Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
4 articles on this Page
O'r Gogledd.
O'r Gogledd. GAN GASNODYN. Mae hi yn oer arthr yma, a'r eita a'r rhevv ym mhob man. Ac y mae'r gwynt yn ddigon i dorri calon dyn— onid yw'n medru'r ffordd at fer yr esgyrn, hynny sy gennym o fer hefyd. A dyma bris y glo a'r liefritH yn enbyd 0 ucbel a ydych yn meddwi mai mi!- iiwnyddion ydym, deudwch? Gwelais hanes un o Undebau Tlod- ion y dalaith yn cynnyg plant "allan i'w magu," a,thai o seithswllt yr wythnos am hynny; a eill ryw un wneuthur hynny am y pris ytia.1 Ofn i'r bobl a gyi-ner blentyn ar yr eg- wyddor o gael seithswllt am ei fagu fynd i drin y creadur bach fel teclyn i wneuthur arian o hono sydd arnaf i. Ac os yw plentyn yn golygu rhyw 15s. yr wythnos o g'ost yn y tlotv pam y cynhygir seithswllt o'r tu allan ? A yw hi'n rhatach allan? Sut felly? Diau y gofelir am le da i'r plentyn, onid e fe andwyir enaid bach am byth. Chwi giywsoch am y Parch. Gwyn- oro Davies? Fe aeth ef a dau neu dri ereill tua phen Cader Idris y dydd o'r blaen,—cychwyn o'r Abermaw a chyrraedd y godre'n ol yn Nolgellau. Ond dywedyd bach iawn vw hynyna; bu'n gyfyng ddiangof ar y parti, yn yr eirlaw, y rhew a'r niwi—a'r colli'r ffordd yn y caddug tew! Yr oedd y criw ar lesmeirio gan ludded paD. ddaeth i Ddolgellau. Antur arwroJ yn troi'n fethiant oedd hon. Gresyn. Rhowch fy niolch i Sam yr Ha'ier am ei ateb mwyn' a'i ysbryd hynaws; hen ffrynd gwych yw ef, pwy bynnag ydyw, a byddwn yn fwy o ffrynds byth mwy, Trist gan bawb fydd deall mai claf iawn oedd priod hoff a dau o blant bach cin cymrawd Bera ddechreu'r wythnos—sut bynnag y maent heddyw. Gobeithio'r goreu, a Duw'n dwr a tharian i'r teulu hoft". Pwy a ddywedodd wrth Ddyfnallt fod Y Gen hi hen ar farw? N a choeli s i fawn Fe'i gwelais hi ddoe, beth bynnag, yn edrych yn wymp ei gwala. Wrth gwrs, ni wn i fwriadau dyfodol Eifionydd; un doniol yw ef. Mae Arifog y bardd yn aelod o Gyngor Tref Pwllheli. A baid bus- nes o'r math yna a Iladd awen Arifog? Ond bydd raid wrth Faer newydd ryw dro. Bachgen o hen ardal Celyn Jones yw ef, a Llithfaea oedd yr ardal honno. Ond ym mhle mae Celyn rwan? Pam na fyn Ap Hefin ei gwmni? Yr oedd y Parch. H. W. Jones, B.A., B.D., Caer, yn annerch pobl Ebenezer, Trefriw, y nos o'r blaen ar y testun campus — "Y. Beibl a'i Waith." Mae Pwyllgor Deddf Y Cribddeilio yng Nghricieth am gyfarfod bob yn ail mis, ac am gyhoeddi pamffledi ar y Ddeddf er mwyn y bob!. A- oes son yn y Ddeddf hon am grogpris-tai llety glannau'r mor? Onid oes, tyt a hi a'i phwyllgorau deufis. Ond y mae pres yn handi-medde nhw. Mae C'wmni Drama Ogwen, Beth- esda, Arfon, yn brysur iawn; "0'1' Gorlan i'r Gad" yw enw ei ddrama newydd, a llawer o fynd ami, meddir., Dyma fi yn clywed heddyw farw Meurig Wyn, Llanrug, Arfon, ac yntau nemor dros 25 oed. Llanc addawol oedd ef, ond I Yr oedd bias da ar Yr Hen