Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
5 articles on this Page
HANES CAPEL SEION.
HANES CAPEL SEION. ANGHYDPFURFIABTH YN MHENTRESPLIT. GAN "ARSYLLYDD." PENOD III. Capel Newydd. Dyna ddyn penderfynol yw Dafydd William y Siop," meddai ei bleidwyr y diwrnod ar ol y cyfarfod liynod, hanes pa un a roddwyd mewn rhifyn blaenorol. Yr ydym yn dweyd pleid- wyr, am mai Dafydd William, y siopwr, oedd mewn gwirionedd y ceffyl blaen yn yr am- gylchiad hwn. Yr oedd amryw bethau yn tueddu i roddi yr anrhydedd yma ar y siopwr. Nis gellir dweyd oi fodyn un oedd yn berchenog ar gymhwysderau neillduol i fod yn arweinydd plaid neu 44 glic o bobl, os nad oedd tipyn o ystyfnigrwydd cynhenid a pharch diledryw i'w fympwyon personol i'w cyfrif fel cymhwysder- au. Pan oedd ei ganlynwyr yn oyfeirio ato fel 0 dyn penderfynol, mae lie i gredu mai ystyfnig- rwydd oedd ganddynt mewn golwg. Y mae, i ryw raddau, debygolrwydd lied agos rhwng penderfynolrwydd ac ystyfnigrwydd, ond er hyny i gyd y mae yna wahaniaeth dirfawr. Y mae y dyn penderfynol yn ymgolli yn y dyn ystyfnig unNN aith y;gwrthoda gydnabod rheolau Uywodraetliol cymdeithas, un o ba rai ydyw y rheol sydd yn galw ar y lleiafrif i ymostwng, nid i opiniyna.u, ond i benderfyniadau a rheol- aeth y mwyafrif. Yr oedd chwerwder y teim- ladaii oerld yn digwydd bodoli cydrhwng y ddwy blaid ar y cwestiwn o gyflog eu gweinidog y cyf- ryw, fel nas gellir prophwydo unrhyw ganlyn- iad gwabanol i'r hyn a ddigwyddodd, byd yn nod pe byddai pleidwyr y gweinidog wedi colli y dydd. Capel newydd oedd swm a sylw- edd holl feddyliau Dafydd William, y siopwr, a John Jones, y glowr, ac eraill o'r frawdolaeth mor fuan ag y gwybyddwyd fod y fantol wedi troi yn eu herbyn, a 44 chapel newydd," mwy na tliebyg, fyddai swm a sylwedd y blaid arall pe hyddai y fantol wedi troi yn eu herbyn liwythau; felly nis gellir, gyda phriodoldeb, ofidio am a fu." Yn ychwanegol at ystyfnigrwydd Dafydd William, yr oedd ei amgylchiadau bydol yn rhoddi iddo awdurdod ychwanegol fel arwein- ydd y blaid wrthwynebol. Nid oedd yn un o'r dynion hyny a elwir yn 14 siopwr mawr," ond drwy gynildeb cybyddlyd a profits afroaymol, yr oedd Dafydd William, nid yn unig wedi medru sofyll o dan gclledion misol gwyr yr hen gownt, at ba rai y cyferiodd yn y cwrdd, ond yr oedd liefyd wedi llwyddo i 44 ddodi ceiniog fach naill ocbr," meddai y bobl oedd yn profl&su gwy- ,-tal bod rhywbeth am y mater. Yr oedd y ffaith fod ganddo res o dai, a elwid yn 14 Williams' Terrace," hefyd yn cadarnbaxi y gosodiad. Yr ydym wedi cymeryd petli rliyddid drwy gyfeirio ato fel Dafydd William, oblegid fel Mr. Wil- liams, y Siop," yr adnabyddir gan y Uiaws ac oni bai nad oedd etholiad ddiaconaidd wedi cy- meryd lie yn Nebo er's blynyddau lawer, mwy na thebyg y buasai yn ddiacon, ac fel y cyfryw yn un o'r rhai blaenaf yn y set fawr." Er ei fod y tuallan i gylch y weinyddiaetli ddiaconol, yr oedd Mr. Williams, y Siop yn cymeryd rhan lied bwysig yn nhrafodaethau eglwysig Nebo, ac fel y cyfryw yr oedd ganddo ei bleid- wyr, pa rai a edrycbent arno fel dyn o bwys a dylanwad am ei fod yn gwerthu tê a siwgr, caws ac ymenyn, &c. Oherwydd y gwabanol bethau yma, nid yw yn rbyiedd fod siop Dafydd William yn llawn iawn (nid o gwsmeriaid, ond o'i bleidwyr yn yr achos dan sylw) y nos ddilynol i'r cyfarfod, yn yr hwn y gorchfygwyd hwy. Yr oedd Dafydd William wedi bod yn tynu allan raglen yr ymgyrch drwy'r boreu a'r prydnawn. Pan ddaetli ei bleidwyr o'r gwaith, ac wedi iddynt yf<;d y cawl a bwyta y cig, aethant yn unionsyth, a chyn cymeryd amser i ymolchi eu gwynebau ac ymddiosg o'u dillad gwaith, i siop Dafydd William i glywed y newyddion di- weddaraf. Clywsant fod y gwr tal, ysgyrniog, wedi bod yn y station yn cyfarfod y Parch. Ephraim Llwyd, ac fod y cyfrylv wedi pasio y siop fel pe yn ysgyrnygu danedd ar Dafydd William fod y bobl yn Mhentresplit yn bwriadu rhoi tysteb i Dafydd William, ond fod "gwyr Nebo" yn dweyd mai hen beqhadur oedd ef-mai dim ond swlit y mis yr oedd yn gyfranu at y weinidog- aeth, ac y dylai fod cywilydd arno ymddwyn yn y modd y darfu iddo at Mr. Llwyd, a llu o bethau cyffelyb. Wedi adrodd yr hyn oil a glywodd i glustiau yr haner dwsin neu ragor oedd yn eistedd ar wahanol bethau yn ei siop gan ysmocio, dywedodd Dafydd William ei fod wedi bod yn siarad a dyn oedd yn