Y Celt

AT FFYLIAID CYMDEITHASOL CYMRU. Gyda phriodoldeb y gellir dywedyd mai lleng yw ein henw am fod llawer o honom. O'r 900,000,000 pobl sydd yn preswylio gwyneb y ddaear, mae, a dyweud y lleiaf, 991 0 bob cant o honom yn wallgofiaid ym- arferol. Gwyry neb a fu yn ymweled a gwallgofdy y bydd y trueiniaid braidd yn ddieithriaid yn tybio eu bunain yn eu pwyll, ac yn gresynu yn enbyd dros eu eyd. ddioddefwyr. Bvdd mewn gwallgofdy gan- oedd felly yn gorfod talu yn ddrud am gael dyfod i'r ty, a bydd yno ryw ddau neu dri o swyddogion yn cael cyflogau mawrion am eu cadw mewn trefn a than reol. Un gwall- gofdy mawr yw y wlad hon i gyd, a ni, y dosbarth gweithiol, yw y gwallgofiaid, a orfodir i ni dalu yma symiau anferth am gael lie i osod ein troed i lawr, a dyna lie mae y lords a'u cynffonwyr yn cael cyflogau anferth am ein cadw irewn trefn, druain o honom Fuoch chwi erioed yn rhyfeddu fel y bydd un swyddog yn gallu cadw trefn ar gant neu ddau 0 wallgofiaid, ond ar yr un eiliad yn teimlo ei fod yn gallu am ei fod yn ei bwyll a hwythau allan o'u pwyll. Ond mi ddywedaf i chwi ddau neu dri o bethau sydd lawer yn rhyfeddach na hyn yna. Mae lawer yn rhyfeddach i mi fod un dyn vn gallu cynhyrfu bechgyn glandeg Cymru a Lloegr i fyned yn filwyr, i fyned i ladd pobl na welsant mo honynt erioed, ac na wnaethant ddim drwg iddynt hwy na'u teuluoedd. Cynhyrfu y bechgyn i ymladd dan enw amddiffyn eu gwlad pan nad oes a wnelo ein milwyr ddim a'r wlad hon mwy na rhyw wlad arall y dichon iddynt aros ynddi. Nid oes ganddynt yma, nag oes led troed, o honi ar eu helw, ac i'r rhai sydd heb led troed o ddaear eu helw, nid yw o un gwahaniaeth pwy fydd yma yn ben. Ond rhyfeddach fyth, bydd rhieni, brodyr, a chwiorydd yn uno i roddi Cyflogau anferth, ac anrhegion difesur i'r bobl iurweiniodd, neu agynhyrfodd, eu hanwyiiaid i fyned i faes y gwaed, o'r lie na ddychwelant byth. Al nid y rheswm am hyn yw fod y swyddog- ion yn eu pwyll a'r bechgyn a'u perthynasau druain yn wallgof ? Pan gladdwyd mab y Frenhines dywedid fod yr holl genedl yn galaru-galaru am ei bod cael arbed talu .£10,000 y flwyddyn, ai nid gwallgofrwydd yw peth fel yna? Dywedir yn awr fod yr holl genedl, yn llawenhau am fod merch y Frenhines yn myned i briodi, yr hyn sydd gyfystyr a gosod yn agos .£40,000 y flwyddyn nesaf, a X6000 bob blwyddyn tra fyddo byw, o faich ar eu cefnau. A oes rhywun heblaw pobl wallgof a wnelai beth fel yna ? Yn sicr, mae dweud fod y genedl yn llawenhau am gael talu miloedd yn ychwanegol i gynal teulu nad oes neb o honom yn alluog i ddy- weud i beth y maent da, yn arwydd o wall- gofrwydd lied eithafol. Byddwn ni yn y wlad hon yn meddwl ein hunain yn ddoeth- ion, yn son am y Cyfansoddiad Prydeinig, yn ymffirostio fod yma fwy o ryddid, mwy o gyfiawnder, a, mwy o grefydd nag yn un wlad dan haul, ac fel yr arfera gwallgofiaid wneud, mawr y gresynu y byddwn dros drueiniaid gwl«dydd eraill, a byddwn yn rhyfeddu fel y bydd gorthrymwyr yn cael eu goddef yn y gwledydd pell (?). Byddwn yn rhyfeddu fel y goddefwyd y Pab a'i giwaid am gyaifer o ganrifoedd i farchog- aeth y bobl, eu cneifio a'u blingo, tra yn goddef i babau byehain cartrefol ein march- ogaetb hyd y dydd hwn. Rhoddodd Harri help Haw i daflu y Pab oddiary cyfrwy, ond cyn i'r bobl orphen llawenhau am y wared- igaeth dybiedig, yr oedd Harri ei hun wedi neidio yn ei Ie, ac yn awr tra yr ydys yn cynyg taflu ymaith olynwyr Harri, mae yna lu o fan Babau yn mhob enwad ciefyddol mewn blys cymeryd ei le yntau os na fydd y bobl; ie, y BOBL wyf yn feddwl, a'u llygaid yn agored bydd y drwg diweddaf yn waeth na'r cyntaf. Byddwn yn gresynu at y Chineaid fydd yn addoli yr eilun Josh," ac yn pi-offesu eiddigedd duwiol wrth weled neu glywed am yr alanastra a wna olwynion Jugger- naut ar fywydau yr addolwyr. Swyddog- aeth Josh yn nghrefydd y Chineaid, os wyf yn cofio yn iawn, yw gofalu am dywydd teg, cynhauaf da, a thamaid o fwyd, a sicr- hau i'r addolwyr ffafr y duwiaa mwyaf. Josh y wlad hon yw'r offeiriaid, os bydd eisieu cardod, eisieu elusen blwyfol, eisieu swydd i'r mab neu y ferch, neu eisieu tyddyn, ewch i'rlla.n, os nad ewch yno yn rheolaidd, ewch yno ddigon mynych i gadw Josh yn foddlon, a pha stiward neu land- lord omeddodd dyddyn i'r amaethwr a gymeradwyid gan yr offeiriad? Ac i mi Dy ymddengys y galanastra a wna olwynion Juggernaut lawer y n llai gwrthun na'r galanastra a wna landlordiaeth ar y bobl yn Nghymru, bydd yr addolwyr yn myned o'u gwir ewyllys o dan olwynion yr eilun, ond lletha landlordiaeth y bobl yn groes i'r teimladau mwyaf cysegredig-, eto, y mae rhywrai yn ddigon gwirionffol i gredu nad oes wlad dan haul wedi ei thrwytho mewn rhinwedd fel Prydain. Pwy ond gwallgof- aid a ddywedai y fath ffiloreg ? Yr ydym yn byw mewn ynys, wedi ein cau i fyny fel mae rhyngom a'n cymydogion gagendor wedi ei sicrhau, fel nas medra y rha,i a. fynai o hgnom dramwJ oddi yma atynt hwy nag oddi yno atom ni. Tra y gall y Ffrancwr ymweled a Spaniard, Italiad, Swissiad, Germaniaid neu Belgiaid cyn boreufwyd, a, deall pob un o honynt mor rwydd ag y dealla pobl Clawdd Offa y ddwy iaith," maent yn gymydogion, tra, y mae rhyngom ni a'n cymydogion agosaf I gagendor ddaublyg, y mor a'r iaith. Bydd llawer o ymwelwyr hafaidd yn myned i'r Cyfandir, ond yn dychwelyd mor ddiamcant am natur pethau yn y gwledydd hyny ag y bydd y Saeson ar ol ymweled a Chymru. Mae America, lie y gallem gymdeithasu a'r bobl, yn rhy bell i ni fyned yno i gael gweled ffordd y maent yn byw a dychwelyd; pan elo pobl i America i weled y lie, yn hytrach na dychwelyd i geisio gwella'r aM- gylchiadau dewisant anfon am eu cyfeillion ar eu hoi. Gwyr rhai. o honom am yr anhawsder sydd i ddwyn gwelliantau i mewn i bentref- ydd gwledig ac anghysbell, neu 1 drefniadall amaethyddol llanerchau, lie y byddo y bobl fel y Sidoniaid yn trigo yn ddiofal heb negesau rhyngddynt, ag odid neb; felly yn union mae yr anhawsder i ddwyn gwell- iantau i mewn i Brydain am nad oes genym gymydogion y gallwn wneud eu negesau hwynt yn y pethau. y dylem fyned yno i'w gweled. Pan ddyweda rhywun welodd wledydd eraill nad oes gymaint o orthrwm ac annghyfiawnder mewn un wlad yn Ewrop ag yn Mhrydain, chwardda y Cymry am ei ben, a gwawdiant ef fel un am ddangos ei hun. Dywedodd rhywun yn y Senedd yn 1884, fod yn Ffestiniog, Llandudno, a lie- oedd o'r fath, lu anferth o wallgofiaid, nad oedd yn Ewrop, y tu fewn na thu.allan i'r gwallgofdai ddosbarth o bobl mor eithafol wallgof; eu bod yn troi yr anialwch yn ddoldir, y corsydd lleidiog yn erddi par- adwysaidd, ac yn talu crogbris am gael adeiladu tai yn ol cynllun y landlord, ae o'r gwerth fyddo yn geisio, ae wedi gosod allan fan hono enillion oes o gynildeb eu bod gynted y byddo y He wedi ei orphen yn daclus yn ei roddi i fyny am ddim i'r land- lord. Beth yn fwy afresymol allai gwall- gofiaid sydd o'r tu fewn i'r gwallgofdai wneud? Byddai y caethfeistri yn gofalu am dai ac ymborth i'w caethion, ond y mae