Hanes yn Saron, Dyffryn Clwyd yr wythnos diwaethaf. A dawr cnwd da o hyn eto. Onid oedd yr hau o ddifrif ? Mae R. J- Williams, Y SW., U. H., Bangor, yn Faefy. ddinas hotuio eto- am y scithfed tro.. Un garw yw ef, a phoblogaidd iawn. Anodd taro ar ei well. Dymunwh yn dda iddo, a hir oes yn ei swydd anrhydeddus. Cafodd "hogiau drwg" Penrhyn Deudraeth, Meirion, lawer o le yn y wasg" ddechreulr wythnos, ar gorn .rhyw ganu, cwrw a chwffio—neu ym- osod. Ond nid oes gennyf i ddim stumog i fynd ar ol yr h,elynt.. Gresyn garw i hanes o'r fath lychwino enw'r fro dawel honno. Heddwch bellach. Dywedir nad yw amser da'r Fas- nach Lechi nepcll. Ond os oes gen- nych waith- cyson lle'r ydych, glynwch wrtho. Ac y mae rhyw 20 o ddynion yn gweithio* bellach yn hen chwarel sets Moel y Gest, Eifionydd. Da yw hynny yntau, a daw tamaid, gobeith- lo, i lawer o hyn. Ond y mae digon o ddwylo segur yn y wlad-a hithau ¡mar oer! fel na chymhellaf neb i ado'i waith a'i wlad ei hun i "ddwad yma." I Mae llawer iawn o siarad yn y dal- aith o hyd parth Cadair Cymraeg Aberystwyth. Myn rhai na ddeillia budd yn y byd o'r drafodaeth. Ni hoffwn i dywedyd hynny; i beth arall y. mae siarad gonest dda? Cadw'r galon yn unplyg a phur yn y drin yw'r gamp. Cofier hynny. Pwy sy'n Gweithio gwaith, y Gadair honno rwan, tybed? A adewir yr hen Cym- raeg yn ddi athro am y term? Go- beithio y rhydd y Prif Athro Davies "fynd" yn y mater; y mae ei galon ef yo Gymraes tan gamp erioed. Llwydd iddo. Mae'r Cyrarol T. H. Parry, A;S., yn graddol wella o'r clwyfau a gafodd ar faes y gad yn y Dwyrain, ac yn go- beithio y bydd yn medru annerch ei etholwyr cyn bo hir bellach. Iechyd iddo'n hir eto. Arglwydd Clwyd, mi welaf, a fydd Trysorydd newydd Coleg y Bala. A geir gostyngiad ym mhris y glo ar ol y datguddiadau a wnaed yn y' Senedd yr wythnos o'r blaen? Pe gwypai'r Llywodraeth mor oer yw hi ar lu mawr o honom heddyw, I If-C godai fwy ar y pris," ebe rhai. Dywedir i rif efrydwyr Aberys- twyth godi i fil eleni, ac mai hwn yw'r rhif mwyaf a fu yno- etioed. At hynny, fe ddywedir mai Cymru a Chymraeg piau hi gan y rhan fwyaf o'r mil hyn. Be nesaf, tybed ? Bu'r Parch. Caleb Williams, Pen- maenmawr, yn weinidog yn Horeb a Thabernacl (A.), y'lle hwnriw am 43 mlynedd, a chafodd gan gini o rodd gan y ddwy eglwys a enwais i gofio hvnny y dydd o'r blaen, Gwas da. Beth yw'r gwahaniaeth rhvvr.9 ocsiwn a chasgliad Llun y Diolch am y Cynheaf? Myn rhai had oes yna ddim gwahaniaeth rhyngddynt! Mae rhyw bobl yn son am eu tlodi, ond yn codi ym mhris yr ocsiwn ac ym mhris y /casgliad hwnnw yntau os bydd eu henwau'n debyg o fynd yn hysbys. Doniol. Hen wr diddan, a Lloyd Georgeiad i'r earn, oedd y diweddar Mr. J. D. Jones, Abermaw. Teimlir yn chwith hebddo mewn capel ac ar heol. 78 oed oedd. YmddiSwyddodd y Parch. R. Eames, Talwrn, Sir Fon, o fod yn weinidog (A.) yno. Bu far'r hen bererin Enos