Y Genedl Gymreig

Pa bryA ? Pa bryd y dadgirphorir y I Se-nodd I Dyna'r cwestiwn I mawr gwleidyddol y dyddiau hyn. Nos Wener bu Mr Labouchere yn ceisio per- ewadio y Weinyddiaeth i ddadlenu y dirgelwch, Ni fu lwyddianus yn ei amean. Dichon nad oedd wedi gobeithio llwyddo. Boed a fyno am hyny gwrth- odai Mr Balfour gymeryd y Ty i'w gyfrinach. Fel y sylwodd Mr Gladstone, ni wyddai Mr Balfour ei hun, o bosibl, ddydd ac awr j r ymddatodiad. Y Pasg, medd rhai; canol haf, medd ereill; rywbryd yn yr Hydref, medd trydydd dosbarth. Y ffaith yw nas gwyr neb pa bryd y cymer y dadgorphoriad le, ac wyr hyd yn nod y Weinyddiaeth ei hnn. Ymddengys y bydd gan Air Goschen gynllun tra ffafriol i'w chyflwyno i'r SenedJ eleni, a thybia rhai y bydd i'r fiaith hon brysuro yr amser. Cytuna pawb mai goreu po gyntaf yr apelir at y wlad. Mae bywyd a dyddordeb bron wedi Ilwyr ddiflanu o'r Senedd bresenol, a'r unig gwestiwn a drafodir gydit-gi-add o yni ydyw, pa bryd y dadgorphorir 1 I senedd yn y cyflwr afiach hwn, goreu po I gyntaf y dirwynir hi i'r terfyn.

ETHOLIAD BYRDDAU 1XE0L LLANFAIRFECHAN. sylt ,-Mae Hwydfiint yr yineeisydd Tori- Qirld ar y Cyngor Sirol drot3 y lie hwn yo yr eith,li.d diweMaf wedi peri cysar mawr i'r holl Eglwyswyr ac wedi eu syrrifcylu i geisio sicrhau dychweliad pedwar o'n dynioo ea hnnain ar y Bwrdd Llenl yo yr etholiad sydd i gymeryd lie yr wlthnrs nssif. Mle dau beth ag sydd ya rhoddi arbanig- rwydd ar yr etholiad prtssinl ng y dyhi y irethdrilwyr yo gyfifredinol a'r Tmoeiilduwyr yo ceilldaol ditla sylw iddynt, rof:- Y tjbygolrwydd i'r gw*i'.h dwfr íZBOI ei werthu i'r trpttldalwyr. Yo awr y perygl ydyw os byd(I aelodau o gwmni y gwaith dwfr yu y mwyafrif ar y bwrdd lleol (ac y mae tri ohiDyat yn ymfjeiswyr y tro hwn, dau o ba rai y sydd yn Eglwyswyr) y-gallant ei werthu i bus llawer uwch De phe baa«eut heb fod yo y mwyafrif, a thrwy hyny beri obllsd i'r trethdalwyr. A hyd yn oed pe na ddoai y gwaith dwfr i'r farohnad nid mantais i'r trethdalwyr ydyw cail llawer o gwmei y gwaith dwfr ar y Bwrdd Ll-eol. 2. Y posibilrwydd i lywolraethiad yr ye^olion dyddiol ddyfod n "taa -renIFieth y B rdd Lletl: ac ai tybed mai nid yn y rhagolwg ar y posibilrwydd i hyn gymeryd il-i y Rwna y blaid Eglwyjig y fath ymdrech i sicrhan eu dynion eu hunain ar y Bwrdd Lleol y tro hwn ? Hyd yn byn roae addysg dd.vddif,l wedi bid 'yn gwbl yn nwyltw yr Eglwys yma: a phe Ilwyddeut i WRenthur y Bwrdd Lleol yn gwbl Eglwyeyddol ni fyddai y oyfnewidiad ya rheoWddiai addysg o gymamt pwys iddynt. Sicr ydyw y eyreur Irbyw gyfnewidiad le yn rbeoleiddiad yr yggolion Eglwysig yn fuan, a'n dyledswydd ni fel Ymieiilduw JT ydyw hod yn-effro ao -unol a'n gilydd i sicrhau dyoion o'n plitb rn hanain i bob øwydd gyhoeddM, ac vn neill- ouol felly y tro hwn yn etholiad aelodau ar y Bwrdd Lleol.- Y dwyf, Ac., TRBTHDAWK.

g\.bøIJ2gÍa a SStasg. Yr Epiitol at y Galatiaid.Ao y sBarch Hugh Williams, M.A.— Y Bala: Davies ac KT.IDS. Oni ellir galw yeyfood hwn yn gyfnod yr eAoniadau? Braidd y mae wythnos ya mynd heibio liib i ryw esboniad nceu gilydd gfieteigyboeddi. Am yr eøM"iad Y g'ofynir i ni yn bresenol ddwyd gsir yai ei gylcb, y mae wedi ei, ysgrifentt gan y Parch Hugh Williams, M.A.: ae os nad ydyw hyna yn ddigoo, Rellir yebwaaeau-" Aibraw mewia Haneeiaath Eglwyø; yn Athrofa DdnwiB- yddot y Bala." Darparwyd y llyfr ar ddyoaaniaii a than awdardod Pwvllgor y Oymanfa Gyffredinol, a hvny ar gyfer mass: llafar y dosbarth byaaf yn Yet»lion1 Sabbaflhol yilethodietiaid am 1692 98. A, faasai fr awdwr ya cael ei duedda ohono ei haD i yagiifena esboniad fel hyn. tiis Cwyddom ond pan ddacth y gocahymyn, efe aymrfoddjny gorchwylyugydwybodol. y mae iolaetb o hyny ar bob tudalen. Y mae y rhag-arwetniad" yn CYOWYd ymdriniaeth bdaeth a manwl ur hanas 'Galatia, a lleoyddiaeth yr .Bp:stol. Yn yr esboniad sydd yn dilyn rek dau RyflutQiad yn gyfocirog^-oyfieithiad lfi'-O,' ac UB newydd o eiddo yr awdwr. Heblaw bvq, _wDeir dafnydd bel8eh o c?ithi?d W. Sbory, Dc Morgan, Beihl Ganevs, &?. Yr ydym yn creda y bydd y nodhdaa 4yddorus ar jwtyroa geiriaa aeillduol fa dra manteisiol i'r aarlienydd. Nid ydyw scddtll yr awdwr mor lyfndeg a'r eiddo rhai o ysglifetiwyr y dydd, ond v maa si fater yn bor, a'i frawddegaa yu braifflon asylweddol. I attcan efrydydd, y mae hwn yn esboniad gftr werthfawl. Ac onid i'r amcan hwnw y mae watli ei gyfinsoddi F Gwnaeth yr (.r^raffwyr eu rhan hwythau yn wir tteilwng Ni raid i'r "Llawlyfr" hwn gywilyddio yn ymyl Uawlyfran Saiscig sydd yn cyehwyn en urfa In swyddieydd aristooutaidd Caergrawnt

I Y CUWAKRU.—Nos Fercber a now lau di; wediaf rhoddwyd cyfleasdra i'r gweittwyr i arwyddo y bond amddiffyiul IIJdd wedi do4 jUlan mewu oysyllt ad if'r Und»b. Ymcldengy* ipd nifer baddhaol wedi ei hlww yddo,, oDd dugwylir yckwllllel. gan fod teiauad cryf ya obodoli o'i blald. Y GWAITII NWT.—Bydd yn dda gan lawer ddeall tod cwmai newydd wedi eymaryd medd- iant dr gwaith nwy, a u bod yobwriadu rhoddi polooni ar y ffordd with yr orsaf yo diodd i'r arJal. CObwthio y "wydda ea banturiaeth.

I CWESTI;N I'R BO)!?DDIGESAU. -I P'??wy ?o'eu i'w yM. Y mae g*«th I Td ?cc Yn UMdam ya Norh.u fod y ?Bh? ??!P?oe Souchon& *m2? y p.Y'.   yfed na TU G014on-Tip, r hwn  e,t iynd edi ar am bron ei bwydau 01  mown au?. G f nwoh -Ir grocer am' Blue Czow" Pek(l," ?)echong l? (8drychwl'h el oh bod yn ei gael),, 11 y pwys. Prieiaa ereill, A» lue, 2« ia, ^Oo 1 pwJIt

Pa fodd y Celtwyd Amlwch i'r j uykll=wyr. I [Wrth gyhoeddi y llythyrau oaoiynol oddiwrth I Mr Lewis Haghes, dymunwa ddweyd nad ydym yn dal ein hanain mewn un modd yn ^yfrifol am y Byniadau a gynwyeant, nac am I y geiriau a ddefnyddir po ein gohebydd. Gan fod Mr Hughes yn rhol ei eow yn llawn wrth M lythyraa, teg yw iddo ddisgwyl i'r neb a'i etyb wneyd yr un poth. Bydd ein colofnaa folly yn hollol agored i uurhyw berson i ateb Mr Lewis Hughes ar yr un amodau ag ycaniateir i lythyrau Mr Hughes ymddwWs.-(ioL. Y GSNSUL GYMRKIO."]

