Y Cymro

ER COF. HIRAETH AC ATGOF AM MR. D. JENKYN WILLIAMS, B.A., PONTYGWA,I'TH. GAN Y PARCH. D. J. JONES, M.A., BRYNMAWE. "Haeddai wneuthur ohoroni hyu iddo." ac mewn ufudd-dod i gymbelliomi fy ngofid a'm hiraeth a'r ¡hen gyfeiligarwch a dorrwyd yn gynnar, ysigrif,en,naf air atgof amfy hen gyfaill annwyl Mr. D. Jenkyn Willli-ams, B.A., unig fab i'r Parch. W. Williams, Pomtygwaith, ac athraw yn yr Yagol Sir ym Mryn- [nawr, Sir Frycbeiniog. Ca eraill ysgrifennu yn llawmach am dano, ni wnaf fi ond torri blwoh enaint atgof ar ei fedd, cany-s, y mae •'Cystudd rhy brudd i'm bron,—'Rhyd f'wyneb Rhed afonydd heilltion." Siyrthiodd fy hen gyfai'll yn aberth i gynddaredd y drdn, ac yntau'n swyddog gyda'r K.L.,S.I. ar ddae.ar waedlyd Belgium fis Medi diweddaf, a bu ei farw yn rhwYlg i'm calon, yn ofid i'm bron, ac yn, drisitwch gorcbfygol i bawb o'i gydoabod. Ad,\v'a:enai,s:! ef gyntaf yng Ngboleg Caerdydd, lie y buom yn gyd- efrydwyr, am rai blymyddau. Icuanc dawn oedd y pryd hynny, a gobeitfadon e,i wladgarwch yn wawl ar ei lwybrau, ac yn eu gwynnu y ffordd y oerddai. Meddai ar gorff hardd a lluniaidd,, cinwd o walit melyn-goeh, dau lygad glas liw'r nefoedcl ar fone yn I b b y Gwamwyn, a gen a fynegai benderfyniad di-ildio, ac ewytlys, fel y graig. Endllodd serch ei gyd-efryd- wyr yn. ddi-ymdroi, a chyn eyrraedd, ohono, ddiwedd e:i flwyddyn gyntaf yn y Coleg. ad.waeinid ac anwylid ef gan' yr hoTIe-firydwyr, a chynyddoddei ffraJr gyda ihwy drwy hol.1 yrf-aei addysg. Rhagorai ytuhob path a yongymerad,, ar faes y cbwarae, yng iighymcleithas- au a dramodau'r Coleg, ym mainc yr efrydydd. ac yn holl gylchoedd yr eglwys,: ymha, beithau bynnag yr ymafiaii gwnai hwy a'd boll egni, a pha; ryfedd iddo ennill slerch ac ymddiriedaeth pawb a'i had- waenai. Endllodd ei radd gydag anrbydedd yn iaith ei fam carai Gymru a'd thraddodiadau yn amgerddol: biraetbcdd am fynyddau yr hen wlad yn ordau en- byd y dfln a,i gad syllodd ar rosynnau a blodau gwylltdon yn tyfu ar hyd y gwifrau pigiog mewn hem berllan y rhedai y ffosydd drwyddi. a chofiodd yno am erddi Cymnu tywalltodd ei galon lawer gwadth mewn hiraeth am lechweddau hen fynyddoedd tawel eti tam-wlad. a pharhaodd hyd y diwedd i awyddu. am gyframnu rhywbeth -ilw, wlad i'w dyrchafu iniewn Hen a uxoes a chrefydd. N-id buan yr an,ghofiwn am dano yn y ddrama EnocHuws, a gyflwynwyd i'r cy- hoedd yn y ffurf hynny am y tro cynta-f, mi gradaf, gan GymdeiithaSl Gymraeg y Coleg. Efe, oedd Tomos Bartley, a Mr. E. E. Hughes, M.A., ydoedd Stem Llwyd. a pha ryfedd i fanllefau o n;erad\vyaeih diorri allan tra'r ddau Gymro aiddgar hyn yn gOSlod EU hathrylith a'-u talent a'u dawn Y11 yr ymgom an- ifarwol hwnnw ffiwng y ddau hen gymeriad Tomos Bart ley a Sem Llwyd? Mynych yr aethom g'yda'n gdlydd i'r 'Kardomah'—cyrchfan. yr efrydwyr: yfed ooffi ar awr rydd rhwing y daiiithiau, a imawr hwyl a gawsom yno,. weithiiau'n dri r.eu bed war, weitbia'n ddwsdn, a phob un ohonom a'i chwedl a'j ddire,idi a'di ddadl, heb ofal ac heb ofid yn y byd, ond cysigod- ion ambe-11 iarholdad. 