Morley, Vicarage Hill, Rhostyllen wrth weith- io ei w'aith ar y ffordd fawr. Syrthiodd "i lawr yn sydyn, a hunodd. Bu ocsiwn ar dir peirthynol i'r Cad- fridog Lloyd rhwng y \^raeti a Llan gollen, a chaed jprisiau uchel— i7Qp. yr erw am dir amaeth. Ni chlywais i Fera fynd ar gyful yr ocsiwn a nodais rwan. Aeth milwr o Wrecsham i siop deil- iwr yng Nghroes Oswallt i brynu par o hosannau, a chododd y gwerthwr, 9s. 6c. arno am y cyfryw., /Mae'r achos bellach gerbron Pwyllgor Gor- elwa'r dref y trig y teiliwr ynddi. Ymddiswyddodd y Parch. T. H. Williams, Llanfair tal haearn) er mwyn mynd ilr Brif Ysgol i Fangor am gwrs pellach o addysg. Dyna dda. Y Parch. John Pritchard, Llanberis, yw Ysgrifennydd newydd Sasiw-n M.C. y Gogledd. Gobeithio na bydd yn rhy brysur ei le newydd i len- y dda. t Dynar', Capt. -Conway Trevor Ellis, M.C., Nerpwl, wedi mynd ag Eirlys, unig ferch Dr. a Mrs. Lloyd Wil- liams, Bangor, yn wraig iddo'i hun. A phwy y sydd heb ddymuno'n dda iawn i'r dclau annwyl? j Mr. Nefytr Davies, Bwlchbryn, Penrhyn Deudraeth yw arolygydd newydd ystad Syr Osmond Williams, Castell Deudraeth. Anodd taro ar ei well. —:— | Cyhuddwyd amaethwr Castell, ¡ Pentir 0 ddifetha cae o geirch drwy adael i'w wartheg fynd i'r ceirch a'i fathru. Taflwvd yr achos allan. | fathru. '1'aflwvd yr acho,s allan. Dywedir y myn y Parch. W. J. Jones, B. A. Rhyl, .Trefforest gynt, dderbyn yr alwad a gafodd o Clapham Junction, Llundain. Llwydd iddo. ( Gadawer imi longyfarch y Parch. ? John Owen, M.A., Caernarfon, fel Llywydd newydd Sasiwn yr M. C. am y flwvddvn. Da iawn. I '======■ I
I Cyfres y Beirdd. I
I Cyfres y Beirdd. I BARDD Y MYNYOD MAWR. I R. ISCARKi DAVIES. I I (AN E. PROSSER RHYS. I t I l Hhyw saith neu wyth mlynedd yn ol yr oedd llygaiti gwja- llengar Ceredigion, tua chyfeiriad y Mynydd Mawr, canys yn,) ymhellyny mynyddoedd yr oedd bardd ifane yn deel-ii-eu caiiu, a cliailu'n addawol iawu hefyd. Ganesid a magesid ef yn nis- | tawrwydd dwfn y mynyddoedd rheiny, ac heb lawer o fanteision addysg fore tyfodd i yn feddyliwr a bardd ymvsg y bugeiliaid, a thrwy ymdrech ddygn daeth yn un a ellid ei tliN-ii ddiwylliedig. Fel Richard Davies, irri gredaf yr adweinid ef ymysg ei hoblei hun, eithr Isgarn y gelwid ef bob amser o dllalan i gylch ei faboed, yn ( enwedig pan sonid am ei ganu. Gwr tawel—tawel iawn, darHengar a chraff yelyw, a charedig hefyd i'r neb un ieuanc a fyn daro'r tannau'll well. Erbyn hyn y mae ef yn agos i'w ddengmlwydd ax [ Itugain oed, ac yn ddiau ni chyrha«ddodd | ei awr anterth fel bareld eto. Ond eisys ymae ei epw'n adnabyddus, a diddorol yw svlwi ar ei gerddi. II. Naturiol yw troi yn gyntaf at ei gerddi cfjdeiriol^ y sy'n dair mewn nifer. Tebig y gallasai fod yn berchennog mwy o gadeir- iau, oud yrnae Isgarn Davies yn fwy an- rhydeddus dyn, ac yn fwy urddasol bardd mt rhai o feddwon deri y dyddiau hyn." EnilJodd ei, gadair