftant; felly gofynaf finau yn ostyngecUg am i chwithau ar hyd y glanau yma, 80 ereill hefyd 08 bydd y cap yn ffltio, dderbyn hyn o gyngor gan HUN tiwexow. I

LLANGWALA:I?B. I Oynhaliwyd cyfarfod canu carolan yn i<:glwys Llangadwafadr nos Fercher, Rhagfyr ISain, o dan lywyddiaeth y Parch David Thomas. Y datganwyr eleni ydoedd party o Langeinwen, o dan arweiniad Mr John Owen. Yr oedd y canu yn dda a'r cynulliad yn lied luosog ac ystyried gerwinder y tvwydd.—Owttndawr.

r. ABB&TBIFI. I Y NADOLIO.—Y prir atdynlad foreu y Naaolig oedd "Y Gymanfa Gerddorol" a gyiwlid gan gorau undebol y Bedyddwyr yn Bethania. Arweiniwyd gan Mr Maldwyn Erans. Yn yr hwyr cynhaUwyd eisteddfod. Yr oedd yr adeilad eang yn orlawneynamser dechreu y cyfarfod. Oymerwyd y gadair gan Mr Joseph Roes, chemist; arweiniwyd gan y Parch J. Wil- liams, Bethania. Beirniaid: Barddoniaeth, Mr R. Jenkyn, Board School, Penyparc rhyddiaeth, Mr Williams, Bethania; caniadaeth, Mr Maldwyn Brans. Cafwyd cytarfod llewyrchus. Yr elw at ddiddyleda eglwys y Bedyddwyr Seisnig.— W. Btvnon.

LLANGNINWEN XON. UAKW UAmoLAU.—mae yr ananaa o gauu oaiuiau ar Ddydd Nadolig er coffadwriaeth an enedigaeth ein Gwaredwr mor lewyrchus yn y He uchod ag y bu erioed. Oynhaliwyd y cyfarfod yn YsgoJdy Uangeinwen, o dan lywyddiaeth y Parch W. Wynn Williams, periglor y plwyf. Datganwyd carolau gam Mri Thomas Williams a Josiah Hughes, Niwbwrch; William a T. R. Owen, Dwyran; John Peters, Evan Owen, Glanrhyd; Griffith, Owen, a'r Misses Owen, Tanyfynwent; a Mrs Hughes, Board Sohool. Y cyfarvryddwr cerdd oral ydoedd HrjJohn Owen, Tanyfynwent. Catwyd canu da, a chyda cryn lawer o deimlad. Yr oedd y cynulliad yn bur Uuosog.—Qohebydd.

LLANBERIS. OTFARFOB FREOWHW.-UynballOdd yr Annibyn- wyr eu cyfarfod blynyddol yn Nant Padarn, nos a dydd Nadolig, pryd y gweinyddwvd gan y Parchedigion R. W. GrifSth, Bethel; D. S.Dayies, B'. igor, a E. Williams, Beulah, Bangor. Oafwyd pregethau da a chymeradwy, a chynulliadan lluoøog. YIlQOL SAIBOTHOL GOEPHWISFA.—Oawsom y pleser tua blwyddyn yn ol o gofnodi adroddiad cyntaf Yagol Sabbothol y Methodistiaid yn y capel hwn, gyda gweithio allan gynllun y safonau, a dangosai yr adroddiad ei fod wedi troi allan yn llwyddiant trwy gyrhaedd, i fesur mawr, yr amcan mewn golwg. Drychfeddwl arweiniol y cynllun ydyw cytaddasu safonau addysg yr ysgolion dyddiol tu agat ddosbarthiadau leuengafyr Y sgolion Sabbothol, a chynhal arholiadau blynyddol amynt yn ngwaith y safonau. Oyhoeddir yn flynyddol raglen oddiwrth pob ttatutard am y flwyddyn, yn nghydag enwau y rhai llwyddiannus yn arholiad y flwyddyn flaenorol. Nos Fercher, y 29ain cynflsol, cynhaliwyd cyfarfod cyhoeddas o'r plant, y rhieni, a charedigion yr Yogol Sabbothol yn Gorphwysfa i dderbyn adroddiad yr ail flwyddyn, ac i ranu tyst-ysgrifau i'r plant a'u henillasant. Llywydd- wydgan y Parch G. T. Parry, a dechreuwydtrwy ddarUen a gweddio gan Mr R. H. Parry. Rkodd- odd Mr Robert Thomas, tad y oynllun yn ei ffurf bresenol, ac un sydd wedi gweithio yn wir gan- moladwy er ei wneyd yn effeithiol, yr adroddiad o waith y Iwyddyn yn nghyda chanlyniad yr Mhol- iadau, a galwodd enwau y buddugwyr i dderbyn en tyst-ysgrifau. Yr oedd maint, gwerth a phrydferlhweh y tyst-ysgrifau yn amrywio yn ol y safon a besid, a rhanwyd tua chant a haner o honynt i blant wedi eu haedda yn gyfiawn. Cyflwynwyd hefyd tua haner cant o dyst-yserifau ereill fel gwobr cysondeb ao ymddygiadau da yn yr ysgol. Rhwng cyflwyndiad tyst-ysgrifau y gwahanol safonau, cafwyd anerchiadau gwir ragorol a phwif asol gen Ideletri D. P. Williams, GrifflthJones, Hugh Lewis a'r llywydd. Oafwyd cyfarfoa nodedig o ddyddorol a hapus. Caresid gweled yohwaneg o'r rhieni yn bresenol, ond amlwg ydyw fod dyddordeb y plant yn angerddol yn y gwaith, pan y daethant at eu gilydd mor gryno ar noswaith mor eithafol o yetormus. Y mae on ereill yn yr ardaljyu gweithio allan yr un cynllun, a disgwyliwn gael y pleser o gofnodi eu gwalth hwythau yn nghyflwyniad adroddiad a thyst-ysgrifau rai o'r wythnosau nesaf. GWTLKOS 1880.-0ynhaliodd y brodyr Wesley- aidd wylnos y llwyddyn, yn y Concert Hall, nos Wener diweddaf, o dan lywyddiaeth y Parch — Roberts, Ebenezer. Yr oedd y oyfarfod yn cael ei wneyd i fyny o gerddoriaeth, yn nghyda darlith yn y canol rhwng y ddwy ran gerddorol gan y Parch Isaiah Jones, Shiwlas, ar John Bright. Oymeiid rhan yn y cyngherdd gan Mrs Williams, Oharlott-street, Huw Peris, Eos Padarn, 0. R. Williams, T. H. Thomas, a William Erans a'i batti. Yr oedd y canu yn dda a chymeradwy, a'r ddarlith yn cael ei gwerthfawrogi yn fawr gan y rhai oeddynt "yn bresenol. Oynwysai sylwadau galluog, Idoniol, a tharawiadol ar ddigwyddiadau bywyd ac oes y gwron oedd yn destyn iddi. Oafwyd cynulUad rhagorol o ran uifer.-J.