PENOD II. I MR QOL,—Prif fesar Cymreig senedd- dyiuhor 1885 ydoedd ein Ltywediaeth Leel. Dotlbarthwyd y wlad i 42 o ranbarthau etholiadol. Dyfarnwyd tair Eeid i ddos- baith anedig Amlwch. Yr ydoedd y sibrwd yn y gwynt fod yn fy mryd sdeiladu cartref imi fy han a'r teulu yn ardal brydferth Lianeilian, a chan y bwriadwn breswylio yno, e?fais amryw wahoddiadan taerion gan Ryddfrydwyr selog plwyfi Llaneilian a Llno, wenllwyfo i sefyll drostynt fel ymgaisydd am y sedd, yr hon a adnabyddir beliach fel "Dûsbarth Unedig Pensarn." Derbyniaia hefyd alwadekEL oddiwrth ddwy etholaeth eraill, a siorwydd am walk over ynglya ag un thonynt. Ar ol yatyried a phetruso rhyw gymaint, "gweddi'r gwan" o Bansarn a orfn, a bwriais fy nghoelbren yn ea mysg ei gwell ac er gwaetb hyd y dydd hwo. Gwyjdwn yn dda yr anbeiwaderau oedd i'w darostwng. Perthyna y dosbarth oil o'r braidd i un o'r boaeddigesau hawddgiraf ei rhodiad, ac aarhydeddunf ei hymddygiai yn Nghymru. Mas ei heaw a'i pharch yn teraroglaidd mewn traf a gwlad. Ymysg ei tbenaotiaid lluosoga dylanwadol, yia ogyatal a'r tlawd n'r rheidas, nid oes derfyn ar ei chyineradwyaeth owyn y rhai uis gwvddai a ohwil ai alha, a beichian y rhai sydd ar ddarfod am danynt a ddygodd lawer can- waith. Yu anffodus i mi, mae ei golygiadaa gwleidyddol yn Geidwadol drwyadl. Y di- weddar Mr Berry, gorachwyliwr cartrefol poblogaidd yr Arglwyddes anrhydeddus, ydoedd fy ngwrthwyiiebydd. Yn ddiocdi, fodd byoag, 80 heb ytugyoghori yn ormodoi a ebig a gwaed, ymroddais i'r ymddiried a osodwyd arnd. Nid oeid genym fol pwyllgnr lleol gy- maiat a lie i roddi ein troed, chwaiihach ein pen, i lawr, yo Mheosaro ar y pryd. Dan yr amgylchiadan cymerais yno dy newydd y Mri Venmore Bros., Lerpwl, yn heidquarte>•«; a tnraws-newidiwyd ef yu Glwb Rhydd frydol adnabyddns Pensaru cyn pen nemawr o ddyddian. Dodrefnwyd ac addurnwyd y lie yo gyfiens achyflewydynddo nn o'r llyfr- gnlloedd politiaaidd bach rhiigoraf yn Mon. Mae heddyw o ran gwaith a tbrefa yn batrwm i glwb mwy ymhongar Amlwch. Gyda* onid deag awr ar hugain o rybadd oyo\llb.8om 57 o "tholwyr y dosbaith ynddo ar noswaith benodol ycbydig amser yn 01. Dyna i chwi un enghraifft o warth organisa- tion efifdithiol mewn ardal wledig wasgarog. Cawsom Balaclava o frwydr, ar vr ethol- restr fwyaf anfanteisiol argraphwyd erioed. Yr oedd cyoifer a 27 o btif aelodfta fy mhwyllgor ya fan etifeddion ar yr Owntnhip ¡ Lid, ac o ganlyniad heb bleidlais etholiadol, Yr oeddwn felly fy ben. Yr oadd pobpeth i'n herbyn. Yr oe Idwn yn ddyeithr iddynt -yn pydm&rol ienanc, a thai o'r hen ttandardt yn edryoh dipyn yn gilwgus ar drais dyeithrddyn oddifewn magwyrydd eu betifeddiaeth briodol hwy. Cawsom ernest a gofiaf byth. Hawliai Mr Berry a'i grfeill- ion 75 o fwyrfrif foren dydd y oyfrif yn Llangefni. Credwu ioau yn ddiysgcg fy mod i mewn yn rhywle tua'r drwa. i elly I to, a chyhoeddwyd eich ufudd was wedi ei etliol g/rJa'r mwyaffif o UN. Fel" No. One y'm gciwid y fiwyddyn hono ar y Cynghor. Dyna'r pryd hefyd o angenrheidrwydd y dybeuodd fy nghysyiltiad a Chlwb Rhydd- frydol Amlwcfc, ao ni f a'm mwyach o'i fewn oddigerth noson cyhoeddiad y pJlI yn llon- RYfarch y tinlyniadati. Cynygid imi gyf- lawnder o gynorthwy gen rai o hen veterans anfarwol yr Amlwch Brigade, ond bygytbiai Toriaid Amlwch ddod yno hefyd i ymyraeth. Wedi ymgynghoriad a'm pwyllgor lleol, ystyriem danyr amgylchiadaa mai aofantiis o bob ochr foasai presanoldeb adgyfnertbion o Amlwob. Yr oeid te mladan borwadig yn yr etholbartb, a'r ddealltwriaeth neu y cyt unieb y daethom idloyn gyfftedinol ydoedd fy mod i i sefyll yo glir 4g etholiad Amlwch, it phleidiau Amlwch i sefyll draw o Pensarn. Ctflwfmm eto cytuodeb yn ffyddlon er hyny, a chyda chydweithrediad anghydmarol pibl fy ngofal dychwelasom o'r ymgyrch yn fwy na chonswerwyr. Buom o hyny hyd yn awr yn meiodio fy mnsaes fy hun n Mhenssru, a tbrwy ddyfalbarbad adref, a rhyw feaar o Iwyddiant ar y Cyngor Sirol, troisom y byrddau ar yr wrthblaid yno eleni. Esgor- odd No 1 1^68 ar walk over yu 1892, er i gynifer a oaw o foneddigion yr ardal gael gwahoddiad i'm gwrthwynebu. DaB. yr uorbyw achlysur, dewiswyd Mri 0. E. Jenas, S. Hughes, ao H. Oweo, yn ymgeiswyr Rhyddfrydol am dair sedd Amlwch, a boll fanttisiop hen safydliad Uwyddianus y Ciwb at on cymharth. Gwrth- wynebwyd hwy gan y Mri Fanning, Wil- liamson, a Thomas. Etholwyd y Mri Jonej (K) ar ben y rbestr, Williamson lC) yn ail, a 1 S. Hughes (R yu bad, third. Aetb y ddan Ryddfrydwr i fewn y tro hwu" ar flaen trai" Rhyddfrydiaeth Amlwoh. Treiodd I y dyfroedd hydddistyll yr etholiad diweddaf I arnynt er hyoy. Mae braidd ya anhygoel, ond, eto, y mae yo ffaitb, na rhanfyddodd yr an ohonynt yr arwyddion o hyny byd en dvnachweliad fisyn ol. Hawliai Mr Samuel Haghes ei fod wedi-ei tthnt baner awr cyn oau y pôl nosou yretholiad. Compliment ofoadwy i'w farn a'i rogocheliad, onidef 0 ddechreu 1868 pallodd en gafael ar ffafr ac ymddiried yr etholwyr yo amlwg, ae ni chyilawnasant yr «n orcbeet na damwsin i'w adenill. Nidaf i chwi arwyddion ffJfdd eu darostyngial. Ya-gynar,yonghwro-yrym. .gyrch etholiadol cynhaliwydcyiarfodgwerth- (awryD Amlwch gan y Mri D. Edwards ac R. A. Griffith, Caernarfon, i egluro darpac- aadaa yddeddf eewydd. L-iywyddid y cy; larfod gan Mr O. fi^berte, drui^ist, a'r tri ymgeisydd ar ei ddehaa ar y i: wylan. eye- haliodd f ddau foneddwr dieithr gyfarfodi baddiol aeghytfredio. Wedi wldyot ddybenn 1 d'igwylid "gair" ga. i* ymgaiswyr, ond nid oedd lief as neb yu ateb. Rhagor, ni ddarfn un n'r tri gymmi,it ac agar ei-enan i gynvg pUidlais a ddiolcbgarwefo i na chadeirydd, areithwyr, nac etholwyr. Ni welais y fath dyrfeddwl ar narhyw dri dyot eyhoeddue erioed. Eistaddai y tri fel dalwau mndion gerbron eu hetholwyr heb arddansos nnrhyw brawf eu bol yn