Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
8 articles on this Page
.-EVAN PRYDDEECH ..l'..ÜJ..L_tf.lu..J.:.;i\'j-l....l
EVAN PRYDDEECH ..l' ..ÜJ ..L _tf.lu..J.i\' j-l.l Novel Faddugol juisccdd/od Genedl- aethoi Abcrdoj\ 1885. A'VYDWE,—T, C. /'C"U.L, COALBURG, OHIO. PENOD V. DYiJD GALAI: A IN OS GOFID. Angeu wed? cymeryd ymaith f;im etifeddes Ty r Allt, a'r byd ar ddwyn ei chariad. Y mae natur yn ei hadranau yr un fath a natur yn ei chyfanswiu. Y mae i bob peth ei wan.vyi a'i hir, ci hydref a'i auar; o'r blodeuyn prydiùrtll a sathrir dan draed yn anystyriol hyd at y dyn, y ;creadur gogoneddusaf mewn bodolaeth ddaearol. Nid oes pTylferthach darlun o oes dyn i'w guei lhl'1 tlwyddyn heulog. Y mae y gvanw-yn mirain fel boreu oes dyn yn llawn tiy*i ac hoenusrwydd; bywyd yn tori allan mew. gu ) rddlesni drwy y ddaear, ac yn gwenu ar bob cangen, ac yn gwisgo bob veû. Fel dyddiau Hon di- ofid ieuenctyd, daw yr hiif bendigaid a'i flodau tlysiou i haiddu gwyneb y rtdaear; yua daw yr hydref a'r gauaf fel nawn ac bwyrddydd oes dyn, pan y mae amser wedi lled':m ei rwydau; profiad wedi ci wneud yi; ysiyrnd a doeth, lies peruiddo deimlo, er yn ymwvbodol o'r Haen, fod nos henaint yn ei ymyi a thragwyddoldeb o'i flaen. Y mae holl agweddau hydref yn ar- gymell myfyrdod ac yn dwy,seiddio y meddwl ei brudd-der yn tueddu i suddo yr enaid gofk'us y-> is i fn;ydiau. chwerwon galar a thrallod. Fel y rase y gwanwyn a'r hâf yn adloni meddwl dyn, o r ieuangaf hyd yr hen wr sydd yn cwyno gan erwinder gauaf diwedd oes; y mae yr hydref yn ei ledllh a'i ddwyseiddio, o'r hen "T crymedig, a gwieU) tl, hyd at yr ieu:;nc syld eta ond yn nhymor lIon gwamvyn boreu oes. Y mae y blodeuyn a fu unwaith yn prydferthu y ddaear a roddodd iddo ei fodolaeth, ac yn gwenu with ddawrssi- ar donau yr awe1, yn awr yn ymgryniu ei ben i farw; yr haul a fu yn nhymor haf yn ei wresogi a chynal ei fywyd, sydd yn awr yn sugne ei fywyd ymaith, ac yn ei wy wo. Y ddaicu a wenodd yn y gwon-! wyn, a fu yn dawnsio drwy yr haf, svdd yn au r wedi eoiii ei gwy rddlesni; ac wrth ollwng ei gafael ar y brigyn. a throelh' yn yr aw el cyn disgyn i'w bedd, dywed yn ei hiaith, "Marw, .marw, marw." t Y mae pob peth o gytfelyb ans^'dd rhywogaeth yn tynu at ei rlebyg. A y nwyfus a'r lion i'r wledd, ond y trist ei ¡ galon i dy galar. Ni chedwir gwledd mewn ty galar, na dawns mewn monger t, ZD A! or naturiol i Mary Morgans wythnos wedi ci.tddu ei modryb, ar ol bod drwy y dydd yn y ty yn drist ei chalon, oedd myned i grwydro drwy y meusydd moel I ion a dorwyd ac a. fedwyd gan y bladur a'r cryman. Yr oedd yr ardd wywedig yn ei chymell i rodio ei ihvybrau, a'i pherarogl yn ad go no Mary fod coffadwr- iaeth y ;ha,i anwyl, er wedi marw yu fan- digedig. Yr oodd dwysder y goedwig a eh'vvynfaniad yr aw el rhwng y biigau nootiuon yn adseinio teimladau ei bron ac fel ilyn yr aeth o'r prudd i'r pruddaf, gau dailyn y llwybr cul troellog o'r ardd i'r uoedwig, o'r goedwig drwy y maes, ac oddiyno i'r lonwent fud ar ael y bryn. YIii: mewn unigedd tawel bro cysgod ZD I Ci angeu, yn mhlith y lieddaii, y rhai a edrychent. fel dorau cauedig y byd tra- gywyddoi, y syrthiodd ar ei gliniau, a'i gWi'.llt lines yn chwifio yn yr awel, y gwla vindu ddagrau galar ar fedd ei ph^rfhynns L J{J: ac a yrodd ochenaid i'r nel :.t Anvidirfynwr yr Amddifaid a Chysa rydd y gofidus. Yr oedd hagrweh y wedi troi yn yn i Alary yn ,awr, a ha ryw f ynhad i'w henaid yma nap giilini gaol rnewn unrhyw fan arali ar y ddaear. Vchydig amsei- yn ol bvddai son ..m farw yn ei dychryr.n wrth fyned helbio i rhc,t!ii ra,j-"ii "braw oddiwith ddwtawrwydd y fan. Ond yn awr t: a. y mae lieni y nos yn tuiiu eu cysgodioit dros y wlad, a'r c¡;ri: beddau yn yuiddaiigos yn y cyinos fel >'sbrydion y njt-.rw yn gwylio ei gr>rphw\ sleoedd, ac yn ei chyfarch hithau :— Cofia dd^ ii v. rth fyned h^ihio, Fel 'rwyt ti minau fuo Ful 'i".