gyntaf yn Llangybi, Ceredigion, Nadolig, 1912, mewn cystaxl- leuaeth gref ar "Suddiad y ,Titanic." Cerdd delynegol bersain, dlos ei chyn- iluniad yw hon. Yrnae, hi yn orffeneaig, a thyner, a godidog yw'r eaniad olaf, Cipiwyd amryw o ^adeiriau choronau gan y beirdd am orydclestau at- y testun yma, ond rhagor- odd Isgarn arnynt oil (o leiaf ar y nifer a gyhoeddwyd) yn ddibetrus yn y gerdd loyw hou. Clywais adrodd dau ganiad 'olaf y bryddest yma gydachryn IwydB- iant mewn cyngherddau'n ddiweddar; daluil ein pwyllgorau eisteddfodol yr awgiym. Yn Awst, 1913, daeth ei ail gadair iddo, a hynny o Connah's Quay, Swydd F.fl;int, am bryddest, "Dim lie yn y llety," tan Mr. O. Caerwyn Roberts, un o feirniaid Eisteddfod Genedlaethol Cor-r wen eleni. Prin y tybied bod y gerdd yma yn waith yr un bardd ag a ganodd "Suddiad y Titanic." Dychmygaf fi iddo ei hysgrifennn ar ol bod yn darlien .cyfrolau o Mthroniaeth. a diwiixyddiaeth am fisoedd. Meddylgarwch yw nodwedd bennaf v gan, ond vmae iddi gyffyrddiad- an a chynnil. Ac yn Awst, 1914, wele gadair Y s.tumtubn, Ceredigion, yn tio(I iddo am bryddest ar "Bore o Haf yng Ngberedtgion." Ymae llawer o fi.i;einder yn y gerdd hon. ,Er yn ddi- briod nid anghofia'r bardd mo "Oleu yr Ha fed hon ar y bore braf, na'j chân- groesaw iddo, er bod y nos Yn mynnu oedi Yng nghil ei llYlaid, enethig dlos." Yr engraifft oreu o nerth ei ddych-. ymig yw ei bryddest ar "Bydded," a ganodd gan nwyaf ar fesur Omar KHayyam. Yn wir, fe addawa hon beth- an gwir fawr. Cyhoeddwyd hi yn ?y Cymru rywbrycj yn ystod 1912. • ) Ymae Isgarn yn awdlwr hefyd. Ni welais fawr o ddim llithrieach mewn cynghallecl1 na' i awdl ar "Y Mynydd- oedd." Disgwyliaf yn hyderus am ragor o awdlau oddiwrtho. Heblaw bod yn awdur pryddestau ac awdlau, ymae ef wedi 'ysgrifennu amryw farwnadau, myfyrdraiths&ij caneuon di&- grifiadol, a rhieingerddi.) Mawr hoffaf ei ddisgriJiiad syml tlws o ddiwrnod "Topi Mnwn," a dwyster cynnil ei fyfyrdraith fuddugol, "DemaS a'm gadawodd." III. Ymysg ei bethau byrrach ceir rhai I'" "El telynegion hyfryd, megis "Elbn yr HafodIon, "Y dwylo fu'n siglo fy H,;fod?ori, "Afallon Wen," ac yn enwedig "Afallon DIos." Disgrifia ef Afallon yn y gerdd hun yn— Lie mae balm sydd yn lliniaru Llidus friw ar ol y drin; Lie mae'r dnwiau hen yn caru Oedi wrth ffynJlOnnau gwin. Ynys dlos,! a moroedd grisial I'w hafanau'r .torri'n wyn, Ynys dIm,! a dim ond sisial Iibvr liedd wrth droed pob bryn; Trigfan haf na wyr edwino, iCartre'r palm a'r meillion ir— Nid vw cariad byth yn blino Ar gyfaredd pell y tir. I J IL' Ymae i Isgarn gryn ddiddordeb mewn politics, a ehyda lyn ymae ef hefyd yn werinwr pybyr. Canodd lawer o gerddi gwerin, ac y mae rhai ohonynt yn dda neilltuol. Rhoddwyd camoliaeth gyffre- dinol i'w "Arwyr Betgium" pan ym- ddangosodd yn y wasg. Dwys iawn yw ei "Atgof" hefyd. Dichon mai'r gerdd werin oreu a, ganodd yw