oadw Coffee Tavern gerllaw, fod ganddo ystafell fawr gyfleug, mai dim ond 5s. yr wythnos yr oedd yn ofyn am gynal cyfarfodydd ynddi ar y Sul, ac felly ei fod ef, Dafydd William, yn barnu yn ddoeth i gymeryd y lie ar unwaith, a chynal gwasan- aeth yno, hyd nes y gellid gwneyd y parotoadau i adeiladu Capel Newydd." Felly y bu. Cynhaliwyd y cyfarfod cyntaf yno y Sul dilynol, a buont mor ffortunue a cliael dyn ieuanc oedd yn parotoi i'r coleg mewn ysgol tref gyfagos, i bregcthu dwy bregeth iddynt am saith a chwecli. Yr oedd tua deugain yn bres- enol, ac yr oedd y pregethwrieuaucyn "anterth ei ogoniant," meddai llhw, gan nad beth oedd Lyny. Os oedd deugain yn bresenol y Sul cyntaf, yr oedd yn sicr fod tua tbriugain yn bresenol yr ail Sul, oblegid yr oedd y sou mai split oedd yn cwrdd yno wedi myn'd ar led, ac yr oedd llawer nad oeddynt yn arfer mynychu He o addoliad yn bresenol gyda'r amcan o weled pa fath fodau oedd y rhai hyn, a'r fatli wasan- aeth crefvddol oeddynt yn gario'n mlaen. Yr oeddynt wedi bod yn addoli yn y Coffee Tavern am tua chwe' mis, pan y cyhoeddwyd fod careg sylfaen eu capel newydd i gael ei osod yn mhresenoldeb Mr. John Salathiel, yr hwn oedd newydd dd'od i Bentresplit o, dyn a wyr le, i dreulio gweddill ei oes yn mysg y pentrefwyr heddycblon a didwrw (?), a'r hwn hefyd oedd wedi rhoddi deg punt at y capel, neu, fel y dywedai Dafydd William, at yr achos da Dichon fod awydd gwybocl ar y darllenydd sut y casglwyd digon o arian i gychwyn y capel. Wei, yn y lie cyntaf, cafwyd deg punt oddiwrth Mr. John Salathiel, ac yehydig bunoedd oddi- wrth foneddigion eraill Pentresplit, y rhai a roddeut, nid am eu bod yn teimlo dros gyfiawn- der y mudiad, ond oherwydd nad oeddynt am fod ar ol mewn 41 hyn o beth." Rhoddwyd llyfrau casglu i bob aelod, rhoddodd Dafydd William y Siop bum' punt, yr aelodau eraill tua cboron yr un. ac felly, rhwng yr oil, casglwyd "in clittii' piint ond gau fod y capel i gostio o dri i bedwar cant, a chan fod y contractor yn erfyn cael security cyn dechreu fod talu i lawr i fod ar y diwedd, benthyciwyd y gweddill drwy gyfreitliiwr—y diaconiaid (oblegid yr oeddynt wedi ethol y cyfryw) i fod yn feichniafon. Gosodwyd y gareg sylfaen, a llawenycliodd yr holl bobl, gan ddechreu siarad am fugail Yr wythnos nesaf 44 Dewis Gweinidog- I Breeze' arall."
LLITH " CLWYDFAB."
LLITH CLWYDFAB." YMWELIAD A THY CWRDD Y BRITHDIR. CAPEL WEDI EI DROI YN DDARLLENFA. í CAPEL METHDALIADOL ARALL. Cyn deohreu ar banes fy ymweliad a'r lie uchod, goddefer i mi, Mr. Gol., wneyd un eglurhad. Yn fy adroddiad diweddaf, awgrym- ais y buasai capel o faintioli Salem, Cwmfelin, yn ateb i angenrheidiau Caerdydd, Merthyr, neu Dowlais. Ond gwae fi am enwi y lie di- weddaf, gan i mi dderbyn llythyr oddiwrth rywun o'r dref hono yn cadw 44 mwstwr am i mi arfer y fath hyfdra. Yn niwedd ei lythyr dywed Peidiwch a chymell dim rhagor o gapelau arnom ni, gan fod genym ddau neu dri allwn hebgor, cs gwyddoch am rywun a'u pryna." Wrth gwrs, pan yn ysgrifenu, nid oeddwn yn gwybod dim am Dowlais heblaw drwy glywed, ac felly rhaid i'r cyfaill, pwy bynag yw, faddeu i mi. Drwg oedd genyf glywed ychydig ddyddiau yn ol fod nifer o Wyddelod Parnellaidd wedi bod yn ymladd yn nghapel y Tabernacl! Pwy fnasai yn dirnad rhyw bum' neu chwe' mlynedd yn ol y gwelsid Gwyddelod anfoddog a chythryblus yn cael benthyg capel Ymneillduol yn Nghymru ? Dyna ddigon ar hyn. CYCHWYN I'R DAITH. Gan fy mod wedi dyfod i Ferthyr Tydfil nos Sadwrn cyn y diweddaf, penderfynais dalu ym- weliad a rhyw gapel yn y gymydogaetb. Nid oedd geuyf ar y pryd unrhyw gapel neillduol mewn golwg, gan fy mod yn ddieitbr yn y lie. Boren Sul, yr oedd y tywydd yn hynod ddy- rnunol, a chychwynais i'm taith. Y ffordd a gymerais ydoedd drwy TWYNYRODYN, lie o'r naiU ocbr i'r dref, He y mae ugeiniau o dai, a dau neu dri o gapelau llwydaidd yr olwg. Sylwais yn neilldnol ar un o lionynt, aef Penuel, ar yr hwn y gwelais y rhybudd canlynol wedi ei ddodi4 Anyone damaging this property will be prosecuted." Nis wn a yw preswylwyr Twynyrodyn yn arferol o ddinystrio capeli ai peidio, ond un petli sydd sicr, sef fod angen adgyweirio a glanhau ar y capel oddiallan, beth bynag am y tumewn. Aathum i fyny ar hyd y ffordd droB y mynydd, ac ymhen tuag haner awr, cyrhaeddais waith glo, ao wrth ymholi cefais ar ddeall fy mod