'GanWlaith y buom ynio yn cynllundo pa fodd i gryfhau'r Gymdeithas Gyijiraeg, ac 0 mor ddedwydd y bu'r diyddiiau hynny i nd Yr avyf yn cono i mi ei gyfarfod ryw daro yng Nghaer- dydd ar fy ffordd adref o Gaergrawnt, a thestun ein hymgom yr adelg honno ydoedd ed ddyfodol. Agor- odd e,i galon i mi, a datguddiodd ei awydd am ym- gymeryd a'r wiednidogaeth, and o'r diwedd pendjerfyn- odd aros yn, ei alwedigaeth, ac ni bu gwell athraw me-wn ysigol erioed. Edrychai ar ei grefft fel ym- ddiriedaoth gys,egred,ilg iddo gan Dcluw, ac ni bu awr di yrfa na osiododd efe'n amcan Ø1o':i hun, argraffu a.r .feddyliau'r plant eu rhwymediigaethau cymdeith- asol, moesol, a cbnefyddol. Bu yn llawenydd mawr i mi-glywed fyned ohono i Frynmawr i'r YSlgol Sir yno—y prifathraw yn un o'r dyinion goreu a fag odd y Deheudir—iMr. T. !L. WilldaimiS, B.A. mab j'r di- weddar Parch. W J. Williams, Hirwaun, a blaenor ,gwedthgar ac annwyl yueglwys Liibanusc. Yr oedd- wn i'r pryd hynny gyda',r Y.M.C.A. yn Ffrainc yn disgwyl y dydd y caiwn sefiydlu ym Mrynimawr yn fugail ar Lihanus-, canys yr oedd yno nifer o'm cyd- efrydvvyr o Gaerdydd ac o Ga,ergrawnt yn aetodiau, a mynych y diouchads am gael adnewyddu'r ben gyfeall- garwch yn undeb heddwch a chariad a chrefydd. Pan ymsefydlais ym Mrynmawr fis Mai. ioi.5, aeth y cyfeiillgarwch oedd rhwng Mr. Jenkyrv Williams, a m-imnau yn diynnach nag erioed, a threuldasom ein dyddiau gyda'n giilydd i son am Gyrtiru, am dra- gwyddoldeb, ac am Dduw. Ymaelododd yn Libanus, a bu yn ffyddlon a gwedthgar yn boll wadth yr eglwys. pwy a'i clywodd a anighofia ar fvrr o dro- ei. sylwadau yn y s,eiat a'i weddiau rhyfedd yn y cyfarfodydd gweddi? Darllenai a dlys,gai la wer ar ei Feibl, ac yr oedd ganddo gopi a,li ddail yn rhydd a'i glawr yn llwyd a briw gani faint y defnydd a wnai ohono. Gwyddai ar gof bron yr oil o'r Llyfr Emynau pleth" ai adnodau ac emynau yn ed weddilau neSiein- cyfar- eddu: bu ein llygaid yn llaith lawer tro wrth wel'd cymeria-d mor gyflawn o rinweddau mor anil ochrog wedi ei gysegru mor lilwyr i wiasianaeth y winillan. Addolid ef gan fechgyn yr yagol, a phan elad gyda hwynt ar fore neu ar hrynh-awn Sadwrn i chwarae yn erbyn Ysigolion Sir y gymydogaeth. awn gydaig ef, oanys gwyddwn fod oriau dyddan yn ein haros'. a phan fyddai'r drefn i mi bregethu ym Mrynmawr ar y Sul aem allan rhyw bed-war neu bump obonom brvnhawn