Y Tyst Cymreig

ft? WjjtlWSI, Ar bwy y bu y bai ? Gwnaetli rhywrai gam- syniad mawr. Prin y gallasem goelio y newydd, prin y gallasem gredu ein Uygaid ein hunain pan ddarllenasom hanes etholiad Bristol. Bristol, 191, mangre syniadau rhyddfrydig, Bristol, hen ddinas ymneillduol, yn gwrthod Mr Morley, y dyn sydd yn siampl i holl gyfoepgionein gwlad mewn pob peth sydd ddaionus a rhinweddol, ac yn dewis un Mr Miles, gwr na wyr y wlad ddim am dano, ond ei fod yn Dori. Petb digon gres- ynol fuasai i Bristol wneyd tro o'r fath yma ar unrhyw bryd, ac mewn unrbyw amgylchiadau, ond yr oedd gwneyd hyn ar wythnos y ddadi fawr, yn Nhy y Cyffredin, ar yr Eglwys Wyddelig, a cbydraddoldeb crefyddol, yn rhoddi achos gor- foledd i bleidwyr trais ac angbyfiawnder, yn gystal a goiid a thristwch i holl gyfeillion rhydd- id crefyddol. Yr oedd Mr Morley dros gau y tafarndai ar y Sabbathau, a Mr Miles dros eu cadw yn agored. Ar hyn meddir, oedd tynged yr etholiad yn troi. Hyn oedd yr unig acnos i Mr Morley gael ei wrthod. Yrydymniynmeddwi mai camsyniad mawr o du y Rhyddfrydwyr oedd mesur nerth a'u gwrthwynebwyr ar y pwnc hwn mewn lie o fath Bristol. Cymered lleoedd eraill rybudd rhag canlyniad cyffelyb yn yr etholiadau dyfodol. Gan nad oedd lliaws etholwyr Bristol yn barod eto, i gefnogi mesur Mr Abel Smith, dylasid cadw y cwestiwn mewn abeyance yn hytrach na throsglwyddo y sedd wag drosodd i'r Toriaid. Nid yw Mr Morley ei hun wedi cael un golled. Ni byddai sedd yn Nhy y Oyffredin yn ychwanegu dim at anrhydedd Mr Morley, ond byddai ei bresenoldeb yn y Ty yn ystod y dad- leuon ar grefydd sefydledig a chrefydd rydd, o werth annhraethol i'r Ty ac i'r wlad, canys nid oes dyn yn Mhrydain Fawr a all siarad ar yr egwyddor wirfoddol,' gyda mwy o weddusder ac awdurdod na Mr Morley. Gallem feddwl fod gorfod eistedd i wrandaw y ddadl hir ar benderfyniad cyntaf Mr Gladstone yn ddigon o gosp am drosedd mawr.—Yr un pethau yn cael eu hail adrodd, a'u hadrodd dros- odd drachefn, a thrachefn, yn annhrefnus a gwan a marwaidd, gan siaradwyr diddawn, a'r pethau hyny oil wedi eu dyweyd gan areithwyr hyawdl a doniol. Nid oes fflangellu i fod mwyach yn y fyddin a'r llynges, nid yn gymaint oherwydd fod ,ein milwyr wedi diwygio yn eu moesau, ond oherwydd fod flogio yn gosb rhy vulgar i ateb chwaeth yr oes. Dywedir fod capteniaid a chad- fridogion yr hen school mewn pryder annioddefol yn nghylch disgyblaeth y fyddin a'r llynges. Credent mewn flogio, a phan benderfynwyd nad oes flogio i fod mwyach, darfu eu gobaith am nfudd-dod a disgyblaeth. Na thralloder calon- au yr hen ddisgyblwyr hyn.