yn LWM BARGOED. Cyfarfyddais a dyn deallus yr olwg, yr hwn a ddywedodd, mewn atebiad i'm gofyniad, fod pentref heb fod ymhell, ac oa dilynwn y rheil- ffordd pcrthynol i'r gwaith glo y byddwn yno yn fnan iawn. Gwnaethum yn ol ei gyfar- wyddyd, a chyrhaeddais y man y cyfeiriai fy ngbyfaill ato, sef < Y FOCHRIW, rhan o Bontlottyn, lie ag yr oeddwn wedi clywed llawer o t-on am dano. Wrth fyned i lawr un o heolydd Fochriw, canfyddwn yr hyn a dyhiwn oedd yn gapel, ond erbyn edrych oddeutu iddo gwelwn mai darllenfa ydoedd. Capel ydoedd perthynol i'r Metliodistiaid Cyntefig ar y dechreu, ond bu yr enwad hwnw farw o nychdod. Wedi hyny, prynwyd ef gan y Bedyddwyr, a clian fod yr enwad hwnw yn gorfod ei roddi i fyny oherwydd afinvycldiant, gwnaed ef yn ddarllenfa, ac yn ol pob ym- ddangosiad mae yn llwyddiant perffaith yn awr. Nis gwn yn iawn beth a'm -liarweimodd, ond aethum o gam i gam heibio ldian o hono a elwir Pentwyn, ac yn fuan sylwais ar gapel anfertli, yr hwn a safai rliwng y brif-ffordd a'r rheil- fiordd. 0 gywreinrwydd, aethum i lawr ato, er gweled i ba enwad y perthynai. Yr wyf wedi gweled llawer o gapeli yn ystod fy oes, ond hwn yw y rhyfeddaf. Mae y rhan isaf o liono wedi ei wneyd yn bump neu chwech o dai, a chynhelir yr oedfaon, &c,, yn y rhan uchaf. Yn y pen agosaf i'r rheilffordd, sylwais ar y geiriau canlynol: Siloh Baptist Chapel; built 1859." Gan nad oedd mynedfa iddo yn y pen hwnw, aethum i'r pen arall, ond yr oedd y llidiart yn gloedig, a dim arwyddion fod oedfa i gael ei chynal yno. Ar lechen gerllaw y drws yr oedd hyn wedi ei baentio :— NOTICE stick.NO.Bills trespassers will.BE. prosecuted BY ORDER Mae lliaws o dai gerllaw y cape], a phan oeddwn yn craffu ar y geiriau uchod, wele wr a gwraig yn dyfod allan o un o'r tai, a gwahoddasant fi yn gynes i fyned i'r ty, gan na fyddai y cwrdd yn declireu am awr, ond gwrthodais y cynygiad, gan ddweyd yr aethwn i fyny y ffordd Yll nghyfeiriad Pentwvn. Synais at wresogrwydd eu croesawiad, ac nis gallwn ddyfalu pahain yr oerldynt mor barclxus o lionof, ond nid oeddwn i aros yn hir mewn anwybodaetli. Aethum i fyny y ffordd, ac yn fnan daeth hen il,r ataf, a chavvsom ymgom ddifyrus am y capel a'i am- gylcliiadau. Sylwais fod y capel yn hynod lwydaidd yr olwg, a gofynais a oedd dyled arno ai peidio. "0 ces, syr. mae ticyn, ond nid liawer—dim agos gymaint ag sydd ar gapel Cwmfelin." Yna gofynais faint oedd y swm. Mae o saith i wytu canto bunau, acnis gallwn dalu y Hog." Beiai yn fawr awdurdodau y capel am adeiladu tai o dano, gan fod hyny wedi costio ac yr oeddynt yn metliu cael y rbent. Gofynais yn mbellacb betli fwriadent wneyd A'r capel. gan nas gallent dalu am dano, pan yr atebodd nas gwyddai, ond ofnai y byddai raid ei gan, gan nad oedd ond ychydig yn cyrchu iddo, ac yr oedd y rhai oeddynt wedi rhoddi benthyg arian yn uchcl eu S{Vll, ac yn hawlio eu liarian yn ol, am yr hyn nid oedd y gobaith llclaf. Pan glywodd yr hen V\ r glocli Eglwys Peutwyn yn tincian, dywedodd, Mae yn rhaid i mi fyned yn awr i'r cwrdd," ac addewais ei ddilyn yn fuan, yrliyn a wnaethum. Pan yn myned tua'r capel, cyfarchwyd fi gan ddyn trwsiadus oedd yn myned i'r un cyfeiriad. Gan ei fod yn edrych fel un fig awdurdod gan- ddo, gofynais iddo pa faint o aelodau oedd ganddynt, pan yr atebodd mai 17 ydoedd y rhif. Yr oedd yntau yn hynod garedig wrthyf, ac ym- ddangosai yn falch o'm gweled. Os ydoedd golwg lwydaidd y capel oddiallan wedi tynu fy sylw, yr oedd ei olwg tufewnol yn waeth fyth, ac yn ymdebygu i ysgubor. Mae ei furiau yn fudron, a golwg arswydus ar bob rhan o hono. Pa beth bynag ydoedd y draul o adeiladu y capel, ni wariwyd llawer am ei baentio a'i wyn- galchu mae'n sicr er's blynyddoedd. Eisteddais yn nghanol y capel, ac yn fuan daeth dau neu dri i mewn. Yn y set fawr," eisteddai tri dyn, y rhai a siaredent a'u gilydd, ond ychydig feddyliwn beth ydoedd testyn yr ymdrafodaeth, ond amneidient arnaf i ddyfod i eistedd gyda hwy, ond gwrthodais yn y modd mwyaf gwyl- aidd. Os drwg cynt, gwaeih wed Iyn. Cyfododd un o'r blaenoriaid, dyn tal. golygus, o'i sedd, a daeth i'r sedd lie yr eisteddwn i, gan fy nghyf- arch fel y canlyn:— Yr y'ch yn gwel'd na chewch lonydd genym, syr, wedi i chwi dd'od yma. Mae un o'r brodyr wedi ein hysbysu eich bod yn llefarwr, a byddai yn dda iawn genym pe pregethech i ni yn awr, gan fod ein gweinidog ar ger'ed I" Nis gwyddwn beth i'w ddweyd, ond hysbysais na wnawn bregethu, dioich iddo. O'r diwedd, dyma esboniad ar y dirgelwch a fodolai yn fy meddwl—yr oeddynt yn credu mai pregethwr oeddwn I Beth a barodd iddynt dybio hyny, nis gallaf ddirnad. Aeth okr ieuanc i fyny i'r pwlpud, ac wedi canu, gweddio, darllen penod, a chanu dra- chefn, cymerodd ei destyn o Diarhebion xxiii. 