meddu tafod, heb son am ddiliftdau gwleidyddol. Rhagor,fyth, er eu gwarlh ""0 cywilydd aroso4 gorfa i'r cadeir- ydd wneyd apeliadau cyhoeddus at rai o'r gwrandawyr yngkanol yr ystallf4al i'w BYo- otthwyo i derfyau y cyfarfod, o leiaf ag ymddangonad o weddeidd dra. Bineldwr dyeitbr yn uoa at&f a sylwai ar em hym- ddygiad: Well, your candidates are three nice dummy dollc" Dummieo they evidently appear to be, bnt hardly good- looking enough to be dolls," atebaieiaan yo gellweirns. Waeth i dhwi ba no. Mr Gol., gudawcydd y digwydiiad argraff atiaafriol am danynt yn Amlwch hyd heddyw. Ha Amlwch yn teilynga oyorychiolwyr bright a boneddigaidd, ac nid vulgar dummes, chwedl fy nghyfaill. Pa aa ai anwybodaeth, anfoesgarweh, anewyflyiwwoh, ai diffyg meddwl a'i Huddiodd, syrtfciodd ea oymer- adwyaethdiregoraddao raoi yn nghyfrif pob dyn meddylgar yn y lie, Dyna en cam eyntaf ar y goriwaered. Pur gytui a dibwys, 'rwya cyfaddel, mewn nn yatJr, ond wele eagraifft amlyoaf ericed o ddylanwad y gwybed meirw," &o. Beliach canfasiwyd y dref a mwstrwyd llawer; llanwyd y nomhiition. papers, atbri diwrnod yn lfienorol i'r nomination day darganfyddasaot drwy RIPrwd an- ocheJgar Mr John Hujhss Frondeg, nad oedd gaa Mr Hugh Owen quilifUation i fod ya ymgeisydd. Wedi i'r tri fod yn llafn'io a bustaohn am dri mis, wele awgrym anwyliadwrua eu gwrthwynebydd yn agor eu Ilyssld i'. ffaith am y tro eyntaf ea bod fel photBØ yn bwhwatan. Pe cadwasat Me J. Hughes ei gyfrinach yn anbysbys, ni obvoiaaMot la bilbol byd y diwedd, Wedi I yr holl ymddyri, taflwyd yr holl ymgeiswyr J i'r benbleth fwyaf dirmygas. Dyma achlywr I No. 2 en daroatyegiad ac wels on hamcaa- ion a'u hymigyrch eto yn gellwair a gwawd I drwy yr ardal. Oud gyda'i garedigrwydd arferol diben; draw taflodd Mr Owen Hughes, Madryn, ei han i'r adwy gyda zel ac ymroddiad teilwng o fanteision a rhagolygen mwy addawol, a I chydag onid tri niwrnod o rybudd, bu o fewn wyth neu ddeg i giro Mr fii. Hughes. Ni chafodd yr ymgeiiydd rhagorol ym. wahoddiad y blaid gyffredinol byth wed'ya. Buasii Mr Olren Hughes yn dal a chadw Porth Amlwch i'r Ithyddfrydwyr hyd y mynai pe cawsii y cyfleastra, ond yr oedd y gwr a I gynygiai ei hnn' mor ddooiol ar ddalenan y Clorianydd ar y ffordd. Dyna en mistake. No. 3. Gyda Mr O. Hughes aeth mwyafrif Bed- yddwyr Amlwch ar ddisberod i'r ymgeiswyr Rhyddfrydol wed'yn. Yn nghanol oes y Cynghor Sirol diweddaf bu Mr Williamson farw, yr hyn a aohljstnodA etholiw dra- chefn. Yn hytrach a* gadiel i bethan aroa fel yr oeddynt, heriedd y tri dummies ymtlrechfa ddismodcd, ao wele ferw othel- iadel adnewyddil yn coutio es0 elybeeid. DYlÐa eu oamgymeriad No. 4 a ( a managt- ment o'r etholiail yma farciodd en gwendid oesol. Gorcbfygodd y Ofnghorwr John Hughes hwy ddan am on. Ni chafoaa Olwb Rhyddfrydol Amlwch, fel y cyfryw, ran na cbyfran yo newiaiad yr yoBgeisyda y tro hwn. Ownaed y gwasanaoth drcstynt gau lai Ða dwsin o bersonau yn nhy Mr Mathews, yr ysgolfaistr. Dyma yr ymyriad mwyaf beiddgar & baddi_ &niu pedair mit o drigolion y clybnwyd am dano y trorid yma. Wele dy ddnwiandi, 0 Amlwch 1" Call. asaat gan mwyaf o'r Bedyddwyr a holl brif aelodan y Clwb yn ystod y rhwYR anferth hoa. Yr oeddynt yn methu hyd yn nod a llenwi y nomination pipert, ae yn en cyfyog- der anfonwyd Mr Jeokias, diweddar ysgrif- enydd y blaid, ataf fi am ymwared. Na, syr," atsbaiB iddo. 11 diogybl trefn a phlaia ydwyf iL Os dynioo plaid, ymddyger ar linellal plaid, ac nid olyinblaid mewo congl yn rheoleiddio y dyngedfan. A alw- odd am y ddn, taled am dani; ni fydd i mi gofnogiannbrefodan nnfbywamitylehiadan," Dychwelodd Mr Jenkins gyda'i reoadwr a chyhoeddodd y clique fi fel yn cefnogi Mr J. Haghes. Yn ea panbleth a'u hslbol deall- asant eu sefyllfa a'u hanobaitb, ac fel Saul Ryda Samuel, gilwasant amaf i. Gwelodd Jeremiah en cyffelyb pan ddywedodd," Hwy a droisant ataf fi wegil ac nid wyneb ond yn amssr eu hadfyd y dywedant, Cyfod, cadw ni." Dyn¡¡,'r uuig flwyddyn erioed y bu genyf bleidlais yn Amlwch. Fotiais yn dawel yn mhlaid Mr Owen, ond yr oedd ei achos wedi ei ddyfetha beyond repatr ar y tfyohwyn. 0 hyny allan ymddatododd Rhydfrydiaeth Amlwch yngareiau oddi wrth ei gilydd, a throdd hsll brii gynorthwywyr y blaid eu cefnau ar y olwb a'i oiuchwyl- wyr. Yn ngolea anffodion diweddarach, mas n syndod meddwl na woaetbpwyd unrhyw anturiaeth ddifrifol i gyfanu y rhwyg. Ond marshogaeth i'w ddinyetr a fu tyaged odd- efol yr achos byth wed'yn. Nid oas angen cadw cownt mwyach o'r camgymeriadan a wnaed maent yn amlach nag y gelhd en rhifo. CMya wele Mgaeon y gwarchae wedi on hysgabo ymaitb, & IlifettiMt: an- nhrefn ac ymrafaelion ya dylifo arno. Y Clwb drwyddo yn sicio mewn anhunedd ac anghydweithrediad. Gofidiau, blinderan, a ^aliaas wedi ei oddiweddyd, a deg ar hugain o oreugwyr ei aelodau mewn dyeg, dawn, a dylanwad wedi alaru a chefnn arno. Bo'm yn yssofyn & rhai ahocynt eu rhes- ymau, ac wele i chwi ddetholiad o'a hotel, ion:- "Nid ydoaddi yn feithrtnfa i egwyddoi-iju Rhyddfrydig, ond uchelgais personol." Yr oedd y lie wedi myned yn bedlam o gweryla a thyngn a rhegi." Yr nn rhai yn mynu eu ffordd gan ddir. mygu pawb a'u gwrthwynebant." Dyna i chwi specimens o dystiolaethan rhai o grefyddwyr parchusaf Amlwch, a charedigion mwyaf sefydlog Rhyddfrydiaeth yn y wlad, hen ae ieuanc, am gystudd ac adfyd llaiur eu cariad. A ydynt ya Hai Rhyddfrydol heddyw ? Nac ydyot, yr un iod nao un tipyn. Nid dyoion amgylohiadau, ond dyaion egwyddorion, ydynt-. Mae ell daliadau yn anghyfuewidiol. I ddybenion etholiadol oyffredinjl fe safant fel y graig. Ond y maent weii Byiffeau ar glioyddiaeth y glymblaid leol mor lwyr a hollol, fel ag y buasai gan hawdded gwneyd cadwen gtef o dywod min yr anialwoh, so o Ryddfrydiaeth Amlwoh yo ystod y tair blynedli diweddaf. Byth