Tarian Y Gweithiwr

j MARWOLAETH Y PAB; j Ilynod yw cydgyfarfyddiad yr byn a ^ilw dynfon yn ddygwyddiadau, rhyw droion bjrion ydynt, annysgwyli%dwy? yn ffyrdd dynioii/ teyrnasoeSd, a bren* hinoedd. Y noswaith <'y gwelodd Belshazzar y darn llaw ar g^Tohiad y pared, yr aeth Cyrus i mewn .1 Babilon IBI rhyfelwr, yn coDcro V t6wbl o'l a der^nodd d^yrtttteEd Bel- 4 roddod^ y nefo^iJ*1 C^^hyny^ar galchiad ypared. Yn yr un wythnos ag y cyhoeddodd y Pab ei hun yn anffaeledig y cyhoedd- odd Napoleon in. ry&l yn erbyn Ger- many yr hyn a arweimodd i w ddi- orseddM ef a'i epil. Cymerodd hyn le yn y flwyddyn 1879. Y prif golofn ar ba tm y pwysai gorsedd y Pab oedd ^Tapoleon. Pan y syrthiodd Napoleon claeth gbrsedd y Pab i'r Uwch. Tafiwyd y Pab oddiar ei orsedd yn 1848. Trwy nerth -magneian Ffrainc gosodwyd ef yn 61 ar ei orsedi, ? (Aadwodd ht hyd 1870. Bn iarw_ Chwefror 7, 1878, yn yr un wythnos ag y daeth y newydd i Lund am fodolynydd Mahomet, Sal- tan Twrci^. wedi cael ei ddyphrynu bron o'i synwyrau, trwy fod Rwsi. Wedi tafln fii nexth milwrol o nbcigyloh A orsecld eJ i\w (Uddymu o'r-hyd. Yr oedd y. Pab' arr Saltan,,y 'bwystfil.a'r gin brophwyd/ w'edi dyfod yn ffrynd- ^u^aierbji'BwfWU Aeth y ddaU i'r l^twr ynyr^^cy&brra^yn yrnn iid wfe^i ^fm6r o*r geirfwf yti^y broffwydoliaeth jtx Dat. xix. 20, 'A dbliwyd y,-kw>sfcfi]; h chydag et., ipc1 bi-offwyd, yr h^ a Wi^feth WJiMW ger ei fron i £ trwy y rhai y twyll6dd efe y rhai adderbyBiaasntnody bwyet- fil, a'r rhai 4 addolasant ei dielw ef) yn fyw y bwriwyd ill dau i'rllyn t4h yn llosgi a^rwiSstan* Sonir yr ;adnod' flaenorol am (frenhinoedd y adaear a'u llnoedd yn ymgynull ytx nghyd, i Wnenthur rhyfel yn erbyn yr hwn oedd yn eistedd ar y march gwyn, ac yn erbyn ei In ef.' Ond dyweffir fod y Gwr twnw yn {bttgeilio cenhealoiedd a' gwialen haiarn. Y mae ganddo ar ei, wiag ac ar ei forddwyd enw wedi ei ysgrifenti, Brenin y Brenhinoeddt ac Arglwydd yr Arglwy'ddi.1 Y mae y gair a gyfieithir;' gwyr% iau' yn yt, adnod uchod yn gply rliyw 3dygwyddiad hyuod, arwyddo- caol. Gallaiymdrech/dyn claf' Gair- cyatenyn—fel y gelwid y Saltan—m u lywodiaeth* y Twrc, yn ei waith yn herio holl allu ftwsia, a pheri iddi golli dros ?0^000 0 filwyr yn-y rhyfel, dWyllo' y Pa)? |el. gwaith r hyfedd; acygallaij^wi^ roddi yrhaff'a 3d€ir- ;,1 L byniasant ei nod ef, sêffi, Pab, ac a addolasant ei ddelw ef,' fnewn sefyllfa ddyogel, yn ddigon pell iwdiwrth lyw- odraetb. yr, awdordod oedd wedi ei siomi ef yn Poland. Ilnd tafiwyd y ddau yn fyuS i ddiny#* 'ynghyd.' Y mae y ffaith fod Iesa 