26, 14 Fy mab, moes i mi dy galon." Dywedai na fyddai iddo ein eadw yn hir y boreu hwnw, acyna dechreuodd ar ddarllen ei bregeth. Nid oedd ond un "pen" iddi, sef 41 Rhesymoldeb y cais," ac yr wyf wedi bod yn ceisio dyfalu oddiar hyny hyd yn awr pa gysylltiad oedd rhwng bona-fide travellers yn myned mewn cerbydau ar y Sul i Merthyr, Aberdar, a Chwm Rhondda i ymofyn diodydd meddwol," i'r testyn. Ni wnaf unrhyw sylw pellach ar y bregoth, heblaw dweyd mai un gyffredin ydoedd, yn amddifad o arucheledd, a'r pregethwr yn gwaeddi nes yr oedd y capel gwAg yn diaspedain, ac nid oedd ebycliiadau Amenyddol tri o'r gwrandawyr yn ychwanegu at yr harmony, gan eu bod mewn cywair gwahanol. Y tonau a ganwyd yn yr oedfa fytbgofiadwy hon oeddynt, French," 44 Hursley," a Meir- ionydd." Canwyd y ddwy gyntaf yn weddol, ond am y ddiweddaf _h i'r wal." Nid oedd ond un penill i'w ganu, a chanwyd y pedair Hinell cyntaf yn iawn, ond pan ddaetbpwyd at yr ail ran, yr oedd fel 44 Dutch Chorus." Feallai nad yw pawb o'ch darllenwyr yn gwybod beth yw 44 Dutch Chorus," ae felly egluraf beth yw. Gyda ni yn y Gogledd yma mae yn gyffredin iawn mewn cyngerddau, sef nifer o ddynion yn myned ar yr esgynlawr, pawb yn dechreu canu yr un adeg, ond pob un yn canu ton wahanol! Rhodder prawf arno, ac yna gellir ifurfio rhyw ddirnadaeth gwan am y modd y canwyd I I Meir- ionydd" yn nghapel y Bedyddwyr, Bnthdir, Sir Forganwg. Nifer pawb oedd yn bresenol yn yr oedfa y boreu a nodwyd ydoedd 13, yn cyn- wya y pregethwr, dau flaenor, y oyhoeddwr, blaenor y gan, merchcd, iplant, a 44 Clwydfab." Ni fum erioed mor anghysurus a'r boreu hwn, gau fod swn soniarus cloch yr eglwys gerllaw yn codi hiraeth arnaf. Clywais fod y Parch. Mr. Matthews, Abertawe, wedi ymweled a'r ardal yn ddiweddar i bleidio dadgysylltiad, ond buasai yn fwy o anrhydedd iddo pe buasai yn dyfeidlo rhyw gynllun fel ag i sicrhau taliad yr ugeiniau o filoedd o bunau sydd yn ddyledus ar gapelau ein gwlad. Bwriadaf ymweled a chapelau eraill yn fuan. tWPob gohebiaeth ynglyn a'r golofn hon i'w 11 11 cyfeirio fel y oanlyn Clwydfab," Llan Office, Merthyr Tydfil, o'r hwn le yr anfonir hwynt i'n goliebydd,
Eglwys a Gwladwriaeth.
Eglwys a Gwladwriaeth. EU CYSYLLTIAD YN OL HEN DDEDDF- AU'R WLAD. Llythyr IV. Mewn llythyr blaenorol, gwnaethpwyd rhai sylwadau ar safle y Llysoedd Eglwysig yn nghyfundrefn weinydcliadol y Wladwriaeth yn yr hen amserau, ac yr ydys yn barnu nad an- mhriodol fyddai gwneyd un cyfeiriad yn ych- waneg atynt, er mwyn dangos mor ofalus ydoedd y teyrn a'r Senedd na chyfyngid yn ddi- angenrhaid ac heb achos ar eu priod hawliau. Mewn cleddf a basiwyd yn 0,C, 1296, sef y bed- waredd flwyddyn ar hugain o deyrnasiad Ior- werth y Cyntaf, a'r hon ddeddf a elwir GWAKANT CYDY3IGHORIAD, dangosir yn eglur fod y Llys Eglwysig y pryd hyny yn cael ei ystyried yn rhan mor hanfodol o'r trefniaut gosodedig er gweinyddu cyfiawnder ag ydoedd y Llys Gwladol. Yn y ddeddf yna fe amlygir 44 fod Barnwyr Eglwysig yn fynych wedi peidio myned ymlaen gydag achosion a ddygasid ger eu bron oherwydd grym gwarant Gwaliarddiad y Brenin." Pe na chynwysai y ddeddf ond y geiriau hyn, buasent yn ddigon i brofi fod y brenin yn hawlio uchafiaeth ar y Llysoedd Eglwysig, yr un modd ag y gwna y pen coronog yn awr; a'u bod hefyd yn eu Z, gweithrediadau yn ddarostyngedig i oruwch- I In reolaeth y teyrn megis ag y'u gwelir heddyw. Eithr dangosir yn mhellach fod y cyfryw waharddiad yn peri i'r deiliaid gael cam yn ami; oblegid dywedir y digwyddai nid yn an- fynych nad ellid profi yr aehosion hyny mewn un llys arall, ac oherwydd hyrJY methai yr achwynydd gael ymwared, ac a.mddifadid ef o'i gyfiawn hawlian. Parodd y benbleth a ddilynai o'r Gwaliarddiad i gwynion gael eu dwyn ger 11 Z!1 broD y Senedd, a'r canlyniad fu i'r ddeddf a grybwyllwyd uchod gael ei phasio i gyfarfod yr amgylchiadau y cwynid o'u plegid. A ganlyn yw ei darpariaeth :—14 Ein Harglwydd Frenin