Rwsia" o ran symudiad a gwisg. Swynwyd ysgolhaig a lienor o fri gan ei "Ddymuniad" Nadolig, 1918, nes galw oliono'r gan yn un o'r pethau goreu a ddarllenasai ers tro hir. -Dechi'y'r canu hwnnw fel hyù;- "Nadolig 11a wen i genhedloedd daear A hedd y nefoedd i eneidiau blin, A'i ystyr fo'n saiiteiddio'r nwyd dialgar Ar ludw hen orseddau wedii- drin. Nid hawdd, mi wn, dymuno'n dda yn ar- wyl I' Brenhhoedd digoronau'r pedwar parth, Wrth gofi o afrif-dorf y bechgyn annwyl Lofruddiodd mamon yn y nos a'r tarth. Ond plygaf fi i oreu gwael fy nghalon, A chanaf heddyw heb anwesu dig; Ni fynnwn weled Rhagfyr mor annhirion Heb gordial un Nadolig ar ei frig. Ysgrifennodd doreth o englynion, a hir- a-thoddeidian. Y ddwy engraifft oreu o'r ddawii i englynii yw'r canlynol:- Y Cadoediad. k 1. (Buddugdl.) I Oaed o adeg Caidoediayl,-dda ernes 0 ddiwrnod heddychiad Cenhedloedd—eu aiiadliad Engyl hedd ar ing y wlad. v Yr Hen Lahc. I Rhydd esgus yn lie eusan,-rhyw "tase" I'r crotesi diddan Ni fynn i'w lys fenyw lân; Casha, Gwen,-gysga'i ljiunan. Er y cyhoeddwyd yr englyn i'r "Ron Lane" yn y DAHIAN dro 'nol gan ohebydd Ceredigion, y mae pawb ymron wedi ei ddysgu! Clywais-ef droeon yn cael ei axlrodd gyda mwyiihad gan werin- wyr wrth dan o fawn. ar Fynydd Bach Min Eiddwen ac ar heolydd Abery-stwyth a. Thregaron. IV. I Gwyr Isgarn lawer am 'lenyddiaeth Gymraeg a. Saesneg, ac y mae cylch ei ddarlleniad, meddir, yn eang ia,wn. Dis- gwylir pethau gwycli oddiwrtho, ac o edrych dros a ganodd eisoes, cawn bod yn ei "Suddiad y Titanic" ddawn i fynegi meddwl yft ddilesg ar gan; b6d yn ei "Afallon Ddlos" dine a gyfaredda, ac bod yn ei "Fydded" waith gwr o ddych- ymig cryf. Os cymer ef y drafferth hyd y mae yhddo i uno mynegiant diles, tine gyfareddol, a dyehymig cryf yn y brydydd- iaeth a sgrifenna yn y dyfodoi—fe gyn- liyrelia., yn offrwm lien a, fydd hoff gan wlad ei enedigaeth.
Advertising
 I fIiI!DJ 81 Mwy gwerthfawr y'nt i mi na'r aur coeth-arbedasant fy mywyd. Arwyddion Oyffpddin Piles ale Gravel. P@en yn y Cefn, y Lwynau a'r Coluddion, Dwfr Poeth, Dwfr Ataliad, y Bledren yn gyffrous a phoerius, Gwaew, Colic, y Cylla yn chwyddo, Rhwymedd, Diffyg Traul, Surni yn yr Ys- I tumog, Cwsg Anesmwyth, Teimlad Marwaidd a Chysglyd, Bias Annymunol yn y Genau, Biliousness, y Bendro, Nychdod, Diffyg Anadl, &c. 17 Fifth AVENt:JJ».QUFJEN'S PARK, LONDON, W, Rhagfyr 17eg, 1913. Annwyi, SYR, Yn y dyddiau byn, pan y ceir diluw o dysdolaefehau i wnhanol Feddygin. iaethau, teimlaf oddiar yr byn a wn trwy brofiad peraonol, am dros ddeng mlynedd ar bugain, y dylwn diwyn tyatio^eth ffyddlon i'ch Pelenaa gwir wertbfawr at y PILES a'r GRAYN-L. Dro ar ol tro bwriadais ysgrifennu atoch, ond oedais hydh yn kjn. Gwn am eich Pelenaa er's dros ddeng mlynedd ar hugain, a cymefadwyaia' hwy i ddwsinau o bobl, gas roi amryw flyohan i eraill er mwyn eu symuil i roi prawf arnynb. a