T.T. ATf BBOHYBUSDP. I CYLCHWYL JLBNYDBOL A UHBBDDOKOL I a ASM- BYNWYB.—Oynhaliwyd cyfarfodydd y gylchwyl uchod yn nghapel yr Annibynwyt am 2 a 6 o'r gloch ddydd Sadwm y NadoUg. Y llywyddion oeddynt Dr Evans (Tudur) a T. F. Evans, Ysw., U.H., Mona Lodge, Amlwch; yr arweinyddion, Mri H. Pritchard, British School, a J. D. Evans, Plas Ooedana, Llanerchymedd. Beimiaid: Dr Erans (Tudur), y Parch T. Nicholson, Talysarn; Mri J. Thomas (Eiflonydd), W. M. Aubrey, Llan- erchymedd, &c. Datganwyr, Eos Padarn, Llan. beris, a Miss Gwenfil Davies, Caernarfon. Oyfeil- ydd, Mr J. Rowlands, Henblas. Beirniad cerdd- orol, y Parch E. Oynfflg Davies, Menai Bridge. Cyfarfod y Trydtsmm.-Wedi i Dr Evans roddi anerchiad, galwodd ar yr arweinydd (Mr J. D. Evans) i ymaflyd yn ei waith. Wedi canu ton gynulleidfaol, cafwyd .can "Jenny Jones," gan Miss Gwenfll Davies. Yna anerchwyd y cyfartod gan y beirdd canlynol:-Hr Owen Jones (Owain Medd), Milton Aubrey, a Rhisiart Parys. Wedi dtganiad campus o Baner ein gwlad gan Eos Padarn, galwyd niler o fechgyn a genethod i dderyn gwobr o lyfr bob un am eu sel a'u ffyddlondeb yn adrodd rhanau o'r Ysgrythyr yn y cyfeffiachau canol yr wythnos. Yn nesaf cafwyd cystidleuaeth ennu "ErvriJ;" rhanwyd y wobr rhwng Mri R. Wil- liams, EtnionCottage,a W.Thomas, Market-square. Dilynwyd hyny trwy i Hwfa Mon godi i anarch y cyfarfod; ac nid oes eisieu dyweyd i Hwfa gael gwrandawiad astud. Oafodd Miss Gwenfll Davies gymeradwyaeth uchel am eidatganiad o Gyda'r Wawr." Rhanwyd y wobr am y chwe' phenill, "Bartimeus yn cael ei olwg," rhwng Mr John Prytherch, Highgate-atreet, a John Jones, ar- graphydd. Dau barti ddaeth yn mlaen i gys. tadlu mewn canu y deuawd, Y Ddau Awenydd," lef Mri Owen a W. Thomas, a John Jones a Richard Owen.—Rhanwyd ywobr rhwng Mr John S. Owen, Church-street, a Charles E. Stuart, ar. graphydd. Am y traethawd Teulu Bethania," gwobrwywyd Mrs Meilir Aubrey; ae yna canodd Eos Padarn "Death of Nelson.' MrsE. Thomas, Ty'n y ffynon, a enillodd y wobr am y par hosanau ribbed goreu. Ardderchog ydoedd dat- ganiad Miss Davies o "Forgotten." Am y traethawd "Geirwiredd," Mr W. Davies, Bridge- street, Llanerchymedd, a enillodd y wobr. Dau gor ddaeth yn mlaen am y brif gystadleuaeth gerddor,ol, -anthem, Oenwch i'r Arglwydd gan newydd," sef y Llanerchymedd Choral Union, dan arweiniad Mr 0. Thomas, Market-square; a Ohymdeithas Undebol Llanddeusant, dan arwein- iad Mr Robert Owen (Oyhelyn Mon). Dyfarnwyd y wobr i'r blaenaf. Am yr antimacassar goreu, Miss Winifred Morris, Factory, Bethesda, aeth a r webr. Cyfarfod yr Hwyr. —Llywyddwyd gan Mr T. F. Evans, Ysw., Mona Lodge, ac arwainiai Mr H. Pritchard, British School. Wedi i'r gynulleidfa ganu, cafwyd anerchiad rhagorol gan y llywydd. Yna galwodd yr arweinydd ar E08 Padam, a chanodd "The White i-quall," ac yn nesai oafwyd anerchiadau barddonol gan Rhisiart Parys ac ereill. Oystadleuaeth canu 11 Rwyln myned adref:" goreu, Mr John Owen, ieu., butcher, Llanerchymedd. Am adrodd emyn Saesneg, rhoddwyd gwobr gyfartal i'r bechgyn canlynol:- William Owen, Robert P. Jones, a Hughie R. Williams. Wedi i Miss Gwenfll Davies ganu Yr Aderyn Pur" (uchel gymeradwyaeth), cawsom gystadleuaeth ddifyrus ar y modulator-pedwar yn ymgyetadlu,-tri o athrawon y corau a Rhisiart Parys; a'r olaf a gafodd y webr. Am y crys gwlanen goreu, Mrs Oatherhie Jones, Twrcelyn, Llanerchymedd, aeth a'r wobr; a Miss Mary Wil- liams, Bridge-street, yn gyntaf, a Mary Williams, High-street, yn ail, am y cravats gweuedig goreu. Wedi cael "Cân y Tywysog" gan Eos Padarn, cafwyd beirniadaeth ar y pryddestau "Crist yn rhodio ar y mor." Eiddo Mr Henry Roberts (Bwlchydd y Mon) BwlcLyfen, ydeedd yr oreu, a chafodd y wobr. Daeth dau barti yn mlaen am y pedwarawd Ti wyddost bdth ddywed fy nghalon," sef Mr Owen Chomas. Market- square, a'i barti; a Mr Owen Owens, Twrcelyn, a'i barti. Bainodd y beirniad nad oedd y naill na'r llall o'r partin wedi rhoddi dat- ganiad teilwng, ond o'r ddau, y blaenaf ydoedd y goreu. Am yr englyn goreu i'r Pysgotwr," all in o wyth, Bwlchydd Mon aeth a'r wobr. Am aieithio yn ddifyfyr ataliwyd y wobr. Yn nesaf cafwyd cystadleuaath mewn datganu "Ohwiflo'r Oadach Gwyn,tair yu ymgystadlu. Rhanwyd y wobr rhwng Mrs Borah Jones, Church-street, a Miss Ann Thomas, Market-square. Am gyfleithu i'r.Saesneg, bamwyd Mr John L. Jones, High- street, yn oreu. Yr oedd datganiad Miss Gwenfll Davies o'r "Gardotes Fach, yn rhagorol,* bu raid iddi all ganu. Bellach dyma ni wedi dyfod at u o brif atdyniadau yr wyl, sef cystadleuaeth corau o blant ar y "Cydgan agoriadol." Dau ger ddaeth yn mlaen, sef y Llanerehymedd Juvenile Choral Union, dan arweiniad Mr Owen Owens, Twr- Union, a "Ohor y Bachgen," dan arweiniad Mr celm Richard Owen, High-street. Yr olaf a ganodd oreu, a chawsant y wobr yn nghanol cymeradwyaeth. Wedi rhoddiy wobr am y Llwy bren" oren i Mr John Jones, Bull-street, aeth Kos Padam a ni I Bias Gogerddan," ac yna tetfynodd yr ail a'r diweddaf o gyfarfodydd Oylchwyl benyddol An- nibynoILlanerchymodd, 1880.-Gobobydd.

BOHTHJBWXDB. CTF&ANTX fit TLODIOW.—Y mae cyfranu l'r tlawd yn weithred ganmoladwy lawn-yn weithred ag y mae Duw yn sicr o wobrwyo y sawl a'i cyflawna. Gwyn ei fyd a ystyria (h.y. a dru- garha) wrthytlawd." Wel, y mae yn ddyled- swyddjarnom i wneyd yn hysbys bellach fod Mr John H. Roberta, Dinas, yn arfer a shyftanu i'r tlodion yn y lie hwn oes amryw flynyddoedd,— h.y., mewn modd neillduol bob gauaf. Daeth Mr Roberts yma eleni, fel arfer, i chwilio am r rhai tlotaf ohonom. Ac wedi cael allan pa rai oedd ag angen cynorthwy amynt, efe a gyfranodd SWIll. helaeth o arian i bob rhai ohonom. Ac er fod Mr Roberta yn Geidwadwr trwyadl, efe a gyfranodd i bawb ohonom heb holi dim i ba sect neu blaid y perthynai neb ohonom. Yr ydym yn wir ddioloh- gar iddo am ei haelioni. Oarem weled rhai o foneddigion Rhyddfrydig yr ardal yn ei efelychu yn hyn.—Samuel 0, JOIfU.

FACHWEN. I Y GYMDBITKAS LBITYDDOL DDARLWOL.-FE gyn- haltodd y gymdeithas uchod ei chyfarfod amryw- iaetholnosFawrth diweddaf, o dan lywyddiaeth y Parch R. 0. Williams. Yr oedd trefn y cyfarfod fel y gyftttdinol. Dadl, Pa un al mantais at aufuntaisi gymdeithas ydyw cyfundrefu y eoelP "-yn cae., hagor o du mantais gan T. 0. Williams, ac o du anfantate gan T. W. Williams. Ar ol dadl faith fe xanwyd y ty, pryd y rhoddwyd mwyafrif mawr dros ei hanfan- tais. Yn nesaf cafwyd can gan W. Ellis a'i barti, yn dra swynol. Araeth ddifyfyr ar yr Haul, goreu, F. Williams. Can gan J. J. Roberts. Yna cystadleuaeth, Cyfarwyddyd i wr dyeithr ar y ffordd," goreu, J. B. Owen.—X.