0rist yn llyw- odraethu holl amgylchia^u a thyng- ed y Pab, y Twrc, ao Ymherawdwr Rwsia, yn fwy sicr, ac yttffwy at yr amcan nchel sydd ganadQ ef ei hnn nag un ffaith arall a berthyai i'r. rhyfel. Dyrysodd dau neu dri a %sbysiadau peilebrol holl ddoethineb sfittwrion byd yn Senedd Prydain, nos Iq, Chwefror 7, 1878, ychydig oriau ii Pab 9 y farw, ac wedi i'r newydd cHyfod tody Rwsiaid yn Constantinople* Kid oeS neb doeth fel yr Arglwydd^oia neb-yh Hollalluog mewn liywodfi^th ar' yt holl fyd ond Efe. 'Yr Ar^lwydd sydd yn teyniasu, gorfoledded y ddaear.' 11 Bn Pio Nono, y Pob, oddentu '47 mynyd i 6 o'r gloch vn y pryd- riawn, ddydd Ian, Chwei 7. Dech- renodd apgau ar ei waith yn ei gorff ef am 6 o'r gloch y cfydd o'r blaen. Noswaith anesmwyth agafodd efe nos Peprcher hyd wawriad dydd lan. Nid oedd anffaeledigrwydd, napeddian ei ddysgyblion, na'i gyfoeth.ua gorwych- :der ei balas, yn ddigoc irisf^Btroangail i wneud ei waith. Yr oeqa yn farw i bawb o'i amgylch am dri. o'r gloch ddydd lau. Ond gwelai y meddygon fod ei galon yn euro ychydig wedi hyny. Rhcdlodd y curiad olaf J3 mynyd *v|edi 5 o'r gloch, ac aeth ei enaid i sefyll ger bron* brawdle Crist, Ficer yr hwn y proffesoid efe ei ar y ddaeay. Etbyn hyn;ty' mae efe weSi deaH pethau ilk feddyliodd efe ond nesafpethiddim am danynt tra ar ddaear. B d- rhyfedd yw byd yr ys- yr yp brydoedd: byd Uawn o Ddnw,ydyw efe., Ganwyd ef mefwn. lie a èrØi' Siniga- glia, lie ar lan y Mor Adrjfttaidd, yn 4gosi Ancona, ar y 13eg o IdLai, 1792. Yr oedd ei dylwyth ef yn rhai cyfrifol. Gelwid ef I Giovanni, Coun^ofMastai Ferretti.' Ganwyd ef oddeata haner blwyddyn cyn i'r ohwildroadwyr gwaed- lyd yn Ffrainc dori pen y breiiii Louis XVI. ymaith. Bi»eai efe yn 86 mi. oed mis Mar nesaf, ^pe bnasai yn byw | Yr oedd yn ddarosfcyngedig i ffittau masglwyftts pikptio). Yr oedd ei famag yntan wedi meddwl yn gryf am iddo fod yn ^erigwr yn yr Bglwya. Dywedai rhaiei fod, am ychydig^ wedi tueddn i fod yn filwr ond nid-oes siorwydd am hyny. Dywedid hefpd ei fod wedi syrthio mewn cariad a bon- eddiges Seisnig, ao iddi hi ei wrthod, a boi hyny wedi peri iddo ddeWte bod yn Eglwyswr dibriod. Yr oodd chwedl wall ana dono; iddo fyned at y Pab Pius Vlli, pan yr oedd efe oddeutu 26 oed, iofyn iddo am 1. ei gynotthwy i fyned yn 'offeiriad, ac i hwnw fod yn dirioh. tnag ato, a dweyd wrtho na byddai i'r ffitiau ei rwystro. Ymadatf- Gjdd y ffitiau yn raddol o hyny allan, ac of. Deohreuodd ar ei waith tel offeinad pan yn 27 oed, yn 1819. Ba; yn hynpd am ei sel fel offeiriad. Anfonwyd