>yi fi tiihau ddeui, Cofia c!dyn ma' marw lyd-.U.' Y mae hi yn sefyll yn dawel wrth fedd ei hanwyl faetlifam, yn plygu i gnsanu y blodau a blauodd yno, ac i'w muydo a'i dagrau, ac yna yn symud i ffwrdJ yn araf, araf, gan sibrwd Yr wyf yn un o honoch o ran teimlad, a phaham yr ofnaf T Ond fel y mae dyn yn mhlith y rhai byw yn ofni y mcirw, y mae dyn yn mhlith y meirw yn ofni y byw. Tra yr oedd Mary Morgans yn estyn ei Haw i ZD agor clwyd y fonwent, teimlai ryw un yn ei chyffwrdd ar ei hysgwydd, a neidiodd y n mewn braw o'r neilldu; ond yn lle neidio o grafanc angeu fel yi oedd yn naturiol iddi feddwl, neidiodd i freichiau dyn ieuanc, tal, boneddigaidd yr olwg; ei wallt yn felyn-ddu, a'i serch yn esmwyth fflachio yn ei lygaid gwineu tra yn syllu ar wyneb ei gariad brawychus. Evan," mcddai Mary, a'i chalon yn euro gan fraw, paham na fuasech yn siarad 1" Nid oeddwn am eich aflonyddu wrth feild eich modryb," meddai yntau, gan roddi iddi ei fraich. Kid oedd Evan Prydderch a Mary Morgans yn gwybod dim drwy brofiad am y byd a'i draffeithion. Yr oedd twyll a dichell, ac hyd yn nod gofid a galar, yn bethau dyeithr iddynt cyn marw- olaeth Mrs. Williams. Rhyw wanwyn ac haf fu eu holl fywyd cyn hyn. Treulias- aBt fiynyddoedd cyntaf cu hoes mewn .Y diniweidrwydd plentynaidd, yn cyd- chwareu yn y meusydd efe yn gwneud coron o flodau iddi hi, a hithau yn gweithio I ZD cadwyn o ddail iddo yntau; yn casglu cerig llyfuion yn y nant, ac yn pianu coed ar ei glan, dan gysgod v rhai, Hynyddoedd wedi hyny, y buont yn rov/ynhau eu hun- ain yn nghyfcillach eu gilydd o dan ddylanwad swynol serch a chariad. Wedi iddynt adael dyddiau plentyndod, gosod- wyd hwy mewn ysgol gyfrinachol, a dyg- -yfi hwy i fyny o dan ddjdanwad yr un addysg foesol a chrcfydd.d. Haf igydfu y tyi:'f.r hwn iddyrit-blodau o dan eu traed ae awvr glir uwch eu penau, a phrydferthweh y r.ai'l yn svyno y llall. Ond diflanodd eu haf, a daeth ystormydd guuafol angeu a thristweh i'w mynwesau. Crwydrent ur.»y yr ardd a'r blanhigfa fel cynt, ond yr oedd gwywder y per lysiau a chwyn.ilad y dail yn dwyn i'w cof tarwolse' eu noddes, nes peru iddynt sdori allan i gydwylo, ac ymneillduo i lan y nant, ac yno eisteddent am oriau yn ud o dan gysgod y coed a blanasant tra ZD yn plant. Teimlent fel rhyw flin ymdeithwyr Yn nitlaethwch Afltric draw, Wedi colli eu harweiaydd, Wedi d rysu'n llwyr gan fraw. Wrth gerdded adref o'r fonwent yr hwyr crybwylledig, dechreuodd Evan siarad am y caredigrwydd mawr a dder- :4 ZD J iodd oddiar law Mrs. Williams. Dywedai ei bod wedi ei godi fel ei phlentyn eihunain drwy roddi iddo yr addysg oreu o fewn gafael yn y rhan hono o'r wlad ei bod wedi meddwl yn ddiamheu ei ddwyn i fyny i ryw safle mewn bywyd a fuasai yn deiiwng o safle Alary Morgans, ond eibod wedi marw heb amlygu ei bwriad, ac nad oedd ef yn gallu penderfynu yn iawn beth oedd oreu i'w wneud. "Evan, Evan," meddai Alary, "paham yr ydych yn siarad fel yna 1 Oni ddywed- odd hi wrthyf cyn ei marw eich bod chwi i orphen eich gyrfa addysgiadol, a bod yr arian fel o'r blaen i'w talu o'r ystad ?" "Gwir," meddai Evan, "ond Mary anwyl, y mae eich tad wedi atal yr arian eisioes, ac wedi rhoddi gorchymyn i Mr. Price i beidio rhoddi rhagor o wersi i mi." Fy nhad 1" gofynai Mary. "Ie," meddai Evan, ac y mae wedi gorchymyn nad wyf fi i droedio tir Ty'r Ailt mwyach." Fy nhad wedi gwneud hyny ? Nis gall eich atal heb ormesu ar ddymuniad olaf fy modryb, ac ni chaiff eich atal," meddai Mary yn gyffrous, a'i llygaid yn melltenu gan ddigofaint. "Fy nghariad, fy nghariad," meddai Evan, "nid hynyna yw'r cyfan; ataliodd ¡ fy nhacl i weithio heddyw, a dywedodd os na fuaswn i yn eich gadael chwi am byth y buasai rhywbeth yn dygwydd i mi a j baiasai ofid i'm rhieni." I' "Evan, Evan," meddai Mary mewn braw, "yr ydych yn dweyd chwedlau wrthyf, nis gall y pethau hyn fod yn wir; os ydynt yn wir, hwy a'm gyraut yn Avallgof." "Fy merch, fy nghalon," meddai Evan, "y maent yn wir, ac y mae genyf un peth arall i'w ddweyd cyn terfynu, ac fel yr ydych yn fy ngharu, bydded i chwi ym- vvroli i dderbyn y ddyrnod. Fel yr ydych yn gwybod, yr oedd fy ngj-rfa addysgiadol gyda Mr. Price bron ar ben, ac erbyn hyn dylivn fod yn gwybod digon i gymeryd gaiael mewn un o alwedigaethau uchaf cymdeithas, a chydag yni a gweithgarwch nid oes dim ar fy ffordd i gyrhaedd ffon uchelaf ysgol cyfoeth a dylanwad, a thrwy Lyny fod yn deilwng o'ch llaw a'ch cyfoeth chwi. Yma nid oes cyfleusdra i ddyn iauanc ddechreu, a thrwy hyny yr wyf wedi penderfynu myned i ffwrdd heno," a chan dynu ei anwylyd ato, yr hon a safai yn syn fel delw fyw o fynor, ei phenwisg wedi syrthio i'r llawr, a'i gwallt du yn hongian dros ei hysgwyddau, a'i llygaid yn sefydlog, ac yn dysgleirio fel pe byddai yr enaid ei hunan yn edrych drwyddynt, er cael yr olwg olaf ar yr hwn a gitrai fel ei hunan cusanodd hi, ac yna torodd allan i wylo. i i i..i in
HANESYN DA.'