CONWY. I OTFAEFOD LIBMIDDOL Y HADOWS.—Uyniiftllwyd dau gylarfod-un yn y prydnawn, ac un yn yr hwyr. Y Uywyddion oeddynt y Mri Alderman E. Jones a John Evans; yr arweinydd, Llew Llwyfo. Gan y gwyddom y bydd eich gofod yn brin, 111 wnawn ond yn unig enwi y buddu gwyr. Ap Arfon a enillodd y wobr am y traethawd goreu ar "Hynodion Politicaidd Prydatn, o Mai, 1878, 1 Mai, 1880," a'r wobr amy cyi^ydd goreu i "Gastell Conwy." Un eôr, sef eiddo y Trefnyddion Wesley. aidd, o'r dref hon, a ddaeth yn mlaon I ymgystadlu ar ganu Seren unig (Isalaw), ao yn ol barn y beirniad (Llew Llwyfo) yr oedd yn deilwng o'r wobr. EBillwyd y gwobrwyon ereill gau Mrs Jones, Newborough terrace; y Misses M. A. Parry (Arianwen), Llandudno; 0. A. Jones, Penmaen- mawr Fury, Mancha  t? i'. h t. jTones, Ponmaen- mawi; Parry, Manchester-house, Roa Wen; A. McMillan; a'r Meistri W. Roberts (Bangorian), Walter Pritchard (Llew Epynt), Penmaenmawr; Thomas Evans (Oyndelyn), Robert Jones, Barry. street; J. P. Griffith, London-house 0. Oynwal Jones, Harfl o Wynedd, Penmaenmawr; Elias Hughes, Colwyn Bay, a Samuel Jones, Penmaen- mawr. Beirniad y farddoniaeth a'r rhyddiaeth oedd y Parch W. B. Joseph (Y Myfyr), gan yr hwn y cafwyd anerchiad difyrus ao addysgiadol. Yr oedd pawb mewn hwyl odidog, yn enwedig yr arweinydd doniol. Dylem gryllwyll hefrd i'r can. torion eanlynol ganu yn ardderchog, set y Misses M. B. Jones (accompanist), Harnett Hughes, E Abram, Maggie Roberts, a'r Mri Harri o Wynedd, Robert Jones, C. Cynwal Jones, a J. P. Griffith; ac i'r Llew Epynt roddi adroddiadau campus. Nid ydym yn hoff o organmoliaeth, ond cyn rhoddi ein hysgrifell o'r neilldu, 'dymunem roddi y ganmoliaeth uchaf i ddatganiadau Harri o Wyn- edd.—Colin.

CEFN MAWB, I YR EINTIDDFOD. —Oynhaliwyd yr eisteddfod flynyddol ya nghapel y Tabernaol Ddydd Nadolig diweddaf. Oadeirydd cyfarfod y boreu ydoedd y Parch G. R. Jones (Bl, ac arweiniwyd gan Mr J. Williams (Gladstone, Oefn Mawr. Darllenwyd englynion a gyfansoddwyd gan Eos Brymbo i'r arweinydd gan y Parch W. Edwards. Can, "Nancy Lee," gan Mr Craig. Pedwarawd offer- ynol gan y Mri E. Griffiths, David Griffiths, W. Edwards, ac Edward Edwards, yn rhagorol n dda. Adrodd Pob un a'i waith; yr oreu, Elizabeth A, Jones, Plas IeW. Traethawd ar Ostyugaidd- rwydd goreu, Mr E. Maelor Edwards, Ooed- poeth. Datganu The Wolf; rhanwyd y wobr rhwng y ddau ymgeisydd, Mri Joseph Ellis, Croes- oswallt, a Mr Thomas Lloyd, Groes, Rhiwabon. Pencil-drawing o'r Acrefair Board School; eyfar. tal oreu, Mri R. H. Jones a J. W. Jones, Cefn Bychan. Can, Y Gwow ar y Fedwen," gan Miss Gayney Griffiths. Tri englyn Y Oryd; goreu, Mr T. E. Griffith, Allt Ddu, PwUheli. Adrodd' Y BywydMd; goreu, Mr John Roberts, Oefn Mawr, Datganu Kiss me and I'll go to sleep ¡." goreu, Miss jAnnie Roberts, Oefn Mawr. wyth penill er cof am y diweddar Mr Jonathau Roberts Cefn Mawr gsreu Mr Hugh Maurice Hughes: Croesoswallt. Oyutaileuaetn gorawl ar y dan Bethel," o anthem Pencerdd Gwynedd. Dau gor y* cystadlu, sef cor Croesoswallt, o dan ar. weiniad Mr H. M. Hughes, a chor o'r Oefn Mawr, dan arweiniad Mr E. Thomas. Dywedodd y beirn- iad (Mr D. Lewis, Llanrhystyd) fod y ddau gor wedi canu yn dda. Yr oedd y cyntaf (Croesos- wallt) yn gywir mewn nodiadaeth, y tenor yn rhagorol, yr alto braidd yn wan, a'r bass heb fod yn gwbl cystal a'r ail gor (Oefn), ond yr oedd cydbwysedd y lleisiau yn dda. Meddai yr ail gor bass rhagorol, ond tenor gwael, a'r cydbwysedd heb fod cystal a'r cor cyntaf. Dyfarnodd y wobr i gor Croesoswallt, ac arwisgwyd yr arweinydd (Mr H. M. Hughes) yn nghanol cymeradwyaeth. Can, Twickenham Ferry," gan Miss Star-away, Terfynwyd ky eyfarfod gyda diolchiadau i'r cadeirydd a'r arweinydd.-C-adeir, iwyd yn nghyfafrod yr hwyr gany Parch W. Wil- liams, Garth, a'r arweinydd oedd Mr E. Davies, builder. Cafwyd anerchiad rhagorol gan y llywydd. Yna anerchiadan gan y beirdd. Darllenodd Mr Hugh Maurice Hughes, Croesoswallt, ei beniilion buddugol yn nghylarfod y boreu er cof am Mr Jonathan Roberts. Darllenwyd englynion o waith Eos Brymbo i'r arweinydd gan y Parch W. Edwards Can," The Little Match Girl," gan Miss Stanaway. Cyfleithu: goreu, Mr Hugh Maurice Hughes, Croesoswallt. Datganu Dewr Fechgyn Oymru: goreu, Mr E. Thomas, Cefn. Gwau pir o hosanau gwobrwywyd yr unig ym- geisydd, sef Miss Jane Evans, Rhosymedre. Ped- warawd offerynol gan y String Quartette uchod. Dadleu Y Bardd a'r Cerddor "—un parti, sef Mr W. Owen (y cerddor) a Mr E. Williams (y bardd), pa rai a aethant trwy eu gwaith yn rhagoroL Bunwyd hwy yn dra theilwng o'r wobr. Datganu deuawd, "Hywel, be' ti'n geisio yma; reu, Miss Lizzie EUis a Mr H. Maurice Hughes, Croes. oswallt. Oawsant ganmoliaeth uchel gan y beirn- iad. Traethawd, Iawndorau Gwraig un yn ymgeisio ae yn deilwng o'r wobr, sef Miss EUIS, Acrefair. Adrodd, Y Dwyrain yn 1877; neb yn deilwng. Can, Somebody," gan Miss Ellis, yn dell ?w]Wit; encoiiwyd hi, a chanodd "Rwy'n coflo'r adeg ddedwydd." Y goieu ar y tri englyn ilr 11 Telephone" oedd Mr H. Maurice Hughes, Croesoswallt. Wele hwy:- Llaisgludydd celfydd, eulfain,-a hoff yw Y Telephone cywrain; Priodol brifglep Prydain, Per a sione y cipia'r sain. Oludydd chwim clodydd a chan,-heb ballu BeUach ceir ymddyddan; Trwy odiaeth rym y trydan- 1 Efo'r mellt hyd wifrau man. Os brad yn ei glust sibrydir,-neu fawl, Gan fellt yn bnr gywir Drwyddo fe'u hail-adroddir; Odidog gamp. Dwêd y gwir. Codi ton goreu, Mr E. Thomas a'i barti. Oyfan. soddi Mn; goreu Dyffrynwr," yr hwn nid ateb- odd i'w enw. Pryddest heb fod dan 200 llinell ar "YBaban;" dau yn ymgeisio. Rhoddodd y belrni8d(yParch Hywel Cernyw) ganmoliaeth uchel i'r ddwy, ond y goreu ydoedd Maelor," sef Mr Hugh Maurice Hughes, Croesoswallt, yr hwn a arwisgwyd yn nghanol cymeradwyaoth uchel, gan Miss Stanaway. Canu" Y Oymro Dewr (Afan Alaw) goreu, Mr Joseph Ellis, Oroesoswallt. Deuawd, 0 gartret yr Eryr," Miss Gayney Griffith a Mr H. M. Hughes, Croesoswallt. Ter- fynwyd v cyfarfod trwy ddiolch i'r llywydd a'r arweinydd, a'r cantorion, ac yn enwedig i'r cyf- eillion o Groesoswallt, pa rai a wnaethant gymaint tuagat wneyd yr eisteddfod yn llwyddiant.—Yn yr hwyr cynhaliwyd cyngherdd,yn yr hwn y gwas- anaethwyd gan Miss Gayney Griffiths, Miss Stan- away, Mr Craig, Mr E. Thomas, Cefn, a chor yp eisteddfod, dan arweiniad Mr J. T. Gabriel. Oyf- eilydd, Mr E. Edwards, Delph. Llywydd, Parch W. Edwards, Tn ystod y cyngherdd gwobrwy- wyd Mr John Edwards, Penybryn, am yr iron fen- der oreu. Cynulliad lied deneu oedd yn nghyfar- fodydd y boreu a'r prydnawn, ond y nos yr oedd y capel yn llawn.—Jthywun.

