Y Rhedegydd

AT EIN DARLLENWYR. I BYDD y "RHEDEGYDD" i'w gael o hyn allan bob Wythnos yn y lleoedd canlynol ar hyd Glanau Meirion :-PwlIheli, Criccieth, Porthmadog, Penrhyndeudraeth, Talsarnau, Harlech, Llanbedr, Dyffryn, a'r Abermaw.

NODIADAU WYTHNOSOL I Yn erbyn Ty yr Arglwyddi. I Gellir cyfrif fod yr ymgyrch yn erbyn y sefydliad anhymig hwn wedi dechreu o ddi- frif yn awr. Dechreuodd yn Edinburgh dydd Sadwrn pryd y traddododd y Prif- weinidog araeth yn yr hon y cyfyngodd ei hunan i draethu ar y cwestiwn yma yn unig. Rhynga bodd i'r Toriaid gredu—o'r hyn lleiaf haerant yn barhaus fod gan y Llywod- raeth fwriad i ymyryd mewn modd chwil- droadol a chyfansoddiad y deyrnas, ac y dryllir ei chyfansoddiad yn chwilfriw os llwydda i gyraedd ei hamcan. Haerir hyn gyda'r amcan o ddychrynu pobl wainiaid ac ofnus, ac o enill pobl gymhedrol eu golygiad- au gwleidyddol i gilio oddiwrth y Rhyddfryd- wyr "terfysglyd" ac ymgysylltu a hwy i ddyrysu eu cynlluniau drygionus a niweidiol. Mae'n ddiameu genym fod hyn yn meddwl Syr Henry Campbell-Bannerman, ac mae hyn a'i cymhellodd i ddyfynu o araeth draddodwyd yn 1894 gan Arglwydd Rose- bery (yr hwn oedd y Prif-weinidog y pryd hyny). Fel hyn y mae y geiriau: Yr ydym am gywiro y berthynas rhwng Ty y Cyffredin a Thy'r Arglwyddi fel ag i'w wneyd yn anmhosibl i'r olaf wneyd ewyllus y cyntaf yn ddirym. Daeth yr amser i roddi terfyn ar allu Ty'r Arglwyddi i wneyd yn ofer waith deddfwriaethol Ty'r Cyffredin." Gwr cymhedrol iawn ydyw Arglwydd Rose- bery ni fu erioed yn ddim ond cymhedrol; a'r hyn a ddywedodd ef (ac efe yn Brif- weinidog, dair-blynedd-ar-ddeg yn ol) hyny a ddywed Syr Henry drosto ei hunan a'i Weinyddiaeth heddyw. Saif ef, a Rhydd- frydwyr yn gyffredinol yn y lie y safai Arglwydd Rosebery yn 1894, yn mha le y saif ei arglwyddiaeth yn awr pwy a ddywed a phwy a wyr? Gwnaeth Syr Henry yn hysbys y modd yn yr hwn y bwriada y Llywodraeth weithredu. Gynted y cyferfydd y senedd gelwir ar Dy'r Cyflredin i basio ar frys fesurau a wrthodwyd gan yr arglwyddi yn ddiweddar-Mesur Prisiad Tir, a Mesur Tyddynod Ysgotaidd. Heblaw hyn anfonir iddynt Fesur Trwyddedol a Mesur Addysg (cryfach na'r hwn a ddinystriwyd ganddynt. Mae'n bosibl, yn wir yn debygol yr anfonir iddynt fesur. yn yr hwn y mynegir ewyllys Ty'r Cyffredin parthed hawliau ac awdurdod Ty'r Arglwyddi. Yna os ymgyndyna'r gwyr ni a apeliwn at y wlad, a gwn nad yn ofer yr apeliwn ebai Syr Henry. Gellir bwrw y bydd Etholiad Cyffredinol yn niwedd 1908 neu ddechreu 1909.

