Y Llan

LLASERFYL. Talodd y Parch. E. Owens, arholwr ysgolion Esgobaeth Llanelwy, ei ymweliad blynyddol a'r ysgol yma ddydd Iau diweddaf, ac y mae yn hyfryclwch genyf allu dweyd fod yr ysgol wedi pasio yn llwyddianus iawn.-Erfyl.

GORSEINON. Y GVYIHI'ODDOLWYR.—Foreu dydd Sul, yr 20fed cynfisol. talodd gwirfoddolwyr y lie yma ymweliad a'n heglwys. Yr oedd golwg hardd z7, z, iawn arnynt tra yn myned i'r eglwys, yn caei eu blaenori gan y seindorf pres, yr hwn a chwareu- odd Onward Christian soldiers." Canwyd yr un. emyn i ddechreu y gwasanaeth. AetTh y 4- Parch. W. Headlsy, M.A., drwy y gwasanaeth a'r llithiau, a phregethodd oddiar yr adnod gan- lynol, A'r milwyr hefyd a ofynasant iddo, gan ddywedyd, A pha beth a wnawn ninau ? Ac efe a ddywedodd wrthynt, Na fyddwch draws wrth neb. ac na cham-achwynwch ar neb a byddwch foddlon i'cll cyflogau." Luc iii. 14. Yr Yr oedd yr adeilad yn orlawn, a'r cwbl yn fywiog. Wedi d'od allan, chwareuwyd yr un orvmdaith-don drachefn, ac wedi myned trwy y lie, ymwahanwyd. Cyfeiliwyd ar yr organ gan Mr. G. D-.tvies.-ill.G.

GLYNDYFRDWY. Y GKXHADAETH BLWYFOL.—Gwasanaethwyd ar ran y genhadaeth gan y Parch. W. Hughes, rheithor Llanuwchllyn. Hir gofir ei gynghorion gan lawer o'i wrandawyr ar y pryd. SUL Y PASG.—Gweinyddwyd y Cymun Ben- digaid y boreu a'r hwyr. Da oedd genym weled cynifer a 55 yn cadw un o orchymynion mwyaf pendant Crist. Gwnewch hyn er cof am danaf." Pregethodd y Ficer yn rymus ac eifeithiol yn y boreu a'r hwyr, ar Adgyfodiad Crist." Cor- fhrmiwyd 24 yr Hydraf diweddaf. Nifer y cymunwyr yn bresenol yw 60. Er ein bod wedi colli 17 o gymunwyr trwy symudiad i leoedd eraill, a rhai wedi myned oddiwrth eu gwaith at eu gwobr, eto yr ydym yn cael fod cynydd o 29 er pan y mae y Ficer presenol yn ein plith. Cyfanswm y rhoddion a'r casgliadau am y flwyddyn yn terfynu y Pasg, 1890, ydoedd 9138 10s. 9c. Mae yn dda genym wrth adolygu y gwaith yn ei ystyr arianol am y flwyddyn, fod yma 61 gwaith diflino. Llwyddiant ddilyno yr ymdrechion yw dymuniad-E.

HIRWAUN. YR EGLWYS.-Dydd Sul diweddaf, cefais y fraint o fod yn bresenol yn Hirwaun, a da oedd genyf gael y cyfleustra i fod yn bresenol yn ngwasanaethau yr Eglwys, y rhai oeddynt yn ardderchog. Mae y Parch. W. Rhydclerch, B.A., ficer llafurus y plwyf, wedi cyflawni gorchestwaith er's pan ddaeth yma fel curad wyth mlynedd yn ol. Y pryd hwnw, nid oedd nifer y cymunwyr ond yc-hydig rhifant yn awr 300. ac yr oedd oddeutu 200 yn cyfranogi o'r Cymun Bendigaid ddydd Sul y Pag. Oddiar yr ade _r pan benodwyd Mr. Hhydderch yn ficer. pedair blynedd yn ol, mae tua 1,300 wedi eu treulio ynglyn ag adeiladiad yr eglwys a'r ystafell genhadol eang sydd gerllaw, yn yr hon y cynhelir y gwasanaethau Cyniraeg ar y Sul. Heblaw hyn, cynhelir gwasanaethau yn gyson bob Sul ac yn ystod yr wythnos yn Penywain, y rhai sydd yn hynod Iwyddianus. Mae pob arwvdd y dilynir ymdrechion Mr. Rhydderch a'i gynortlrwywyr a mwy o lwyddiant eto yn y dyiodol, gan fod ychwanegiadau beunyddiol yn cymeryd lie yn nifer y cymunwyr, gwranda- wyr, ac aelodau yr Ysgol Sul. Llongyfarchwn Mr. Rhydderch yn fawr ar ei lwyddiant, ac y mae yr hyn a gyflawnwyd ganddo mewn ysbaid mor fyr yn glod mawr iddo, ac yn esiampl deilwng o efelychiad. Yr oedd y canu yn ar- dderchog drwy y dydd, ac y mae clod yn ddyledus i Mr. W. Edmunds, yr arweinydd.— Ymwelydcl.