a fyn ac a orcliyinyn, paid y barnwyr Eg- lwysig a'r dywededig achosion oherwydd Gwa- harddiad y Brenin a gyfeiriesid atynt, bod i Ganghellydd neu Brif Farnwr ein Harglwydd Frenin ar ol gweled y cwyn yn y cyfryw achos (os gwelir na ellir trefnu yr achos drwy unrhyw warant o'r Cangliell-lys, eitbr mai y llys ysbrydol a ddylai ei benderfynu) ysgrifenu ar gais yr achwynydd at y Barnwyr ysbrydol, o fiaen y rhai y cychwyll,-Lsid.yr achos, ar iddynt fyned ymlaen gydag ef serch gwaharddiad y brenin a anfonasid iddynt yn flaenorol." Nid oes neb ddywed fod y geiriau yna yn dangos fod y Wladwriaeth chwe' chan' mlynedd yn ol, drwy y Brenin a'r Senedd, yn honi ei hawl i reoleiddio gweithrediadau llysoedd yr Eglwys; ac yn ym- yryd nid yehydig A materion o anghydfod a ol- ygid fel yn perthyn i diriogaeth crefydd. Y mae y it aith fod swyddogion y cyfryw lysoedd yn peidio myned ymlaen gyda'r achosion ar dder- byniad y Gwaharddiad brenhinol yn dangos fod yr awdurdodau Eglwysig yn cydnabod yr hawl yna o eiddo y Wladwriaeth. Yr oedd yr ufudd- dod a'r ymostyngiad yn gydnaityddiaetli o oruwch-reolaeth y brenin, a'r cwynion yn wrth- dystiad yn erbyn y cam-ddefnyddiad o'r gallu. Ac y mae y ddarpariaeth a wnaethpwyd yn y ddeddf yn ein dysgu yn mhellach fod y Brenin a'r Senedd ar eu rhan hwythau yn cydnabod hawl a safle y llysoedd Eglwysig fel rhan o beirianwaith sefydledig y cynllun cenedlaethol er gweinyddiad barn, oblegid euhamcan ydoedd trefnu moddion i ddwyn y llysoedd gwladol i gydweithrediad mwy perffaith a hwylus A hwy. Yn ol y ddarpariaeth hon rhaid ydoedd bodd- loni un o brif farnwyr tymhorol y wlad fod yr achos yn perthyn i gylch hawliau y barnwr ysbrydol cyn y gallai y cyfryw ymgymeryd a'i brofi. Wrth gwrs, mewn achosion lie y byddai amheuaeth neu anghydwelediad yn eu cylch y digwyddai hyn. Ac y mae cysylltiad o gyffelyb natur i'w ganfod rhwng y gwabanol lysoedd hyn yn y dyddiau presenol hefyd. Gall y neb a fyno sylwi ganfod hyny mewn cysylltiad a'r amrywiol achosion a fuont yn derbyn sylw llys- oedd uchaf ein gwlad yn y blynyddoedd di- weddar. Y mae y mynych apeliadau o'r naill lys i'r Hall yn gosod y Saith hon tuhwnt i bob amheuaeth. Ond er hyny y mae yn rhaid i mi addef fod tueddiad y Senedd yn yr oes hon yn fwy gwrth-Eglwysig nag ydoedd yn yr hen amser. Mae y Wladwriaeth yn bresenol drwy y Senedd yn peri i'r llysoedd gyfyngu ar hen hawlfreintiau y llysoedd Eglwysig, ac yn rhoddi awdurdod iddynt drawsymwthio i drafod mater- ion na pherthynant iddynt o gwbl, set materion y dylid eu profi yn y llysoedd Eglwysig fel cynt. Ac oddiwith hyn canfyddwn fod y cysylltiad heddyw rhwng yr Eglwys a'r Wladwriaeth yn llai cyfeillgar nag ydoedd pan basiwyd deddf 44 Gwarant Cydymglioiiad" gan hen Senedd Iorwertli y Cyntaf. A diau mai da fyddai i'n gwlad pe disgynai arni etc ddeuparth p ysbryd cydymghoriMl" ein cyndadau. Yn yr hen amser ffynai un arferiad nodedig ag ydoedd yn ddangoseg o symlrwydd dihoced a diniweidrwydd nodweddiadol cymeriadunplyg yr hen bobl, yn ogystul a phrawf diamwys o r cysylltiad cyfeillgar a iodolai rhwng yr Eglwys a'r Wladwriaeth. Nid anfynych y trefnent yn eu deddfau ar fod CYHOEDDI'R CYFREmilATJ YN YR EGLWYS I. Er engraifft, yn 0 C. 1297, pasiwyd amryw o ddeddfau pur bwysig ac ar yr un pryd cadarn- hawyd y ddwy brif Freinlen, sef Y Freinlan Fawr," a "Breinlen y Goedwig," Yn awr, yn y arydedd adran o ddeddfwriaeth y senedd- dymor yna yr ydys yn darllen fel hyn, A mynwn i'r unrhyw Freinleni gael eu hanfon o dan ein zel i'r Eglwysi Cadeiriol drwy y wlad, i'w cadw yno, ao i gael eu darllen yn ngwydd y bobl ddwywaith yn y flwyddyn." Hefyd, yn y bedwaredd adran darllenwln, Ar fod i'r holl Arclieagobion ac Esgobion gyhoeddi ysgymun- dod yn erbyn y sawl oil a wnant yn groes i'r dywededig Freinleni ar air, gweithred, neu gyngor, neu ynte a'u torant neu a barant eu dadwneyd mewn unrhyw bwynt. a bod datgan a cliylioeddi'r melldithion hyn ddwywaith yn y flwyddyn gan yr unrhyw breladiaid; ac os bydd yr unrhyw breladiaid, esgobion, neu rai o hon- ynt, yn esgeuluso gyda'r cyfryw gyhoeddiad, yna bod i Archesgobion Caergaint ac Efrog (a font ar y pryd) er gorfodi a'u hatafaelu i gyf- lawniad o'u dyledswyddau yn y modd dywed- edig." Gwyr pob un sydd wedi darllen ychydig ar hanes y wlad mai y Breinleni y oyfeirir atynt sy'n cynwys sylfaen safoii