POBTHUCADOG. I OTFABFODTDD Y NADOLIU.—Y cyntaf 0 gyfar- fodydd y Nadolig a gynhaliwyd eleni oedd cyfar- fod efrydwyr Ysgol Ramadegol Llwyn Onn, Oymerodd Mr Lewis, B.A., lawer o drafterth gydag ef, a thrddd allan yn Uwyddiant mawr. Oynwysii ganiadau, adroddiadau, dadleuon, ko. Mr Davies, Garth Villa, oedd y cadeirydd. Rhodd- wyd gwobrwyon gan y pesonau canlynol i'r efryd- wyr a fuont fwyaf llwyddiannus gyda'u hefryd- iaeth:—Mr D. hoberts, Mr Thomas Roberts, C.E.; Mr Breese, Mr Lewis, Garth; Dr Roberts, a Mr R. G. Humphreys (H. o Fadog).—Dydd Nadolig cyn. haliwyd eyfarfod llenyddol a cherddorol y Taber- nacl, yn y neuadd gyhoeddus. Dechreuwyd el- farfod y prydnawn am ddau o'r gloch,—Mr Pierce Davies yn llywyddu, a Mr Gaerwenydd Pritchard yn arwain. Awd yn mlaen fel y canlyn Anthem, "I ti, Arglwydd," gan y cor (Mr John Roberts yn arwain) a'r Profleswr James Morris yn chwareu y cyfeiliant. Anerchiad gan y Uywydd. Datganu, "Gwna bobpeth a wnei fel Oymro pur: eydradd oreu, Mr John Thomas (Yagol y Bwrdd) ao R. W. Owen. Traethodau a!- Martin Luther" (cyfyngedig i rai dan 20ain oed): laf, Mr John Jones (mab Mr Hugh Jones, carpenter, Terrace. road); Sil, Mr Thomas Jones, Ynys-galch. Oin, Yr hen Ywen Werdd," gan Mr Bennett Williams. Gramadegu: laf, Wm. Thomas, Owm Bach; 2il, S. Evans, Dinas Ddu. Canig gan y Gyfansoddi rhan-gan: laf, Hoffwr y Gin," yr hwn nid atebodd i'w enw. Dailies byrfyfyr: laf, Miss Elisabeth Williams, Croesor; 2il, Master D. Jones, liombard-street. C&n gan Miss E. A. Jones, yn swynol iawn. Traethodau ar "Ddarbodaeth Deuluaidd:" laf, Miss S. E. Morris (Olwen Eryri); 2il, Gwladus Ruffydd, yr hon ni ddaeth yn mlaen. Datganu y ddeuawd "Mae mil o ysprydion:" laf, Mri John Jones, Gas Works, a J. H. Roberts, Madoo-street, Oyf- ieithu Saesneg i'r Gymraeg: laf, Olwen Eryri; il, Miss M. E. Morris. Cin, 11 Y Bachgea Dewr," gan Mr 8. Williams. Pryddestau ar Yr olygfa o Ben Moel-y-Gest:" cyfartal oreu, Mri John Jones, Tremadog, a H. T. Williams, Ffactri, Llanfrothen. Oanig gan y r.]a yr hwyr y llywydd oedd Gwilym Eryri; arweinydd, Gae £ wenydd. Wedi i'r cSr ganu, cafwyd anerchiad gan y Uywydd. Ni chlywais goethach a phurach anerchiad erioed mewn cyfarfod llenyddol. Buasai yn dda pe kmasai mwy o bobl y llwyfan YJI. ey- meryd esiampl Gwilym Eryri wrth siarad yn gy- hoeddus. Chwareu ar y berdeneg: laf, Master Griffith Roberts, mab Mr Thomas Roberts, High- street. Adrodd, Anffaeledigrwydd y Pab, "— adroddiadau rhagorol oil: laf, Miss Elisabeth Williams, Oroesor; 2il, Master D. M. Roberts, Berlin House. Gwobrwywyd ereill hefyd. C&n, "Merch yMelinydd," gan Miss Rebecca Roberts (gyda Mr John Jones, grocer, Snowdon-street). Dyma gantoies hynod o addawol eto: canodd yn feistrolgar ac mewn ityle dda. Arlunio llong: goreu, Mr 0. E. Land; 2il, Mr Robert Hughes, Borth. "The Indian maid," gan y cor. Cys- tadleuaeth gorawl, "Nos-gin-" (Parry): laf, parti Mr John Roberts. Cyfleithu o'r Gymraeg i'r Saesneg:*laf, Miss Elizabeth Williams, Oroesor; ail, Miss Ann Richards, Castle House. Datganu, "Rwy'n coflo'r adeg ddedwydd:" laf, Olwen Eryri. Darllen byrfyfyr: laf, ni chawsomei enw; 2il, Mr Rowland Rowlands. Oystadleuaeth gorawl, Pluen Wen o Eira Glin: laf, cor Mr J. Ro- berts. TraethodAuar"MoesoldeoaMoesgarwebr, (y prif destyn): laf, Mr R. G. Humphreys (R. o Fadag); 2il, Mr Rowland Rowlands. O&n gan Mr B. Williams. Anthem, J)edwydd yw y Dyn," gan y cor. Yn ol eu harfer canodd y cdr yn rhagorol. Y beirniaid oeddynt y Parchedigion J. Roberts (Iolo Caernarfon), Edward Davies, Mri E. 0. Roberts, Bolgeliau; Edward Davies (lolo Meir- ion), Pierce a Richard Davies, John Williams, ion)L, lfe!Btr; Gwilym Eryri, Gaerwenydd, a Mr J. H. Lewis, B.A., Llwynona. CTKDDAU TB.—Dydd Mercher diweddaf anrhegodd eglwysi Salem a'r Oapel Ooifa. dwriaethol aelodau eu Hysgolion Sabbothol i gwledd o de, be. Ymgyfarlu ysgol Salem yn yr ysgoldy perthynol i'r capel. ir oedd yr ystafell wedlei haddurno yn brydferth iawn. Y mae yn anhawdd siarad yn rhy uchel am y modd yr oedd y wledd wedi ei gwneyd gan y boneddigesau. Rheddwyd y byrddau gan y rhai caulrnola-lI.rs Grace Jones a Miss Davies, Tregunter Arms. Oynorthwyesau: Misses Roberts, Terrace-road; Mary Williams, Garth, a J. Williams, Oornhill. Mrs Jones (" Princess of Wales "), a Miss Griffith, Tyddyn Llwyn. Cynorthwyesau: Miss Jones, Miss Timothy, Miss J. Griffith, Tyddyn Llwyn; Miss Elizabeth Humphreys, Madoc-stroet; Miss Mary Roberts, a Miss Elisabeth Humphreys, Lom- bard-street. Mrs Williams, Dora-street, a Mrs Phillip Owens. Oynorthwywyd hwynt gan Miss Elizabeth Owen, a Miss Jane Jones, Terrace-road. Mrs W. E. Morris a Mrs Jones (" Alexander "), y rhai a gynoithwyid gan Miss Morris, Miss Kate Jones, Temperance Hotel; Miss Jones, Terrace- road a Miss Elz^beth Edwards, New-street. Mr* Oadben William Watkins, a Miss Roberts, Clogy- berth. Cynorthwywyd hwynt gan Miss 0. Jones, Terrace-road; Miss Kate Evans, Bali; Miss M. E. Watkin, Miss A. E. Thomas, Beddgelert; a Miss 0. Owen, Garth. Miss Lloyd (sh p), Miss Lloyd (Post-office), Misses Evans High-street; a Mrs Hughes ("Walter Rubric"). Cynorthwywyd hwynt gan Miss Angel a Mrs Griffith. Rhoddais yr holl enwau yn hollol fel eu rhoddwyd hwynt i mi; ac os gadawyd rhai allan, ni ddylid fy meio i. —Oynhaliwyd gwledd yr ysgol arall yn Temperance Hotel Mr Owen Hughes. Yma drachefn yr oedd gwledd o'r fath oreu, a haedda Mrs Owen Hughes fawr glod am dani, canys idli hi yr ymddiriedwyd am y gwaith. Gwasanaethwyd wrth y byrddau gan y boneddigesau canlynol :-Miss H. Davies, High-street; Miss Laura Jouos, Miss Elian Wil. liams, Miss Alice Roberts, Miss Catherine Evans, Miss Jane Williams, ac ereill na, chawsom eu henwau. Oyfyngwyd y te i.blallt dan bedair-ar- ddeg oed. Gallaf ddyweyd yma i'rbrawd William Timothy ranu tuft deg punt o arian i blant yr Ysgol Sul sydd dan ei ofal ef ac ereill yn ei tail-loft. Addawyd i'r plant ddamai am bob ceiniog a rodd- ent yn y drysorfa, a phen ddaeth yr amser penod- edig i'w rhanu, yr oedd y 8wm ya ddeg punt. Anrhegodd YsgolSalem y plant canlynol t Uyfrau am ddj sgu adnodau allan:—Dosbarth Mrs Morris: Oatherine A. Williams a Kate Humphreys. Dos- barth Mrs Jones, Garth: Maggie Ellis. Dosbaith Mrs Williams, Dora-street: Jane Morris. Dos- barth Mr Samuel Richards: Hugh Jones. Bosbarth Mr J. Williams: Willie Jones. Dosbarth Mr David Morris: David Hughes. Dosbarth Mr Wil- liam Hughes: William John Williams. Hyfryd yw gweled cymaint o weithgarweh crefyddol yn ein plith.- r Oloe Mawr.

FFESTINIOG. I UYNHALIWYD JFILSTBDDFOD FLYNYDDOL n AMKI- BYNWYR ddydd Nadolig. Beirniai4ey rhyddiaeth a barddoniaeth, Tafolog; cerddoriaeth, Hywel Cynon; amrywion, y Parch John Roberts, Llan. Llywyddwyd cyfarfod dau o'r gloch, gan Mr R. Owen, Rhiw House, ae arweiniwyd gan y Parch J. B. Parry, Bethania. Oân," Ymgyrch Gwyr Harlech," gan Hywel Cynon. Yr oedd un-ar, ddeg yn cynyg ar y "Llythyrau yn gofyn i'r meistr am ychwaneg 0 gyflog." Cyfartal oleu, Robert Jones, Tre'rddol, a G. W. Davies, Rhiw. Goreu am gyfansoddi M. E. Jones, Brynafon- terrace, Tanygrisiau. Am y penillion ar Ddioddefladau Grist," gwobrwywyd John Jones, Tanygrisiau. Cystadleuaeth ar ddatpanu "Ar lan'r Iorddonen:" buddugol, Ricbu,u daberts, Tanygrisiau. Y goreu am ateb y gofyniadau oddiar Rhufeiniaid, Morris Owen, Pantglas]; cyfartal ail, Robert Evans, Peniel-terrace, a John Edno Roberts, Tanygrisiau. Am y traethawd Bywyd a chymeriad Moses," rhoddwyd y wobr flaenaf i J. J. Lewis, Rhydsarn, a'r ail wabr i Robert Jones, Tre'rddol. Y buddugol ar ddat- ganu'r unawd The trumpet shall sound," Cword Jones, Fourcrosses. Dyfarnodd Miss Williams, Tanygrisiau, Catherine Roberts, Tany- grisiau, ac Isabella Penny yn gyfartal oreu am weitbio samplers. Cystadleuaeth Band of Hopes ar ddatganu "Mawr yw eich itwobr." Dau oedd yn ymgeisio, sef Band of Hope Tany- grisiau, dan arweiniad Cadwaladr Roberts, a Band of Hope Jerusalem; dan arweiniad David Jones. Oer Tanygrisiau oedd yn fuddugol. Traethodau, "lawn gadwraeth y Sabboth:" cyfartal oreu, D. D. Jones, Rhiw, a Deiniol Fychan. Datganiad o "I Mawr yw eich gwobr," gan y ddau gor, dan arweiniad Hywel Cynon.— Cj/farfod yr Rwyr.-Darlleuwyd llythyr oddi- wrth Mr D. Ll. Lloyd, Plasmeini, yn dymuno cael ei esgusodi am fod yn absenol o'r gadair, ac etholwyd Air John Edwards, Glan-y-pwll, a chaed anerchiad doniol ganddo. Oymerwyd yr arwein yddiaeth gan Mr Robert Owen, Rhiw House. Cystadleuaeth gorawl ar ddatganu "Dolgellau" (Mendelssohn), a Croeshoeliad (Nashville). Ni ddaeth ond dau gor yn mlaen, sef Cor Jerusalem a Chor Carmel, dan arweiniad yr un arweinwyr ag yn nghyfarfod dau o'r gloch. Tri oedd wedi ym- geisio ar y traethawd Geiriau segur a'u dylan- wad at. gymdeithas dyfarnwyd Robert Jones, Saroa, yn deilwng o'r ail wobr. Can, Y Gar- dotes Fach," gan Miss Jones, Oromwell-terrace. Spelling bee: goreu, Elias Cadwaladr, Four- crosses. Oystadleuaeth ar ganu pedwarawd, "Dychwel Israel:" buddugol, Joseph Jones a'i barti. Yr oedd pump o ferched wedi ymgeisio ar y traethodau, Merched rhinweddol y Testament Newydd:" yr oreu, Catherine Ann Jones, Tany- grisiau; ail, Miss Griffiths, Voelgron. Am yr abion i gwestiynau ar "Athroniaeth Trefn Iaeh. awdwriaeth gwobrwywyd Robert Evans, Peniel- terrace, a William Evans, New-street. Ohwe' englyn i gapel Hyfrydfa, Conglywal: ni chafwyd neb yn deilwng. Datganiad o'r "OymroDewr" gan Eos Moelwyn. Buddugol ar y bryddest, Y llaneiau yn y ffwrn dan," ydoedd John Jones, Tanygrisiau. Oân, Bradwriaeth y D6n," gan HywH Oynon. Oystadleuaeth datganu yr anthemau, II Olyw, 0 Dduw, fy llefain," a Yr Arglwydd sydd yn teyrnasu." Ni ddaeth ond y ddau gor a enwyd yn flaenorol i'r gystadlenaetb, ao enillwyd y wobr o 8p gan Gor Tanygrisiau, dan arweiniad 0. Roberts. Gwobrwywyd Henry W. Jones, Bethania; Robert Owen Jones, a Catherine Roberts, Tanygrisiau, am gyfleithu can, "Fy mam yn yr amdo gwyn," gan John Williams, Graig-ddu. Prif draetbawd, "Duwyny Gread- igaeth." Ohwech yn ymgeisio, ac enillwyd y wobr flasnaf gan Robert Jones (Trebor Manod), Bethania. Ohwareuwyd ar yr harmonium gan Mri. R. R. Owens ae R. H. Williams. GYFABFOD LLBNYBDOL Y MBTKODISTIAID YN TAN- YGBISIAV.—Oynhaliwyd y cyfarfod hwn Ddydd Nadolig. Beirniaid: Y Parchn T. J. Wleldon, B.A., Samuel Owen, G. Ceidiog Roberts, Maen- twrog; 0. T. Williams, B.A Dolgellau D. Ro- berts, Rhiw; Mr Owen Williams, Andreas Roberts, William M. Morris, See. Llywydd y cyfarfod ddau o'r gloch ydoedd Mr W. W. Morris, Rhosydd; arweinydd, Mr Robert Roberts, Post-office. Can gany cor. Yna gwobrwywyd y plant am ddysgu alien. Hefyd rhoddwyd tua chant a haner ofedalt rhwng yr holl blant oedd wedi ymgelsio ar y gwa- hanol destynau. Gweledigaeth y lien llian;" rhanwyd y wobr rhwng Isaac Benjamin a Gwilym Barlwyd. Rhoddwvd y wobr i John Hughes, Hen Shop, am adrodd yr awdl 11 Dinystr byddin Senaoherib" (gan Cynfelyn). Robert Parry a John Hughes oedd yn fuadngol ar y cyfleithu. Traeth- awd, "Nodweddion yr Apostolion:" goreu, Miss Jane Jones, Ysgoldy; ail, Robert Parry, Brynafon goreu am ddatganu yr unawd I fyny fo'r nod." Englyn, Ysgol Jacobgoreu, Gwilym Barlwyd. Cystadlenaeth ar ddatganu y dm "Liverpool:" goreu J. W Jones, Ty'nllwyn, a'i barti. Traeth- awd, "Nosweithiau hynod y mae genym hanes am danynt yn y Beibl:" cyfartal oleu, Miss Jones, Ysgoldy, a Mis Catherine Thomas, Meirion House. —Oyfarfod yr Hwyr.—Oymerwyd y gadair, yn absenoldeb Mr William Mona Williams, gan y Parch D. Roberts, Rhiw. Datganiad gan y cor. Wedi cael anerchiad gan y llywydd, gafaelodd vr arweinydd (Mr Andreas Roberts) yn ei waith. Wedi gwobrwyo y plant, cifwyd cAn gan 0. W. Evans. Am yr hlr-u«thoddaid, Gwialen Aaron," gwobrwywyd T. Cynfelyn Benjamin. Areithio ar "Athrylith:" goreu, Jane Jones, Yalroldy. Cyf- ieithu o'r Saesneg i'r Oymraeg: goreu, Robert Parry; ail, Barlwydon. Gwobrwywyd un-ar-ddeg am ddysgu yr Hyfforddwr. Ereill wedi dysgu rhanau ohono, cawsaot hwythau bob un dal. Am y dyfyniadau goreu 0 ddwy bregeth a draddod- wydyn Bethel: goreu, Miss Jones, Yetzoldy; ail, Gwilym Barlwyd. Pryddestau, Dinystr y Din- asoedd:" 1 goreu, Oynfelyn. Datganu "Iesu fy Mhrynwr." Un cor ddaeth yn mlaen, dan ar- weiniad D. W. Evans, a dyfarnwyd hwy yn deil- wng e'r wobr. Atebion ar yewestiynau ar Ber- son yr Ysbryd Glan:" enillwyd gan John Jones, Meirion House, Isaac Benjamin, a Robert Roberts. Oofnodion goreu o'r societies yn ystod y flwyddyn 1880, gan Miss Jane Jones, Yegoly; ail, Owen Parry; 3ydd, William John, William J Rowlands, Ellis Jones. Anerchiad gan Mr Roberts, Post-offioe. Y prif draethawd, "Athrawiaeth y Cyfamodau:" Oyfartal oreu, John Hughes (loan Gwyngyll) ac R. J. Davies (Barlwydon). Datganiad o'r anthem "Molweh yr Arglwydd." Yr oedd y cynulliadau yn lluosog, a llafur mawr wedi ei ddangos gyda'r cyfansoddiadau.—Ohwareuwyd ar yr harmonium gan fachgenbach i Owen Williams, Rhiw.—llwyd- fab.