DOWLAIS. CYKARKO!) CHWARTKR<*L ATHRAWON.—Nos Lun. Ebrill 17eg, cynhaliwyd cyfarfod chwarter- ol yr athrawon, &c., Eglwysig, yn y Coffee Tavern, Union-street, am 8 o'r gloch. Llywydd- wyd gan y Parch. Daniel Evans. Darllenwyd I yd papyr galluog gan Mr. William Howolls, Peny- garnddu, ar Ail cnedigaeth yn y Bedydd." Yr oedd niter dda o'r athrawon a'r athrawesau yn bresenol: Penderfynwyd fod yr Ysgolion Sul i ethol dirprwywyr i bwyllgorau, y rhai sydd i ystyried a dwyn allan gynllun gwyl ganu flyn- yddol i'r plant Cymreig, ynghyd a chyfres o worsi i'r Ysgolion Sul. Bydd hyn yn sicr o wneyd lies mawr yn y dref a'r ardal. Gwelir wrth hyn, hefycl, fod yna dueddiad yn ein mysg i fyned ymlaen gyda'r oes, a gallwn d :ii,sgwyi fedi ffrVyth toreithiog yn y man. Dar- llenir y papyr nesaf gan y Parch. 1). Evans, ar Y bertbynas rhwng yr Eglwys a'r Beibl fel safon y Gwirionedd." Y Pwxc.—-Prydnawn ddydd Sul, Ebrill yr 20fe:i, daeth Ysgolion Sul Cymreig Dowlais ynghyd i'r eglwys Gymraeg, er mwyn myned trwy y pwnc cliwarterol. Yr oedd pob ysgol bron yn gryno yn bresenol. Holwyd y plant gan y Parch. W. L. Hughes, yn y 5ed benod o'r Ail Gatecism a'r bobl mewn oed gan y r Parch. Ll. M. Williams, yn y 12fed benod o'r Holiadur Eglwysig. Cafwyd gwas- anaeth cynesJ, a, dangoswyd yn eglur fod y gwa- hanol ysgolion wedi llafurio yn galed yn ystod y chwarter. Maes llafur y tri mis nesaf ydyw i Tim. ui.—Ajj. I. P.

GLYNTAF. Nos Wener, y IBfecl cynfisol, bu Arglwydd Ksgob JJandaf yn yr eglwys uchod yn cynal gwasanaeth y Couffirmasiwn. Nifer ypersonaa a ddorbyniasant yr hen ddefod apostolaidd o avdiodiad dwyiaw oedd 67, tri o ba rai a berth- V;18nt i blwyf St. Mair, Caerdydd, a'r gweddill i'r phvyf hwn. Yr oedd yr henaf o'r ymgeiswyr yn 72 mlwydd oed, a dau neu dri eraill wedi gweled dros driugain o flynyddau. Boreu y clyd f Sul canlynol gweinyddwyd y Cymun Bendigaid am wyth o'r gloch, pryd y daeth yr yrngi iswyr ynghyd oddigerth dau neu dri. Rhif y cymunwyr oedd H4. G-olygfa brydferth iawn oedd gweled rhieni a phlant yn cyd-ddyfod i fyny at Fwrdd yr Arglwydd i gyfranogi o'i Fendigedig Goi-ff a'i Waed, mewn ufudd-dod i'w orchymvn. Prawf ifeithiau fel hyn fod yr lIen Fam yn parhau yn dirf ac iraidd yn ei henaini. Dywed y gelyn ei bod wedi methu yn ei ha mean, ac y dylid ei dinystrio, ond tfeithiau n atebant yn ddigon r-uai enill nerth ac essyn cor ynau ei phrjswylfeydd y mae y nai.'l fhvyddyu ar ol y Hall, tra y nodweddir y cyrph crefyddol eraill yn y Dvwysogaeth nid gan. gynydd, ond gan leihad, a diau mai ymwybcdol- rwydd o'u gwendid eu liunain, ac o gryfder yr Hen Eglwys, sydd yn eu cynhyrfu i'r fath eithafion o elyniaeth a drwg-deimlad yn ei herbyn. Y GWAITH ALCAX.—Hyd yn hyn, nid oes fawr o arwyddion gwir fywyd yn y gwaith hwn. Y mae bellach er's amryw wythnosau yn parhau yn farwaidd iawn, ac, mor bell ag y deallaf, nid yw y rhagolygon yn bresenol ond tra thywyll. Y mae amryw deuluocdd wedi blino disgwyl wrtho, ac wedi ymadael o'r ardal. Gobeithio y daw gwawr yn fuan, ac y gwelir y gwaith yn myned ymlaen yn hwylus a didor. Ac eithrio y gwaith hwn, y mae masnach yn parhau yn fywiog a llewyrchua yn yr arclal a'r cymydogaethau.-Goh,ebydd.

