Y Cymro

LLYTHYR 0 DY'R CYFFREDIN. Efflurhad y Prifweinidoll. Y n ein nodi.a.dau yf wy th iitos. ddiweddaf oyf- airiwyd1 at yr hyn a ddesgrifi'd' yn gyffredinol lei "airg-ylw-ng1 poditicaiddi difrifol." Gofia'r diarllenydd i mi fentro proffwydo,—er fod ad- lb riaw o'r wasgf, 'yn oyimwys y 'Gldbe,' y 'Morning Post/ y 'Dlaily News,' y 'Tim.es/ a'r 'Daily Mia.il/ yn beirniadu yn drwm yr araith draddododd y Prifweinidog ym Mihiaris',—nad oedd sail i'r feirniiadiaeth a'r ymoisodiadaj wnaedarni. Yr oedd: annOam y Prif'weinidbp" yn berffaitib gywir, ac er o bosibl y gwelir fod' y cynll-uini 0 gireu U woh Gyngor Rihyfel Unedig 01 r Cyngirheiriiaid -yin un anodd ei gario allan heb anghydfod:, ôto yr OIedd yn gam yn yr iawn gyfeiriad', ac yn un y dylesid fod wedi ei gym- ryd er's amser mailh. Yr oedd dydd Llun wedi ei neilltuoi i drafod- aeth air y cynllun ac ar a ra i th y PrifweinidDg ym: Mhiaris. Yr oedd amryw bethau wedi digwycM er pan y gofynodd Mr. Asquith i'r Prifweinidog ddydd \i ereher yr wythnos ddi- weddaf am eglurhad, ac y rihoddiodd yntau fraS'lineiliiad Üi gyfansoddiad1 yr Uwch Gyogor Unedig. Daeth Arglwydd North cliff e i'r Tv, wedi bod am wythnosau yn' yr Unol Daleith- iau. Cyiboeddodd: ef yln y wasg afceibiad i'r gwahoddiad glafbdd gan Mr. Lloyd. Georig-e i fod. yn Llywydd Bwrdd1 yr Awyr-itongiau. Pan yn gwrthod yr anrhydedd datganodd ci ben- derfyniad i beidio ymuno ag" unrhyw Wein- yddiiaefch oedd yn cyinnwys. diynaoh anghyniwys i'r swyddi a ddalient. Yn dilyn y datganiad hwn daeth llyithyr i'r Prifweinidog oddiwrth Aliglwydd Cowdray. Arglwydd Cbwdray yw Llywydd1 Bwrdd yr AwyrTomgiaiu. Yrnddengyis* nad oedd Arglwydd1 Gowdray wedi d'eirbyn iri- rhyw rybudd fod un arail1 i'w benodi yn ei Jet —y llythyr oddiwrth Arglwydd Noirthcliffe- yn gwrthod cynnyg y Prifweinidog1 oedd yr ar- wydd cyntoaf fod Mr. Lloyd George yn diymuno' rhoi ei lie: ef i Arglwydd Xorthcliffc. Er ei bod: yn amlwg oddiwrth yr awgriymiadau yn v gwah anol newyddi.aduron gynrychiolent am- rywiol farnau fod: oyd.-ddealltwriaetili) wedi ei slilcrlhau ynghylcib ystyr yr Araith ym Mharis, etc nid oedd y dyddordleib yn y gvveithrediadau d'ydd Lilian wedi lieiihatu dim. Dieohireuodd! oriel y Pendefigiom leniwi yn fuan wedi i'r Ty glyfarÐod. Elisiteddlai Arg'- lwydd Harcourt ac Arglwydd (jainford—dau gyn-aelod1 o'r Cabinet—ochr yn ochr. Diaetb Arigl wydd Blerieisifoird i mewn yn gynnar, end yr OIedd: y sedd flaeniaf eisoes yn fkiwn, a; chyim- rodd y Iiyng'hesydd gwrol ei lear vr "upper deck." Am dri o'r g-loich daeth Arglwydd Rhtonddia i mewn. Eisteddai Arglwydid Rag- liaw yr i werddon uwchiben y cloc. Ymddi- ddanai yn wresog1 ag Arglwydd Haircoiurt ac Arglwydd Gain ford yn y stood! amser y cwest- iyno. Gwelid M. Venizelois urddasol yn Oriel y Dieithriaid. Daeth Arglwydd Biuckmaster a'r Arglwydd Brif Farnwr i mewn gyd'a'u gilydd. Yn U'niÜing''yr:ohO!lw'ed!