HANESYN DA. Y mae hanesyn da yn cael ei adrodd yn nghyich y Cadfiidog Sedgwick, o'r Unol Dalaethiau, a milwr cyffredin. Ar un adeg daeth milwr cyffredin i fyny yn hamddenol tua gorsaf y Cadfridog Sedg- 0 0 wick, yr hwn ar y pryd a eisteddai ar y llawr yn ymyl, heb unrhyw arddangosiad swyddogol o'i gwmpas, a'i edrychiad yn hynod gyffredin. Daeth y milwr i fyny gan ddweyd, Clyw, gyfaill, a oes genyt ti ddim dylanwad tua gorsaf y prif swyddog ?" Nid wyf yn gwybod," ebe Sedgwick; feallai fod. Beth sydd arnoch ei eisieuT Wel, y mae rhai o fy nghyfeillion o'r drydedd gartrawd wedi dyfod drosodd ar ymweliad a mi, ac y mae arnaf eisieu rhoddi rhywbeth iddynt i'w yfed; ac y mae arnaf eisieu cael order i fyned at y sutler i gael ychydig whisci." "0," ebe Sedgwick, "nid oes arnoch eisieu dim whisci. Bydd i chwi a'ch cyfeillion feddwl llawn cymaint o'ch gilydd heb whisci." "0, nawnawn," ebe y dyn.. "A ydych chwi sydd yn aros o gylch gorsaf y Cadfridog yn ymddwyn felly at eich cyfeilhon ? 'Does genych chwi ddim dylanwad y mae yn debyg." Yr ydwyf yn lied dybied y gallaf gael poteled o whisci i chwi," ebe Sedgewick "cymerwch hwn at y sutler, ac feallai y cewch ganddo y botelaid." Edrychodd y milwr yn wawdus ar y creadur ysmal oedd yn estyn iddo nodyn, ac heb edrych arno, dywedodd, Ac yr ydych yn meddwl y gwna hwn y tro, ydych chwi V' Ydwyf, yr wyf yn tybied hyny," ebe Sedgwick. Agorodd y dyn y darn papyr, ac a'i darlienodd, John Sedgwick!" Yna edrychodd yn graffach ar y swyddog, ac adnabyddodd ef. "Wei," ebe efe, nid ydwyf yn tybio y gwel un sutler y papyryn hwn. Gwell genyf ei gael na'r whisci," ac ymaith ag ef.
--IYR ETIIOLFEAINT CAN' MLYNEDDI…
I YR ETIIOLFEAINT CAN' MLYNEDD YN OL. Ni fydd y dyfyniad canlynol o Hanes Aylesbury, gan Robert Gibbs, ar yr adeg biesenol yn annyddorol:—" Yn y ganrif ddiweddaf, mewn ymgais etholiadol dros Fwrdeiodref Wilton, yn Wilts, cafodd y naill a'r llall o'r ymgeiswyr 11 wyddianns 37 o bleidleisiau, tra na chafodd yr an- fuddugol ond 24. Ar ymgyfarfyddiad y Senedd, daifni'r ymgeisydd afiwyddianus ddeiscbu y Senedd yn erbyn dychweliad un o'r aelodau. Y ddadl yn ei erbyn oedd, fod, o'r 37 a bleidleisasant o'i blaid, 20 o honynt heb ymgymeryd o'r Sacra-' ment Sanctaidd Swper yr Arglwydd, yn ol trefn Eghyys Loegr, o fewn blwyddyn cyn yr eoholiad. Ystyriodd TJ y Cy- ffredin y ddadl yn dda, cafodd yr aelod ei ddiseddu, a gosodwyd y doisebwr i mewn yn ei Ie. Yr oedd yr addasrwydd crefyddol hwn yn deilliaw o'r Test Act, o dan ba un nad allci yr nn person ddal na llanw swydd cyhoeddus, pa mor isel bynag, heb gydymffurfio neu "gyfaddasu" ei hun trwy ymgymeryd o'r Sacrament. Nid oedd yn beth anarferol i swyddogion sofyll wrth ddrysau yr eglwys a galw allan, Chwyenwi, foneddigion, sydd am 'gyfaddasu,' cerddwch i fyny y ffordd yma." Difodwyd y Test a'r "Corporation Acts yn 1828, trwy offerynoliaeth Arglwydd Russell, er iddo gael ei wrth- wynehu yn ystyfnig gan y Llywodraeth yr adeg hono.
YR ATHRYLITH GELTAIDD.
YR ATHRYLITH GELTAIDD. Anerchiad a draddodicyd gan J. C. Parkin- son, Ysw., Y.IL, D.L., (A man), o'r gadair lywyddol boreu ail ddydd yr Eisteddfod Freiniol Genedlaethol Aberdar, 1885. Cyfeithiedig ar gais neillduol gan Twrfab. Wrth fyned yn mlaen i roddi i chwi fy argrafiiadaji parthed llenydd^aeth Gelt- aidd, y mae yn angenrheidiol gadael allan lawer o fanylion y gallesid mewn modd cyfaddas eu dwyn i mewn i draethawd hollol feiroiadoL O'i chymharu a'r atlirylith Teutonaidd, nodweddir y Gelt- aidd gan ysgafnder a llonder. Nid yw yn ymddangos fod prudd-der y dyfodol yn dirwasgu ysbryd y gwir Gelt, nac yn rhwystro ei fwynhad o'r awr sydd yn myned heibio. Y bydd i ni oil farw ydyw tynged y ddynolryw, ond parhaus feddwl ar angeu sy'n trychwerwi bywyd. Y mae yna mewn ysgrifeniadau Celtaidd ryw is- gyweirnod o brudd-der, fel ag y mae yna ryw nodyn pruddglwyfus yn nghan felus yr eos. Eglura Jessica hyn mewn modd perffaith pan yn dywedyd, Nid wyf byth yn lion pan yn clywed cerddoriaeth felus.' Ond y nodyn penaf yn yr At-hry- lith Geltaidd, pan na byddo yn cael ei ehaethiwo gan draddodiadau crobachlyd neu gredoau dirwasgol, sydd yn un o sirioldeb yn gyferbyniol ir prudd-der sydd yn lhy nodedig yn yr Allmaenig. Dichon fod y Celt naturiol yn meddwl gormod am fwynhau