we1i'r ymadawiad, mae yr ban glwb anwyl fel baril breechloader newydd yo hollow drwyddo a thwll ymhob pen iddo. Gall y Torigyn distadlaf heddyw ei fiondlio, a'i dwyllo, a'i flino, mor hollol ddibervgl ag yr hudolai Dalilah Samssn. Bychan a wyr Rhyddfrydwyr y wlad am sefyllfa pethau yn y lie. Ao os ydyw mesur o Iwyddiant llafur cyhoeddus ymroddedig am ugain mlynedd o amser yn ngwlad fy nhadaa yn awgrymu y priodoldeb o ychwanegu ar fy jwgwyddiu i y daag yohwaoegol o gario oloffijn a gwywedigion y gwerey.1 yn Amlwch, atebaf yn groyw, .1 Nid mor wirion, ddaw hi ddim." Yn hytrach o lawer dangosaf i ohwi ffordd fwy rhagorol Rhoddwch i ddawn ao athrylith y flaenoriaeth ar bWr8 ao ymddangosiad. Rhoddweh i flaenion eich gwroldeb a'oh ymenyddian eulleoeddpriodol. Goreu po gyntaf i glirio y byrddau, ac ail gyohwyn wedi eioh rbyddhau oddiwrth faich y cnawd. Yn y fan hon anturiaf y dybiaeth y bu- asai sedd traf Amlwch wedi ei chymeryd yn ysbail eleni mor ddies a'r ddwy-eadd arall pe yr ymosodasid arni gan ddynion o gyffelyb feddwl i'r Cynghoiwyr J. Hughes a W. Thomas. luuig obaith a dylanwad y Cynghorwr 0. E. Jones i'w ehynal a'i cbadw ydyw cefnogaeth ranedig cytiulleidfa y Capel Mawr. Nid yw yn feddiannol ar ragjriaethau hanfodol buddugoliaethwr persoaol. Mewn cydmsriaeth l lawer o Ryddfrydwyr y dref nid ydyw ond babin. Mae'n amheus genyf a feistrolo d efe nn- rhyw awdwr a bwys ar Politioil geo- oemv" erioed. Y mas mot amddifad o 1 allu i ddteifb hyd adref hen egwyddorion maw/ion sylfaenol gwyddoniaeth wleidyddol Ryddfrvdig a phlentyn dwyflwydd oed Nid o ddoaiau a defnyddiau o'r nator yma y ffurfir rheagau callestr Cymtu Fydd. Ao fel swyidogg eglwysig toilwag se adius- Syddus yu mhrif eglwys y dref, rhyfeddwn deall i'w "nomination papers" g»el eu llychwino a llawnodiad tafarnwyr ei gymyd ogaeth. Ni ddylasai am foment ymostwng mor dirion a maddal. Nid peth i'w gyfyngu am bletdleisian ae ewyllys da ydyw aBni- byniaeth diwrthdre diwyawyr i fod. Gor- fodi y byd i gydymfufio 'In golygiadaa ni yw rhan a chyfraa ein rhwymedigaethau cy hwddus eynyddol ai i fod. Pan gyll Mr Jones ei olwg ar y rheol hanfodol hon, bydd diwrnod ei ddefsyddioldeb drosoid. Pa fodd y gall efe wrthwynebu y trwyddedau byuy y flwyddyn honi Neu, pa le yr ydoedd -efe yn aghwre jtagyrch gyndyn cynghaws y Belmont YaaltsI Adsainegwao a sismejig a etfb, "Ps le?" Befodd ai gefnder. Mr Hughes, yn ei rych ac ya ei ran ddydd y prawf. Piygodd ei ysgwyddau oddi tan ei ran o'r baieh lei gwerinwr a diwygiwr. Oad am Mr Jones, yr oedd ef mor glir i'r pwmc yr saeg hono ag yr ydoedd ei auerchilUi etboliadol o amddifad o unrbyw cpfeiriad at y cwestiwn anferth hwn ddi-wr- nod ai argraflSid, Chwef. 19e& Ift2. Pa bsth ydyw ei ulygiadan ar bWDc y trwyddedau W O. byw ac iaoh, addawoof i iddi) gydeustra adawyddol eya y Nadoligi brofi dilysrwydii ei argyhoeddiadau ar y Local Option yn ngwyneb haul. eawn wybod era darfed dydd pa un ohonom aiff belaf ytrordd h Mae dwylaw eymdeitbas yo brysor y drddiau pkmanol i luchio'r gefynan. Ond mae toniadau eyffredinol a gwasgrog rhai J* .gored i !-llu adeJ eu cyajhwysiad priodid. Y<lydig 0 gedyrn Osia n a fylcuiodd fu riaa y trwyddedau y Hynedd, ac nid yd,dd Mr Jones gyda hwynt. Yn y cyfamse* angkofied fy ngeosu gsnu, ó. byth yr esgyiiaf derfynaa cysegr- edig senedd gartrefoF Mon drwy gynorthwy na ffafr yr un publican oi mef^n.Yf eiddoch, ]:awn Hroqzs. Aboreilian, Ebrill 2il, 1891. [I te bara")

r ATHRODI DR ROGERS. DEON BANGOR AC YMNEILL-1 DUAETH. I Cynghaws Dyddorol. I To Mrawdlys Caer yr wythues ddiweddaf I gwrandawyd nn o'r cyeghawsinn ag aydd wadi crsu mwyaf o chwillrydedd yn y rhan hon o'r wlad er's blynyddan, ae yn neillduol mewn cylehoedd cerddorol. Yr erlynydd yn yr aohos ydoedd Dr Roland Rogers, cyn- organydd Eglwyø Gadeiriol Bangor, yr hwn a hawliai iawn o 500p oddiar gwmni y newyddiadur Toriaidd o Fangor, y "Forth Wales Chronicle" a'r golygydd, Mr D. Williams, am athrod a gyhoeddwyd arao yn nglyu a'r anghydwelediad a fa cyd- rhwng y cerddor adnabyddus a Deon a Glwysgor Eglwya Gadeiriol B<ngor. Cychwyniad yr holihelynt, fel y gwyddis yn I dra chyffrcdinol yn awr, ydoedd gwaith Dr Rogars yn rhoddi ei brasenoldeb yn Eglwys Bresbyteraidd Porthaethwy ar y 30ain o Dichweda diweddaf, er cefnogi uifer o gerddorion ienaiao ag y dymunai ef byrwydddo eu haddysg. Pan ddaeth bwriad y Doctor i glustiau y Daon, yn llaw yr hwn y mae rheolaeth yr Eglwys Gadeir- iol, thoddodd y gwr tra pbarohedig or- chymyn allan na chaniateid iddo fynychu I addoldei Ymneillduol, a'r canlyniad fa i'r j organydd anfja ei ymddiswyddiad i mewn yn hytrach na gadael i'w hawliau fel cerddor fyned o dan draed. Dyrohafodd mwyafrif mawr newyddiaduron y wlad eullais yn gryf o blaid ymddygiad Dr Rogers oad yn mhlith y llaaws daeth sain anhynod eddi- wrth y North Wales Chronicle," yr hwn a wnaeth y fath ymosodiadau disail ar y Doc- tor fel ag y teimlodd yr olaf mai dyledswydd arno ydoedd cymeryd moddion cyfreithiol er gosod ei hun ya iawn o flaen y cyhoedd. Yr oedd y naill ochr mor benderfynol a'r llall o ymladd yr achos i'r pen. I'r amoin hwnw ni arbedwyd traul i ddwyn yn nghyd nifer mawr o dystion, o'r Esgob i lawr i un a fa hyd yn ddiweddar yn giwrad Cymreig yr Eglwys Gadeiriol. Fel ag y pylwyd eisoes, profwyd yr achos yn Nghasr. Ya nghwra naturiol pethaa buasai wedi ei brofi yn Mrawdlys Caernatfon, ond ym- ddengya fod ar y diffynyddion ofn barn y cyhoedd gartref, ac felly gwnaetbant gais ar fod i'r achos gael ei aymud i Gaer. Gwran. dawyd e( gerbron y Barnwr Charles a rheith- wyr arbenig, yr oil yn Saason. Disgwylid iddo gael ei wrandaw y peth eyntaf borea Mercher; eithr erbyn cyrhaedd yllys yr oedd y Barnwr yn gwrandaw achos ag oedd wedi fethu derfynu y noswaith gynt. Paa- todd dwy awr heibio cyn y galluogwyd