¡'¡- cwesitiiynaiu, cyfod- odd y Prifweinidog i hysbysu gyda gofiid; d'wys am farwo,liafe:t,h Syr Stanley Maude, yr hwn a ddieisigrifiiaii fel un o fiilwyr amlycaf y Fyddin Brydteinfig. Ychwaneg"Oidd Mr. Liloyd Georg-e air 01 harohi cywir i goiffadwriaeith Capt. Neil Primrose. Sicrhaodd Mr. Asquith y ift-if- weinidog fbd yr holl Dy ;y:n: cyisylltiu ei hun a.'r deyrnged a dalodd i'r ddiau filwr dewr. Wedi un meu daaiu o fateirioin ang'enrheidiol, cynhygiodd Arglwydd. Edmund Talbot ohiriad y Ty, a chyfodotld Mr. Asquith i a!glor y draf- odaeith ar y bwriad i osod i fyny Gyngor Un- edig, ac ar araith y Prifweimdoig ym Mhari&. Dywed'odd y Cyn-Brifweinidog fbd yn rhaid i'lr'oyiÍnifoldebl'lwyraf orffwys ar y Llyiwodr- aeth, yr hon a weithr,edia;i yn 01 cyfarwyddid ei gwyr profiadol ,a,r bwynÜau heib fod yng-lyn "a pho'lis-i y wlad. Ei osodiad1 nesaf ydoedd ei bod o'r pwys mWYiaf i ni gael ymigynghoriad llwyir ac amI: rhwng .gwleidyddwyr a milwyr y CvrngrihekiaiÎd. Eli feirn'iadaeth gyntaf ar y bwriad ydoedd nad oedd ynddo unrhyw ddar- pariaeth i sicrhau barn forwrol. Ni fuasai gan y Gyngor a llu gweiinyddol. A oiedd y cyng- horwyr mil wrol yn Yersaalles i gael staff 0: wyr profiiadol ar w:ahan, a,c os oedd dau sltiaff i fod, un gartref ac un yn Versailles, a fyddent yn g-wneud yr um gwa.ith ? Pe: y penderfynent yn wiahanol, pa un fyddai i roddi ffordd. Yr oedd cryn brydter ynghylob y mudliad, ond tybiai Mr. Asquitb fbd hynny i'w -briodoli-, nid vni O-Vill- 11 I è:>.J ai-nt i'r cynllun ag i'r rhesyamau a'r geiria.u a, ddefnyddiwyd i ro,ddi cychwyn, idBa Mewn gair yr oeddynt yn goiidemniad' trwm ar gad- ofyddiaetih (strategy) y Cymgrheiiriaid ar y tir 9 ly iddo fod yn bwyrfrydig a",c iddo g'ael ei garn- gyf eiirio. Cymerodd y Prifw einidog bed war 0 -0 1 achosdon fel sail i'r cybuddiad hwn, sef Serbia a Rwmiania, Rwsia ac Itali. Nid oedd yr olwg gymerai y Prifweinidog ar Rwmania yr un. a'r olwg gymerai gwyr 01 fairn broifiadol yr a.deg hon no:. Gall fod y gwyr profiadol yn anghywir, ond ni chrediai ef eu' bod, ac fe be,n- derfyniai hanesiiaetb pa un. Omd yir oeddi dcs- Id grifijo y pendierfynLadau y daetbpwyd iddynt a'r cwrs gymerwyd fel "caimgymeriad anhyg- Z, oel" yn gwneud 1-lai na chyfiawnder a gwleid- yddiwyr a mriIwyr y Cyngrheiriaid. Gyda, gohv:g ar Rwsia, beth allasai Cyngor Rhyfel Unedig", yn eistedd yn Versailles, ei uneud i altall torriad' allan y gwrthryfel. Vaal sylwodd Mr. Asquith ar yr awgrym wnaetihi y Prifweinidog- fod dewrder a gwaed Prydeinig wedii, ei wastraffu. Nid: yw buddug- oIli,aetha;u i'w mheisur yn ol grraddrf'a'r 'Kilo- metre,' a gwniaeth ymosodiiad y Cladfri'dog flaigat y Somme fwy na dlim i ddryllio lion- iacl,a,Lilr geilyin ae i: iserlhau ysbryd y