RHYL. CYNGRAIR Y FKIALLEN.—Dathlwyd gwy] goffadwriaethol Arglwydd Beaconsfield ddydd Mercher diweddaf, yn hytrach na dydd Sadwrn, am fod y diwrnod hwnw yn dra anfanteis-ol i fusnachwyr y dref ymgasglu ynghyd. Yn y prydnawn, mwynhaodd nifer eu hunain yn y wledd o dè, &c., a barotowyd ar eu cyfer. Yn yr hwyr, cafwyd cyfarfod adloniadol o dan lyw- yddiaeth y Cynghorwr Llywodraethol, sef y Dr. Girdlestone, Y.H. Cymerwyd rhan yn y gweithrediadau gan amryw foneddigesau a bon- eddigion. Ond prif arwr y cyfarfod ydoedd Mr. St. Clair, Liverpool, Professor of Illusory Ex- periments." Cafwyd anerch;ad agoriadol campus gan y cadeirydd, a gobeithio y bydd i'r hyn a ddywedwyd ganddo gael ei gofio. Eiddunwn bob llwyddiant i'r cyngrair uchod. LLYS YR YADO"X, ,Dydd Sadwi-n. -Barn odd Mr. Perks a Mr. Wynne fod gwaith un o'r enw Job Harrison yn cymeryd overcovt perthynol i Mr. Bevan, Mill Bevan. Mill Bauk, yn galw arnynt i'w orfodi i dalu dirwy o ddeg swllt, ynghyd a deunaw swllt u gostau. Dydd Llun, yn yr un llys, gerbron Dr. Girdlestone a Mr. Wynne, cyhuddwyd James Freeman a John Reighley o gardota. Cyfaddefasant eu heuo; rwydd, ac anfonwyd hwy i garcbar am saith ni- wrnod. Hefyd, cafodd James Jones, o'r dref hon; y fraint o dalu dirwy o bum' swllt, a chwe' swllt a deg ceiniog o gostau, am ei feddwdod a'i afreoleidd-dra. Peter Edwards, Bedford street, a anfonwyd i garchar am un diwrnod ar hugain oherwydd ymsod o hono ar yr heddgeidwad Jones. Dydd Mawrth, gerbron Mr. LI. Lloyd a Mr. Wynne, rhoddwyd y cyfleustra i James Barker, commercial traveller, Salisbury, i dalu dwy bunt a'r costau, oblegid ymyraeth o hono yn ormodol gyda'r ddiod feddwol. Drwg genym na buasai Ffiintydd' wedi dyfod i Ysgol but Eglwys y Drindod pan ar ei ymwel- iad an tref, ond feallai y cawn y fraint o'i weled y tro nesaf y bydd yn ymweled k Rhyl. Mae yn dda genym ddweyd wrtho fod yr iaith Gym- raeg yn cael ei dysgu i'r plant. Credwn pan y bydd i'r brawd talentog, Mr. Lewis Jones, dalu ymweliad a gwahanol Ysgolion Sul y gymydog- aeth, y bydd i lwyddiant eto ddilyn ein bym- dreehion.-Ab Trebor.

LLANRHAIADR, D.C. Drwg genym ddeall fod ein Ficer newydd yn wael ei iechyd gan ei fod wcdi bod yn dioddef yn drwm oddiwrth yr anwydwst a ymwelodd a'n gwlad yn ddiweddar. Eiddunwn iddo adferiad buan, a llwyddiant a hir oes yn ein mysg. Yn y cyfamser, da genym ddweyd fod yr eglwys dan ofal bugail ffyddlawn, set y Parch. David Herbert, gweithiwr difefl, ac yn sicr un o'r pre- gethwyr goreu a fedd yr Eglwys Gymreig.;

MANCHESTER. Anfynych y ceir gair o'r ddinas fawr hon ar dudalenau Y LLAN A'R DYAVYSOGAHTII yn ddi- weddar. Yn sicr, nid oherwydd angen am new- yddion y mae hyn yn bod, ond yn hytrach o angen gohebydd ewyllysgar a medrus. Mewn din as fel Manchester, y mae Cymry o bob sir ac o liob treflan agos o'r hen wlad, a chan fod gen- ych ddosbarthwr mor egniol yn mherson Mr. 0. Ll. Foulkes,bydd ychydig o grybwyllion o Man- chester yn dderbyniol ymhob rhan o Gymru, Ddydd Sadwrn diweddaf, cynhaliwyd te parti blynyddol yr Eglwys Gymreig (St. David's) yn ysgoldy Tuer Street, ac yn sicr ni chafwyd y fath wledd erioed gan Gymry Manchester. Er y te parti diweddaf y mae son drwy y ddinas am de yr Eglwys." Iaith un chwaer glaf, pan yn gorfod myned i Gymru am ei hiechyd ddiwrnod neu ddau cyn y cyfarfod, ydoedd, Yr oeddwn wedi meddwl yn sicr cael cwpanaid o de da yr Eglwys." Mor boblogaidd y mae y cwrd,d hwn wedi myned, fel y bu raid cael dau eisteddiad, er fod yr ystafell yn un eang, Yr oedd y byrddau wedi eu llwytho gyda danteithion o'r fath oreu, ac eisteddodd dros ddau gant i gyf.