Cynhadledd Anghydffurfiol i Caerdydd. Cynhelir hon heddyw (dydd Iau), ac y mat: nid ychydig o ansicrwydd ynghylch yr hyn a wneir ynddi. Yn y cylch-lythyr anionwyd allan i'r rhai y perthyn iddynt anion cynrychio!wyr iddi, rhoddir y pender- fyniadau y bwriedir eu cynyg ac y disgwylir iddynt gael eu pasio. Oherwydd eu meith- der nis gallwn eu rhoddi yn llawn yn y fan hon rhaid i ni eu crynhoi gan roddi eu hystyr mewn ychydig eiriau. Ynol y penderfyniad gelwir ar y LIywodraeth i roddi sicrwydd i'r Aelodau Cymreig y bydd iddi yn ddioedi ddwyn ymlaen Fesur Dad- gysylltiad. Geilw yr ail ar yr aelodau hyny i ymgysylltu ynghyd i wasgu y Llywodraeth yn effeithiol i wneyd yr hyn a geisir. Geilw y trydydd ar Ryddfrydwyr pob etholiad i wrthod cefnogi unrhyw ymgeisydd a wrthyd roddi y lie blaenaf i'r cwestiwn yma yn ei raglen, ac a wrthyd ymrwymo yn ffurfiol i arfer ei allu hyd yr eithaf i sicrhau y dygir Mesur Dadgysylltiad ymlaen yn gynar yn y Senedd nesaf. Mae'n amheus genym a gynygir y penderfyniadau yn y ffurf sydd iddynt yn awr yr ydym yn weddol sicr, os cynygir hwynt na chant gymeradwyaeth yr holl gynhadledd dichon na chymeradwyir hwynt gan fwyafrif o'r cynrychiolwyr. Dywedir yn bendant y bydd Mr. Lloyd George yn y gynhadledd. Os bydd, mae'n s icr nas gall gydsynio a'r penderfyniadau yn eu flurf bresenol, a cheir gweled pwy sydd gyntaf-pa un ai efe, ai y gwyr sydd yn gyfrifoi am eiriad y penderfyniadau hyn. ■ 1 ■ 1 ■ 4^^ — ■ i i

Y Dclirprwyaeth Eglwysjg. I Mae'r Ddirprwyaeih Ddirmygedig" wedi ail afael yn ei gwaitb, ac yn ei wneyd fel o'r blaen. Gwnaeth y tysLion fu gerbron yr wythnos ddiweddaf eu rhan yn rhagorol. Cyflwynasant dystiolaethau wedi eu parotoi yn fanwl i ddangos nerth a gwerth a gwaith y Methodistiaid Calfinaidd. B'u "ffrwgwd" rhwng un o'r tystion—Mr. J. Owen, Caer- lleon—a'r Barnwr Vaughan Williams, ac nid y Barnwr ddacth ailan oreu o honi. Er y myn rhai fod y boneddwr hwn vn ym- ddwyn yn fwy moesgar nat; y bu un amser yn ymddvvyn at yr Anghydflurfwyr a ym- ddangosant o'i flaen i dystio, rhaid i ni ddywedyd nad yw wedi newid na gwella ond ychydig iawn yn ein golwg. Wedi gofyn cwestiwn, dywed yn fynych Nid er mwyn cael gwybodaeth yr wyf yn ei ofyn. Yr wyf fi yn gwybod, ond y mae arnaf eisieu gweled a ydych chwl yn gwybod." Gydag amcan nad yw yn ddoeth nac yn ddiogel i ni ei alw ar ei enw priodol geilw ar rai o'r Anghyd- ffurfwyr i sefyll arholiad mewn gwybodaeth gyffredinol, a hola hwynt ynghylch pethau nad oes a wnelont ddim a'r mater y penod- wyd y Ddirprwyaeth i wneyd ymchwiliad iddo. Mae ei chadeirydd yn myn'd yn hynafgwr yn mysg gwyr oni bae ein bod yn gwybod hyny ac yn cofio'r gair un- waith yn ddyn a dwywaith yn blentyn arferasem am dano eiriau llawer iawn cryfach nag ydym wedi arfer." Gresyn j gweled gwyr galluog fel y rhan fwyaf o'r I dirprwywyr a'r tystion hefyd, o ran hyny, yn treulio amser gwerthfawr i wneyd gwaith afreidiol ac ofer ar draul y trethdalwyr y rhai sydd yn gorfod talu yn ddrud am y ffolwaith i gyd.