ei hun, a'r Teuton ormod yn nghylch dyfod yn mlaen yn y byd. Efallai nad yw y gwahaniaeth cydrhwng y ddau erioed wedi cael eu detlinio yn well na chan Mr. Mathuw Arnold, yr hwn a ysgrifena, Y mae gan yr Athrylith Allmaenig (Germanic) was- tadrwydd fel ei phrif sylfaen, gyda chy- ffredinedd a marweidd-dra fel ei diffyg, a ffyddloadeb i natur fel ei rhagoriaeth. Y mae gan yr Athrylith Geltaidd dcimlid- rwydd fel ei phrif sylfaen, gyda serch at brydferthweh, swyn, ac ysbrydolrwydd fel ei rhagoriaeth, ac aneffeithiolrwydd ac yst^dnigrwydd fel ei diffyg.' Pan y siaredir am yr Athrylith Allmaeni s, gilJ- ygir y ffurf hwnw o honi sydd rxiewu I mold neillduol yn -,ael ei amlygu yn G-ermam, ac nid hwiiw sydd i'w gan- fyd yn yr hiliogaeth a'r cymeriad Seisnig. Neilldolrwydd agogoniant yr hiliogaeth Seisnig ydyw ei bod yn un gymysg, yn cynwys elfenau Normanaidd, Allmaenig, a Chelcaidd. Y mae yna fwy na digon o resymau dros gredu nad yw bodolaeth yr elfen Geltaidd mewn llenyddiaeth Seisnig wedi derbyn cymaint o gydnabyddiaeth ag a ddylasai. Mewn barddoniaeth Seis- nig y mae yr elfen hon yn fwy nocledig nag mewn rhyddiaeth Seisnig, ac fe ddichon ei bod yn cyfranu llawer o'r swyn a berthyn i'n telynegion goreu. Y mae ysgrifeniadau cydoeswr a bardd pobl- poblogaidd yn cynysgaeddu esiampl o 0 C5 hyn. Nid oes neb yn fwy trwyadl Geltaidd na Mr. Lewis Morris, o Peny- bryn, taid yr hwn oedd yn un o feirdd enwog ac anrhydeddiedig y Dywysogaeth, ac nid oes neb wedi cyrhaedd poblog- rwydd mwy eiddigeddol yn mysg y genedlaeth ieuangaf o feirdd, ac y mae y poblogrwydd hwnw wedi cynyddu yn barhaus o'r amser y cyhoeddodd ei gyfrol gyntaf o Ganeuon,' hyd yr amser hwnw y rhoddwyd yr I Epic of Hades J i'r byd. Nid wyf yn gwybod a ydyw Mr. Lewis Morris wedi ychwanegu at lenyddiaeth farddonol ei wlad enedigol, neu a ydyw efe bob amser wedi cyrchu at y Seisnig pan yn rhoddi datganiad o'i ddoniau awenyddol; ond y mae yn eithaf sicr fod y teimlad a'r syniad sydd yn ffynu trwy ei ganeuon Seisnig yn meddu llawer o riniau uwchaf yr Athrylith Geltaidd. Y beirniedydd enwog, ProffeswrHenry Morley, oedd un o'r rhai cyntaf i ddangos pa mor ddyledus oedd llenyddiaeth Seis- tig i'r Athrylith Geltaidd am ei neilldu- olion mwyaf edmygol. Ysgrifenodd Mr. Morley 'Nis gellir gwahanu prif rediad llenyddiaeth Seisnig oddiwrth yr arabedd Geltaidd bywiog yn yr hwn y mae yn meddu un o'i ffynonellau. Nid yw y Celtiaid yn ffurfio rhyw ran benodol o'n poblogaeth gymysgedig. Oni bae y cy- sylltiad boreuol, mynych, ac amrywiol a'r hiliogaeth a ddarfu yn ei dyddiau haner-wareiddiedig ddyfeisio ymgomiadau Ossian gyda St. Patrick, a'r hon, ar ol hyny, a fywiogodd waed y Gogleddwr yn Ffrainc, ni fuasai Lloegr Allmaenig wedi gallu cynyrchu un Shakespeare.' Pe y dymunid cael esiampl darawgar o ysgrif- enwr Seisnig o radd uche!, yn yr hwn ni choir un math o olion dylanwad Celtaidd, ni raid ond enwi Dr. Johnson. Oblegyd fod hyn yn ddiffygiol, ymddengys fod enwogrwydd Johnson fel ysgrifenwi yn lleihau. Gallwn do edmygu ei foes ddysgeidiaeth iachus a'i synwyr mawr dda ond y mae y darllenydd diweddar yn cael y moes-athraw yn lied feichus, a'r dyn o synwyr yn lied fiinderus. "UaIl mai y diffyg hwn yn natur Johnson sydd yn esbonio ei wrthwyneb- edd i bob peth Celtaidd. Yr oedd ganddo ryw gymaint o reswm dros hyn pan ym- ddangosodd 0«~ian ac y cafodd ei glodfori mewn modd 1 ed annoeth fel yr Homer Celtaidd. Gwadai Johnson fod y cyfieith- iadau yn rhai J¡;ys, neu eu bod yn meddu uurhyw deilyngdod haerodd nad oedd can Fingal yn ddim amgenach na phentwr o eiriau anmiiertbynaaol, a myntumiai y gallasai gyhllsoddi hanes-gerdd llawn cystal ag Ossian allan o faled Robin Hood. Tarddai llawer o'r haeriad hwn allau a ragfarn pur. Alynai Dr. Johnson mai twyll oedd y cyfan, ond hyd yn nod pe heb fod yn amheu hyn, y mae yn amheua a allassai efe edmygu Ossian. Ond yn anffodus, yr oedd yna sail rhy dda i amheuon Johnson ac i wawd-weo Churchill fod Ussian yn Seisnig yn sillebu yn Alacpherson. }:1' yr amser y cafodd cyfrol swynol J. F. Campbell ar Tales of the West Highlands ei cliyhoeddi, m:w'r gwirionedd wedi dyfod yn amlwg fod Macpherson wedi dyfeisio llawer o Ossian. Eto, yr oedd ganddo ef ganeuon. z3 a hen chwediau Celtaidd diledryw fel sylfaen i