ef fel oenadwr i Chili, yn yr America Ddehenol, yn 1829, pan yn 31 oed. Bu yno oddantn dwy flynedd yn ymweled a'r cenadtm oedd yno. Dy- yu cliwelodd i Rufaim yn 1825* a gwnawd ef yn Ghmon. Oafoid ddyrchajfiad oyf- lym ar hyd j grisiau swyddogol yn EgIWJI BhufaiDt am ei fod yn gangen o foncyffteuluariitocrataidd. Gwnawd ef yn Archeegob Spoleto yn 1828, gan Leo XII.j pan yr oedd yn 36 mlwydd aed. Yn mhen pedair blyneddwedi hyny, gosododd Gregory XVI. yn Ea- gob, neu Archesgob Imola. Yn 1836, anfonwyd ef fel llysgenadwr y Pab i Naples, pan yr Oedd yn 44 mlwydd oed. Gwnawd ef yn Gardinal yn 1840, p^n yn 48 mlwydd aed. Yn 1846, bn y Pab Gregory XVI. farw, acethol- wiyd ef yn Bab yn lie hwnw, pan yr oedd efe yn 54 mlwydd oed. Etholwyd ef, y mae yn debyg, nid bblegyd.ei ragoriaethan personol, ond athmai efe oedd yr un y gallai yr eth- oljwyr gytuno oteu yn ei gylch. i|Yr oedd efe wedi dangos tueddi fod yn ihyddfrydig, a meddyliodd llawer y biiasai efe yn gwnend y Babaeth yn bciblogaidd. Dechreuodd osod cyn- Uuriiau rhyddfrydig mewn gweithred- i»d. Dychrynodd Awstria gymaint Wrfch hyny fel yr anfonodd filwYl i gy- meryd meddiant o ran o'i diriogaeth 'ét Proteetiodd yntauyn erbyn hyny. Yr gedd rhyddfrydwyr Itali ya iMrod i a"*3 i gyfodi yn filwrol o'i blaid ef yn erbyn Awstria. Daeth Garibaldi o Ddebeu- barth America i gynyg ei wasanaeth i'r Pab fel gwaredwr ei wlad. Ond cm iddo ddyfod i Italij yr oedd pethau wedi newid. Ildiodd y Pab i Awstria. Tyn- odd yn ol ei gynygion diwygiadol. Cyn pen dwy flynedd cymerodd chwildroad mawr le yn Ffrainc, ac aeth fel storom gor.wyntol trwy holj Bwrop. Cyrhaedd- odd Rufain. Cyfododd Mazzini ei lais yno fel gwerinwr selog. Aeth ysbryd y Rhufeinwyr gydag ef. Ofnodd y Pab wrth weled gorseddan Ewrop yn siglo. Ceisiodd rwystro gweriniieth i eael ei ffordd. Lladdwvd ei weinidog Rossi. Gofynodd pobl Rufain gan y Pab i ddewis gweinyddiaeth ryddfryd- ig, a chyhoeddirhyfelyuerbynAwstria. Ffodd y Pab o Rufain i Gaeta. Cy- hoeddwyd gwerinlywodraeth yn Rhuf- ain. Garibaldi a Mazzini oedd y rhai mwyaf dylwanwadol yno. Darfyddodd rlwddfrydwyr Itali a'r Pabam byth. Ystyriwyd ef o hyny allan yn elyn i ryddid gwladol Itali. Llefodd efe o Gaeta ar Ffrainc i'w osod yn ol ar ei orsedd yn Rhnfain. Gwnaeth Ffrainc hyny. Alltudiwyd Garibaldi a Mazzini. Yr oedd hynyn 1849-50. Yn mhen ychydig flynyddan wedi Hynyf rho^Wodd Napoleon help i Oavonr/gwemidog Hywodraeth Pied- mont, i goncro Awstria. Aeth Garibaldi allan i greu chwildroadau, y rhai a daflasant orseddau i lawr gyda chyflym- dra