Y Congo. Rai misoedd yn ol aeth dirprwyaeth o ddyngarwyr at Syr Edward Grey i alw ei sylw at y modd creulon yn yr hwn y trinir brodorion Talaeth y Congo gan Swyddogion y Brenin Leopold o Belg. Cyflawnir ganddynt weithredoedd o'r fath erchyllaf er mwyn chwanegn at gyfoeth y dyn an- frenhinol hwnw. Cawsant fod Syr Edward yn cytuno a hwy i fesur helaeth iawn, a hysbysodd hwynt y bydd iddo, oni chymerai Uywodraeth Belg arni ei hun y cyfrifoldeb o lywodraethu'r dalaeth anffodus, alw cyn- hadledd o'r Prif Alluoedd i ystyried y mater er mwyn dwyn yr erchyllwaith a wneir i derfyn. Yn awr mae Uywodraeth Belg wedi gwrthod gwneyd hyny felly mae yr amser wedi dyfod i Syr Edward Grey gyflawni ei air. Yr ydym yn hyderus y gwna hyny yn ddiymdroi, ac yn gobeithio y ceir y Prif Alluoedd yn fwy na pharod i dderbyn y gwahoddiad a anfonir iddynt, ac i amddifadu y Brenin Leopold o'r gallu y mae yn ei gamarfer mor gywilyddus.

Cymdeithasau Oydweithiol. Adroddiad dyddorol ydyw eiddo Prif Gofrestrydd Cymdeithasau Cyfeillgar. Dan yr enw hwn ceir Cymdeithasau Masnach- ol Cydweithiol. Addefwn eu bod yn lluosocach ac yn dwyn ymlaen fasnach helaethach nag oeddym wedi feddwl, hyd oni ddarllenasom yr adroddiad yma. Rhif- ant 1,490, a rhifa eu haelodau 1,848,704. Yn y flwyddyn 1906 yr oedd eu gwerthiant yn R,73,508,399, a'u henillion yn £ 3,600,000. Yn Leeds y mae y fwyaf o honynt. Yr oedd gwerthiant hono y llynedd yn £ 1,561,195 a'u henillion yn ol 14 y cant, a rhanwyd hwy rhwng 48,925 o aelodau. Dyma Sosialaeth yn ei gwaith, ac y mae yn waith rhagorol iawn ag y mae yn rhaid i bob dyngarwr a gwladgarwr ddymuno ei lwyddiant.

Yr India Derfysglyd. Yr ydym wedi galw sylw fwy nag unwaith at yr yspryd cyffrous a therfysglyd sydd wedi meddianu'r brodorion mewn rhai rhanau o'r India. Gorfodir ni i gredu ei fod nid yn gwanhau ond yn cryfhau, ac yn ddir- gel yn enill tir yn gyflym. Mae Mr. Keir Hardie yn y wlad hono er's peth amser, a drwg genym ei fod yno eto wedi dangos di- ffyg doethineb a phwyll fel y mae wedi ei dangos o bryd i bryd gartref. Nid yw yn bosibl ei fod wedi cael amser i ystyried yn addas nac i ddeall o gwbl y cwestiynau sydd yn cael eu trafod yno. Dichon ei fod wedi ffurfio syniad cywir am gyflwr y bob!, ond nid yw ddichonadwy ei fod wedi ystyried a deall yr holl achosion o hono a'r ffordd i'w wellhau. Er hyny, brysiodd i draddodi ar- eithiaul eithafolac ymfflamychol dros ben, yn y rhai yr arferodd eiriau anmharchus am deyrnas a phobl Prydain, gan eu condemnio am drin pobl yr India mew. dull mwy bar- baraidd nag y trinir neb o ddeiliaid Rwssia gan swyddogion Llywodraeth y Csar. Yn ddigon naturiol, tybia y brodorion fod Mr. Keir Hardie yn traethu meddyliau a theim- ladau llawer, os nad y mwyafrif o bobl Prydain oherwydd hyny maent wrth eu gwaith yn chwythu bygythion a chelanedd ar lwyfanau a thrwy y Wasg yn erbyn Llyw- odraeth yr India a'i swyddogion i gyd yn ogystal ag yn erbyn Llywodraeth Prydain Fawr. Er ein bod yn credu fod gwir angen am welliantau mawrion yn y dull y llywod- raethir yr India, nid ydym yn credu mai chwythu tan gwrthrrfel (a hyny mac Mr. Hardie wedi fod yn ei wneyd) ydywy ffordd briodol i'w cael. Mae cyfrifoldeb ofnadwy yn gorphwys arno, ond mae'n amlwg (gwaetha'r modd) nad yw yn ei sylweddoli o gwbl.

MarwoSaeih Barnwr Envvcg. Butarw y" Barnwr Hawkins nos Sul diweddaf yn 92 rnlwydd oed. Fel bar-yf- reithiwr enillodd iddo ei hun enw a barodd iddo gael ei alw i wasanaethu yn mhob achos pwysig iawn a ddygid gerbron y llysocdd. Efe ymddangosai dros y goron i erlyn yr Hawlydd Tichborne, ac y mae rhai o'n darllenwyr yn coflo mor effeithiol y gwnaeth hyny. Yn 1876 penodwyd ef yn un o farn- wyr yr Uchei-Lys, a gwasa'">nethodd fel barnwr am 22 mlynedd. Yn 1898 ymddi- swyddodd, ac yn 1899 dyrchafwyd ef i DY'f Arglwyddi. Y pryd hyny cymcrodd yr enw Arglwydd Brampton," ond ni ddysgodd y cyhoedd ei adnabod wrth yr enw hwn. Fel bargyfreithiwr yr oedd yn gyflym ac yn fedrus dros ben i erlyn neu i amddiffyn yn ol y dydd." Fel Barnwr yr oedd yn ofalus iawn ac yn llym tu hwnt i'w frodyr i gyd. Ofnai drwgweithredwyr wrth eu galwedig- aeth gael eu dwyn o flaen yr hen Hawkins, ac nid yn ddiachos yr ofnent. Dywedir ddarfod i un cyhuddedig ddywedyd wrtho unwaith. Onid wyf yn ddiniwed tarawed Duw fi'n farw y funud hon." Tynodd yr "hen Hawkins" ei oriawr allan o'i logell; edrychodd arni hyd onid aeth munud heibio, yna dywedodd Gan nad yw Rhagluniaeth wedi gweled yn dda gyfryngu ar eich rhan rhan, yr wyf yn eich anfon i garchar am bum' mlynedd." Yr oedd yn wr enwog Yn ngwir ystyr y gair, mawr. Heddwch i vv lwch.

BLAENAU FFESTINIOG. Cynyg Arbenig yr wythnos bon, Lard fresh Sic y pwys gan E. B. Jones & Co. DARLITH.-Nos Iau, o dan nawdd y Gym deithas Gymreig, traddododd yr Athraw John Morris Jones, ei Ddarlith boblogaidd ar "Farddoniaeth Gymreig." LIywyddwyd gao y Parch. R. Silyn Roberts, M.A a chafwyo sylwadau hynod o werthfawr ganddo ar Fardd- oniaeth. Diangenrhaid yw i ni ddywedyd fod Y Ddarlith yn wledd o'r fath oreu, yr hon a werth- fawrogid yn fawr gan y dorf luosog lanwai Y Neuadd. Dangosodd y Darlithydd yn bur eglur beth oedd Barddoniaeth, a'r gwahaniaeth ddir- fawr sydd rhwng Gwyddoniaeth a Barddon. iaeth: y naill yn ddyfaliadau am wrthrychau materol, a'r llall yn ddarluniad o fywyd megis y mae. Gall Gwyddoniaeth fethu, fel y mae yp gwneyd yn barhaus ond nis gall darlun cywir o fywyd byth fethu. El llyfrau gwyddonol yn ddiwerth fel y treigla amser nid yw y llyfraa oedd mewn bri yn moreu oes y Darlithydd yn werth dim yn awr, gan fod dyfaliadau newyddT ion mewn rhwysg yn bresenol; ond yr oedd y Farddoniaeth hynaf fel y diweddaraf yr un mor werthfawr a'u gilydd, am eu bod un bortreadau o fywyd, ac felly yn anfarwoI. Yr oedd tri pheth yn anhebgorol i Farddoll- iaeth y defnydd, yr offeryn trosglw, yddiadol. a'r wisg:—y meddwl, yr iaeth, a'r ffur. Rhaid cael y defnydd yn y meddwl, cael yr iaith briodol a chael mesur, odl, a chorfan. Dangosodd y Darlithydd yn glir fod rheol fanwl yn troi yn fantais fawr i feddwl. cyflrd iodd at waith Comte yn gwneyd penderfyn13 cael i .do ei hun, na byddai yr un frawddeg 0 eiddo yn hwy na phum llinell mewn argraff, nad arferai yr un gair mewn dwy frade nesaf i'w gilydd, ar wahan i'r cysylit-eiriau; ac na byddai ond nifer penodol o frawddeg ar yr un ddalen. Wedi glynu yn fanwl wr y rheol hono, daeth i ddeall fod caethde, y cyfryw wedi bod o fantais anrhaethol J d feddwl ef ei hun. Yr oedd yr un peth yn do yn fantais gyda'r rheolau Bar donile Gymreig a'r Mesurau Caethion nis g3iles,. defnyddio geiriau yn ddiofal yn y cyfryw fel y gellir mewn mesurau Rhyddion. Yr oe ,j pob Barddoniaeth yn ddesgrifiad 0 N? ? natur yn nghanol dyn a natur °ddiaHan- yj oedd Galarnadau y Gymraeg yn gfet on iawn, a'r Farddoniaeth hynaf yn yr laÜh Ja Farwnad: "y Gododin." Rhoddd Y mhellach ddarnau yn engraifft 0 we!thlaUt? Beirdd Cymreig yn darlunio Natur a'i g7r aW rychau amrywiol. Nid oes hafal 1'r poblogaidd yn Nghymru am adrodd ?? ?oo- iaetb, a derby niodd gymeradwyaeth /rvCjjg iaeth, a derbyniodd gymeradwyaeth bob tro.—Diolchwyd yn gynes i'r P^ydd ar gynygiad Bryfdir a chefnogmd ? ?.y!. Hysbyswyd y ceir Darlilh eto, o dan awdd Y Gymdeithas, gan yr Athraw Edwards, Aber- ystwyth. ANRHEGU.—Am chwarter wedihaner 7? Iau, cynhaliwyd cyfarfod ymadawol yn IX Ciniaw, Bone yr Efail, Chwarel y L!ech??? ? ffarwelio gyda'r brawd Evan 0. Hughes, jjg,a Bfarwelio gyda'r brawd Evan 0. Hughes, ? Ffestiniog, ar ei ymadawiad o'u P ill, America, Y LIywydd ydoedd John E. jone5, Tanrallt Terrace, a dywedodd ei fod yn  yn o?tdus i golli y brawd o'u plith, gan e fod wedi ein gwasanaethu yn ufndd a ffydd'on ? sy?g'f Canu. Cafwyd Can gan Ptcbard ?g? Ffestiniog, Y Bachgen ffarweliodd a ? ??,, Yna daeth Mr. Rd. Jones, Sun Street FfeStin- iog, yn mlaen i gyflwyno anrheg o lyira??g ei gydweithwyr. Teimlai Richard Joyo brudd wrth feddwl am golli y brawd o "??? gan ei fod mor barod bob amser i ,,at,3eth" Cymdeithas. Evan 0. Hughes. Wl th dderbYI3 y llyfrau a werthfawrogai yn fawr del. ja(jau cynes a brawdol y ty tuagato yn rlio( 3di Y f't" cynes a brawdol y ty tuagato yn rhod} fal11 J. rodd. Siaradwyd yn mheHach gan ?7Villiam 1* Davies, Alaw Manod, Edward joiles 'Talir3lit Terrace, a David Evans, Trawsfynydd o? y0 dymuno yn dda i'r cyfaill yn y wla „ Yr dymuno yn dda i'r cyfaill yn y w'a hwylia am dani. A rERICA. MARWOLAETH CYMRO YN YR A, LC^RS. Yr wythnos ddiweddaf derbynicd? ^Mr.A Williams, Bron Eryri, Caec)yd, vnnew?y? a!aeibus am farwolaeth eu h??y'? FObe't Williams, yn yr Ysbytty, Colorado jngs, Yr oedd yn fachgen ieuaincrhagoroJ, ga-,I,-i(-'i cl?,rtref yn y-?ii?lla-gos ?ne,,V iechyd, ond gafaelodd afiechyd ynddo P, red- mheU o'i gartref, a c?'iafodd bob a chare igrwyddgangyfel!!ioncaredig gyd;.d y t> rjje\v- in. Bu farw yn 21 oed yn yr ysbytt?, ar 3? 19eg o Medi, a chladdwyd ef gan C\-nu '?has y Cymrodorion, yn Evergreen Ceme y dref y Cymrodorion. yn Evergreen Ce-nctrydre'r hono. Dyma yr hyn a goffeir yn n,,N daiac7lir y wlad hono o bcrthynas i'r ?,niw,,IllasOlaf a allasai dynion ei gwneyd iddo. "The. rem vbo of Robert Williams the young Vvelsnrn^ wbo died suddemv last Thursday, were interred in Evergreen Cemetry yesterday afir-rn0c b-v tlle Cymrodorion Society of this City. Servic,05 1 r 0" p. were held at the undertaking P3r duct- Evans, Canngton & Sons, and were con?u ? ed bv th? Rev. C. E. Leonard. Ihe er 17 at the gra^e were in charge o th?e s ?'' ? Evans, Carrington. The Coffin was co?e?