weithio arnynt, ac fe roddodd ffurf a datganiad i lawer o deimlad Celtaidd gwiiioneddol. Dynia yw y rheswm paham y mae beirniaid a beirdd o'r radd uchaf wedi cael yn Otsian lawer o bethau teilwng i'w hedmygu a'u canmol, ac yn yr achos hwn y mae canmoliaeth a. gwerthfawrogiad Goethe yr atdaliad cyfiawn am ciiwerthin-wawd J r. Johnson. Y mae dylanwad swynol ansoddau Celt- aidd yn nodedig mewn ysgrifeawyr perth- ynol i wledydd ereill heblaw yr eiddom ni, yn yr eiddo Ffrainc yn neillduol felly. Yr oedd y diweddar M. luo, awdwr llawer o lyfrau gwerthfawr, ar un ar Christian Art' yn arbenigol nodedig. yn anghytlredin o hynod ar gyfrif ei frwdfrydedd Celtaidd. Gwna Macaulay mewn llythyr at olygydd yr Edinburghi Review gylenwi Rio y Francrr hynotaf oedd efe wedi ei gyfarfod erioed, a hyny oblegyd fod ei wJadgarwch yn ymganoli yn Llydaw, ac oblegid nad ocdd yn malio dim am Ffrainc. Yn mysg ysgrifenwyr Ffrengig sydd yn awr yn fyw, nid oes yr un yu rhagori ar M. Uenan fel un yn gailu meistroli iaith. Y mae y rhyddiaeth Ffrengig oreu yn anghymarol mown inwyddmeb a phrydfer thweh, ac mewn pwynt ac eglur- der ac ni rddengys i- un rhyddiaeth Ffrengig gymfiJf o'r atdynitwlan hyn ag a wna ciddo Voltaire. Er hyny, y mae eiddo M. Renan yn med lu ar ryw or- swyn ychwanegol, a rhyw ilas barddonol. os goudefer y geiriad, sydd yn ei wneuthur yn hyfryd dros ben. Yr hyn a olygir ydyw, nid llenyddiaeth farddonol, yr hyn sydd yn gynyrch tra gwahano), ac o'r hyn yr oedd Chateau- briand y mcistr penaf yn mysg Ffrancwyr ei amser cf. Eto cyfranodd yr un dylan- wadau i tVmfio rhyddiaeth Chateaubriand ag M. Renan, ae yr oedd y rhai hyny drachefu yn hollol Geltaidd. Saif y naill a'r llall o'r ysgrifenwyr hyn ar wahan yn mysg eu cydwiadwyr, oblegyd cafodd y ddau eu tÇeiti a'u magu yn Llydaw, a thvnas uit eu hy-'brydol;aeth o'uhytiordd- iaut o'u eartref Celt«idd. Y mae yn ,-jr.ffodu. n^ fuasai rhagor wedi cad ei wi).,utour i v, neu 1 llenydd- iaeth Geltaidd yn gyriiue ldadwy i ddar- llenwyr Seisnig. Gwyr y rhali fwyaf o hononi am v Unaws ymdrechion canmol- adwy sydd wedi cael eu gwneuthur yn y cyfeiriad yma ond ni ymddengys fod yr ymdrechion hyny wedi bodyn ddigonoL y LI-I Yn sicr y mae llawer 0 gretlid yn ddyledus i'r Cymry wvladgaroi hyny a gylioadd- asantyr Archmlogy of (Vales,' ac y mae enwau Ovren Jones, Edward Williams, a William O ven, i'r rhai yr ydym yn ddyledus am y tair cyfrol ay d.d yn cyfan- suddi y g'-vaitb,, yn haeddu ctl bod yn cael cu cadw mewn cotiadwiiaeth. Hefyd, y mae y cvfieithiad o'r Alabin- ogion,' vr h-.vn a >vr>:i'v<l yn gyhoeddus n T! yn i'awn mor jJefnyÜ. (ni, ^.vc/d yr un peth am 'F.irdd Cw-ag' Elis WyD, yr hwn a gyfieifchivyd George Borrow. Ar y
BYWGRAFFYDDOL.
BYWGRAFFYDDOL. ALEXANDER POPE. Bardd enwog oedd y gwr uchod. Ganwyd ef ar yr 22ain o Fai, 1688, yn Lombard Street, Llundain, lie yr oedd ei dad yn cadw masnach fel lliainwerthwr, a'r lie y darfu iddo hefyd lwyddo i gasglu ffortiwn lied fawr. Yr oedd ei dad a'i fam yn Babyddion. Ymddengys fod Pope o'i enedigaeth yn meddu ar gyfan- soddiad gwanllyd, ac yn ychwanegol at hyny yn un by chan ac anffurfiedig i raddau mawr. Ei ddysgawdwr cyntaf oedd offeiriad Pabyddol o'r enw Taverner, yr hwn a'i dysgodd yn egwyddoiion cyntaf Groeg a Lladin ar yr un pryd. Anfonwyd ef yn nesaf i ysgol Babyddcl yn Twyford, ond drwy ei fod wedi yHgrilenu gogangerdd ar ei feistr, symudwyd ef i ysgol ar gornel Hyde Park, lie y ffurfiodd chwareufa a gymerwyd allan o gyfieithiad Ogilby o'r Iliad, yr hon a berfformiwyd gan amrai o fechgyn yr ysgol a'r garddwr. Yn y flwyddyn 170C aeth i fyw at ei dad yn Bonfield, ger Oakingham; lie y cyflog- wycl offeiriad Pr".Tldol arall i gyfranu addysg iddo, oddiv-rtli yr hwn ni ddysg- odd ond y nesaf pt'.i i ddim. Parodd hyny iddo bende-fy;. astudio ar ei ben ei hun. Er y dy- ii• mai ei "Ode on Solitude" Gcud. c. :t mi 1 cyntaf, y mae yn ymddangos tod wedi cynyrchu amrai o ddarcau bardf'.onol mewn cyfnod mwy horcuol. yn un mlwydd ar bymtheg oed; •"••■r,'fonodd ei "Fugeil- gerddi," y ih.J- .load iddo gyfeill- garwch prif aiv'. r y cyfnod hjraw._ I Ei waith nesaf oedd ei draethawd ar "Feirniadaeth," yr hwn a gyhoeddwyd yn 1711. Ymddangosodd y Messiah gyntaf yn y Spectator, a chanlynwyd hon gan ei Gan ar Dydd