rhyddid a hawlfreint- iau'r deiliaid yn wladol a ehrefyddol—ao mai y rhai mwyaf ohwanog i'w troseddu oeddynt rai o'r brenliinoedd a'r mawrion gormesol. A rhaid i bob un o'r cyfryw ddarllenwyr addef mai yr Eglwys fyddai yn sefyll yn bybyr a chadarn o b1:tid y gwan bob amser. Ac yn y ddeddf y dyfynwyd o honi yma, gwelir y Senedd yn allu efleithiol er cadw yn fyw ar got y wlad beth oeddynt briod hawliau yr holl ddeiliaid. Yr ocdd yr esgobion yn cymeryd rhan yn y gwaith o ffurfio'r ddeddf hon; am hyny, yr ydys i ddeall eu bed hwy yn foddlon i'r orfodaetli y sonir am dani mewn cysylltiad a hwy, a'i bod wedi ei bwriadu yn benaf ar gyfer achosion lIe y byddai perygl i ryw iarll neu farwn mwy pywer- us na'i gilydd beri ofn dyn" ddwyn magi iddynt, Amddiffyniad j esgobion unigol ydoedd mewn gwirionedd, Oddiwrth ddeddfau o'r natur yma gwelir nad oes dim yn fwy eglur na bod yn rhaid wrth gydweithrediad calonog yr awdurdodau Eglwysig cyn y gellid pasio na rhoi mewn grym gyfreithiau awdurdodedig y deyrnas. Yn dilyn y ddeddf uchod yr ydys yn cael J'EURF ARBENIG O YSGYMUNDOD o eiddo Robert, Archesgob Caergaint. Yr oedd y ffurf yna i'w ddefnyddio ar bob aclilysur pan y troseddid y deddfau. A thros ddeugain mlyn- edd cyn hyn yr ydoedd moddion cyffelyb wedi ei fabwysiadu. Sylwyd ar hyny eisoes. Gellir ychwanegu, fodd bynag, bod y ffurfiau hyn ar lawr, air yn air, ac nid crybwylliad am danynt yn unig. Trefnir hefyd bod yn' rhaid i'r tros- eddwyr wneyd iawn 44 yn ol barn yr esgobion." Yn y modd yma deuai'r sawt a drosectdent yn erbyn safonau rliyddid gwladol ac eglwysig o dan farn gondemniol yr Eglwys, gyda cliydsyn- iad y Brenin a'r Senedd. Ac oddiwrth hyn oil canfyddir bod yr Eglwys wedi cymeryd rhan bwysig yn y gweithrediadau hyny trwy ba rai yr oeddid yn graddol gwtogi gallu unbenaetliol y Teyrn, ac yn araf ddadblygu, sefydlu, a diogelu rliyddid y deiliaid. Yr Eglwys oedd yn gofalu am weitliredoedd safonol l'liyddid gwladol a ehrefycldol y deyrnas, yn eu gwneyd yn hysbys i'r bobl, ac yn edrych na throseddai neb mo honynt dan bwys diarddeliad crefyddol neu ypgymundod. Ac eto, wrth wneyd hyn oil yr oedd yr Eglwys yn gweithredu yn unol a deddf- au'r wlad, h.y., fel EGLWYS HEPYDLEDIG, ys dywed y wlad. Gofalai fod awdurdod y Goron wedi ei ddiogelu iddi, er mwyn i'w gweithrediadau fod yn gyfreithlon, ac yn unol a threfniadau'r Senedd. O'r oclir arall, yn rliinwedd yr awdurdod a ymddiriedid iddi, yr oedd y Goron a'r Senedd yn eu tro yn hawlio cryn allu i ymyryd a'i threfniadau hithau. Yma yr oedd yn hawlio anfon copiau i'r Eglwysi Cadeiriol bod yn rhaid i'r Eglwysi hyny en derbyn a'u cadw yn ddiogel bod i'r gweinieog- ion eu darllen yn gyhoeddus ynddynt a bod cosbi'r neb a esgeulusai wneuthur hyny. Pan y mae'r Senedd yn gorchymyn yr holl bethau hyn. y mae'n brawf ei bod yn honi hawl lied lielaeth i ryw fath o awdurdod neu lywodraeth ar yr Eglwys, a phan y mae'r Eglwys yn 1-1 z;1 gweithredu yn unol a'r cyfryw drefniadau, dengys ei bod hithau yn caniatau yr hawl. Felly y mae'r gweithrediadau o bobtu yn profi agosrwydd y cysylltiad a fodolai rhwng yr Eglwys a'r Wladwriaeth ar y pryd. Ac nid oedd hyn oil amgen na gwaith y Brenin trwy y Senedd yn arfer U wchafiaeth Brenhinol, yr hyn yr ofer dybia ami i freuddwydiwr cegrwth y dyddiau hyn na fodolai hyd amser Harri VIII1 Y gwir w, ceir y boblach hyn yn priodoli myrdd o bethau i Harri na ddychymygodd efe ei hun erioed am danynt. Naw mlynedd ar ol pasio'r ddeddf fu dan sylw ddiweddaf canfyddwn y Senedd yn myned gam yn mhellach gyda'r pwnc o gyhoeddiad y deddf- au. Yn O.C. 1306, dywedir mewn cysylltiad a'r ddeddf 34 Ed. I. stat. 4 14 Fod i'r holl Arch- esgobion ac Esgobion am byth ddarllen y Freinlen hon yn eu Heglwysi Cadeiriol ddwy- waith yn y flwyddyn, ac ar y darlletiiad o honi YMHOB UN o'u HEGLWYSI PLWYFOL gyhoeddi melldith ar y rhai a'i troseddant yn wirfoddol." Deddf gymysgryw iawn yw hon. Un peth a drefna, yw nad yw y Brenin mwyaeh i fynu dim trwy drethiad heb ewyllys da a chydsyniad yr Archesgobion, Esgobion, Ieirll, Barwniaid, Marchogion, Bwrdeiswyr, a holl rydd-ddeiliaid eraill y Deyrnas." Yn y trefn- iant yna ceir datganiad diamwys o un o eg- wyddorion mwyaf pwysig y cyfansoddiad Prydeinig. Oddiar y syliaen hon y codwyd yr hawl sydd gan ein Senedd i ofalu am 44 bwrs y wlad hyd heddyw. Yma y gwelir Urddasolion yr Eglwys, ynghyd ag eraill, yn rhoi atalfa ar rwysg unbenaethol y llywodraethwr gwladol, ac yn dwyn ei weithrediadau o fewn terfyngylch hawliau Brenhiniaeth Gyfansoddiadol. Gwslwn, ynts, gan bwy ac ymha fodd y sefydlwyd y Llywodraeth, ac y gwnaed hi yr hyn ydyw. Sefydlwyd y pryd yna, nid yn unig reolaeth y Senedd ar y trethi, ond hefyd ryddid y deiliaid, canys dywedir, fod i bob lien a lleyg fwynhau pob cyfraith, rliyddid, ac arfer mor ehelaeth a cliyflawn a'r amser y cawsant bwy oreu erioed." Nid wyf yn bwriadu ymhelaethu ar y breintiau a ganiateir trwy'r ddeddf. Fy unig amcan yma yw, tynu sylw at y dull a fabwysiadwyd er mwyn gwneycl y darpariadau yn hysbys i'r werin. Yr oeddynt i gael eu eyhoeddi ymliob Eglwys blwyfol trwy y deyrnas ? Cyn bod argraffu, a chyn bod newyddiaduron, yr Eg- lwys oedd yn gwneyd yn hysbys i'r werin yr hawliau a'r iawnderau a berthynent iddynt. Yr Eglwys oedd yn eu dysgu pa hawliau dinesig neu wladol a feddent. Y cyhoeddusrwydd trwy yr Eglwys oedd yn diogelu iddynt eu hiawn derau. Eithr yr Eglwys, yr hon a wnaeth hyn oil, a geblir ac a gamddarlunir gan ymlionwyr linnanol y dyddiau presenol! Ymhellach, dywedir i ni ddariod i'r Esgobion y tro hwn wneyd llw yn wirfoddol yr edrych- ent ar fod yr lioll cJrofniaclau hyn yn cael eu parchu. Pwy na ehydnebydd nad oedd trefn- iu,clau'r Eglwys yn adgyfnerthiad mawr i ddar- parif"dau'r Senedd ? Awdurdodau yr Eglwys oeddynt i weled na byddai neb yn troseddu'r cyfreitliiau. Waeth heb gyfraith os na chedwir hi. Ae waeth heb son am hawliau ac iawnder- au'r bobl os na fydd i'r bobl gael gwybod am danynt; ac fel y gwyr pawb, yr oedd cyfryngau gwybodaeth yn brin iawn yn yr hen amserau. I Ond yr oedd yr Eglwys, i raddau pell iawn, yn gwneyd i fyny am y diffyg yna. Yr oedd hi yn gwneyd y oyfreithiau yn hysbys i'r bobl, yn enwedig y cyfreithiau hyny a ddiogelent iddynt eu rliyddid a'u hiawnderau. Ni fuasai llawer deddf werthfawr a buddiol ond llythyren farw, oni b"ai fod yr Eglwys yn eu dwyn ar g'oedd I gwlad. Trwy weitlirediadau'r Eglwys yr oedd y deddfau yn dod i'w llawn rym ymysg y trig- olion ymhob cwr o'r wlad. Wedi diogelu hawliau ac iawnderau trwy ddeddf yn y Senedd, yr Eglwys oedd yn dangos ac yn egluro i'r werin yr hyn a ddiogelasid; hi lielycl Oeclcl Y" cyhoeddi'r ddedfryd o gosb ysbrydol ar y sawl a'u liamddifadent o honynt. Oddiwrth hyn oil amlwg yw mai'r Eglwys oedd yn cymeryd y rhan bwysicaf yn ffurfiac1 y deddfau, yn y cy- lioeddiad o honynt, aeyii y garcliwyl o edrych ar iddynt gael eu cadw a'u parchu. Felly gwelir ein bod ni heddyw yn ddyledus am ein breintiau a'n rliyddid i'r cysylltiad a fodolai rhwng yr Eglwys a'r Wladwriaeth ganoedd o flynyddoedd cyn geni Harri'r Wytlifed. Mae r hen ddeddf au hyn yn dangos fod yr Eglwys, fel mam dyner, yn gofalu am hawliau ei phlant ar hyd yr oesau. 0 dan ei gofal a'u hymgeledd hi y tyfodd y Cyfansoddiad Prydeinig i'r hyn ydyw heddyw. Hwyrach y dywed rhywun fod y cysylltiad yna yn peri dwyn gormod o bethau bydol i'r addoldai cysegredig. Y cwbl a atebaf yma yw, fod yr hen arferiad yn llawer mwy di- niwed na'r hyn a geir yr oes hon yn nghapeli Ymneillduol ein gwlad o'r araith boliticaidd, a'r L cwrdd tê, hyd at y gan ysmala a'r dynwarediad gyda'r orwth o gwn, mocli, ieir, a gwyddau o'r pwlpud Ac yn ngwyneb hyn oil sonir am yr lien oesoedd tywyll, a'r oes oleu hon (l'w barliau.)
[No title]
Pan y byddo dyn yn ieuanc, meddylia ddi- wygio y byd, ond pan a n hynacli, y mae yn eithaf boddlon ei fod yn abl i ddiwygio ei hunan. Ar y diwrnod olaf o fis Cliwofror diweddaf, yr oedd yna 78 o strikes yn myned ymlaen mewn gwahanol adeilranau o lafur yn Mhrydain Fawr. Cyrhaedda cyfalaf cwmnïon nwyol Llundain y swm enfatvr o 14,250,000 o bunan, gyda'r gallu i godi oddeutu tair miliwn o bunau yn rhagor. Byddwch f icli hunan. Peidwch a dynwared mawredd. Byddwch foddlon pasio am yrliyn ydycli y mae ffyrling dda yn well na sofren ddrwg. Yehydig o bobl, efallai, sydd ynwybyddus o'r ffa:th fod William Penn wedi ei gladdu yn Lloegr, Gorwedda yr hyn sydd farwol o hono mewn pentref bychan o'r enw Jurdans, o fewn yehydig filldiroedd i Lundain. Rhai blynyddau yn ol, gwariodd Americanwr cyfoethog dri chant o bunau mewn sicrhau a gosod i fyny byst ar- weiniol yu pwyntio y ffordd i'r ysmotyn lie y gorwedda llwch yr lien Grynwr ardderchog.
Advertising
FRANK SMITH & CO., CLERICAL OUTFITTERS AND CHURCH FURNISHERS In all Branches to H.R.H. THE PRINCE OF WALES. Patterns, Designs, Estimates, and Illustrated Catalogues, Free. 13, Southampton-street, Strand, LONDON, W.C. NOW READY, 420 PAGES, CROWN 8vo. BOARDS. PUBLISHED UNDER THE AUTHORITY OF THE LORD BISHOP OF THE DIOCESE. THE BANGOR DIOCESAN CLERICAL DIRECTORY AND CHURCH CALENDAR FOR 1890, With a History of the SEE OF BANGOR, THE CATHEDRAL CHURCH, &c., REPORT OF THE DIOCESAN CONFER- ENCE FOR 1889, &c. REPORTS OF THE ANNUAL MEETINGS OF THE DIOCESAN SOCIETIES. EDITED BY THE REV. W. MORGAN JONES, B.A., Curate of Penmaenmawr, Member of the Cambridge Antiquarian Society Price Is. 6d., post free from the PUBLISHERS JARVIS AND FOSTER, LORNE HOUSE, BANGOR. HANESYDDIAETH BOBLOGAIDD o EGLWYS LOEGR. Yn dangos ei Tharddiad-Ei Chynydd-A"i Gwaith dros y Bobl. BRASDDARLUN MEWN TAIR PENOD. I.-Oddiar y dyddiau boreuaf hyd amseroedd t, y Diwygiad. II.—Hanes y Diwygiad. III.-Oddiar y Diwygiad hyd ein dyddiau ni. Gan G. H. T. NYE, Ysgrifenydd Trysorfa Sefydliad Amddifynol yr Eglwys (Financial Secretary to the Church Defence Institution). The Palace, Llandaff, March 13tli, 1890. My DEAR SIR,-I am much obliged to you for a copy of your" Popular Story of the Church in Wales." I have just read it, and think it a valuable and very seasonable addi- tion to Church Defence Literature, and that it would help to strengthen our hands very much if the clergy (especially in Wales) would make an effort to get it widely circulated in their parishes.—Believe me, very faithfully yours, R LLANDAFF. G. H. F. Nye. Esq., Palace Chambers, Westminster. ■A FORTUNE In the event of a stroke The winnings of good fortune you can are guaranteed by I win soo, ooo marks. Government. You are invited to participate in the CI-IANCIS Or WIIVIVIIVGr In the Grand Drawings of Prizes guaranteed by the State of Hamburg, in which 9 Millions 553,005 Marks Surely have to be won. In the course of these advantageous drawings, which con- tain according to the prospectus only 100,000 tickets, the following- prizes will be forthcoming, viz. The Highest l'rjze will be ev. 500,000 Marks. I 1 Premium of 300,000 Marks I 1 Prize of 200,000 Marks 1 1 Prize of 100,000 Marks 1 1 Prize of 75,000 Marks I 1 Prize of 70,000 Marks 1 1 Prize of 65,000 Marks I 2 Prizes of 60,000 Marks § 1 Prize of 55,000 Marks I 1 Prize of 50,000 Marks I 1 Prize of 40,000 Marks | 1 Prize of 30,000 Marks 8 8 Prizes of 15,000 Marks I 26 Prizes of 10,000 Marks | 56 Prizes of 5,000 Marks | 106 Prizes of 3,000 Marks j 203 Prizes of 2,000 Marks 9 6 Prizes of 1,500 Marks 1 606 Prizes of 1,000 Marks 1 1060 Prizes of 500 Marks | 29 Prizes of 300 Marks S 120 Prizes of 200, 150 Marks I 30930 Prizes of 148 Marks | 17039 Prizes of 127, 100, 94, I 67, 40, 20 Marks i In all 50,200 prizes which must be surely won in 7 drawings within the space of a few months. The highest prize of 1st Class amounts to M. 50,000, increase in 2nd Class to M. 55,000, in 3rd M. 60,000, in 4th Jf. 65,000, in 5th M. 70,000, in 6th M. 75,000, in 7th M. zoo, ooo, and together with the premium of M. 300 000 in the most fortunate case to M. 500,000. For the First Prize-Drawing, which is officially fixed, the price is for £ Original Ticket only 6 sh — d. or 6 Marks, !A fraif Original Ticket only 3 sh — d. or 3 Marks, A Quarter Original Ticket only 1 sh 6d. or i,V Marks. And I will forward these original tickets guaranteed by the fetate (not prohibited promissory notes) with prospectus provided with_ the Arms of the State even to the most distant countries, in return for the amount forwarded prepaid. Every ticket holder will receive from me immediately after the drawing the official winning list without any charge. I shall send also also in advance and gratis the prospectu8 provided with the Arms of the State, containing the stakes arid division of prizes in the 7 classes. The payment and forwarding of the sums won to those concerned will have my special and prompt attention and with the most absolute secrecy. KW All orders can be sent by the medium cf a Post And I will forward these original tickets guaranteed by the State (not prohibited promissory notes) with prospectus provided with the Arms of the State even to the most distant countries, in return for the amount forwarded prepaid. Every ticket holder will receive from me immediately after the drawing the official winning list without any charge. I shall send also also in advance and gratis the prospectu8 provided with the Arms of the State, containing the stakes and division of prizes in the 7 classes. The payment and forwarding of the sums won to those concerned will have my special and prompt attention and with the most absolute secrecy. KW All orders can be sent by the medium cf a Post Office Order, or per cheque, or in English Postage Stamps, or by Postal Orders. ° It"i], Please address all the orders immediately, however, before the lst, or MAY on account of the approaching drawing of the prizes in all confidence directly to ° Samuel Heckscher, Senr., L Banker at HAMBURG, GERMANY.