- rano-i o'r te. Addurnwyd y byrddau a blodau a phlanhigion gan y boneddigesau, ac wrth yr olwg arnynt, diamheu i lawer o honynt ddyfod o'r hen wiad. Ar ol te, cafwyd cyngerdd ar- dderchog. Yr oedd yr ysgoldy yn orlawn, ac yr oedd y trefniadau, y gerddoriaeth, a'r ccrdd- orion yn adlewyrchu clod nicl byehanar chwaeth Mr. H. E. Thomas, arweinydd y c6r, yn nwylaw yr hwn yr oedd y trefniadau. Yr oedd yn bre senol y boneddigion parchedig a ganlyn :—■ Yr Archddiacon Williams, Bodelwyddan yr Archddiacon Thomas, Meifod y Parchn. L). Evans, Abergele T. Lloyd, Llanelwy J. F. Reece, Llanfwrog, Rhuthyn Tom Taylor- Evans, Miles Platting Edwin Jones, Newton Heath S, D. Rees, Pendleton J. Price, y caplan, ac eraill. Llywyddwyd gan Mr. Herbert Birley, yr hwn a wnaeth sylwadau pwrpasol ar ddechreu y cyfarfod. Y mae yr Eglwys Gym- reig yn dclyiedus i Mr. Birley am yr ystafell i addoli ynddi bob Sul yn ddiardreth. Feallai y dylem ddweyd gair bach yn y fan hon amy car- edigrwydd y mae yr Eglwys Gymreig yn dder- byn oddiar ddwylaw rhai sydd hub fod o dan unrhyw rwymedigaeth i ni fel cenedl; cyfeirio yr ydym at frodyr Seisnig y ddinas, y rhai sydd yn cymeryd dyddordeb anghyffredin yn ein gweithrediadau, ac yn cyfranu yn sylweddol mewn rhyw ffordd neu gilydd tuag at wneyd yr Eglwys Gymreig yn llwyddiant. Cafodd eich gohebydd ar ddeall gan y caplan ei fod wedi gwerthu tua chant a haner o docynau i ddieithr- iaid Seisnig gan mwyaf sydd yn cydymdeimlo A'r Eglwys Gymreig yn y ddinas hon, Gan un enwad yn Ng'hymru gwneir fawr drwst am yr hyn a wnant ar gyfer darparu moddion cref- yddol i ddieithriaid Seisnig; yr ydym ni yn Manchester yn ostyngedig ddiolch i'r brodyr Seisnig am ein cynorthwyo ni, a hyny yn wir- foddol. Yn ystod y cyngerdd, anrhegwyd Miss Fazackerley ag awrlais hardd, fel cydnabydd- iaeth am ei ffyddlondeb fel organist am y naw mis cyntaf o fodo'aeth yr Eglwys Gymreig. Gwnaed sylwadau ar yr achlysur gan y caplan a Mr. J. W. Jones, Chapel Walks. Terfynwyd drwy ganu yr Anthem Genedlaethol. Cafwyd gwasanaeth rhai o brif gantorion y ddinas-, ac yr oedd y gynnlleidfa wedi ei boddhanyn drwyadl. G oddef er i iii. wneyd un sylw bitcl-i yri, ,y fttn hon. Ymhob cyngerdd y mae eich gobioliydd wedi bod ag sydd iddo gymeriad Cymreig, ceir rhai meibion a merched nad oes ganddynt chwaeth at ddim ond chwerthin a siarad, hyd yn nod pan fyddo y darnau mwyaf clasurol yn cael eu chwaren, nes pori poen i rai sydd yn eu hymyl. Ni cheir hyn mewn cyngherddau Seis- nig, ac yr ydym yn synu at ymddygiad rhai dieithriaid Cymreig a ddaethant ynghyd na fuasent yn arfer ychydig c) f oesuarwcli cytTi-oCti,.l. Gobeithio y gwcl y cyfryw rai y sylwadau hyn, ac y ceir ymddygiad gwahanol rhagliaw, rhag i ddieithriaid fedclwl eu bod yn dwyn cysylltiad 11" a'r Eglwys Gymreig. Y Sul, pregethwyd ar ran yr Eglwys Gym- reig yn yr eglwysi canlynol: St. Mary's, Hulme (boreu), a'r Eglwys Gadeiriol (hwyr), pregethwr, Parch. J. F. Reece, Llanfwrog St. Chrysostom, Parch. D. Evans, Abergele St. Ambrose a Holy Innocents, Fallowfield, yr Archddiacon Thomas, Meifod St. John's, Long- sight, yr Archddiacon Williams. Dymunem dalu teyrnged o ddiolchgarwch i holl swyddog- ion yr eglwysi uchod am y cyfleusdra hwn i bloidio achos yr Eglwys Gymreig, ac am yr ym- ddygiad hunan-yinwadol, yr hwn syddyn cael ei wertlifawrogi yn fawr iawn gan aelodau Eglwys St. David. Pregethodd y Parch. T. Lloyd, Llanelwy, y boron n'r hwyr yn yr Eglwys Gymreig, Tuer- street, i gynulleidfaoedd mawrion, ac y mae dy- muniad ayifredjnol ar iddo dalu ymweliad a ni eto yn fuan. Ar ddiwedd gwasanaeth y nos, inrhegwyd pawbi'r adroddiad blynyddol cyntaf, yr hwn sydd yn ddau ar bymtheg o dudalenau, ac yn cynwys hanes cychwyniad, cyfrifon, a swyddogion yr Eglwys am y flwyddyn ddi- weddaf.—Fs.