—Y mae genym gosb newydd i'w chynyg yn lie yr hen—cosb mor boenus a flogio, cosb llawer mwy refined, ac nis gall fod yn llawer llai effeithiol-a dyma hi, pan fydd Jack neu Redcoat wedi troseddu trosedd go fawr, cymerer ef i Dy y Cyffredin, a gorfoder ef wrandaw dadl a barhao am bythefnos, heb un amcan iddi ond oedi yr amser. Ond, os oedd y ddadl yn ddiflas, yr oedd canlyniad y rhaniad yn un gogoneddus—TMUGAIN A PHUMP o FWYAFRIP DROS DDADGYSYLLTU YR EGLWYS WYDDELIG T Yr oedd araeth.Mr Gladstone bid siwr yn ddon- iol. Ond y peth a dynodd ein sylw fwyaf yn yr araeth ddoniol hono, oedd, y cyfeiriad nodedig at ddeiseb cynnulleidfa yn Nhrefdraeth sir Benfro, o blaid y dadgysylltiad. Dywedai yr areithiwr hyawdl, fod y ddeiseb fer hono yn cynwys swm a sylwedd yr holl resymau dros y dadgysylltiad. Byddai yn dda genym wybod pwy ydyw awdwr y ddeiseb hono. Pluen yn ei gap, pwy bynag ydyw.. Bu y newyddiaduron o foreu dydd Gwener hyd nos dydd Llun yn ceisio dyfalu pa beth a wnai Mr Disraeli. Nos dydd Llun a ddaeth, pan y bu Mr Disraeli yn ddigon digywilydd i hysbysu y Ty ei fod ef a'i frodyr yn penderfynu aros yn eu swyddau. Dyna i chwi y bobl sydd yn son cy- maint am anrhydedd, anrhydedd Lloegr, anrhyd- edd Ty y Cyffredin, anrhydedd eu henafiaid, a'u anrhydedd eu hunain! Dyma y bobl sydd yn honi mai hwy ydynt angelion gwarcheidwadol y British Constitution. Mae wedi bod yn dde- edig o genhedlaeth i genhedlaeth fod y weinydd- iaeth i feddu ymddiried Ty y Cyffredin, ac mai yn Nhy y Cyffredin y mae cuddiad cryfder y ( constitution. Ond y mae yr Iuddew hwn, a'i gyfeillion cenhedlig, yn ddigon digywilydd i aros ya eu swyddau, yn erbyn mwyafrif o driugain, a thriugain a phump, ar bwnc ag y mae heddwch ac anrhydedd yr Ymerodraeth Brydeinig yn ym- ddibynu ar y modd y penderfynir ef. Nid hyfryd iawn i deimlad dyn fel Disraeli ydyw cael ei holi mor dyn gan yr Wrthblaid. Gwasgwyd ef i'r wal yn deg nos Fawrth. Ed- rychai yn bryderus, rhagor y byddai yn ifroen- uchel a thrahausfalcb. Teimla rhai o'r Toriaid fod yn sarhad arnynt wasanaethu o dan y fath flaenor. Datganai Mr Liddell, fel Ceidwadwr, fod y Prifweinidog wedi gwneyd defnydd an- weddus o enw y Frenhines, a dywedai yn mhell- ach, ei fod ef yn barnu mai yr unig beth anrhyd- eddus a allai y Gweinidogion wneyd, oedd rhoddi eu swyddi i fyny. Ymddengys nad yw Ffeniaeth wedi hollol farw eto. Abth dau detective ar fwrdd yr agerdd- long oedd yn cyrhaedd o Liverpool i Dublin ddydd Mawrth, a daliasant ddyn o'r enw Gorman, a chawsant yn ei feddiant amryw papurau a ddanghosant mai cenad oddiwrth ganghenau tramor y frawdoliaeth Ffeniaidd ydoedd. Meth- wycl cael dim i euogi y ddau ddyn gymerwyd i fyny ar y dybiaeth o fod a bwriad i losgi palas Buckingham gyda than Groeg, ac felly gollyng- wyd hwynt yn rhydd ddydd Llun diweddaf. Dechreuodd Cynnadledd Tairblwyddol Cym- deithas Rhyddhad Crefydd ddydd Mawrth yn Canon Street Hoel, Llundain. Cafwyd cyfar- fod brwdfrydig. Yr oedd dros fil o gynrychiol- wyr o wahanol fanau y deyrnas yo bresenol, yn