clerc y llys i alw allan y cynghaws olaf ar y iheatr, Ragera yn erbyn Cwmni y' North Wales Chronicle.' "Schydig o'r cyhoedd oedd yn bresenol ar y pryd. Yn wir, cynulliad bychan a fu yn y lie ar hyd yr amsar. Y rheswm am hyn ydoedd fod llys y troseddiu yn eistedd ar yr un pryd, ae, fal rheol, teimla y oyffredin o'r cyhoedd lawer mwy o ddyddordeb mewn ysgelerderau a'r cyffelyb nag mewn ffrwgwd rhwng dyn a phapyr newydd. Y dadleuwyr a ymddango3ent droa yr erlynwyr oeddynt y Mri Bowen Rowlands, Q C., L.S, a Mr Honoratus Lloyd (yo cael eu cyfarwyddo gan y Mri J. Glynne Jones a Jones), tra yr ymddangosai y Mti Eldon Bankes a Ralph Bankes Iyn cael eu cyfar- wyddo all Mr S. R. Dew), dros y diffynyddion. Aorwyd yr achos yn ffarfiol gas Mr ILiuoratus Llo/d, ac yaa gwnaed anerohiad tuiith a galluog gan Mr Kowhnds, yr hwn a adnabyddir yn mhlith y siaradwyr mwyaf oyflym sydd yn y bar. Mewn dull meistrol. gar a dyddorol gosododd gerbron y llys holl amgylchiadau yr aohos. Cyfeiriodd at Dr Rogers fel boneddwr o enwosrnydd neilldnol yn y byd oerddorol ya Lloegr a Chymra. i Yr oedd am yr un mlynedd ar hugain d weddaf weli llanw y ewydd o nrganydd as arweinydd corawl Eglwys Gadeiriol Bangor, ac edrychai ef (Mr Rowlands) ar y ffaith hon fol tystiolaetb ddigonol o gymhwysder person ag oadd weii llanw yr na awydd am gyfnod mor faith. Ua ai ya gywir neu yck angbywir, teimlai Dr RJgers fod ganddo ef, fel organwyr enwog eraill, hawl i roddi ei was- anaeth, o'r tuallan i'w ddyledswyddau ar- beoig ei hun, er hyrwyddo amcanion nad oedd o angenrheidrwydd ya agored i gon- demniad y cyhoedd. Ac yn unol i'r teimlad hwn cydeyniodd yr erlynydd i roddi recital yn eglwys y Preabyteriaid Seisnig, Porth- aethwy, fddydd LluD, y 30ain o Daohwedd diweddaf, er bndd Telynores Menai a cherddorion ieuainc eraill. Y dydd Sadwrn blaenorol derbyniodd y Doctor lythyr oddi- wrth y Deon Lewis yn hysbysu ei ddymaniad ar iddo noR Lun raddi prawf ar ryw denor a ymgoiaiaiamleynycbr. Yn y llytbyr hwn hefyd dywedai y Deon, "Yr wyf yn mawr anghymeradwyo eich gwaith yn arwain nac yn rheoli cyfatfodydd cerddorol mewn un- rhyw addoldy Ymneillduol tra y byddweh yn organydd yr Eglwys Gadeiriol yms, a bwriadaf ddwyn y mater gerbren y Glwvs- gor." Gan;nadoedda wnelo y recital 10 norhyw enwad crefyddol o fath yn y byd, naturiol ydoedd i'r erlynydd deimlo yn flin oblegid y llythyr, ac ar y But dilynol ateb- odd y Dean trwy roddi tri mis o rybudd i ymadael, yr hya a gyfnewidiodd wedi hyny i rybndd 0 chwe' mis. Yr un noswaith hys- bysodd y ffaith ø'i ymddiswyddiad i ohebydd y"Iivsrpool Mereury,"yrhwn aan- fonodd y cyfryw i laaws a aawyddiaduron, Yn y rhifyn cyntaf o'r "Chronicle" a gy- hoeddwyd ar ol byn ymddaogosodd erthygl 10 yr hon yr honid "nad oedd ymddiswydd- yo Dr Rogers ond tecfyciad cyfnod maith o anfoddlonrwydd ar ei ran ef ac ar ran awdardodau yr Eglwys Gadeiriol." Yn mhellach ya mlaen dywedid y credid fod yr Eglwyswyr hyny a wyddent am gysyllt- iadau Dr Rogers i'r awdnrdodau yn falch fod y blaenaf wedi ymddiswyddo;" hefyd, fod Dr Rogers yn edrych ar ei ddyled- swyddau o safle fasnachol." Mewn erthygl a gyhoeddwyd ar y tSfed a Ragfyr hyabysid "fod perthynas Dr Rogers a'r Deon a'r Glwysgor wedi eu dyeithrio yo fawr i'w gilydd, fod y Dr wedi oyHawni ei ddyled- swyddau mewu dull afreolaidd yn yetod y misoedd a baaiodd, a'i fod hefyd wedi absen- oli ei hun laaws o weithiau o'r gwasanaath Seisnig, gin drasglwyddo ei waith i'w gynortUwydd." Mewn rhan aw.ll o'r un papyr dywedid y buasii i'r Glwysgor, oa y dymunent barhau i gael eu parchu gan Eglwyswyr yn gyffredinol, wrtnod gwneyd dim yn mhellach a Dr Rogers." Oblegid fod gan y Doctor gyfraniadau yn y ewmOl a gyhoaddai y "Qenedl" a newyddiaduron ereill hyd o fewn ychydig wythnoaau yn ol, oeisiai y Cbroniclè" ddwyn i mewn fater- ion gwleidyddol i'r ymdrafodaeth. Yn mhellach, cyhuddid y Doctor o ddirmygu y Glwysgor, a'r peth olaf y cwyuid o'i herwydd ydoedd ffug-bregeth a gyhoeddwyd ar y 12fel o Rigfyr, ya yr hon y cyfeirid at Dr Rogers fel "Roland, mab Mammon," ac y gwneid iddo ddweyd fod ei gyflog yn fwy nag eiddo y Deon. Pasiodd Mr Bowen Row- lands feirniadaeth lem ar ensyuiadau nchod, a gwadodl fod thith o vvirionedd ynddynt. Rhoddadd Dr Rogers dystiolaeth yn cadambau anetchiad Mr Rowlands. Dy- wedodi iddo gael y gradd o ddoctor yn fuan wadi ei benodiad i Eglwys Gadeiriol Btngor. Nid oadd ef yn arfer cymeryd rhan mown gwleidyddiaeth, ac ni ddarfa iddo bleidleisio mewa etholiad gymaint ag an waith tra y bn yn Mangor. Darfn iddo fudd-soddi hanaer cant o bunnan mewo papyr newydd Rhyddfrydol yn Nghaernarfon yn uoig am y dywod d wrtho y buasai yn tain yn dda. Addefai iddo ymddiswyddo n'r blaen yo 1880. Ddwy fynedd yn ddiweddarach ymgeisioid am y awydd o organyddfra Windsor,ia derbyniodd gymeradwyaeth nchel gan Ddeon a Glwys- gor Bangor. Yr oadd y Deon presenol y pryd hwnw yn gallon yn Mangor. Ya cael ei gtoesholi gan Mr Eldon Bankes, dywededd Dr Rogers mai efe a agorodd organ capal y Mett"iaid yn Mhorthasthwy. Ba y Deon yn siarad ag af am hyny, ac nid ymddangosai y Deon ei fod wedi cael ei foddhan ya ei waith yn myned. Dywedodd Seth Hughes, aelod o gor yr Eglwyi Gadeiriol, a'r hwo eedd wedi addaw canu yn y cape!, fod y Deon wedi dweyd rhywbeth wrtho i'r perwyl os y ba&sai iddo fyned i'r capel i ganu y bnisai yn ei wrth- wynebn drwy ei oes. Dywedodd y tyst wrth Hughes y buisai ef yo tala haner blwyddyn o'i gyflog iddo pe y troid ef o'r oor am hyay. Deallid yo Mangor fod y Deon yn U chel. E. Iwyswr, ae yn teimlo yn dra gvirthwyoebol i Ymneillduwyr. Gan hyny ni synwyd ef gan ymddygiad y Deon. Holwyd ef ynghylch ymweliadau a wnaed ag ef gan gynryohiol- ydd y North Wales Observer anl Express," a chin gynryohiolwyr papyrau eraill. Siaradodd ynghylch cywirdeb