Sadwrn ar dywydd teg gan groesi„hen fyn- yddoedd Brycbedniog i Grichywel, a cherdded milltir- oedd lawer cyn dychwel yn hwyr y mos wedi blino, ond wedi .gwledda ar lenydddaeth e-in' gwkvd, ac ar weledigaethau digjnnar dyffryn prydferth yr Wys,g. Adrodd,aslom brofiadau wrth ein gdlydd ugedniau o wedthiau 3^1 e,in hystafelloedd—ni wyr neb am dan- ynt ond ny-pd- ekn- dau-profiladau crefyddol,. a hynny nid.fel ,gweinidog ac aelod ond fel hen gyfeillipn, y ddau obonom yn ieuanc, ac yn OhWliho am. y' nerth a'r gVvirinnedd hwnnw a'n gwnai o werth i deithas ac eglwys.. Ymadavvsom ein dau a B-rynmawr yr urn adeg, aeth ef i Lundain, a minmau i Gdnmel Park, ac nd welsoni ein gdlydd ar ol hynny, eithr ysgrifennodd ei hamesi ataf lawer gwaith, ac adrodd- ad ei brofiadau yn ei ffordd ei hun, yn 11awn direidi diniiwed, gwrtaith ar bob brawdd.eg, digriifwch yn ei helyntion, a rhyny 'initenisity' ofmadwy yn ei brofiad o Dduw ac o'r Heyrnas anwieledig. Sondad wrthyf am dano'n ceisio gweddio,, nid yn gymaint er ei fwyn ed hun, ond er mwyn, y dewrdon oedd dan ei ofal. "Bu yn gyfynig arnaf, ie mor gyfyng fel naid oedd .yno oind lie i ddau—Efe a fi." Erysi y frawddeg yn dragwyddol yn. fy nghof. "N.i chair son gair o gariad, Ni chair nteb gan. o-chain, nad Yr pan aeth, alaeth oind. Y dan fedd i dewii'm fud." Go.rffwys. bel-lach fy hen gyfaill annwyl. Y mae'n calonnaiu'n drdst o'th golld. A wyddost ti ddyfnd.er edn gofid na w61 wn mo honiot mwy, ac na ch.lywn dy ladg a'th aceniion mwyn etop I mi, ni bydd hen fyn- yddau ■Brycbeiindog yr un byt h mwy bydd dy gofio ar eu llechweddau a'th gap yn dy law, a'r awe-], yn chwythu drwy dy wallt yin dwyn hiraeth i'm calon a dieigrym. i'm llvgaid.. Mawrygwn Dduw am dy ad1- nabod, a chawn adrodd am danat yn y seiat, a hir- aethu ar dy ol am fly ay ddau lawer i ddod. Dymun- wn i'w deulu annwyl, ei diad. a'i fam. a'i chwiorydd ddiddanwch y Deyrnas i lindaru eu hiulg a'u galar yn oriau du glyn cysgod yr angau. PTE. E. T. RICHARDS, BiLAENlGARW. Cyrhaieddodd y newydd trist fod y Pte. Evan "Tboimiasi Richards., 16, Queen St., o'r lie hwn, wedi ei ladd yn Ffrainc ar y nawfed o Hyd.ref diweddaf, ac efe yn ymyl ugadn oed. ■Mab ydoedd d Mr. a Mrs.. Richards, y rhad s.}'dd yn bar adnabyddus yn v gyiudogaeth bon. Daethant vma fel teulu nymyddiau yn ol o Abengynolwyii, G:olg- led d Cymru. 