mhlith pa rai yr oedd Iluaws o gynrychiolwyr Cymreig. Ceir y gweithrediadau yn llawn mewn cwr arall o'r papur. Suddodd llong Brydeinig o'r enw 'The Queen of the South' ychydig ddyddiau yn ol, ar gyffin, iau Ffraino, a chollwyd y dwylaw oil. O'r rhai a gollwyd trwy y llongddrylliad, ni ddaethpwyd o hyd i un o'r cyrph ond eiddo y cook, yr hwn a gafwyd ar draethau Brittany. Gwnaeth yr aw- durdodau barotoadau er gwneyd cynhebrwng anrhydeddus iddo yn nghladdfa La Plaine, ond gwrthododd yr offeiriad ei gladdu yn ymyl cyrph y Pabyddion. Adgoffwyd iddo y gallasai y tranc- edig fod yn gystal Pabydd a'r rhai oedd yn gor- wedd yn y tir cyssegredig. Gall hyny fod,' at- tebai yntau, 'ond yr oedd yn ngwmpeini Pro- testaniaid pan bu farw, a chan fod anmheuaeth am ei gredo ar y pryd, nis gallaf adael iddo or- wedd yn nhir cyssegredig yr Eglwys Babaida., Ond darfu i lawer o'r trigolion gymeryd ochr y marw, a rhyngddynt, eladdwyd ef mewn tir an- nghysegredig. Gwrthododd yr offeiriaid pa fodd bynag, ymuno a hwynt. Darparodd un cristion arch, un arall fantell, a'r trydydd hearse, ar ba un y cludwyd ef i dy ei hir gartref.'

DYDDOROL IAWN! Cymmerwyd yr hanes dyddorol a ganlyn o erthygl arweiniol yn y Daily Telegrayh am ddydd Iau diweddaf. 'Nid oes ond ychydig o amddiffynfaoedd ar y ddaear na chymmerwyd erioed mo'nynt, y mae un i'w chael ar y cottiau Alpau, ar gyffiniau Piedmont. Rhwng mynydd Viso a myziydd Genevre, ar lech- wedd Italaidd y gadwen, y mae tri o ddyffrynoedd prydferth, Perosa, San Maetino, a Lucerne, yn ym- estyn i lawr hyd at wely yr afon Pe. Gwisgir rhanau isaf y dyffrynoedd isel hyn a blodau gwyllt- ion, a chnwd tew o wenith India, a Rhyg. Y mae y parthau uchaf yn ddiffaethwch creigiog, lie nad oes ond llwybrau geifr gwylltion, a lie na all byddin o lilwyr byth ddyfod. Yn y cartref mynyddig hwn y cadwodd y Waldensiaid y ffydd a'r athrawiaeth apostolaidd yn ddilwgr am un cant ar bumtheg o flynyddoedd o leiaf, er gwaethaf holl elyniaeth a gallu Rhufain. Nid oes neb yn awr a wyr pa bryd na pha fodd y traddodwyd y ffydd ar y cyntaf i'r mynyddwyr hyn. Yno y cafodd Irenaeus, esgob Lyons, hi yn yr ailganrif pan ymwelodd a'r fangre. Ffodd y Cristionogion a berthynent i'r lleng filwr- aidd Theban i'r mynyddau hyn am nodded, yn am ser y ddegfed erledigaeth dan Dioclesian; a llechodd St. Geoffrey yno yn y flwyddyn 297. Llefara cof- lyfr y Waldensiaid, a ysgrifenwyd yn y tl. 1100, am y Gwarchodlu hynod hwn i wirionedd crefydd, fel un a osodasid yn ei sefyllfa hon, wyneb yn wyneb a gallu Rhufain, er dyddiau boreuol Crist- ionogaeth. Yn ychydig mewn rhifedi, yn dlawd, ac amddifad, o gyfeillion a chynnorthwywr, cadwodd y mynyddwyr dewrion hyn yr efengyl a ymddiriedwyd iddynt, mor bur a dihalog a'r eira a wisga ei bryniau. Cyhoeddodd Cynghorau felldith arnynt,—taranodd