dywedaf ynddifloesg'ni |i na welais Dwy'n methii a rhoi iachad vrioed, pan roddai y claf brawf teg arn- Jnt. Yn ychwanegol, credaf yn gydwybodof ei bod y feddyginia.eth oreu ar y 8 farchnad heddyw at y PILES ac Did wyf byth heb Flwch o No. 1 1 y" y ty. 9 Gellwch ddefoyddio'r Uytkyr hwn fel y mynocti; parod wyf i-wynebu I unrhyw un i dystio i werth mawr eich pelenau. Teg yw i mdweidyd yr H ysgnfennir hyngenn f ynholiot e honof fy hun, heb fy nghymelt mewn unrhyw B ffordd gan neb. Ni wyr neb fy mod ya ysgrifennu atoch. Cynhyrfwyd fii B ysgrifennu gan y llu mawr o gyuieradwyaethau i 1 feddygiaaebhau diwerth B B at y Piles a,'r Gravel a ddaeth 9 dan fy sylw personol droion. Hyderaf na ffi B ystyriwch fy llytbyr yn orfaii h, gan mai un gwael wyf am ddweyd fy' meddwl BB B yit gryao 1 Yliwyf, yr eiddoch yn gywir, S 1 WILLIAM TYLEK. 1 B Y mae y Feddyginiaeth werthfawr hon i'w ohael mewn tri Say!. K No, I George's Pile and Gravel Pills (label wen) N 0. 2. George's Gravel Pills (label las) 5 .No 3. George's Pills for the Pile's (label goers.) fl Gwertihir y Peleni Byd-glodus hyn ymhob man, mewn Blyohan 1/3 B "a 3/- yr un. Gyda.'r Post am 1/4 a 3/2. fi QocheSwch Dwyllwyp i x -— ..„ T —— —j, B E. George, Successor to j J. E. George, M.R.P.S., Hirwsln, Iberdare LLYFRAU CYMRAEC Ceir stoc dda o Lyfrau Cymraeg yn y Brlwnant House, Tonypandy. at wasanaeth Ysgol Sul, Dosbarthiadau Cymraeg. GELWCH I FEWN. a. HOWELLS. JONAH MORGAN, Mus. Bao. (Oxon). BEIRNIAD, A-RWEINYDD, &c. (Lessons by Post in all Branches of Music.) Am delerau- TONNA, NEATH. ATHROFA ABERYSTWYTH (Un o'r Colegau ymMhrlfYSgol Cymru). Prif-athraw: Yn wag DECHIiEUA'Il Tymor nes? ym mil -L Hydref.. Paratoir yr eh-ydwyr &B I gyf? er Arh?iadau Prifysgol Cymru. Cynygir amryw o Ysgoloriaethau (amryw o honynt yn gyfyngedig i Gymry) y lflwyddyn hon. Cymer yr arhowd Ie y» I Aberystwyth ym mis Medi nesaf. I Am faniliqta pellach ymofynir a— J. H. DAVIES, M.A., Cofrestrydd. y^LYFRAU CYMRAEG Os am ^ytlawnder o Lytrau Cymraeg adds& i'w rhoi'n Anrhegion i Blant YSGOLION SUI A GOBEITHLUOEDD. antoner at- i Mrf JOHN EVANS, 14 Wharton Strest. f CARDIFF. I N eu galwer gydag ef naill ai yn y cyfeiiriad>, acaod neu vn Nhy Marohnad, pontyprldill. LLANELLI.—LLYFRAU. Stoo dda o lyfrau Cymraeg cymwys blant, pobl ieuaino a hen bobl, gan Eur- wedd, H eol-y-farchnad. Gelwch i fewn. Mae'r. DARJAN ar werth yma hefyd.
[No title]
Y CYBYDD. Llais hyfryd a lliw y sofran,ddenodd. Ei wyneb i'r unfan; Ni chwyd fad lygad i'r Ian— Ei, orwe1. yw ei arian. Y BOLSHI. Dyhiryn gwvllt dacarol -,q'i resvvm y 11 Itwsiaidcl eithafol; Gwas i frad—e' gai>s a'i frol Droi'n r:ySUr yn clrarro oesol. Caerdydd. Edgar Phillips. Y GYMDEITHAS GYMKAEG. (Oyd-fuddugol yng Nglyn Nedd.) Mireiniaf fioes wna Gymru'n.fywi'w' thwf, Gobaith iaith ddiledryw; Rael olud 1 dud ydyw, A Hawl" gaer y Gymraeg yw. Gwilym Lloyd (Glan Cleddau).