ad- roddiad a ymddanjosodd yn y Genedl Gymreig." Ni ddywedodd wrth ohebydd y papyr hwnw fod annealltwriaeth parhans rhyngddo ef i'r Dean, er na roddodd ar ddoill iddo ychwaith ei fod ef a'r Deon yn caru llawer ar eu gilydd (chwerthin). Ym- welodd cynrychiolydd y Chrrin;cle ag ef Rigfyr 5ed, gan ddywedyd fod llawer o ysgrifau chwerw yn ei erbyn wadi en der- byn yn y swyddf A he no, a'u bod yo awyddus i gsel rhywbath i mewn a fuasai yn gwneyd i ffwrdd ag effiith yt hyn oedd wedi ym- ddangos eisoes. Dywedodd y tyst wrtho ei bod yn arferiad gan gyn-olygydd y papyr hwnw groesi allan unrhyw beth o natur gymeradwyol iddo ef (y tyst) a gawsii ei yru iddo. Nid oeid am wadu iddo ddyweyd wrth Rjntychiolydd yr "Observer" nad oedd ei gyflog ond cyfartil i 2s 83 am bob gwasanaeth y byddai yn cbwareu ynddo. Gallai ef fod wedi dyweyd na fuasai yn can- iatan i aelodau o'i cor gynorthwyo gyda'r awasanaeth Cymraeg. Diamheu y buasai y Parch Edwin Jones,-ficer St Mair, Bangor, yn barod i dderbyn pawb, gan ei fod yn meddwl mai efe oedd y dyn mwyaf yo Mangor (chwerthin). Esgob Bangor oedd y tyst nesaf, yr hwn a ddywedodd ei fod of yn meddwl yn uohel o Dr Rogers, a boddlonid ef yu fawr gan y modd y cyflawnai ei ddyled- swyddau. Ni dderbyniodd nnrhyw hysbyi- rwydd fod y gynulleidfa yn awyddus i symud Dr Rogers 0" swydd. Cofhi iddo ddyweyd mewn cynhadledd Eglwysig yn Nghaernarfon, yn 1890, ai fod yn credu nad oedd dau well yin y Deyrnas ua'r ddau oedd yo gofalu am y canu yo yr Eglwys Gadeiriol yn Mangor. Cyfeirio vr ydoedd at Dr Rogers a'r Parch E. Foulkes Jones, yr is-ganon. Ya oiel ei groesholi, addefai yr Esgob mai yn llaw y Deon yn benaf yr oedd disgyblaeth yr Eglwys Gadeiriol. Ni chlywodd ef unrhyw gwyuion nad oedd y gwassnaethau Cymraeg yn cael en dwyn ya mlaen yn briodol; eitbr dywedid y dylai gwasanaethau yr Eglwys Gadeiriol gael en dwyn yn mlaen yn Gymraeg, ac nid yo Saesneg. Yr Archddiacon Pryce, rheithor Trof- draeth, a ddywadoid fod rhan gerddorol gwasanaeth yr Eglwys Gadairiot yn cael ei ystyried bob amser yn anirferol o dda, ac nid oedd unrhyw Ie i gwyno yn ngbylch y modd y oyflawnai Dr Rogers ei ddyled- swyddau. Ni ddarfn y Doctor erioed ym ddwyn at y Glwysgor gyda diystyrweh. Ya cael ei groesholi, dywedodd y tyat na fuasai ef yn dytnnoo i Dr Rogers gymeryd rhan mewn gwasanaeth a gynbelid mewn cap?l, eithr ni wrthwynebai iddo gymeryd rhan mewn cyngherddao gyohelid ynddo. Nid oedd ef yn cofio fod y Glwysgor wedi pgn- derfynu y bnaaent yn pwyao arno i ym- ddiswyddo pe y buasii yn myned i gapal drachefn. Cafwyd tystiolaethau o natnr gyffelyb, yn rhoddi canmoliaeth uchel i Dr Rogers, gan yr Archddiacon Eleazer Williams, yr Is- ganon Foulkes Jones, y Proffeswr Arnold, a a Mr William McKie; a therfyoodd hyn achns yr erlynydd. Agnrwyd yr achos ar ran y diffynyddion gin Mr Bankes, gan honi fod gan y newydd- iaduron bawl i woeutbur sylwadau ar ym- ddiswyddiad y Doctor, ac yn arbenig pin mii efe ei hun oedd y cyntlf i roddi hysbys- rwydd i'r wasg yn nghylch y peth. Ni ddy wedodd y diffynyddion air diraddiol am gymhwysdorau cerddorol Dr Rogers. Yr oil a ddyweiasant oedd ei fod yn rhy brysnr i dalu sylw i'w holl ddyledswyddau, a bod teimlad yn cynyddu y dylid ei ryddhau o ryw gyfran 0 honynt Deon Bangor oedd y tyst eyntaf o blaid yr amddiffyniad. Dywedodd na byddai Dr Rogers am rai blynyddoedd yn mynychu oyfarfodydd yr wythnos yn yr Eglwys Gadeiriol, oherwydd ei fod mor brysur gyda'i ddisgyblion. Hyd yn ddiweddar yr oedd ganddo ddisgvblion y rhai a ymbrfsr- ent ar yr organ. Ddwy flynedd yn ot bu yn siarad a'r Doctor pirthed gwaith yr olaf yn rhoddi ei bresenoldeb mewn capal yn Muorthaethwy i'r dyben o agor organ. DeBlIai ef fad hynv wedi cymeryd lie ar y Sabbotb. Atebodd Dr Rogers nad oedd ef yn edrych ar y capel ond fel neuadi oyngerdd. Adgofiodd ef y Doctor fod y capel yn lie o addoliad, a dballodd i'r Doctor addaw na byddai iddo fynycau capelau mwyach. Ni chyfeiriwyd, modd bynag, at recitals. Deillodd ef (y tyat) yn ddiwedd- arach mai ar ddydi Gwener, ac nid ar y Sal, yr oedd y Doctor weii bod yn Mhorth- aethwy. Cyn hyn ni fa un math o anghyd- welediad rhyngddo a'r organydd. Bu ychydig o anhawsder rhyngddo ag ef yn ddiweddar oblegid fod y Doctor yn cadw agoriadau yr organ. Gyda golwg ar y recital ddiweddaf yR Mborthaethwy, yr oedd ef (y tyst) wedi clywel fod Mr Seth Hoghes i fyned yno i ganu. Yr oadd ef w-di 1 gwneyd rheol nad oedd y eantorion i ganu mewn cyngerddan a gynelid i ddyben- ion amheus neu leoedd ymha rai y byddai "aotio." Gwelodd Hughes yn nghylch y mater, a thraethodd ei len; ar hyn dywedodd Hughes na fyddai iddo fyn'd i Borthaetbwy. Datgan- odd wrth Dr Rogers ei anghymeradwyaeth o'i waith yn perswadio Seth Haghes i fyn'd i Borthaethwy, tra yr oedd hyny yn groes i'r rheolan. Yr oedd ef (y Don) wedi cael ymosod arno yn chwerw gan y 1I'a% i ba un ni blusai ef yu dweyd dim am yr helynt. Yn un o gyfarfodydd y Glwysgor pisiwyd penderfyniad nnfrydol yn rhybuddio Dr Rogers y diswyddid ef os byddai iddo roddi ei bresenoldeb mewn gwasinaeth mewn capal ar y Sul. Yn y cyfwng hwn gobinwyd y llys hyd ddydd lau, pryd y galwyd y Deon yr ail waith. Gwadodd iddo ddweyd wrth Seth Hnghes, es yr ai i Borthaethwy y byddai iddo ei wrthwynebu drwy ei fywyd; ac ni oheisiodd vchwaith ddylanwadn ar y Mri Citter a Vincent i taidio cymeryd Hughes i'w gwasanaeth. Fodd bynig, nwgtymodd wrtho os y byddai iddo gael ei droi ymnith mewn canlyniad uniongyrchol i'r am- gylchiad hwn y gorfodid of i gymeryd sylw o'r peth. Mor fuan ag y gwneid yn hysbya fod Dr Rogers wedi yaiddiswyddo, daeth nifer n bersonau at y tyst gan ddweyd mai path iawn fyddii derbyn ei ymddiswyddiad. Seth Hughes, yr bwn a ddywedodd ei fod yn bymtheg oed, a dystiodd i Dr Rogers ei hysbyso y byddai iddo ei gymeryd i Borth- aethwy