Pabau esgymmendod yn eu herbyn, difrododd cledd- yf a than eu pentrefi; cochwyd eu hafonydd a'u gwaed, a llanwyd eu meusydd a chelaneddau ond glynodd y Waldensiaid wrth y ffydd, hyd nes y darfu Ewrob o'r tu ol iddynt ymaflyd ynddi, oblegyd yr hon a elwid y ffydd Brotestanaidd, ydoedd flydd yr Alpwyr hyn hir o amser cyn bod erioed son am enw Luther. Cadwasant ffllrf efengylaidd o Grist- nogaeth o'i dechreuad. Ymwrthodent a delwau, gweddio ar seintiau, y gyffesgell, uchafiaeth ac an ffaeledigaeth y Pab, ac athrawiaeth y purdaa; aw. durdod yr Ysgrythyr yn unig a gydnabyddent fel rheol cred a buchedd; ac ni arddelwent ond dau sacrament, Bedydd a Swper yr Arglwydd. Mynydd- diroedd a fuant bob amser yn nawddleoedd rhyddid ac iawnderau cydwybod. Galwai'r hen ysgrifenwyr hwynt yn uchelfanau a nawdaleodd y ffydd. Ond yma, gyda'u bugeiliaid bu y ddeadell hynod hon o Italiaid ffyddlon, byw megys ar ynys y ffydd, a mor- oedd o lid a chynddaredd yn ymdori arnynt ac o'u hamgylch, o ddyddiau Ymerawdwyr Rhufain bagan- aidd hyd ddyddiau brenhin diweddaf Savoy. Gwn- aeth Charles Albert ei hun gyfreithiau yn erbyn y ffyddloniaid diniwed hyn, yn gwahardd iddynt ber- chenogi tir, na dilyn rhai galwedigaethau pennodol, na gwneud proselytiaid i'w crefydd; na cheisio ad- feru eu hunain a broselytid i'r ffydd babaidd:- deddfau gwrthun a barbaraidd, y goreu peth a ellir ddywedyd am danynt yw, mai y diweddaf oeddynt o gant o rai cyffelyb o'r blaen. Gorfucheddodd y Waldensiaid ua ganrif ar bumtheg o'r cyfryw erled- igaethau, yn eu hucheldwr cadarn, a daeth yr amser o'r diwedd, pan fel gwarchodlu llwyddianus castell, -yr ymdeithiant allan mewn anrhydedd milwrol, yn rhydd a diogel, a'u gwarehae wedi ei godi, gan Yspryd yr Oes," a rhyddfretniad Itali. Nid oes un ddalen dduach yn hanesiaeth, na chofion am greulonderau mwy gwaedlyd a gwarthus yn perthyn i'r Babaeth, na'r erledigaethau a ddiodd- efodd hynafiaid yr ugain mil Waldensiaid sydd ytn awr yn cyfaneddu yn y tri dyffryn Alpaidd: a enwyd. Buant fyw yn llythrrenol felly, am ganrifoedd, a'r Beibl yn un Haw, a'r cleddyf yn y Haw arall. Gwn- aeth Duciaid Savoy eu hunain yn offerynau i'r Bab- aeth, a bedyddiasant y Waldensiaid a gwaed yn y drydedd ganrif ar ddeg, Pregetijodd Innocent III. ryfel yn eu herbyn, a dyfeisiodd Dominic y gwarth- rudd hwnw ar ddynoliaeth, y Chwilys, i'w difetha. Ymdreiglodd storm erledigaeth i fyny i'w dyffryn- oedd. Cyhoeddodd Innocent VIII. daran ei esgym- muadod arnynt, a chariodd Iolontha o Savoy ef i weithrediad yn eu herbyn. Rhoddai rhyw helynt neu gyfnewidiad gwladwriaethol ychydig sexbiant iddynt yn awr ac eilwaith. Ni ddioddefodd dynion erioed fwy yn achos eu crefydd. Yn 1560., y miiein- gi brwnt Count De La Trinite a gariodd ryfel ereu- Ion i'w dyffrynoedd, ymlidid y trueiniaid fel