St. Cecilia." Tua'r adeg yma hefyd y cynyrchodd y Rape of the Lock," yr hon a achlysurwyd gan waith Arglwydd Pentre yn tori ymaith un o gydynau gwallt Airs. Arabella Fermor. Yn nesaf at hyn dygodd allan ei Epistle from Elvisa to Abelard,' tcil- yngdod awenyddol yr hwn nid oedd yn gwneud i fyny am ei ddiffyg o hyfoesder. Ymaflodd Pope yn awr yn y gwaith o gylieithu yr 'Iliad,' yr hwn a gafodd ei gyhoeddi drwy danysgrifiad, a Uwyddodd i gael pum' mil o bnnau yn glir i'w logell ei hun oddiwrthyranturiaeth. Defnydd- iodd ran o'r arian i brynu ty yn Twick- enham, a chyda y gweddill pwrcasodd flwydd-dal. Ond, modd bynag, achlysur- odd y gwaith hwn gamddealldwriaeth rhyngddo ag Addison, yn gymaint ag i argraffiad arall o lyfr cyntaf yr Iliad ym- ddangos o dan yr enw Tickell, yr hwn a gymerai Pope arno oedd yn waith Addison ei hun. Gwaith nesaf ein hawdwr oedd dwyn allan gyfrol o weith- iau Shakespeare, ac wedi hyny cyhoedd- odd ei fwriad o gael cyfieithiad o'r Odyssey,' ond ni chynwysai y rhan a gymerodd efe mewn llaw ond yn unig ( deuddeg o lyfrau, a chwblhawyd y gweddill gan Broome a Fendon. Yn y flwyddyn 1729 gwnaeth 'Dunciad' ei ymddangosiad, yn yr hwn y darfu i Pope bentyru ei ddigllonedd ar benau ei elynion; ond yn yr hwn ar yr un pryd y niweidiodd ei enw da drwy ei gintach- rwydd. Mewn argraffiad mwy diweddar o'r gan hOD, nowidiodd ei arwr o Theo- bold i Cibber. Ac yn mhen dwy flynedd wedi hyny, cynyrchodd ei Epistol at Iarll Bnrlington,' yn yr hwn y cymcrodd achly&ur i dywallt chwerthin-wawd ar y Due o Chandos, o dan yr enw, Timon. Gorphenodd ei 'Essay on Man,' yn 1734, a thynodd sylw anarferol a chyff- redinol iawn, ond darg uJÍydólwyd yn fnan fod yr athrawiaethau a gynwysai yn fwy ffafriol i grefydd naturiol nag i grefydd Z, 11 ddatguddiedig. Alodd bynag, darfu i 0 1 1-1 Warburton gyhoeddi amddiffyiiiad i athrawiaetiiau yr Esmy, a thrwy hyny enillodd gyfeillgarwch y bardd, yr hwn a adawodd iddo hawl-ysgrif ei holl weithiau, a thrwy iddo ei ddwyn i sylw Allen, bu hyny yn achos iddo gael gwraig, ystad, 0 ac esgobaeth. Yn y flwyddyn 1737, dygodd Pope epistol allan ar 'Gyiueriad- au Menywod,' ac mewn argraffiad di- weddarach o hono, dygodd i mewn beison a gyfenwid Atossa, yr hon a fwriadwyd fel y dywedid i gycrychioli v Duces o Marlborough, yr hon a dalodd i'r awlwr fil o bunau am beidio gwasuaru rklgür o hono. Yn y flwyddyn 1737 argraffofe Pope ei lythyrau, a hyny drwy danysgrifiad, ¡ am yr hyn y rhoddodd fel esgusawd rod rhai o'i epistolau wedi cael en cylu eddi I mewn ffordd lechwraidd gan Edmund Curl], Ei gynyrch llenvd-iol div.eddiir oedd cyhoeddi y pedwarydd ilyir ¡ Dunciad.' Bu farw yn y ffydd Bi V'-tdol. nen o ieiaf mewn cydymlfnrfiad a'i dofodau, ar ¡ yr 20fed dydd o Fai, 1744, .ijshladrjwyd I yr hyn oedd fafwol o hono yti'ffwick- enham.
THOMAS PAINE, YR AKITYPIHWR.
THOMAS PAINE, YR AKITYPIHWR. Ganwyd Thomas Paine yn y flwyddyn 1737, yn Thetford, Norfolk, lie y cafodd ei ddwyn i fyny yn yr alwedigaeth o wasgrwymydd, sef gwneuthurwr days. Wedi hyny daeth yn exciseman mewn lie o'r enw Lewes, ond cafodd ei anfon ymaith am ryw gamymddygiadau o'i eiddo. Aeth i America, lie y cyfranodd lawer at y Gwrthryfel drwy bamphledyn < yn dwyn yr cnw 'SynwyrCyffredin;' am yr hwn y derbyniodd wobr o bum' cant o g bunau gan Ddeddfwrfa Pennsylvania, f Derbyniodd hefyd anrheg o ddarn o dir yn nhrefedigaeth Efrog Newydd. Yn y flwyddyn 1790 daeth i Lundain, a chynhyrfodd gryn sylw drwy ei lltighfs of Man" ('Hawliau Dyn'), yr hwn a fwriadwyd ganddo i fod yn atebiad i Burke. Ond, modd bynag, drwy fod yna erlyniad yn erbyn Paine, aeth i Ffrainc lie y cafodd ei ddewis i'r cynulliad cenhedl- aethol; ond yn amser Robespierre taflwyd ef i garchar, ac o'r braidd y diangodd rhag cael tori ei ben ymaith. Yn ystod y caeth- iwedhwnw yrysgrifenoddeiwaith gwarad- wyddus a digrefydd, a elwir yr Age of Reason', yn yr hwn y gwnaeth ei oreu, ac hyd eithaf ei allu, i iselhau a dwyn crefydd i gywilydd. Wedi iddo gael ei draed yn rhydd o'i gaethiwed blin, cyhoeddodd amryw draethodau politicaidd dibwys; ond yr oedd unohonyntyny,moso(lial gwarthus ar gymeriad Washington. Yn y flwyddyn 1802 aeth i America, lie y dibenodd eitfywyd anllad, ac y bu farw mewn cyflwr meddwl truenus iawn, Alehefin yr 8fed, 1809.