hyd yn nod pe y costiai iddo 50p i wneyd hyny. Mr Thomas Gethin Williams, Mena; Bridge Vaults, Bangor, a ddywedodd mai efe ydoedd llyfrgellydd Ysgol Sul Gymreig yr Bglwys Gadeiriol. Yn yr ysgol arferid chwareu yr organ gan ddyn ieuanc o'r enw Brereton,ond rhoddwyd atalfa arno un pryd- oawn gan Dr Rogers, yr hwn a roddodd fel rheswm am ei ymddygiad mai efe oedd ya gyfrifol am yr organ ac mai efe a etw.d i gyfrif os y digwyddai rhywbeth iddi. Digiodd llawer o'r gyonHbidfa yn fawr \H'lI Dr Rogers am hyn. Ar ol byny nid oedd vr organ wedi ei chwarsu yn y gwasanaeth Cymreig ar brydnswn Sul. Yn ddilynol cafwyd tystiolaethau can Mr Macdermid, gohebydd y "Liverpool M er- cury," yr hwn oedd y cyntaf i dderbyn oddi- wrth Dr Rogers y newydd am ei ymddi- swyddiad. Mr G, Johnson Allan, is-olygydd y I I Chronicle" Mr H. Edwards, gohehydd yr Herald a Mr J.H.Roberts, gohebydd y Genedl" a'r Observer and Exprpts"- yr oil o'r rbai a gyfe'riasant at ymddiddan- ion a fu cydrhyngddynt to Dr Rogers mewn perthynns i'w ymddiswyddiad. Y Parch J. R. Roberts, yr hwn hyd yn ddiweddar a wasanasthai fel enrad Cymreig I yr Eglwyø Gadeiriol, a ddywedodd i'r gynnlleidfa ddatgan on boddhad oblegid ymddiswyddiad Dr Rogers, ond, pan ofyn- wyd iddo gaa Mr Bowen Rowlands pa faint -I"' I o'r gynullfa y bu yn .iarai ? hwy, dywedodd i p..P nen chwech. DymVr 011 o'r tystiolaethn a alwyd drOl I y difycyd?ien. Wedi i Mr BMkM ai!-aoerch y rheitbwyr ar yr achos, gwnaeth Mr Bowen Rowl-inds I araeth faith llawn ffrasthineb ar ran yr erlynydd. Dadlenodd drachefo mai yr nnig reswm dros ymddiswyddiad Dr Rogers ydoedd gwaith y Deon ya amcann cyfynga ar ei hawliau teg fel cerddor protfosedig. Gwnaeth y Birnwr hefyd auerchiid maith, ond hyuod deg, wrth symio yr 8cho. i fyny i'r rheithwyr. Ba ya efalus i osod ger en bton y cweatiwn gwirionaddol ag oaddynt i'w ystyriod, sef a oadd ysgrifen- iadan y "Chronicle" ya feirniadaeth deg ar gwestiwn ag oedd o ddyddsrdeb cyhoeddue. Cyfeiriodi ei arglwyddiaeth at rai o'r erthyglan fel rhai a ddalient yr or- lynydd i fyny i ddiystyrwch, tra y desgrifiodd y bregeth fel cynyrch ffol. Nid oedd a woelo y rheithwyr o gwbl a phenderfynu y ddadl cydrhwag y Daen a Dr Rogers pa na ai priodol ai peidio ar ran yr olaf ydoedd rhoddi ei wasanaeth mawn addoldai Ya- neillduol. Ba y rheithwyr yn abseaol am dros awr. Rboddasant ddyfarniad o blaid yr erlynydd am 5up. Bydd i'r swm hwn gario yr holl gostau.

MARWOLAETH Y PARCH DAVID RICHARDS, CAERNARFON Gyda gofid dwys y dcrbyniasom y newydd am farwolaeth y Parch David Richards, "I', idog adnabyddus y Wealeysid yn Nghaernarfon, yr hYD a gymerodd le borea N! Er nae gellid disgwyl i'w gorph egwan ddal yn hir yr ergydion trymim a ddisgynent arno ynbarhaue, etoteifl symud- iad gwr mor hoff, tra yn nghanol ei wasan- aethgarweh, brudd-der neillduol i galouaa pawb o'i cydnabod, ac yn neillduol y Cyfundeb Wegleyaidd yn Ngogiedd Cymra. Yr oodd pob ymddangosiad fod y baboll o glai yn ymddadfeilio er's llawer o tisoecH, ond er y cyfan yr oedd yr ysbryd a'i preswyliai mor fyw ag erioed. Y flwyddyn ddiweddaf aetli y gwr parchedig o dan operation poeous yn Lerpwl, ac ya ddilynol dyoddyfai oddi wrth wahanol anhwyldaraa o natur ddifrifol. Genedigol ydoedd y Parch David Richards o'r Paro, ger Dinas Maw- ddwy, a ganwyd ef yn Ngorphenaf, 1850. De;hreu)dd oi bedair blynedd prawf yo Iooawr, 1873, ond ni chafodd fanteision addysg golegawl. Ordeioiwyd ef jn 1877, a cbredwn mai y lie cyntaf y ba yn llafurio ynddo ydoedd y lie hefyd y gorphenodd ei yrfa, sef Caernarfon. Yn ddilynol, i fyny hyd y ilwyddyn 1881, bu yn L'anfwst, ac yu ystod ei arhosiad ymg, gweithiodd yn egn;ol or gwneyd i fyny ei dditfygion addysg bosou- 01 t, wy fynychu yr Ysgol Rimadegol, lie y dysgodd lawer o Roeg. Wedi hyn, bu ya Birmingham ac yn nghylchdeithiaa Coawy, B:gillt, a Lerpwl (Shaw street). Daeth i Gaernatfon y waith olaf yn IS 90, Amabyddid ef fel un o'r dyniin mwyaf cymeradwy. Ei brif amcan ydoedd catio ailtin yn ymarferol yr hyn a bregethai i ereill. Yr oedd yn gymeriad hollol unplyg, &0 wedi cysegra ei fywyd yn gyfangwbl i wasanaeth yr Enw a arddelai. Adwaenid ef fel pregethwr hynod hyawdl a giliuog, ac, yo sicr, yn un o'c pregethwyr mwyaf poblogaidd pcrthyool i'r Wesleyaid yn y Gogledd. Yr oadd yo dra byddysg mewn eineideg, raeddylog, as athroniaeth. Nis gwyddoua iddo ysgrifenn llawer, ya mhellach na bod rhai ysgrifau o'i eiddo wedi ymddangoa yn yr Eurgrawn. Yr oedd yn teddianol ar Byowyr cyffredin cryf, yr hyn a'i gillaogai i reoli mewn dull rhagorol amgylchiadau y gwa- hanol gylcbdeithiau y bu yn arcs ynddyat. Cerid if yn fawr gan ei braidd yn mhob maD. Gidlwa ar ei 01 weddw, !i'r hon y mae cydymdeimUd Uwyraf y dref a'i gymydog- a th. Y dydd y bu farw dangosodd Mrs Richards ei ddyddlyfr am y flwyddya ddiweddaf i gyfaill a alwodd ya y ty, Ac Ragfyr olain yr oedd nadiad wedi ei ysgrifeau mewn llawftr Gymraeg, a'i gyawys, mor be 1 ag y gellid ei ridirllen, ydoedd fel y canlyn11.57 o'r glocb, noson y watchniglit. Pan ar fy nwylio yn y pwlpnd dicth feju Grist ataf fi i'm retainio i bledio ei achos. Yn y faa rhod.lais fjr hl\UaD ichIo YD fwy Ilwyr !Jag crioed i'w wasanaethu. Yr wyf yn mawrygu ei gymundeb ac yr wyf am b'.edio ei achoa gystal ag y medraf hyd fy medd." Teifly gjiriau tarawiadol uchod oleuni clir ar lywydy gwr pirehedig, ao eglurant hefyd ei wdithgarwch diflino mewn adeg pryd y galwai y corph am orphwysdra llwvr. Byd t y g:addedigaeth yu an gyhoeddus, a cbymor le ddydd Mawrth (heddyw). Cychwynir o'r ty, Bathafarn House, am un o'r ghell, ac eir i Capel Ebenez?r, lie y cynhelir gwasanaeth coffadwriajtbol, ae y;la ail gychwynir an gladdfa LUnbiblig. Tra- ddodir pregeth angladdul ncs Sibboth ya Ebenezargan y Parch Owen Williams. Givaeays a ysgrifaoa atom o L-rp-I —" Nos Sidwrn, yn Nghylarfod Chwartorol Cylchdich Wtsleyaidd Shaw street, cyfair- iwyd at y golled fawr gafodi y cyfundeb yr wythnos hon yn mar>volaeth y gweinidog anwyl uchod, a phisiwyd p!eii!a:s 0 gydym- deimlad y cyfarfod gyda'i weddw dralbdus yn ei phrofedigaeth chwerw. Fel y gwyddis, o'r gyljhdaith hoa y symudodd Mr Richards i Giernarfon ddeunaw mis yn oj, ae y mae adgofion melus am dano gan bawb yn ddi- wahaniaeth. Cefim hwer c gwmni Mr Robards tra yr oedd yn y gylchdaith hon, as nid wyf yn peti-uso daigan ei fod yn un o'r dynion cvwiraf a duwiolaf a gyfarfyddais enoad; Yr oedd yn fyw i bob symndiad dueddai i lesili cymdaithas. Er yn credu yn ddiysgog yo yr areeutheiirvvydd o gael pachadur at droed y Groes, a thra yn dadleu bob amser uni y moddiun effeithiolif i godi cym- dcithas ydoedd trwy ddwyn Efengyl Crist i gyraedd pob dosbartb, yr oedd mewn eyd, yuidiimlad llawn 1\ dosbarth hwnw o weinidogion a dyngarwyr sydd ya credu fr.d gin eglwysi rhywbeth i'w wneyd heblaw gofalu amfoddiongrasi bobl. Os byddai taulu mewn trallod cber- wydd fod gwr y ty allin o waith, tea y wraig a'r plant yo afiacb, ni bydlai Mr David Richards byth yn colli cyfle i gaisio perswadio y tenIa trailodedlg rbag gollwDg gafael ar grefydd. Galwai ya fynycb 1 gysnro y tlawd a'r afiach, gweddiai gyda hwynt a gwasgai arnynt am beidio cadw o'r cipel, es ocid yr ysbiyd yn isal a'r wisg ya wael. "Ni foddlonai ar waddio a siarad gyda'r cyfyng ei amgylchiadau, oad, hablaw rhoddi ei Mim ei hamn i'r tiawd, a ch te| gan er?iH o'i gydnabod i'w help a i borthi'r ne- wynog, ni adawai gaieg heb ei throi ar ceisio gwella sefyllfa dsiliaid ei ofal. Treuliai oriau o'i amser a o.horddai filidiroedd i fm- we!ed A me;stri,,iid oeddynt yn debyg o'i belpa i alluogi'r gwaitbiwr i gadw ei dealti rhag newynu. "Pan yu Lerpwl, rhyw fis yn ol, er yn wael iawn, nid oedi yu siarad fawt yn ngbylch sefyllfa ei iechyd, ond soniai lawer aui ye hyn fwriadii w:1eyd as ol ychydig seibiant. Yroaddyn beadtrfynol o waithio &'i holl agni yo Ngbaeruarfoo. Bwriadai bregetha yo yr awyr agored "ar y Maes," a chredai y gellid gwneyd gwaith ihigoiol trwy ym. osod ar wersylloeid y glyn ar ddiwruod marchuad, pan fyddai c&urioold o clnvarel- wyr y gy;nydogaeth yn y dref. Yr un ys- bryi welir mewn llythyr j'i eiddo (dyddieciig 13 jg cyclisol) sydd yo awr o fy miaeu-son aaj godi'r achos yn y dalaath: gweithiot gweithio! ifwatttiia dyna sydd gandd o poor fellow

I OWEINIDOG NEWYDD I BORTHMADOG. Hysbysir ni fod y Parcb W. J, Nicaoljon, Abe/tawe, wedi derbyn Yf Illwad i Eghvys Annibynol Porthmadog, se y dechreaa ar ei faes nawydd yn fnan. Maa Air Nicholson yn hauu o deu:u pregethwrol. Yr oeud ei dad, ae m-te ei ew) tilt (y Parch T. Nichclsun, Sontbauipton), yn gewri y pulpnd Cyir'reig, ae mac Mr W. J. Nuholson, er yn ieuanc, eisoes weii gwntyd euw iddo ei bun yo yr an oyfeiriad.

ddyfnaf y cloddiai oyfarfod y Penrhyn Hall i sylfaen hawly Sefydliad i'w chys- ylltiad S'r Llywodraeth, gwanitf oil yr ymddangosai. Wedi dychrynu hefyd wrth weled y Dadgysylltwyr yn ym- fyddino yn Mangor, rhuthrai Cymdoithas Amidiffynol yr Eglwy. hwvthau i'r gad. Tra yr oedd y Dadgysylltwyr yn trefnu y rhyfel agoitiaol yn yr Hull, yr oedd yr offeiriaid hwythau mown tyfyng gyngor pa fodd oreu i gyf.trfud yr ymosodiad. Yno yr oedd yr (■ifeiriad efengylaidd Mr Richards, Ffestiniog, yr offeiriad milwriaethas Mr Hughe*. Aber- maw, y bardd-offeitiad Gwynecld, nc eiaill, yn rmgynghor a'r Deon Lewis ac Eglwyswyr ereill sydd wedi hynodi eu faunam am eu patch i Anghydffuiiwyr a'u hawliau. Rhaid cydnabod mai iiid heb achos yr anesmwyth a yr awdurdodau Eglwysig. Nid achlysur i'w anwybyddu oedd yr un oedd wedi tymi cant nun ddau o ddynion cyhoeddus siroedd Aifci a Mon oddiwrth eu galwedigadhau i gyfarfod yn Mangor. Yr oodd ynsgynuIliad cy- nifer o swyddogion y fyddin yn ddi- amheuol tygythiol i fttddianaii y Sefydl- iad: nis gallai rhaiy mae gfbaith eu helw yn rhwym wrth gysylltiad yr Eglwys a'r Wladwriaeth fforddio pasio heibio iddo yn ddisylw; ac yn wir, braidd na alien esgusodi y rhai gynhyrfid gan y cynulliad hwu i fygwth codi row a gwasgaru cyfarfod yr hwyr. Yr oedd llwyddiant y Gynadledd yn y pry d nawn yn ddi, prydnawn yn ddiiramsyniol. Gwnaeth y cadeirydd, Mr T. P. Lewis, A.S, araeth agoriadol gall ac effeitlriol. Tarawodd gyweirnod y cyfarfod pan ddangosodd mai agwedd grefyddol y cwestiwn oedd y bwysicaf. Gofynodd ddau gwestiwu pwysig, a thra y rhoddoid atebiall i un, cafodd atebiad digon diamwys i'r llall. Eglurodd paham yr oedd offeiriaid ac Eglwyswyr yn gallu myned ibob rhyw fath o adeilad a chyfarfod, ond yn ) mgroesi rhag myned o dan gronglwyd capel Ymneillduol. Rhoddodd y cyfarfod ei hun atebiad i'r cwestiwn arall, sef pa beth oedd dyledswydd yr aeloda.i Cym- reig tuag at y Mesur Dy^yblacth Eglwysig sydd yu awr gerbron y Senedd. Teimlad y cyfarfod yn ddianfaeu oedd y dylid gwrthwynebu y Mesur ar y tir nas gallcm fel Ymneillduwyr gcfnogi mewn unrhyw fodd gydnabyddiaetk o hawl yr Eglwys i bwyao ar y Llywodraetb am ei rheolseth. Am y papyrau eu hun yr oeddynt yn rhagorol; ond yn unig fod yno urmod o honynt. Mae y teetyn wedi cael cymaint o'i drin a'i ddyrnu fel y gwnelai un papyr lawn cystal mewn cyfarfod fel hwn a phe ceid haner dwsin, tra y byddai tipyn rhagor o ymdrin ar y dull o gario'r frwydr yn mlaen yn fwy buddiol. Cafodd Mr Owen Williams, Liverpool, y goleuni y dyheuai am dano ar deimlad Cymru. Dangoawyd yn eglur tra yr oeadem yn awyddus i wneyd cyfiawnder a phob "vested interest," na wnelai unrhyw fesur hanerog o Ddadgysylltiad a Dad- waddoliad y tro i ni. Mae yr amser am fesurau o'r fath wedi hen basio. lihaid cael mesur cyflawn, yn myned at wraidd, y drwg, ac yn gwneyd hollol gyfiawnder a buddiannau y genedl, cyn y boddlonz Cymru arno.