atubhrol. Rhoddodd 'efe ffrwyth^ eiymdrechionyn llaw Victor Emnum- nel,. a gesodwyd teyrnas Itali i fyny. Rhoddodd Napoleon III. gefnogaeth i Victor Emmanuel, ac addawodd y gad- awai i bobl Ita'i bendertynn pa un a ymostyneant i lywodraeth tymhorol y Pab ai peidio. Wrth weled ei ddylanwad tymhorol ya diflanu yn Itali ac yn Germani, penderfyiiaddy Pab i gael Cynghoifa fawr 0 benaethiaid ei Eglwys yn Khuf- ain, yn niwedd 1869 a dechreu 1870, er mwyn iddo ef gael ei gyhdeddi y4; anffaeledig,' fel na byddai yn bosibi t neb o dano ef wabaniaethu yn ei fara oddiwrtho ef ar nnrhyw fater eglwysig neu wladol. Par odd hyn i ddynion uchel yn ei eglwys ef i ymadael a hi, megys Hyacinthe ac ereill. Condemn- def yn effeithiol, gan Mr. Gladstone y e. a an r fr iilan rhwng Ffrainc ■"it Germani, a galwodd Napoleon ei fil- "Wyt p Rnfain, i ymtadd yn y rhyfel hwnw. Wedi iddo gael ei goncro, an- fonodd Victor Emmanuel ei filwyr i Rhufain i gymeryd llywodraeth dym- horol y Pab oddiarno. gwnawd hyn Medi 20fed, 1870. Byth erhyny nid yw y Pab wedi meddn dim llywodraeth dymhorol yn Itali. Y mae wedi grwgnach trwy yr holl fyd oblegyd hyn. Ond nidoes un wlad yn meddu gallu i'w osod yn ol ar ei orsedi. Ac yn nghanol yr helbul presenoi, bu farw wedi cadw lie Pab am yn agos 32 o flynyddan. Anhawdd yw gwybod fath ddyn a ddewisir i lanw ei le ef, na pha fodd yr ymddyga hwnw at frenin newydd Itali. Gwyr Brenin y Brenhinoedd y cwbl.

LLTfYDCOED; ABERDAR. Ohwaf. lafynnhyeimbab-yn-ngyfraith, Mr. Wa Chailee, Ttecynoii. yn 8J ml. oed, Ann, gweddw j diwedaat Edward Pngh. arcdygjrdd gweithfeydd mwTi a glo Pugh. arcdygjrdd gweithfeydd mwn a glo y Gadlys, Llwydcoed, a« Aberdar. Oaf- odd yi hen fam dduwiol gystudd maith a thrwm iavra amflrnydc^u pan oedd yn byvr yn nhy y cape! yn Llwydcoed, ond yn vatod y blyny daan ai weddaf, symuawyd Jhii l lawr i dy ei merch, er mwyn cael mwy o sylvr a'r gweinyddiaeth ddyladwy yn ei hamser olaf o'i bywyd. Dyoddef- odd gystudd dolurus iawn yn ei chorff a'i haelodau pan gyda ei merch; ond er y cwbl, yr oedd yn hynod dawel a chysurus o ran eu meddwl; yr oedd fel yn addfedu i ymadael a'r hen fyd trafferthus hwn, canys nid oedd yn gweini fawr cysur yn awr, ond yr oedd fel dywed y Salmydd. yn boen a blinder' iddi hi, ond dalioda ei gafael yn dyn yn ei Cheidwad, nes iddo ei-cnymeryd gartref ato ei hun. Dilynasant fywyd dichlynaidd iawn i'ch dau, ac yr oed(fynt wedi bod yn seiliau cedym dan yr afcbos yn Llwydcoed; ac yr oedd hyd y diwead a'i gyrfa a'i meddwl amjr achos fel o'r blaen. Cafodd fyw i ( weled ei phlant i gyd wedi ymuno a chrefydd, yr hyn oedd yn gysux mawr iddi hi. Y dydd Mercher canlynol, ym- gasglodd tyrfa fawr a pharchus o'i chyd- nabod a'i hen gyfeillion yn nghyd i aalu y gymwynas olaf i'w gweddillion Cyn cc^i o'r ty, darllenwyd a gweddiwvd yn deimladwy gan y Parch. T. Rowlands, Aberdar; ac anerchodd y Parch. W. Wil- liams, Hirwaun, y gynulfeidfa oedd yn y ty, yu ddifrifol ac i bwrbas. Yna trefn: ■\ wyd yr orymdaith i fyned i lawr tua i 0 <' chladdfa hen eglwys y plwyf, He y mae y gladtdgell" teuluaidd. Yn yr angladd 've qom amryw o weinidogion a blaenor laid o amryw ranau o'r plwyf. perthynol i'r Methodistiaid Calfinaidd ac enwadau ereill. Cyfarfuwyd a'r corflfyn y fynwent gan y Parch. J. W. Wynne Jones, M. A., yr hwn a aeth trwy y gwasanaeth ang- laddol, yn y fath fodd a chyda'r fath deimlad na chlywsom neb erioedo'r blaen. Aeth trwy yr holl wasanaeth o'i gof. Yna rhoddwyd corff yr hen fam dduwiol i or- wedd hyd ddyda mawr yr adgyfodiad. r CLUDYDD. •; ABERDAR. BETHEL.—Nos Iau, y 7fed cyf., cynal- iwyd cyngherdd yn y capel uchod. Llyw- yaawya jgan Air. jLiieweiyn J ones, yr nyn a wnaeth-yn rhagorol. Cymerwyd rhan yn y cyfarfod gan y cyfeillion canlynol r Mri. Hywel Cynon, T. S. Thomas (Telof Dar), Re^ Davies, J. Evans, B. Evans, a Misses L Morris, M. Richards,' ac .t1.: Harris. Ghwareuwyd ar y piano gan Mr7- Howells. Aeth pawb trwy eu gwaith vii. rhagorol, a chafwyd cyngherdd ardderen-" og. Yr oedd yr elw yn cael ei gyflwyno i Mr. Thomas Morgan, yr arwemydd, -fol cydnabyddiaeth fechan am ei ymdrechion, gyda'r canU. DARFAB. GADLYS.-—Dydd Sul, yr lleg cyf., cyn- aliodd ysgol Sabbothol y Beayddwyr ef; chyfarfodydd chwarterol, pryd y llywydd^i wyd gan yjgweihidog, y Parch. B. Evatii&r Qymerwyd rhan gan y brodyr canlyno^sr WI Faw, W. Miles, E. James, ris, John Owen, J. Davies, E. DaviesK G> Jones^ J. Farr, W. James, J. T&P: wards, W. George, J. Moore, D. Griffiths,; T. James, W. James, J. Davies, &a Can^ Wyd amryw donau gan y cor yn ystocTy cyfarfodydd. Cafwyd cyfarfodydd da a llewyrchus iawn. GADLYSWYSOST,

CASTELLNEDD. Nos lau, y 7fed cyfisol, cynaliwyd ngherdd yn neuadd y dref uehod, pryd-YI fw^anaethwyd gan y cantorion canlyneiij [isses S. Merryfield, M. M. Harry (Ldifi^j os y Llan), M. M. Swash, ac E. Richards 5 "> Mri. J: Rosser (loan Dulais), Lewis Ar—• nold, D. Parker, I. Daviea, I. Taylor, a J. r Jonkins. Ba y boneddwr Rowland The- mas, Ysw., mor garedig a {Aresenoli ei 1 kpinan yn y gadair. Cyfeiliwyd gan Mir. ;W.. H. Hunkin, yn cael ei gynorthwyo4 gan Miss Eva A. Hunkin. Cafwyd c|f- > ngherdd gampus, ac yr oedd y cantorion > ar eu hucheuaaau. Yr oedd y neuaddc yn orlawn o wrandawyr. YT oedd yr elwx, yn m^ed> a$gapel y Bibfe 6hristicm% r Malinciyddan. GOHMBYDDS