GEORGE WISHART, Y MERTHYR…
GEORGE WISHART, Y MERTHYR PRO- TESTANAIDD. Disgynodd y gwr hwn o deulu Ysgot- aidd anrhydeddus ac urddasol, ond ni roddir unrhyw haaes am gyfnod b .-reuol ei oes. Dywedir ei fod wedi preswylio am beth amser yn Caerg'-awnt, a'i fod wedi bod yn dysgu yn athrofa Benet gyda chymeradwyaeth mawr. Yn y flwyddyn 1544 dychwelodd i'w wlad enedigol, a dechreuodd bregethu egwyddorion ar- dderchog y Diwygiad, yr hyn a gynhyrf- odd gymaint ar yr offeiriaid Pabyddol nes iddynt wneuthur dau gynyg i'w fradlofruddio. Ond y diwedd fu i Cardinal Beaton ei ddal drwy fradwrireth fell- digedig, ganei drosglwyddo i'r awdurdod- au gelynol iddo of a'r athrawiaethau a bregethai, a'r canlyniad o hyny oedd i'r dewrddyn a'r Cristion diledryw hwn gael ei Iosgi, a chymerodd hyny le ar yr ail ddydd o Fis Alawrth yn y flwyddyn 1546. Y mae yna ystori mewn cylch- rediad am dano ei fod pan yn nghnnol y fflamiau wedi rhagfynegi marwolaeth ei erlidiwr penaf, yr archesgob, a gy- merodd ran mor flaerdlaw yn ei dynged anffod'is. Bobl anwyl, y xnao y rhyddid crcfyddol a fwynhcir genym ni yn y dydiliau hyn wedi co^tio yn ddrud i ereill, wedi ein tadau Cristionogol a dewrion i godi yr ailorau, nid yw yn ormod i ni wneud ein gorou i'w dal i fyny; gwaith hawdd iawn i'w eu dal i fyny yn ymyl y gwait.Ii caled a gafwyd i'w codi. Y mae yn eithaf eghir pe buasai y Babaetli a'r Eglwys Sefydledig wedi cael eu ffordd. y buasem oil mown caethiwed blin hyd heddyw. Gofalwn | ddangos ein. bod yn gwerthfawrogi y| brcintiau mwrion ddaeth i ni drwy dan a* gwaed yn yr etholia-I ne<af. |
Tameidiau Hynod a Dyddorus,
Tameidiau Hynod a Dyddorus, Y peth cyntaf y mae dyn ieuanc yn ei wneud pan y cyferfydd a ffrynd gyda het newydd, ydyw ei thynu oddiar ei ben a'i rhoddi ar ei ben ei hun yn y modd mwyaf siriol; ond pan y cyferfydd merch ieuanc un o'i chydnabod a bonet newydd, try i fyny ei thnvyn a dywed yn synedig, "0 ba le y cafodd hona y peth hy 11 yna V' Dos,grifiai Sidney Smith ddyn unwaith fel creadur mor sych, fel os y buasech yn ei dyliu ag epill, na ddelai dimjond blawd llii o hono. Fel rheol y dyn sydd heb ddim i'w ddweyd yw y mwyaf awyddus i gael siarad y cyfan. Pan dangoswyd i blentyn y pictiwr o 0 Daniel yn ffau y llewod, dechreuodd Ie fain yn arswydol. "Paid a lie fain, fy un anwyl," ebe y fam, "nis gadawer I iddynt i niweidio cymaint a blewyn o wallt ei ben." "0, nid wyf yn llefain oblegyd hyny; ond edrychwch ar y llew bJch yna, y mac Daniel mor fychan fel na chaiff o ddim o hono druan. Paham na weithiech chwi ?' ebe bon- eddiges wrth. grwydryn, o flaen yr hwn yr oedd hi wedi gosod ciniaw flasus. "Ali weithiwn pe byddai genyf y tools," ei)e"i- canlotyn. Sut tools sydd arnoch eu heisiau V gofynai y fenyw deimladwy. C.rllcll a fforc," ebe y gwalch mown atebiad. Dyma George y petlwarydd," ebe ar- ddangoswr waxwork, gan bwyntio at rhyw fftgwr teneu gyda choron ar ei ben. Yr oeddwn yn arfer meddwl ei fod yn ddyn tew," sylwai sylldremydd oedd gerllaw. Eiiiiaf tebyg," atebodd y dyn mewn ffordd swta, gan deimlo yn lied anfoddlon yn ngwyneb nodiad yr ymwelwr, ond pc buasech chwi wedi bod yma heb fwyd haner yr amser ag y mae of wedi bod, buasech yn deneuach ddwywaith." Pa fodd y mac W yn debyg i ynys ? Am ei bod yn nghanol dwr. Aeth Gwyddel i siop y cyfrwywr i brynu nn spardyn, dywedodd y siopwr wrtho y byddai yn rhaid iddo gael dau. 0, na," meddai yntau, fe wna un y tro, os caf gan un ojhr i'r ceffyl fyned, y mae y llall yn siwr o ddilyn." Y mae gwraig dda yn beth da, ond y mae gwr drwg yn ei churo. Bwrdd o ddyddordeb-Y bwrdd ciniaw. "Beth yw y lluosog o geiniog?" gofynai ysgolfcistr. Dwy geiniog," gwaeddai y crotyn ffraetblymaf yn y dosparth. Bachgen b\ chan pum' mlwydd oed, yr hwn a welodd baun (peacock) am y tro cyntaf. a redodd am ei hoedl i'r ty gan waeddi wrth ei chwaer, "0, Lizzie, gwelais gynffon mawr, ofnadwy fawr, yn ,,y cerdded o gwmpas gyda iar wedi ei gylymu wrtho." Gwyrth.—Athrawes landeg: 'Nawr, Johnny Wells, a fedrwch chwi ddweyd wrthyf beth yw gwyrth ?" Johnny Gallaf, athrawes, mae fy mam yn dweyd y bydd yn wyrth os na wnewch chwi briodi y gweinidog newydd." Galwch grotes yn gyw, a hi a wena; galwch ddynes yn iar a hi a duchana; galwch ddynes ieuanc yn witch a bydd yn foddus; galwch hen wraig yn witch a bydd yn ddigofus; galwch grotes yn gathan a hi a'ch cara galwch ddynes yn gath a hi a'ch casha. 0! rywogaeth ryfedd. Darfu i foneddwr, yr hwn oedd wedi aros yn rhy hir yn ngwmpeini Syr John Barleycorn, gael ei wraig ar ei thraed yn aros iddo i ddychwelyd tua thref. Eba hi, Dyma lie yr wyf wedi bod yn aros ac yn siglo fy hun yn y gadair nes y mae fy mhen yn nofio o gwmpas fel top." "Yr oedd hi yr un fath yn union lie y bum inauebe yatau yn ol, "y mae yn rhaid ei fod yn yr awyr." Nid yw yr anifail a lwythir a llyfrau yn ddwfn-ddysgedig a doeth beth wyr 0 ei siol gwag ef pa un ai coed tan ynte clai- feini y mae yn ei gario. Y fath beth anhawdd ydyw perswadio dyn i ymresymu yn erbyn ei interest ei hun, er ei fod yn argyhoeddedig fod cyfiawnder yn ei erbyn. Y mae trawsawdurdod arferiad yn Ueihau; nid ydym yn foddlawn gwybod fod pethau, ond gofynwn ac a ddylasent hwy fod. Y mae y doeth a'1 bywiog yn gorchfyga anhawsderau drwy fciddio eu cynyg hwynt; ond y mae diogi ac ynfydrwydd yn crynu ac yn encilio ar yr olwg ar lafur a pherygl, ac yn gwneud yn an- mhosibl yr hyn y macnt yn ei ofni. Wei, foneddwr ieuanc, sut y carech chwi gael tori cich gwallt ?" 0, yn union fel dada, gyda twll crwn bychan ar y coryn." Anfonodd dyn hysbysiad allan y dydd o'r blaen y buasai cfe yn anfon, am bum' swllt, i unrhyw gyfuiriad, becyn hardd yn cynwys cant o bres"tits. Trodd bob ua o'i becynau allan yn )>apyr pinau bach. Pa ran o gorff menyw sydd fwyaf defnyddiol iddi ban y byddo hi yn ewer-' yla a'i gwr ? Ei hewinedd. ..4"1 Darllena hyspysiad cyhoeddwr llyfrau: —"Mewngwasg—yngroes i'w hewyllys.' Nid oes gan rai menywod wrthwynebiad i gael ei gwasgu weithiau. n Moesgarwch sydd debyg i awyr glustog —gall nad oes yna ddim sydd yn syl- weddol ynddo, ond y mae yn lliniaru hergwdiau y byd yn rhyfeddol iawn. A gruldfanai gwraig woddw Ffrengig, yr hon yn ddiweddar a gafodd ei gwneud yn amddifad, "O'r fath an- ffawd, mi awn pa fath wr yr wvf newydd ei golJi, ond sut y gaUaf wybod pa fath un fydd ei olynydd." Y dydd o'r blaen diangodd gwraig briod ymaith gyda perchenog arddangosfa bwystlilod gwylltioa, ac fe sylwai y gwr amddifad mewn modi gwatwarus nadyw efe yn gwybod am neb arall yn y byd yn fwy cymhwys i'w thrafod. Ysgrifenai lady's maid boneddiges, yr hon oedd newydd gladdu ei gwr, at ei ZD zn chariad am yr angladd fel a ganlyn :— Yr oedd yr angladd yn ardderchog yr oeddwn wedi fy ngwisgo mewn sidan du, ac yr oedd y blodau yn brydferth dros ben, a fy meistres yn wylo fel angyles newydd fflam." "Pan oeddwn yn ddyn ieuanc," ebe Josh Billings, "yr oediwn yn wastad mewn brys mawr i ddal y pen trymaf o'r boncyff, ac i wnend yr holl godi oedd yn ofynol. Ond yn awr, fel ag yr wyf yn hynach, yr wyf yn cymoryd gafael yn y pen Ileiaf, acyn gwneuthuryr oil rochian. Brown Ydyw, syr, y mae yn galed i gasglu arian ar hyn o bryd, mi a wn hyny yn dda." Smith: "Aie! ydych chwi wedi treio casglu a methuf Brown: "0, naddo." Smith:" Wel, ynte, sut y gwyddoch ei fod yn anhawdd casglu arian1?" Brown: "Oherwyddfodllawer wedi treio casglu peth gyda fl." 0 Difrifoldeb ydyw brwdfrydedd wedi ei dymheru gan reswm. Ar rew llyfn yr ydym yn llithro; mae llwybr garw yn fwy dyogel i'r traed. Ni charoddd neb blentyn, rhieni, neu chwaer yn ormodol. Nid angherddol- rwydd serch, ond ei ymyriad a gwirionedd a dyledswydd sydd yn ei wneuthur yn eilun-addoliaeth. Cafodd cariad ei roddi, ei awdurdodi, a igefnogi i ddileu hunan. I Dyna Wil druan wedi bod yn eistedd gyda'i law yn ei boce I am gymaint o amser nes peri i'w gyfaill droi ato a gofyn iddo am beth oedd yn astudio. "Am ddim yn neillduol," ebe Wil, Nid oeddwn ond ceisio perswadio fy hun fod y geiniog hon sydd genyf yn fy mhwrs wedi ei hacio ar ei hymylon." Nid oes dim yn anmhosibl; y mae yna ffyrdd sydd yn arwain at bob peth, ac os y bydd genym ddigon o ewyllys, ni a gawn foddion. Mewn bywgraffiad o Robespierre a ym- ddangosodd unwaith mewn newyddiadur Gwyddelig, terfynai yr awdwr yn y geiriau hyn:—" Ni adawodd y dyn rhyfedd yma unrhyw blaut ar ei ol, oddi- eithr un brawd, yr hwn a laddwyd ar yr un amser ag ef." Gwnaed gwin gyntaf yn Alhrydain yn 0 y flwyddyn 276. Y mae y fuwch yn bwyta can' pwys o welltglas bob dydd. 0 Amser yn ol yr oedd y Parch. R. Bonner yn dangos <pp^l yn Prestatyn, yr hwn nid yw wedi ei 'blanio yr un fath a phob capel, i'r Parch. Griffith Hughes; dywedai yr olaf, ni byddai ddim yn bechod addoli y capel hwn, canys nid yw yn debyg i ddim yn y nefoedd uchod nac yn y (Idaea-r isod. Amgylchiad Anarferol.—Yn y flwydd- yn 1798, yr oedd dau ddyn yn mhlwyf St. Dominick—Richard Hill a Richard Nattle, y rhai a ddaethaut yn gydweision yn Halton Barton, ger Callington, ac wedi cydfyw am dair blynedd, cymerasant bob un wraig, sef dwy chwaer, y rhai oeddynt yn forwynion yn yr un ty, a'u meistr a ddarparodd giniaw priodas i'r ddau barti. Wedi hyny bu y ddau yn cydfyw am fwy na deg mlynedd a'r hugain yu Ilong- barth Halton. Ymunodd y ddau a chymdeithas cleifion yn y plwyf hwnw yr un diwrnod, a bu y ddau feirw yr un noson, a chladdwyd y ddau yn St. Dom- inick yr un prydnawn ochr yn ochr yn yr un bedd, un yn 76 mlwydd oed, a'r Hall yn 73 mlwydd oed. Rhaid dechreu gyda ffon isel yn yr ysgol os am ddod yn mlaen mewn bywyd. Absenoldeb a ddinystria gydnabydd- iaethau dibwys, ond a nertha rhai cryfion.