Fyddin Glermanaidd. Pan ,gy:f odiodd y Prifweiinidoig' giynted ago yr eisiteddodid Mr. Asquitb:, decihreuodd^ trwy dd'weyd fod Mr. Asquith wedi cyfaddef rod angen mwy 0 ■gyd-ddealltwriiaieth a chyd- wieithredliad. Diioddefodd y Cyngrheiriaid oddiwrth ddiffygion y cynlllun oedd gainddiynt. Yr oedd Arglwydd1 Kitchener, yn 1915, wedi aiwgryimu ffurfio Cyngor. Yn awr deUiali oddi- wrth y prif fil'wyr yn. y rhyfel. Yr oedd ef yn erbyn penodi un Cadfridog i'r boll fyddinoedd. Ymunodd America, Fframe, Prydain, ac Itali, a'r Cyngor, oind fe chw'e!nychad America gael Cyngor gyda. g:ailu gweinyddbl. Ymddiangos- ai y feirniadiaeth fel yn cael ei chyfeirio yn. bennaf at yr araith draddodwyd ym Mharis, a chyfaddefodd ei fod wedi ei hystyricd ac wedi ei-Ythraddodi gydag arncan neilltuoi. Aeth i Riaipalloi gvdag" ys.g!rif wedi ei phiaratoi yin y p I modd mwyaf gofalus—ac wedi ei t,11ros- glwyddo i sylw y Cabinet. Ond ofnai ef y byddai i'r cynllun grad ei fwrlw i'r fasged, ac yn hytrach nag i hynny' ddigwydd gwnaeth ei feddwl i fyny i anturio deued' a dideiloi, a hynny a wnaeth er mwyn cynbyrfu'r tei'mlad cy- boedduis, nid yn unig ymai one! yn. Fframe, yn Itali, ac yn America. Gwadodd fod }!1 gwleid- yddwyr yn. ceisiio ymyryd air milwyr. Ar ddau achlysurryn unig- y gwabi&niaethodd efe rhynigddynt, ac y mynodd ei ffordd ei hun, ac ar y ddau acbl'ysur etfe oedd ar yr iawn. Nid oedd g and do ond1 diau ofn—diau beth allasai i fO, ein gorchfygu. Perygl y badau tanforaiwl—nid oedd gainddo ychwaneg o ofn yngbylch hwn. Yr oedd pump o'r giwaidi hyn wedi eu dinystr- io mewn un dydd. Beth oedd yr ofn arall? Diiffyg undeb. Pleidiai ef bob cynllun oedd: yn sicrhau undeb. Dyima'r unig lwiybr i fudd- ugoili:aetil>—ibiudduigoliaeth ddieuai a. heddwob a gwellbad i. fyd oedd yn g-waedM ac yn llwythog- gan ofid. Mor effeithiol oedd yr hyn ddywediai y Prif- weinidog fel y terfynodd y ddadl yn y man, ac y,r,c),ed,d- yr argyfwmg dyeh'myigol wedi myned heilbio.. Yr oedd buddugoliaieth Mr1. Lloyd George yn un fawr. Diywtedai'r beirniiaid iddo gariO'V Ty gydiag ef, er nia wyneiboddi yn un- ionigyrabol yr un o'r pwyntiau oedd yn y feirn- iadaeth Os yw hyn yn wir, yna mae. ei fuddug'oliaeth yn fwy. Yn sicr, yr oedd y ryfeddaf o'r holl enghreifftirau node dig" pryd y trodd y Prifweinidog y byrddau ynUwyr ar ei feirniaid. Perthyn y digwyddiad i'r gorffennol. Bydd- af yn meddwl pa nifer 0 ddieiliaid Ptydalin sydd wedi sylweddtoli fod ein bywyd. eyhoedidus mewn peryigl dirfawr 0 g-ael dylanwiadau arno :a¡'i lywodraetbu g-an un dyn. Bendith fawr yw newydd'iadumn. Nis g-wyddom ein d'yled i'r wiasg am weithio 01 blaid achois,io,n pwysig. Z!1 Ond os y rbeolir y waSig a'i defnyddio i am- canion personol, a iff yn offer yn peryglus. iawn. Heddivw rheoilir y newyddiadurom i raddiau pell g'an un dyn. I'w