HELINT YR _IWERDDON. I PBAWF Y 0YNHYRFWYR GWLEIDYDDOL. Dechreuodd prawl Mr ranieii a i gya-aroseua- wyr yn Dublin ddydd Mawrth. Eisteddai y Prif Farnwr May, Barnwr Fitzgerald, a'r Bamwr Bany ar y lame pan y dygwyd y carcharorion at far y llys. Enwau y troseddwyr ydynt-Oharles Stewart Pamell, A.8.; John B. Dillon, A.S.; Joseph Giltes Biggar, A.S.; T. D. Sullivan, A.S.; Thomas .■Sextan, A.S.; Patrick Egan, Thomas Brsnnanj Michael O'Sullivan, Michael Boyton, Patrick Joseph Gordon, Matthew Harries, G. W. Nally, J. W. Welsh, a J. P. Sheridan. Erlynwyd dros y Goron gan y Gwir Anrhydeddus Hugh Law, Dadleuydd Oyffredinol; Mr Johnson, Cyf- reithiwr Oyftaedinol, ac amryw gyfreithwyr ereill. Amddiffynir y troseddwyr gan Mr M'Donogh ac wyth o far-gyfreithwyr galluog ereill. Cyri agoriady prawf, darllenodd y Prif Farnwr May eglurhad ysgrifenedig mewn eysylltiad a'r araeth a wnaeth pan y gwnaed cais am ohirio y prawf. Dywedai fod y cyfan o'r ysgrifenu a'r siarad a fu y pryd hwnw wedi tarddu oddiar gam-ddealltwr- iaeth; ond gan fod hyny wedi dygwydd gwell ganddo oedd peidio cistedd ar y fainc yn ystod y prawf. Ac yiia ymneillduodd, yr hyn a achosodd syndod mawr yn y llys. Er fod y;rheithwyr wedi eu gwysio ar ddirwy o 50p ar absenoldeb, ni ateb- odd ond deunaw o'r 24 oedd wedi eu gwysio. Tynwyd y nifer i lawr i ddeuddeg yn ddioed, y rhai a dyngwyd, ac yna darllenwyd y cyhuddiadau yn erbyn y carcharorion. Cyhuddir hwy o ymuno yn ngbyd i geisio atal tenantiaid i dalu eu har- dretheedd, ac i dori ymaith gysylltiadau eyfreith- lawn y rhai oedd wedi talu eu rhenti a'u masnach- wyr. Plediodd yr oil yn ddieuog. Yna agorwyd y prawf gan y Dadleuydd Cyffredinol, yr hwn a barhaodd ddydd Mawrth a Mercher. Ni ddis- gwylir i'r prawf derfynu am lawer o amser.

Dywed y Tytt a'r Dydd am y Ftt Y'1'HONES, dan olygiaeth ORANOGWEN-" Sicrhawn chwifod I yma bob mis weit], -Ut am ddwy geiniog.' Gan bob llyfrwerthwr 4—4754-x Dywed y Tariatt—" Ni ddylai un ferch na gwraig sydd yn gallu darllen Oymraeg fod heby FRYTH- ONES." Dan olygiaeth ORANOGWEN. Pris dwy geiniog y mis. 2-4754.1;