Cyfarfod Dadgysylltiol yn Aberhonddu. GORCHFYGU Y PARCH. J. MATTHEWS. NosvWener diweddaf, cynhaliwyd cyf- arfod yn Neuadd y Dref, o dan nawdd Cymdeithas Rliydclfrydol Aberhonddu, ac yr oedd yn bresenol apostol mawr y Gymdeithas Rhyddhad Crefydd, sef y Parch. J. Matthews, Abertawe, i roi i an- wybodusion (?) tref henafol Aberhonddu ychydig oleuni ar amcan a diben y gym- deithas chwyldroadol hon. Ei destyn oedd, "Yr Eglwys yn Nghymru," ie, dyna oedd y testyn, ond beth am y bregeth ? Ychydig, yn wir, a gawsom o hanes yr Hen Eglwys Brydeinig, yr hon sydd wedi ei sefydlu yn y wlad cyn i Barliament fod mewn bodolaeth, Ym- drechwn, yn fyr, roddi hanes y cyfarfod uchod. Yr oedd y cyfarfod i ddechreu am wyth o'r gloch, ac erbyn hyn yr oedd yr ystafell eang yn dechreu llenwi yn gyflym gan Eglwyswyr ac Ymneilldu- wyr o bob dosbarth. Neillduwyd y gallery i'r boneddigesau, a llanwyd y lie. Ymhlitli y gwrandawyr gwelsom y clerigwyr canlynol :-Parelin. R.. Price, St. David's M. Price, W. Howell, J. Davies, St. Illtye D. Lewis Lloyd, Coleg Crist a'r Tad Higgins. Ychydig o funydau ar ol wyth, gwnaeth y personau canlynol eu hymddangosiad ar y llwyfan -Y Parchn. Dr. Morris, J. B. Jones, Cattwg Davies, yr Henadur Prothero, Mri. J. Morgan, H. Lloyd, ac un arall yn debyg iawn i bregethwr, ond ni chawsom ei enw. Ar gynygiad Dr. Morris, yn cael ei eilio gan y Parch. Cattwg Davies, etholwyd Mr. H. Lloyd i lenwi'r gadair, yr hwn a wnaeth araith addas i'r achlysur. Dy- wedodd nad oedd ef a'i gyfeillion am niweidio'r Eglwys, ond am ei rhyddhau oddiwrth y llyffetheiriau sydd yn ei chysylltu a'r Wladwriaeth, ac i roddi iddi gyfieusdra i wneyd mwy o Yldaioni nag y gall yn bresenol. Yr oedd ganddo barch mawr i'r Eglwys a'i gwasanaeth godidog, yn enwedig y Litani ardderchog. (Uchel gymeradwyaeth.) Byddai dadgysylltiad a dadwaddoliad yn dwyn yr un bendithion i'r Eglwys yn Nghymru ag y mae wedi wneuthur yn yr Iwerddon, ac yr oedd pob arwydd y byddai hyny yn cymeryd lie yn fuan. Crewyd llawer o fwBtwr y pryd hwn gan ddyn meddw a ddaeth i mewn. (Nid Eglwyswr oedd efe.) Yua gahvyd ar Mr. Matthews i anerch y cyfarfod. I roddi ei araith yn llawn, ni fyddai ond. gwastraff ar eich gofod. Dechreiiodd, gab ddweyd fod ganddo hawl i ymyraeth mewn pethau Eglwysig, oherwydd yr oedd y gyfraith yn ystyried pawb yn gyffredinol yn aelodau o'r Eg- lwj's, ac felly yr oedd ganddo ef, fel aelod o'r Eglwys hono, hawl i siarad am darii, a chymeryd rhan yn y materion, can belled ag oedd- yn gysvlltiedig a'r WIadwriaeth. "Cofhvn," meddai," mai Eglwys y lleiafrif oedd, hi, ie, ac Eglwys estronol hefyd. (Nage, nage.) 1(4, meddaf, Eglwys estronol ydyw." (Trwst a bloeddiadau ofnadwY:) Gorfu iddo dewi am ysbaid o arnser bherwj^ld y niwstwr a grewyd gan ei eiriau olaf. Yna daeth y Parch. R. Price ymlaen, a gofynodd iddynt roddi chwareu teg i'r darlithydd fyned ymlaen, a digon tebyg y byddai cyfleusdra yn cael ei roddi ar ddiwedd yr araith i ofyn cwestiynau. Cafwyd gosteg am ychydig amser, ac aeth ymlaen i fwrw ei lysnafedd budr ar yr Eglwys a'i hoffeiriaid. Dywedodd pe b'ai yr Eglwys yn cael ei dadgysylltu a'i dadwacldoli yfory, fod ganddynt hwy yn Abertawe bed war capel digon eang i dderbyn yr holl Eglwyswyr i mewn. (Trwst enbyd.) Ar ol cael distawrwvdd dywedodd fod y degwm yn eiddo'r Wladwriaeth (National property), ac yn yr amser gynt, rhoddwyd un rhan i'r offeiriaid am bregethu yr Efengyl—rhan arall i gynal yr adeilad mewn trefn, a'r drydedd ran i'r tlodion. Ond yn raddol, llyncodd yr offeiriad yr ail ran, gan esgeuluso yr adeilad, ac wedi hyny fe gymerodd y drydedd ran hefyd, gan daflu y tlodion ar y trethi. (Bloeddiadau— profweh eich liaeriad.) Dywedodd gy- maint oedd yr Ymneillduwyr wedi ei wneyd dros grefydd yn wirfoddol, ond am yr offeiriad yr oedd yn rhaid iddo ef gael ei dalu am bob gwasanaeth, hyd yn nod claddu y marw, &c. Dywedant," meddai, iiiai Eglwys y tlodion yw Eg- hVys Loegr pa fodd hyny, pan y mae y tiawd yn gorfod cymeryd ei sedd yn rhyw gongl, neu ar y gallery, a'r seddau blaenaf yn cael eu cadw i'r cyfoethog ? Mae yn hen bryd gwastadhau y fath beth a hyn. Yr oedd Cymru wedi anfon 27 o aelodau i'r Senedd wedi ymrwymo y bvddent yn gwneyd eu goreu i gael trefn ar bethau. (Teilwriaid Tooley-street.) Erbyn hyn, yr oedd y gwrandawyr yn dechreu gwneyd yn eglur na allent ddi- oddef i'r darlithydd sarhau yr Eglwys a'r offeiriaid mwy, ac felly gorfil- iddo eistecld i lawr ynghanol bloeddiadau an- nisgrifladav, v. Dywedodd y cadeirydd os oedd un- rhyw offeiriad yn dymunogofyn cwestiwn i'r darlithydd, bod pob croesaw iddynt wneyd hyny. Yna daeth y Parch. R. Price ymlaen, a dywedodd, gan fod her (challenge) wedi cael ei roi i'r offeiriaid, ei fod yn dymuno rhoi cwestiwn i Mr. Matthews.. Dywed- odd y cadeirydd mai camgymeriad oedd iddo alw ar yr offeiriad, ei fod yn rhydd i undyn dd'od ymlaen i gwestiyno y dar- lithydd. Gymaint oedd y trwst am beth amser, fel na allai ofyn y cwestiwn, nes iddo erfyn arnynt ei wrando, yna caed distawrwydd. Gofynodd Mr Price, '-Enwch i mi yr Act o Barliament o dan ba un y sefydlwyd yr Eglwys yn y wlad hon ?" Ysgrifenodd y darlithydd y cwestiwn ar bapyr, a dywedodd, "Wel, pa'gwestiwn arall sydd genych ?" Atebodd Mr. Price, "Ar ol i chwi ateb yr un yna, cewch wybod." "0, na," meddai Mr. Matthews, 49rhaidimigaeleich gofyniadau chwi i gyd yn gyntaf." Ar hyn yr oedd ugein- iau yn galw arno i ateb Mr. Price fel dyn, na," meddai, rhaid i mi ei ateb fel yr wyf fi yn dewis." Pan welodd na fodd- lonai y gwrandawyr heb iddo ateb y cwestiwn a roddwyd iddo, dywedodd, Mae'n debyg eich bod yn meddwl nas gallaf ateb y cwestiwn." Yna aeth ymlaen i ddarllen rhywbeth a ysgrifenodd y Proffeswr Freeman, ac Esgob Peter- borough am yr Eglwys. Dywedodd Mr. Price, "Atebwch y gofyniad a roddais i chwi." Be quiet, boy," meddai Mr. Matthews, mewn dull diystyrllyd a gwawdlyd. Cofiwch, y mae Mr. Price yn offeiriad mawr ei obarch gan bawb, a digon hen i fod yn dad i Mr. Matthews. Yr oedd hyn yn ormod i'r gwrandawyr ddioddef, ac felly bu mwstwr enbyd am beth amser. Gofynodd un dyn ieuanc i'r darlithydd ateb y cwestiwn ar unwaith— Go home to shave, boy," oedd yr ateb a gafodd. O'r diwedd, dywedodd y dar- lithydd enwog, Ar ol i chwi gau eich cegau, mi a'i hatebaf." Iaith glasurol iawn, onide ? Ymddygiad boneddigaidd, onide ? Cododd bron pawb ar eu traed, ac yna aeth Llew Wysg ar y llwyfan i gynyg y revohition, canlynol, "Gan fod yr Eglwys wedi bod yn fendith i'r wlad, &c." Cyn iddo orphen, rhwystrwyd ef gan y pregethwyr fyned ymlaen. Ar hyn rhuthrodd rhai ugeiniau tua'r llwyfan, a ffodd y darlithydd, y cadeirydd, a'u cwmpeini drwy y drysau ac allan tu cefn i'r neuadd. Aeth y dorf ar ol y darlith- ydd, gan ei hwtio nes y cyrhaeddodd dy Mr. John Morgan, lie yr oedd am letya dros y nos. Dyna'r derbyniad a gafodd agent y Liberation Society yn Aberhonddu, ac yn ddiameu, fe gofia am y visit yma tra y bydd byw. Yr oedd yn ddrwg genym na chawsai Mr. Price gyfleustra i ofyn ychydig o gwestiynau i Mr. Matthews, oherwydd y mae Mr. Price wedi darllen y pwnc, ac yn ei ddeall yn drwyadl. Cynghorem bawb, os bydd Mr. Matthews yn ymweled a'u bardal, i'w adael yn llonydd, oherwydd yr ydym yn credu ei fod, yn y pen draw, yn sicr o wneyd mwy o les na drwg i'r Eglwys drwy ei ymddygiad anfoneddigaidd, a cham-ddarlunio Eglwys ein tadau.