'Yr oedd y gwr ieuanc hwn pan yr ym- unodd a'r fyddin, mewn Banc yn. Casnewydd-ar- vVysg, ac fel yn Tabcniacl, HIaengarw. cyn hynny, yn aelod ffyddlon a dichl,ynaidd yng mgbapel Eben- ezer. Yr oedd yn fawr ed barch gan Dr. Wdlliams, y blaenor:aid. a'r eglwys. yn gyff,r,edinol. Diarfu i'r eglwys vin Casnewyddi basio. pieidlais o gydymdeim- lad gwresoig a'r tad a'r fam. a'r unig frawd. sydd mewn galar dygn ar ol un a garent mior fawr. Yr oedd w.edd in'yned yn ddwfin dawn i serohiadau y Staff yn y Bane. Yr oedd yn haTdd o gorff, ac yn brydferth o cymeriad. D.isigwyliem ddyfodol disglair i dcio mewnhyd ac eglwys, ond fel a,ral1 y bu gwnaeth. lew ed oreu dros ed wlad, ed D-duw a chyfiawnder. Cys- ured. y nefoedd. ei riemd, a'i frawd, a'r perthynasau oil svdd mewn galar mawr ar ei ot. E. MOSES EVANS. O. y.y mae Mr. a Mrs. Richards, wedi derbyn torf fawr o lythyrau. o gydymdedmiad oddiwrth gyfeiill- ion a pherthynasau, y rhad sydd ym rhy luosog i'w hateb bob yn un ac un. Derbynded^y cyfryw eu ddolchgarwch mwyaf diffuant.—E.M.E. cl PRIVATE OWEN WILLIAMS. HOLLY WELL DAIRY, CRICCJiETH. Mab ydoedd y bachgen annwyl hwn d MIL a frs. John Williams, PliaSi Tan Din as, Lla-ndwrog, ond gwnaeth ei gartref er pan yn siaiith oed gyda'i ddvVy fodryb, chwiorydd ei fam, yn CriccLeth. Chwefror 24, 1916 ymunodd, a'r fyddiin, a phan yn cael 'training, tariawyd ef yn wael. Bu yn di oddef yn ciost 0 dan 'Pneumiorida.' Bu farw yn y Military Hospital, Press Heath, Sialop. Dygwyd ei gorff i Criccieth, a. rboddwyd ef yn eglwysi Seion byd ddydd Iau. Dydd I,au c ladd v. yd ef. ym mynwent Criccietib, misruniion er pan adawodd gartref. Y dlÍ- weddar Barcbeddg; John Owen, M.A.. wein yddai yn vr angladd., ynghyda'r Parch. Caleb Williams., B.A., Bwlan. Oaf odd angladd dywysogaidd. Yr oedd yn aelod ffyddlon, a gweithgar dawn o> eglwys Sedon. Ysgriifenmodd lawex iawn o'r pregethau draddodid yno. Wele enghraifft neu ddiWY ar antur :—Pregeth Parch. Tihomasi Charles Williamis, M.A., Awist 22, 1915. Testun, Rhuf. 14 ben. 7, 8 adnodau Egwydd- or fawr yr E:f,eulgy11 yw na dd y lai neb fyw idd.o ei hun. I. Dall neb fyw iddo ed'hun fel mater o ffadth. Diall neb ddianc rhag y ddeddfau sydd o'i gwsmpas oddiwrth ei gysylltiadau. 'Toes, neb yn perthiyn iddo ei hun yn gyfangwbl. II. Ddylai neb fyw iddo ei hun pe tae yn: gallu. Eiddo Duw ydyto ni oil. Mae edsiau gwneud pob peth i'r Arglwydd. Y diiweddar Barch. John Owen, M.A., Ebrill 4, 1915 :—Te'stuo, Deuteronomium 8 ben. 2 adnod. Gwersi y testun: i. Mai tadth mewn anial- wch yw bywyd; 2. Fod ffordd trwy andalwch—ffordd Duw; 3. Fod trugaredidau yr Arglwydd mewin andal- wch. 0- MARWOLAETH A CHLADDEDiIGAEiTH MISS JONES (BRYNGORONWY G'YNT). Bu farw y fionieddiges: uohod. y 7fed o'r mis, hwn, yn 63 oed, yn. e:i phreswylfod yn Gemmaes Road, gyda llai nag wythnosi o gystudd. Yr oedd Miss, Jones yn bur adnabyddus yn ardal Llanwriin a'r cylchoedd. Yr oedd felly yn un peth oherwydd ed theulu. Yr oedd yn hannu 0 hen deuluoedd emwog a pbarchus o'r ddWy ochr. Yr oedd o ochr ei mam, yn wyres d 'Humphrey Dafydd, Corris. gwr a wnaetih