bleidd- iaid, a gosodid pob un a ddelid i farwolaeth yn y modd creulonaf a allai y poenydwyr ciaidd ddyf^sio Ymroisant o'r diwedd i'w hamddHfyn eu hunain; cuddid y gwragedd a'r rhai methedig yn nghilfachau y creigian, a phob gwr a bachgen a allai ddal arf, a gadwent wyliadwriaeth ar y bryniau, 0 1470 hyd 1640, bu cenhedlaeth ar ol cenhedlaeth o lionynt yn wrthddrychau erledigaeth cynddaredd lihufain, yr hon a gyflawnid weithiau gan frenhin Ffrainc, ac bryd arall gan Dduciaid Savoy. Ysgubodd rhyfer thwy celanedd tros y dyffrynoedd, ar anogaeth y Pab, yn 1560, ac ni adawsid un yn weddill o fyddin Duw yno, oni buasai cyfryngiaeth effeithiol Crom well, a'i ysgrifenydd Lladinaidd, Milton, o'u plaid. Y ganig hono o eiddo Milton, yr hon sydd yn dech- reu yn y geiriau, Avenge, 0 Lord! thy slaughtered sain'Æ,' ni ysgrifenwyd yn ofer. Dysgrifia Macaulay yn dra effeithiol y modd y gosododd Cromwell ei gleddyf bygythiol i warchod y fynedfa i'r dyffryn- oedd anrheithiedig. 'Bugeiliaid yr Alpau,' medd efe, y rhai a broffesent Brotestaniaeth lawer henach na Chyffes Augsburg, a waredwyd gan ddychryn enw Cromwell. Cyhoeddodd llais na fygythiasai erioed yn ofer, os na adewid yn llonydd i'r bobl ddiniwed a duwiol hyn, y byddai taranau magnelau Lloegr i'w clywed yn rhuo yn bur fuan yn nglustiau'r Pab o'r tu allan i gastell St. Angelo.' Achubodd y rhy budd hwnw y Waldensiaid ar y pryd. Anfoned y nefoedd i ni fwy o'r fath lywodraeth ardderchog, a beirdd godidog, ag oedd Oliver Cromwell a John Milton. Cyfododd brwydrau Magenta a Solferino warchae un eant ar bumtheg 0 flynyddau ac yn awr,-yn ychydig, yn dlodion, prin yn adnabyddus, eto yn anrhydeddus yn urddas hanesiaeth hirfaith dymhor o ferthyrdod genhedlaethol, wele hwynt wedi' cadw y ffydd' hyd y diwedd, yn Eglwys Bro- testanaidd hynach na Ehufain Babaidd ei him fe ddichon wedi eu bwriadu i ddySg„ iddi etj'bur athrawiaethau Crist'nogaeth. Ymdeithiodd y Waldensiaid allan i fwynhau a defnyddio eu hiawnderau, y rhai a OTnttW a swm mawr o ddioddeSadau. Eisioes, er p an war- edwyd Italy o ddwylaw ei gorthrymwyr, cariodd y Waldensiaid arfau eu milwriaetii ysprydol i lawr o'r mynyddoedd, i gyffiniau y diriogaeth fain fechan sydd wedi ei gadael i'r Pab. Y maD „ bedair ar hugain o orsafau Cenhadol jTl no.^ J r JJ Tx T 1 ngwahunol: drefydd Itali; tua phedwar ugain o Vreinidogion a. dgsgawdwyr, a chynnullefdfaoedd tmlluosog. Nes. Fawrth diweddaf, cynhaliwyd cymaulliad anrhyd, eddus yn Stafford House, ty Duc Sutherland an eu hachos. Gwnaeth y gweddil', bychan dadau y ffydd apostolaidd, a'r rhai yr ymwelodd Irsnaeus ddau cant ar bumtheg o flynyddoedd yn ol,. yn dda i anfon Cenhadwr i'r l\ety caredig y bu Gari- baldi yn westai. Y mae uchos Rhyddid ac achos Gwirionedd wedi bod yn un erioed, a Uwyddiam y naill yn llwyddiant i'r llall.