Dinbych a'r Cylchoedd. HAELIONUSRWYDD. Drwy garedigrwydd y foneddiges deilwng, Mrs. Burton, Gwaenynog, cafodd y plant a fynychant y cyfarfodydd a gyn- helir yn y Church House ar nos Sul, eu gwahodd i'r Ysgoldy Cenedlaetliol, ddydd Llun cyn y diweddaf, i gyfranogi o wledd a barotowyd ar eu cyfer. Yr oedd nifer y plant a gyfranogasant o'r wledd hon yn agos i ddau gant. Ar ol cyfranogi o'r danteithion, rhoddwyd banllefau o ddiolchgarwch i'r foneddiges garedig. Am 7, ymgynullodd y plant a'u cyfeillion drachefn i'r un lie, pan y rhanwyd gwobrau i'r rhai hyny a fynychasant y cyfarfodydd oreu yn ystod y flwyddyn. Yr oeddynt wedi eu mynycliu yn gyson, heb golli yr un, gan wyth geneth a chwe' bachgen. Hhanwyd y gwobrau gan Miss Tumour. Yna aed trwy raglen o ddad- ganiadau cerddorol a difyrus. Cyn ter- fynu y cyfarfod, rhoddwyd diolchgarwcb i Miss Maggie Jones, Bodlonfa, amy rhan flaenllaw a'r dyddordeb a gymer yn nghyfarfodydd v plant, ac i Mrs. Morgan, y Rheithordy, am ei gwasanaeth gyda'r canu yn y gwasanaethau hyn, ac i'r Mri. Cottom, T. Ashford, ac R. J. Evans am eu llafur hwythau mewn cysylltiad a'r unrhyw. Dygwyd yr oil i derfyniad trwy ganu yr Antliem Genedlaethol. DAM WAIN. Y dydd o'r blaen, fel yr oedd amaeth- wr o'r enw Evans, o Lansannan, yn sefyll yn ei drol, yn oeisio rhoddi doclrefnyn ynddi, neidiodd y ceffyl, a chwymijodd Evans ar ei ben i'r heol. Rliedodd yr arolygwr Vaughan at y dyn, a gorchvm- ynodd ei ddwyn i faelfa eyfferiwr, lie y gwisgwyd yr archoll. CYNGERDD ELUSENOL. Nos Wener cyn y diweddaf, yn y Drill Hall, cafwyd cyngerdd er cynorthwyo Mr. T. Morris, cyn borter Ysgol Howell, yr hwn sydd wedi colli ei olwg. Da genyf ddeall fod elw da wedi ei gael. 0 ABERGELE. Nos Lun cyn y diweddaf, bu Afon- wyson yma yn traddodi ei ddarlith ar Yr Hen Eglwys Brydeinig." Yr oedd y ddarlith yn cael ei hegluro a darluniau Magic Lantern. Clywsom lawer o son am Afonwyson fel darlithydd, ond ni chawsom y fraint o'i giywed o'r blaen, a'n profiad ar ol ei glywed yw, "ni fyneg- wyd i ni yr haner." Cadeiriwyd gan y Parch, D. Evans, Ficer. RHUTHYN. Nos Fawrth, yr 8fed cyfisol, cynhal- iwyd cyfarfod adloniadol yn ysgoldy Brynhyfryd, yr elw i fyned i drysorfa Byddin yr Eglwys. Y prif ddarn yd- oedd, The River Singers." Cafwyd amrywiaeth mewn darlleniadau ac ad- roddiadau. Cymerwyd llawer o lafur gan Miss Davies, a Mr. J. Edwards i addysgu y cor yn y dernyn ardderchog hwn. Yr oedd yr ystafell yn orlawn, a da genyf ddeall fod elw da wedi ei gael. —Nos Wener, cafwyd cyngerdd gwir Iwyddianus yn yr Assembly Rooms, tuag at drysorfa' cor Eglwys St. Pedr. Llyw- yddwyd gan y Parch. Warden. LLANFWROG, Da oedd genyf weled y fath gynull- eidfa ardderchog yn yr eglwys brydferth hon. Mae y Parch, J. F. Reece, y rheithor, yn hregethwr coeth a hyawdl, yn un o oreuon y pwlpud yn y cylch- oedd hyn- Nis gwyddom ddim am dano fel gweithiwr y tu allan 1 w bwlpud, ac felly ni ddywedwn ddim ond hyn, sef, y gwyddom eifodwedi eifendithioâgwraig wir weithgar yn Ngwinllan yr Arglwydd, oblegid gwyddom trwy brofiad am ei mawr zel a'i llafurus gariad yn y gwaith lawer o flynyddau cyn ei dyfodiad i Lan- fwrog. AMRYWIAETH. Dydd Mawrth, yn mynwent Trefnant, cladd wyd yr hyn oedd farwol o Mr. Robert Edwards, gwas Miss Griffiths, Plas Pigot, Dinbych. Ni chafodd ond byr gystudd. Ymddygid tuag ato gan Miss Griffiths gyda'r caredigrwydd mwyaf. Yr oedd yr ymadawedig yn 82 mlwydd oed, ac wedi bod yn ngwasan- aeth Miss Griffiths, ei thad a'i deulu am 60 mlynedd.

Cafodd y berdoneg gyntaf ei gwneuthur gan 11 Father Wood, mynach Seisnig, oddentu y flwyddyn 1711, i Mr. Crisp, awdwr Virginia.' Gwr Ieuanc Yr ydych chwi yn edrych yn fyfyrgar, fy anwylyd. A ydyw y testyn yn un dwfn ?" 0, nac ydyw, yn wir, nid oeddwn ond yn meddwl am danoch chwi." DIOD GYMREIG.-Mewu colofc arall o'r LLAN gwelir hysbysiad am The Fine Old Welsh Drink," diod iachnR ac anfeddwol a wertllir gan Mr. Morgan W. James, Chemist, Llanelli.