lawer yn ei oes droisi grefydd, Mietbodistiaetb,, ac Ymneilltu- aeth. Ac o ochr ei thad yr oedd yn ferch i Tohn Jones, Bryngoiomwy, yr hwn a fu yn flaenor ffyddlon yn Sedon a Llanwrin am flynevdidoedd lawer. Ond beblaw fod ganddli y famtais, o fod wedi bannu o deulu enwog a chrefyddol, yr hyn y'n ddiau sydd ym fmint fawrr, yr oedd Miss Jones ei hun hefyd yn meddu ar lawer o nodweddion teulu. Nii chafodd fawr o iechyd trwy ei hoes. Cafodd y clefyd ciyd- cymalau pan tua 8 oed„ a dioddefodd yn drwm oddi- wrtbo ar hyd ei hoesi. Amddifadodd hynny hi o'r manteis,ion addysg a gawsai, ac a gafodd ei brodyr, pe yn iach. Ond er yr anfanteisiom o ddiffyg aiddysg, a meddu corff gwan, ac an.acli, trwy ddiwydrwydd eyrhaeddodd wybodaeth eang a belaeth, a. d,iwylliant rneddyi.io! tu hwnt i'r rhelyw o'i bystlen. Yr oedd ganddi symwyr da,, meddwl clir, a chof anarferol o afaelgar. Darllenaii lawer, a phob amser lyfrau da •. a deallad a chofiai gynniwys yr hyn a ddarllenai. igyda Haw yr oedd yn hoff dawn o'r CYAIRO, ac yn eó. dJderbyn o'r- oycbwyn, ac yn ei ddarllen i gyd. ac hefyd y ddwy Drysoria. Yr oedd _\n.. Fetho(?!s.t i'r cam. Treuliodd ei ho.e,s, gartref yn Bryngoronwy, hyd o fewn. rhyw ddeng mlynedd yn ol, pryd y bu lellnam. farw. Ac ar ol marwolaeth ei mam aeth at ei ehyflnither i Maohynlleth. Rhyw flwyddyn a hannier yn Oil daeth i Cemmiaes Road i fyw, ac yno yn ei phreswylfod y bu farw. Tra gartref yn B.ryn- goromwy., yno yr oedd cartref y prqgeithwyr a wasan- aethai Llanwrin., nibyddai neb arall yn go-falu dim am damynt, ac ni byddai edsu-eu neb, Y110, yr oedd ■eu cartref, y bach a'r mawr, a chai y nasll a'r HalJ yr un crioesaw yn Bryngoronwy, A gwnaerth Miss Jones ei rhan yn ffyddloin a siriol i weinycidu a,r y pregethwyr a ddieuai yno am lawn ddeugain mlyn- edd., a hyMny yn rhad ac ewyllysgar. Fel y dywed- wyd, cysltrudd byr oedd y diweddaf, dim ond ychydig didyddiau. Dae,th ei FIa,rglw}rdd i alw am dani adref, -■ ac ymostyngai hiithau yn dawel i'w ewyllys, Ef. Ad- xoddiai lawer o adnodau a pbenilliom wrtb ei brodyr y niosion olaf y bu byw, er ei bod yn bur boenus., ac yn eu mysg y pemndll can-lynol. ac adroddodd hi ,tmryw wieifhiau :— "0 Dduw! rho im' Dy hedd, A gol wg ar Dy wedd Ond im' gael hyn, Thid ofna'i'r glyn, Na cholyn. angeu'n hwy." Claddwyd hi ddydd Sadwrn, IOfed cyfisol, ym myn- went M.C. Rehoboth, Corris, lie mae eraill o'r teulu yn gorffWys, a momumient hardd wedi ei chodi er eu coffadwriaeth, Gwiasaniaethwyd yn yr angladd. gan y gwgeinddog, Parch. J. Williams. Gadawodd ddau frawd i alaru ar ei hot, set Mr. John D. jones-, Mach- ynHeth yn awr, a Mr. William Jones, C.C., Goied- ddol. a pherthynasau agos eraill. Llanwrin. J. WILLIAMS. I.. 4!i