NODION O'R DEHELTDIR. (Oddiwrth ein Oohebydd Neilldml.) Uyld Sul wrthnos i'r diweddaf bu farw dyn ieuanc o'r enw David Webb, 24Joed, yn y RichafcTs Arms, Trebanog, UW* KHONDDA,, dan amgyictuadau pur hynod.—Ymddengys iddo fod yn yfed a bwyta IIllled helaeth ar y Nadolig a i Sut, ac aeth i orphwya am ychydig yn y gwesty dan sylw, pan gafwyd ef yn mhen dwy neu dair awr yn hollol farw. Gwnaed ymchwiliad ar y corph gan Mr Ivor Lewis, meddyg, a thystiai ef ar y t..g hha(l, ddydd Iau diweddaf, fod y gwagle ar ochr dde y galon wedi ei lanw ? gw: a'r ochr arall yn wig. Cafwyd darn o wynwyn mewn gwynt-bibell yr hwn oedd yn ddigon i achoei angau. Dychwelwyd y rheithfam i'r trancedig farw trwy frgiad. Boreu Dydd Nadolig diweddaf eymerodd dam. wain ddychrynllyd le yn nglofa Fforchweol, Owm- aman, ger ABBKDAB, nwy yr non y uaddwyd dyn o'r enw David Richards, overman yn y pwll a nodwyd. Syrth- iodd i lawr i'r pwll fel y ba farw yn y fan. Gohiriwyd y trengholiad hyd ddydd Llun er mwyn i Air Wales, arolygyd 1 y Llywodraeth, fod yn bresenol.—Yn llys yr heddgeidwaid, IJIJAA JSLXjl, aaydd Mercner, cynuddid Ambrose Wilson, glo- berchenog, Cwmfelin, o glwyfo ac archolli Richard Williams, glowr, ar y 4ydd o Ragfyr. Yr oedd y diflynydd wedi codi croes-wyseb yn erbyn yr achwynydd. Dywedai yr achwynydd iddo ary dydd a nodwyd gyfarfod a'r diffynydd ger ty y diflynydd, ac iddo ofyn iddo am ddyfod adref gyoag ef, a'r hyn y cydsyniodd yr achwyn- ydd. Ar y ffordd tarawyd ef i'r llawr gan y diffynydd. Ni ddaeth ato ei hun am gryu amser, ac yna lhryddodd i ymlusgo i dÿ gerUaw. Wrth gael ei groesholi gwadai iddo yfed dwsin o wydriadiau o gwrw, ae na wyddai fod Wilson yn bartuer yn y lofll. Profwyd gan dystion fod y* achwynydd wedi taro y diffynydd yn ei fynwea. Dirwywyd y diffynydd 112 21 6c, a throsglwydd. wyd Wilson i sefyll ei brawf yn y brawdlys chwarterol.—Oynhaliwyd cyfarfod o bwyllgor NISTEDDFOD OBNSDLABTHOL 1881 yn Merthyr ddydd Iau, dan lywyddiaeth Mr D. Rosser, pan y daeth yn nghyd nifer luosog o'r aelodau. Yn y cyfarfod blaenorol rh??L-d rhybudd gan Mr Llewelya Williams y byddai iddo gynyg am chwyddo y wobr yn nghystadleuaeth y seindorf o 12 i 15 gini. Hysbyswyd gan y cadeir- ydd fod dwy seindorf rhwng y rhai yr oedd cyd-gystadleuaeth, ac y deuai seindorf i lawr o Ogledd Cymru os rhoddid mwy o wobr. Oynyg. iwyd a phasiwyd yn unfrydol fod y wobr i fod yn 20 gini, a pnenderfynwyd fod Mr Livesey, 20 gini, Seindorf Oyfarthfa, i fod yn on (rr arweinydd Seindorf Gyfarthfa, i fod yn un olr beirniaid. Mewn atebiad i gwestiwn hysbysodd y cadeirydd y byddai yr elw oddiwrth yr Eisteddfod i fyned i sefydlu ysgoloriaeth Gymreig yn y Rojol Academy, tuagat yr hyn yr oedd £ 150 yn buod allan ar 16g. Pendcrfynwyd fod cais i gael ei wneyd at Gor Rhy ami i berfformio Cantawd lb D. Jenkins. Bydd yr ysgrifrwym (bond) sydd i'w harwyddo gan wahanol aelodau y pwyllgor yn barod yn mhen yshydig ddyddiau.—Y mae mwnwyr DERRUDIR CYMRU, neu eu cynrychiolwyr wedi bod yn lied ffyrnig yn ddiweddar yn ymobebu â rhai o brif wleidyddion y deyrnas o barthed i'r diffyndollau tramorawl, B8 y maent wedi derbyn atebion oddiwrthynt, ac yn mysg ereill derbyniodd Mr W. Abraham nodyn oddiwrth Iarll Granville yn mynegi ei fod yn an- sicr pa un a wnai unrhyw ysgogiad ar ran doo,- barth gweithiol yn y wlad bon gael yr e 1, ,h arwain Llywodraethau gwledydd tramor i gymeryd golwg fwy gwirioneddol ar fuddiauau sylweddol y gwledydd hynymewn cysylltiadau cy 11 idol. Hysbysa Mr D. Morgan, Mountain Ash, ei lod wedi derbyn llythyr oddiwrth Mr Gladstone yn cydnabod gyda diolchgarwch y penderfyniad yn ffafr dilead y diffyn-dollau tramorawl, ac y bydd iddo roddi sylwedd y penderfyniad o flaen ei gyd- aelodaa. Y mae masnach yn nhri prif borthladd y Deheudir, sef CABSDTCD, ABBBTAWB, a Chasnewydd, wedi gorfod dioddef yn herwydd y gnyliau, a rhai miloedd o dunelli yn llai nag arfer wedi eu Uonglwytho mewn canlyniad.—Y glo a lwythwyd o Gaerdydd yrwythnos diweddaf ydoedd dim ond 74,819 tunell, pan yr oedd y ewm yn ystod y flwyddyn ddiweddaf am lawer wythnos droe gan mil o dunelli. Ond fe fyn y gweithwyr ryw gy- maint o seibiant tua gwyliauyNadolig.ac sis geuir eu beio an hyny, ond iddynt fwynhcu eu hunain yn weddaidd a diafraid. Daw pethau i drefn a bywiogrwydd eto yn mhen ychydig o ddyddiau.— Treuliwyd y Nadolig yn eaimcNi eleni gan y gwahanol enwadau rywbeth fel y can lyn:— Yn nghapel Twyn Carno (H.C), cynhelid cyfarfodydd pregethu, pan y gweinyddid gan y Parch J. Lewis (Homo Ddu), a'r Parch W. Jones, Dowlais. Yn Jerusalem-capel y Bedyddvyr, cynhaliwyd eisteddfod, yr hon, fel y deallwn, a drodd allan yn llwyddiant. ra Mariah, cynhal- iwyd eisteddfod yn y boreu, dan lywyddiaeth a beirniadaeth y Parch D. Brythonfryn Griffith yn y cyfansoddi, yr adrodd, a'r holiadau ysgrythyrol, yn nghyda'r areithio; a beirniadid y cantorion gan Mr Jones (Eos Mynwy). Yn y prydnawn, cafwyd perfformiad o Syr John Heiddtn yn ddoniol iawn gan y gwahanol bersonau. Prif ynad, Mr Perkins; cyfreithiwr cyffredinol, Mr Robert Thomas; cyfreithiwr dros yr amddiffynydd, Mr D. Jones; Syr John, Mr James Davies.-Yn yr hwyr, tafwyd perfformiad o'r gantawd Jonah," gwaitn Mr H. Davies, gan gor Moriah, dan ar. weiniad Mr H. Williams. Cyfeilid gan Mr Evan Davies. Llywyddid yn y tri chyfarfod gan Brythonfryn, a phregethwyd gan yr un gwr dranoeth i gynulleidfnoedd Uuosog.—Yn MBBTHYB TYDFIL cafwyd eisteddfod rwysgfawr ar y Nadolig, yn y Drill Hall, dan lywyddiaeth Mri D. Davies a 0. H. James, A.S. Enillwyd 40p a'r bathodyn aur am ddatganu "The heavens are telling," gan gor Treherbert, dan arweiniad Mr M. 0. Jones. Rhanwyd y wobr o gini an gin i Mr Crawshay rhwng Nathan Dyfed a Chaeronwy, ac enilloda Mr R. Jepkins, Penyparc, sir Aberteifl, ar y bryddest Bedd newydd Joseph o Arimathea," —gwobr, cadair gwerth 3p 3s.—Yn ABBBDAR, y Nadolig a'r Llun canlynol, cafwyd perfform- iadau o'r Mestiah gan gor undebol y dref, dan ar. weiniad Mr Rhys Evans. Nid oedd y cynulliadau yn fawrion ar y Nadolig, ond dydd Llun, nis gallai y:neuadd gynwys rhagor, gan ei bod wedi ei gor- lanw. Aeth y cor, y perfformwyr, Miss Marian Williams, Mr Ben Davies, a'r cyfan dan arwein- iaeth Mr Evans, trwy eu gwaith yn ardderchog.

Yn ddiweddar, traddodwyd dyn ieuanc i'r caichar gan yr awdurdodau yn Rhufain ar ryw gyhuddiad anhysbys iddo ef, ac ymhen diwrnod neu ddau aeth merch ieuane oedd wedi ei dyweddjio iddo i ymholi a'r awdurdodau am ba hyd y cedwid ef yn ngharchar. Hysbyswyd hi ei fod Tat debygol y cedwid ef yn garcharor am flynyddoedd, ac effeithiodd y newydd hwn gymaint ami fel y cyflawnodd hunan-laddiad yn ddioed drwy gymeryd gwenwyn. Ymhen ychydig oriau dar- ganfyddwyd gan yr awdurdodau fod y cyhuddedig yn cael ei garcharu air gam, ac nad oedd; wedi eyflawni unrhyw drosedd; felly rhyddhawyd ef, ond pan ddeallodd am farwolaeth ei gariad, gwen- wynodd yntau ei him, gan fod yn llawer gwell ganddo gael marw na byw ar ol i'r ferch ieuanc roddi terfyn ar ei bywyd. Ar foreu yr 17eg o lonawr, 1851, dychrynwyd ardal Hyde gan adroddiad fed llofruddiaeth crchyll wedi cael ei chyflawni yn Rhodes Fold, Hattersley, y noswaith gynt; a'r un a ladwyd ydoedd Mrs Kinder, yr hon a drigai gyda dwy ferch ddibriod yn Higher Cliff Farm, Wemeth Low. Cyflawnwyd yr erchyllwaith rhwng pump a chweeh yn yr hwyr yn absenoldeb ei merched a gwas o r enw Fox, y rhai a aethent i odro y gwartheg i shed bellder oddiw th y ty. Tybid mai lladrad a fwriedid, ac fod y lleidr wedi dyfod yn llofrudd i osgoi adnabyddiaeth. C'ynygiwyd gwobr, ond ni chaed gafael ar y llofrlldd, Dywedir fod dyn o'i enw Clayton, yr hwn a fu farw yn ddiweddar yn America, wedi cyffesu cyn ei far- wolaeth mai efe a lofruddiodd Mrs Kinder. Coflr Olayton gan hen bobl y^ yr ardal. Ulsters, Jacedi, French Merinos, Gwlaneni, &c., i'w cael yn hynod rad gan Bryan Brothers, Bont Bridd, Caernarfon. a 8 PRIF NOFEL EISTEDDFOD Y DBHMFR- DIR, 1880, gan BBBIAH GWYNTB EVANS, i ddechreu ymddangos yn y Oenedl Gynrtig, loa- awr 27ain. 1881. Argraphwyd a Ohyhoeddwyd yn Swyddfa y gami Ar:WYr1B dtaal y Oa?- Gywdg ?4 ew.p.p,d I'??ting Co, ?10ptend, a #hy- hoe?f? hefyd gan Messrs W. H. Smith & -r, Oastlc-atreet, Lerpwt; ar erth nmhobn pAn?.7 BookstaU yn Nghymru; a= Iroo Bum* Cant 0 DdMbarthwyr yn Nghymru, Lerpwl, Mtmchesta? ?Uundaim. &c.. DYDD IAU. loaawr 9, 18AL. (

i'm herbyn entiyniadau ag y buasai dyn or syniad mwyaf cyffredin yn ymgroesi rhag oyf- lawni y fath orchwyl,"—yr oedd gwneyd kyu yn beth mor anhebgorol angenrheidiol yn agolvrg Tafolsg fel na8 gallasai ymatal rhag gwneyd yr hyn y proffesai efe ei hurl oedd yn orchwyl mor ddiangeurhaid" i'w gydfeirma aid parohedig a thawedog. 3. "-Drwgdybvs, Drutg Ei3.-Dywed Taf- olog: "Wrth ddanfon ei bryddest i'r gystadl- euaeth, rhoddai y bardd ar ddeall ei bod i gael ai hargraphu. Trick canmoladwy iawn i beri i feirniaid a allent fod yohydig yn 'wyrdd,' i meeu at y oyfansoddiad gyda pharchedig ofn, rhag gwneuthur cam i'r cystadleuwr. f mae yn rhaid fod Tafolog yn llawer mwy cyfMwydl nag wyf n & thriciau cystadleuwyr cyn y buMN byth  tynu y oasgl?d. Barnedy ?'?y?. Dyma a ddywedais yn fy rhagymadrodd gwreiddiol: Er mwyn yr anghyfarwydd,neu y rhagfamUyd, neu bob un o'r ddau, dy-und esbomo ychydig ar gyMnaeh ?.?-?'? ll&fariaià. Geilw'r Dr Nlis y gangen h?on o', fajfyddyd brydyddol yn grouping of ?ns yr wyf yn myned yn mlsm gluro r peth; a rha? <Zn?b <?r triawdbeim?d ??g feddwl am foment mai goleuo eu meddyhau gor-oleuedig hwy oedd fy amcan, yr wyf yn fyweyd yn bendant :il y Beirniai-i.- Hyderaf na fydd i thwi dybio am foment fod y Iylwadau eglurhaol hyn yn oael eu harfaethu i ohwi, eithx y credwch fi mai I r darllenydd cy- ffrodin y cynygir hwynt, heb, mewn un modd, ewyllysio goresgyn tiriogaeth fy meirniaid detholedig." A dyna yr oil yn fy rhagymad- rodd a barodd i Tafolog dybio ei fod wedi dar- fod trick ynddo. Ymddengys i mi fod rhyw wlÙlgofrwydd-rhyw mania-wedi cymeryd meddiant o Tafolog, fel y mynai briodoli dy- benion iselwael i bob peth a ysgnfenwn. "Stroke o athrylith fasnachol" y mae efe yn godw fy ngwaith yn beiddio anghytuo a fy meirniaid; a "thrick" ystyria efe fy nkwath yn esbonio oangen bwyslg (ond anghynefin i'r Oymry) o'r gelfyddyd brydyddol. Ie, ie, Tafolog wir yw y gair, Drwgdyfru, drwg ctsoes." Cofia dithau y oynghor ysbryd- oledig-, Na feddwl ddrwg am dy gymydog, ao yntau yn trigo yn ddiofal yn dy 4. Barnu y £ lawytgr*fen.—Y mae Tafolog J8 ceisio gwadm ddarfod iddo wneyd hyny, ac eto efe addywed yn dditoosgui, -11 Dyweder a fyner, y mae a fyno destlusrwydd neu annes- Umsrwydd ymddangosiad cyfansoddiad a rhag- farnu y darllenydd o'i blaid neu yn ei erbyn. Yr wyf yn sicr fy mod i wedi beirmadu gan- waith mwy nag a wnaeth Tafolog erioed, ao ni fenodd y llawysgrifen, na "destlulrwydd neu anneetlusrwydd ymddangosiadol unrhyw oyfansoddiad 8l fy marn neu fy rhagfarn iarioed. Y mae yn ffaith fod llawyignfen Mnaws o brif awduron yr oesau yn hynod am aanestlusrwydd, Nis gall meddwl ar clin fforddio i aros er gwneyd copi fel copper-plate. r. wedd bynag, y mae'r cyfaddefiad ushod o eiddo Tafolog, fod fyno destlulrwydd neu Mtnestlusrwydd ymddangosiad oyfassoddiad a zhagfarnu y darllenydd o'i blaid nen yn ei arbyn,y mae'r cyfaddeflad rhyfedd hwn yn awgrym i EgystacUeawyr yn y dyfodol, sof ar jidynt ofalu am gopi glin, destlua, a ohelfydd, as mynant ragfarn Tafolog o'u plaid. Ond am danaf fi, druan, y mae I I aterwoh a thrwstan- fliddiweh fy llawysgrifen" yn ddigtfn i beri i mi ymogelyd rhag cystadlu byth ond hyny o dan feirniadaeth un sydd wedi cyfaddef ger gwydd y bydfod a wnele hyn a'i ragfarnu ef o blaid neu yn erbyn. Yr wyf yn gobeithio na Srdd neb mor anwladgarol a chyhoeddi i'r aeson beth yw un o safonau c&d*irftrdd eanedlaethol wrth feirniadu cyfansoddiadau Uafurfawr a phwyug. Na fynegwoh hyn yn Gath. nao ynheolydd Asoelou." Ond dyma fi yn darfod i'r mlnbetheuach a ddygodd Tafolog i fawn i'r ymdrafodaeth (01 na fydd iddo ef fy nhemtio i fanylu mwy). 0 hyn allan af yn mlaen at bysoian pwysicaf a mwyaf hanfodol y ddadl, gan adgofio i Tafolog y wireb A pha fesur y mesurech, yr adfesurir i tathau." MM. GOL.,—Bhag trethn amynadd eich darllenwyT oyffiredinol, yr wyf yn awr yn tori fy llythyr yn ei haner, gan ddymuno rw iurhau yn o»'» «««»/ LTLHLF LILWTTO. I