AT EIN GOHEBWYR GELWIR sylw Darllenwyr, Gohebwyr, a Dos- bartliwyr caredig Y LLAN A'R DYWYSOGAETH at y cyfnewidiadau. canlynol mewn cysylltiad & dygiad allan ein newyddiadnr. 0 hyn allan, cyfeirier Newyddion Lleol, Cyfansoddiadau, Ysgrifau, Gohebiaethau, a Liyfrau i'w hadolygu fel.y canlyn:— Rev. LL. M. WILLIAMS, The Rectory, Dowlais. Er mwyn sicrhau tegwch ac osgoi siomedig- aeth, erfynir ar ein Gohebwyr lliosog dalu sylw arbenig i'r rheolau canlynol:— 1. Ysgrifener ar un tu i'r ddalen, yn fyr ac i'r pwrpas. 2. Cofier nas gall y Golygydd sicrhau ym- ddangosiad unrhyw Ysgrif, Gohebiaeth, &c., os na dderbynir hwynt cyn, neu ar foreu DDYDD MAWRTH ymhob wythnos. 8. Nis gellir dychwelyd Ysgrifa.u na wneir defnydd o honynt. 4. Rhaid i enw priodol pob Gohebydd gael ei ymddiried i'r Golygydd, nid er mwyn ei gy- hoeddi, ond fel sicrwydd o gywirdeb a gonest- rwydd yr awdwr. 5. Ni wneir sylw o gyfansoddiadau dienw. Y GOLOFN FARDDQL. Cyfeirier cyfansoddiadau Barddonol fel y ca.olyn Rev. N. THOMAS (Marlais), The Vicarage, Llanddarog, Carmarthen. Rhaid i ni erfyn ar ein cyfeillion barddonol fod mor garedig a thalu sylw i'r rheolau canlynol bob amser 1. Defnyddier 'note' paper,' ac ysgrifener ar un tu i'r ddalen. 2. Ymdreclier dewi-, testyiiau o ddyddordeb cyffredinol, ac astudier tlysni a byrdra yn hytrach na meithder gormodol. 3: Nis gallwn ddychwelyd cyfansoddiadau annerbynitd, na barnu teilyngdod cyfieithiadau heb weled y gwreiddiol. TELERAU AM Y LLAN A'R DYWYSOG. AETH." Anfonir un copi drwy y Post i unrhyw gyfeir- ia (I yn y Deyrnas Gyfnnol am y prisiau eanlyno 1 Chwarter blwyddyn, Is. 8c.; haner blwyddyn, 3s. 4c.; blwyddyn, 6s. 8c. Dau nen dri rhifyn yn ol yr un raddfa. Rhaid anfon blaendal snrda phob archeb. Y telorau i Ddosbartliwyr ac eraill a gymer- ant ddwsin ac uchod yn wythnosol ydynt 9c. y dwsin, 10c. gyda'r rlicilffordd. a Is. gyda'r post. Rliaid i bob Doshartliwr wastadha'u ei gyr- ritou yn cliwarterol, a dyinunir ar i bob un dalu sylw neilldtiol i hyn. Os digwydda unrhyw esgeulusdra ar ran swyddogion y Llythyrdy nen y Rheilffyrdd gyda chludiad unrhyw sypyn, dylid anfon hyfchysrwydd o hyny yu ddioed i'r Cyhoeddwyr. Rhaid i'r Dosbarthwyr a dder- byniant eu sypynau gyda'r rheilffordd ofalu eu hymofyn yn eu gwahanol orsafoedd bob wyth- nos. HYSBYSIADAU Y LLAN A'R DYWYS- OGAETH." Gan illi)i Y LLAN A'E DywvsoGAETH yw yr unig Newyddindur Eglwysig a evhoeddir yn Gymraeg a dderbynir ac a ddarllenir gan y mwyaf deallus o bob dosbarth yu y Dywysog- aeth, efe, gan hyny, ydyw y cyfrwng goreu i wneyd unrliyw both yn hysbys. Y Teleriu am Hysbyeiadau. 75 o eiriau (solid) neu un fodfedd;i lawr y golofn (displayed) Un wythnos (tal ymlaen Haw). 2s. 6c. Dwy wythnos 2s. 0c. Pedair wythnos Is. 80. Chwech wythnos Is. 6c. 18 wythnos is 26 wythnos Is. oc: Hysbysiadau Soneddol a Rhybuddion Cyfreitli- iol, 6c. y llinell. Arwertliiadau, 4c. y llinell. Hysbybiadau Blaendaliadol Rhad. Cylioeddir Hysbysiadau byrion, os TELIR YMLAEN LLAW, yn Y LLAN A'R DYWYSOGAETH, yn ol y raddfa ganlynol:— n 20 o eiriau, un waitli, Is.; tair gwaith, 2s ■ chwe gwaith, 8s. 80 o eiriau, un waitli, Is. 6c.; tair gwaith, 38.; chwe' gwaith, 4s. 6c. 40 o eiriau, un waitli, 2s. 3c.; tair gwaith, 4s. 6c.; chwe' gwaith, 6s. 9c. 0 Cyhoeddir Hysbysi-idau yn Gymraeg neu yn Sa,esueg. Ni ofynir tal am gyfieithu. C, SYLWER.—Rhaid i bob Gohebiaeth ynglyn a Hysbysiadau a Tlialiadau o hyn allan gael eu hanibu i'r Cyhoeddwyr, Messrs. FARRANT & FROST, Y LLAN A'R DYWYSOGAETH Office 135, High Street, Merthyr Tydfil.

ymdrechu rhanu dwsin o leiaf yn eu plwyfi. Yr oedd yn dda iawn genym glywed am lwyddiant Graban yn ystod y saith mlynedd diweddaf, a'i foJ yn debyg o fod yn Benedict' cyn bo 0 11 hir. Buom hefyd yn nghwmni Cefn am ryw ycliydig funydau yn yr orsaf. Dychwelasom gyda'r patriarch gwych o'r Lan hyd yn Hendy- gwyn. Ddydd Sadwrn. yn Eglwys Fair, Glan Taf, claddwyd gweddillion marwol yr hen frawd da, Jonah Howells, o'r Cafan, Llwynybrain. Yr oedd yn wr o rodiad dichlynaidd, ac yn barchus yn ei gymydogaeth. Diameu fod ei grefydd yn talu ei ffordd yn dda iddo beddyw. Gweinydd- wyd yn y ty gan y Parch. J. S. Jones,Llanddewi Felfre, a'r Parch. 0 J. Thomas, ficer y plwyf, ac yn yr eglwys gan y 'Parch. E. Rowland. Nodded y nefoedd fyddo ar ei weddw a'i am- ddifaid.