hymosodiad:a:u, hwy ar Mr. Asquith i fesur mawr y rhaid priodbli y newid fu a'r y Llywodraeth. Gall yir un wasg sicrhau cwymp unrhyw Weinyddiaeth drwy feirniadaeth barbauiS, boed deg neu anheg. Mae y cyhoedd' aN gymryd ei harwain gan new- yddliaduron,. heb aros. i ystyried niad oes ond un person yn ysgrifennu'r erthyglau, mewn ystad druenus yn wir. Pb gyntaf y sylwedd- oldr y sefyllfa hon air, bethau, a'r peryglon: a ddeillia: ohoni, goreu oil f'ydd1 i bur deb ein bywyd cenedlaethol. Dwy Bleidlais i rai Etholwyr. Maie y cadoediad' politioaidd, fel y gel wir ef, ar ben. Yn wir ni bu e-rioed, yn wirioineddol felly. Byth er pan y ffurfi wyd y Weinyddiaeth Gyfuinol o'r pleidiiau, mae y Bilaid Dori-aidd wediipwyso am eu pwyntiau1 eu bunain, ac wedi eu sicrhau un ac un. Caed engibreifftiau yohwianegol o hyn yr wythnos, hon. Derby:i~ iodd y Llywodiraeth welliant sydd yn rhoddi ihiawl i bersoinaiu: i bleidleisioi mewn dwy ran- barth wabanol o'r bwrdeisdrefi. Felly rhodd- ir dwy bleidlais i nifer fawr o bleidleiswyr y !biwrdeisd:refi, ar waethaf y penderfyniad i'r I g-wrthwyneb y daethpwyd iddo yng Ngbynibad- ledid y Liefarydd. Difreinio'r Qwrthwynebwyr Cydwybodol. Dydd Mercher amddifadwyd y Gwrtbwyneb- wyr Cydwybodol o'u bawl i bleidleisio. Yr oedd y Ty yn llawn yn ystod y ddadl ar y cyn- hygiad i ddifreinio yr adran. fechan hon o'r boblogaeth, a chariwyd hi ymlaen ar lefel uchel iawn I. Safai un araith: ar ei phen ei !hun fel yr oreu 0 ddigon draddodiwyd yn ystod y ddadl, sef eiddo Arghvydd Hutgh Cecil, yr hwn a brotestiodd mewn modd hyawdl yn er- hyn diifreinio y gwrthwynebwyr oydwybodol. Am fteddlwl ar uchel, dillynder iaith. eangder oydymdeimlad, a chryfder ei ymresymiad, ni thraddodwyd yn y Ty erioed cystal anierchiad. Nid oes, g;anddo ef gydymdeimlad a'r gwrth- wynebwyr cydwybodol; digtoo iddbi ef yw fod ganddynt argyhoeddiad na chaniata. iddynt gymryd rlian yn yr ymladd. Nid oes gan neb hawl i orfodi dyn i dreis,io ei gydwyboid. Her- iodd osodiad Mr. Bonar Law mai diogelwch y Wladwriaeth yw y ddeddf ucbaf. Y mae o' -47 deddf uwch. "Cristionogion ydym yngyntaf, Prydeinwyr wed'yn. Gochelwn rhag myned fel y Germaniaid, y rhai a wnaethant y Wliad- wriaeth yn ddelw fawr wed'i ei tbrochi mewn .gwaed,—Moloch ein hoes." Ni wrandawsai y Ty ar yr araith hon o enait unrhyw aelod: arall. Yn y rh.aniad pleidleisiodd mwyafrif mawr o'r Ceidwad'wyr dros amddifadu y gwrthwynebwr cydiwybodol o'i bleidlais, tra yr aeth y rhan fwyaf o'r Rhyddfrydwvr i'r lobby arall. Swyddfa Gyhoeddus yng Nghymru. Bu cynrvcbiolwyr Cymru yn ymweleda Syr Alfred Moral i'w annog i sicrhau Swyddfa Gy- hoeddus. yng Nighyrmru i gadw y Cofnoldlion Cymreig (Welsh Records), Iliawer o'r rhai sydd ar hyn oi bryd yn Llund'a;in. Addiawodd Syr Alfred y rhodd a i i'r awgrymiad ei sylw mwyaf ffafriol.