GLAIS. •> Dydd SuL y lOfea wfisoL cynaliodd.o Ysggl Sabbothol perthyhof 1 sglwys j Annibynot y lie- uchod, ei chyfarfod chwarterol, dan lywyddiaeth y Parch. E. Prichard, Sciwen. Adroddwyd dama* teilwng o dy yr Arglwydd, gan amryw 9 ddeiliaid yr ysgol. Canodd cor o plasli'o yn ystod y cyfarfod yn hynod swynol djapL-7 arweiniad medrre Mr. Isaac Gregory. Y mae clod yn ddyledus i Mr. Gregwfjo am ei ymdrech gyda'r plant. 3 Cafwyd cyfarfod rhagorol, ag ymadaw?c^ odd pawb wedi eu llwyr foddloni. BVHK J> iedir cynal un eto yn fuan. T ABR. • Nos Sadwrn, yr 2il cyfisol, bu ysgol Hebron, Clydacb, yn nyhapel Saion yr yn perffortnio Cantata "Joseph." Ethoi-^3 wyd Mr. J. Jenkins, mill managert Ynys- t penllwch, i'r gadair, a llanwodd hi mewa r modd deheuig, Gellir yn mhellach ddy-( » wedyd mai Mr. Jenkins fu y prif offerva i ^rchwyn y gwaith, a rhwng ei lafur <oi- flino ef a Mr. Thomas Jones, gwnaethvy* ysgol ei gwaitk yn gampus. Hyderwn ir r: bydd i'r symbyliad hwn o eiddo ysg« Hebren gyffroi ychydig ar y brodyr yuy Glais, ao y c«r gweded Gwuym Clafa ;> dyfod allan eto i ddysga plant Seioa i wneud yr un peth. Cymered yr hyntjB/ y "t "T EWYLLYSIWR

PRIODASAU. r ) Ionawr 26ain, yn Tabor, oapel y Bed-» yddwyr. gan y Parch. Mr. Morgans, -%»* gweimdofc Mr, D. Rowen, cigydd, Paro mawr, a Miss M. Evans, Porthyrhyd. ,>r Chwefror lleg, yn Swyddfa'r CofrOstr-, I ydd, Merthyr, Mr. Evan Thomas, gyht Graig Place, Aberdar, ond yn awr 0. Yetrad Rhondda, a Miss Phoebe Evans^ f Montague Terrace, Aberdar. Ca'dd Evan, do, o r diwedd "f Un gymhwys yn ymgeledd; gwell nis gall ei chael I'w ran, 5* Pe chwilia am gan' mlynedd. > r: 1 "> Chwefror 2il, yn nghapel Sul, CydweH, '1:: gan y Parch. W. C. Jenkins, yn ngwyda 2 y Cofrestrydd, Mr. Thomas John, Tany- Dane, ger Trimsaran, Pembre, a Miss Maty X Williams, Pencawsau, ger Mynyddyga^, V3 Cydweli. 0 bo, ta briododd Thomas A i aHwyl Fari lou, rv:rLccx Ae "jaokwr fe elwir Marl Gan bawb yn Mrs. fahn. Boed llwydd a ohysur Lddvnt, 1 I fyw eu dan yn nghyd, J -d, Dan fendith Daw y dawiaa, Tra byddont yn y bvd. e O MARWOLAETH. Chwefror lleg, yn 69 mlwydd oed, Mr. John Silvanus, mwnwr, Cefncoedcyme*. Claddwyd ei weddillion marwol yn my*- c went yr Hen-dy-Cwrdd y dydd Iau can- 5 lynol. Yr oedd yn aelod ffyddlon a di- cnlynaidd gyda'r Methodistiaid Calfin- aidd ar y Cefn. • tv: