Y Darian

Cartrefi Dyffryn Nedd. I i Cartrefl Dyffryn Nedd. I I GAN J. M. DA VIES. I IV.-Glyn githinog-Cartre Thos. Llewelyn I I IV. I A oedd Thomas Llywelyn yn bre- gethwr? Oedd, a chanddo drwydded at y gwaith oddiwrth yr Esgob Grindal. Chwiliais lawer am gofnod a chopi ordryddèd arbennig honno. Nid oes gofnod am dani yn Swyddfa Cofnodion Cyhoeddus, Llundain, nac. yn Llyfrau Cofnodion (Registers) yr Archesgob ym Mhalas Lambeth. Hyd eto, ni chefais wybod ffrwyth yr ymchwil yn Llyfrfa Cofrestrydd Esgob Llundain. Cadwai y pregethwr ysgol- heigaidd gyfarfodydd crefyddol yn ei dy ei hun, a phregethai hefH i gynull- eidfaoedd bychain a gyfarfuent yn ddirgelaidd mewn anedd-dai hyd y wlad. Dywedir yn Llawysgrifau Llan- ofer (MSS. 35) iddo fod "lawer gwaith I Mewn perygl 0.1i Fywyd I oddiwrth y Eabyddion, ond trwy gadwraeth Duw dianc a wnaeth efe." Yn yr un llawysgrifau mynegir bod ganddo gynulleidfa, nid yn unig yn ei dy ei hun, eithr hefyd yn amaethdy enwog Blaencanaid. Dywed Malkin mai Thomas Llywelyn ydoedd "Tad Ymneilltuaeth Cymru," ac mai "ym Mlaencanaid ,y ffurfiwvd y Gynulleidfa Ymneilltuol gyntaf yng Nghymru." Os gwir hyn nid rhyfedd i Gwallter Mechain ddywedyd mai "dyn llawn o sel yng ngwinllan ei Arghvydd" ydoedd "goleuad disglaer yn ffurfafen yr Efengyl." Am ei Bro- testaniaeth, ei Ymneilltuaeth, a'i s61 hylosg dros grefydd bur a dihalogedig, cafodd yntau, megis ereill, J I Phiolaid Lawn o Enllib I ei gaseion, ac yr oedd gan Daliefein ab lolo hen gerdd Arwest, yn yr hon yr oedd "Thomas Llewelyn 00 Regoes'' yn cael ei gyflawn ran o elyniaeth yr Ysgrifehnydd. Gwelodd yr hen bregeth goleu-ddawn lawer tro a llawer trai ar grefydd ei gyd-wladwyr, a chlywir adlais o hynny yn yr englyn canlynol o'i eiddo:- Ystyriais, gwelais gywilydd.ym myd Ymadael a chrefydd; A ffol ymwrthod a tfydd A'i dibellion beunydd. Efallai mai fel bardd cywraint a chel- fydd, ac nid fel cyfieithydd na phre- gethwr, y cofir fwyaf am Thomas Llywelyn, Glyneithinog. DyWfedir mai disgybl barddol ydoedd i Lewys Mor- gannwg, yr hwn a bynciodd awdl orchestol i "Lleision Abad" yn yr Eisteddfod honno a gynhaliwyd ym Mynachlog Nedd. Cawn y gwr o Lyneithinog mewn tair cyfeistedd a gynhaliwyd yn nhy y Canghellydd William^ Evans, Llandaff, yn 1561, 1564, a 1585. Y Canghellydd awen- ber hwnnw ydoedd awdur y cwpled cyfarwydd :— Gwynfyd nef i'n bywyd ni Yw ir ddawn gwir ddaioni. Yn y cyfeistedd cyntaf rhoddodd Thomas Llywelyn naw o englynion cyngor i'r beirdd, y rhai sydd yn dechreu mat hyn:- Canwch, ymlwybrwch am. lais-gwirionedd Ag ar uniavvn ymgais, A moliant, nid gair malais, A gadw senu gyda Sais. Pan yn darllen ei gyngor i'w gyd- feirdd- Rhowch y Gwir ym mraich y Gerdd," mi gofiais am fflangell yr Athro o Fangor i feirdd gau, gwenieithus, "sydd ofer gleriach, yn brefu am ryw wobr fach" Weiiieithwyi- cm-vbyddweb chvvithau,— melltith A malltod i'n ffroenau Yw'ch odli gwag, a'i chwedl gau, Anfadwaith, eisteddfodau." Cwyriai yr hen fardd yn erwin-ddolur- us am y camwri a wneid a'n hiaith yn ei amser, ac anogai ei gymrodyr awengar i'w phuro oddiwrth y sorod a'r suredd a'i gorddiwes "Eill iaith yn ein gwaith sy'n goethach— ei gair Nag ereill sydd daerach; Mae dan anaf yn afiach; O'i gwenwyn oil gwnawn hi'n iach."

I O'r Gogledd. 1 "I ddechreu cychwyn, chwedl I hen gyfaill gynt, dywedwch wrth Fera am adael llonydd i'r Wyddor, a mynd i blannu tatws. Ar yr un pryd, eithaf peth a fyddai symleiddio rhai o'r llythrennau, a dod a rhywbeth i lenwi lle'r dyblu ysydd ar rai o honynt-mae papyr, inc, ac amser pawb mor ddrud. Heblaw hynny, rhowch hwn i'r amryddawn Henry Lewis, fel nodiad ar ei lythyr ar- y piano:- Os poenus yw piana-i'r gwr gwiw, Ar gae'r goeth Gvjiiai-ifa, Estynnwch gorsanteina, A llun hon a'i llawenha. Eto fyth, gan ofyn o rywun o'r De i rywun yn EifionYfd am ryddid i argraffu fy englyri am Wydderig pythefnos yn ol, ac am enw'r awdur, rhowch y rhyddid hWnnw iddo, gyda'r enw ysydd dan hyn o lith-mae hynny'n eithaf digon, oni fyn efe hwn yn y fargen Gwydderig oedd rywiog iawn—ei awen, Wr diwyd, heddychlawn; Dilyn odlau eneidlawn Fedrai'i nwyf hyd oriau'i nawn. A rhowch hyp bach ym mon dust cysodydd fy llith-ni wiw i mi roi euraid ar fy mhapyr nad: wyt ti yn ei 'droi yn euraidd. Pam? Dyma iti gwpled i'th nerthu i gofio'r wers :— Yn enw pob daioni, paid A 'chywiro' drych euraid! Mae swn cas ym mrig y morwydd parth perthynas ein Prif-Weinidog, a Bwrdeisdref Arfon. Dywedir nad yw ei enwi mewn cwrdd yn ateb nemor o ddiben bellach. Oer, medd rhai, y syrth ei enw ar glust torf yn awr ragor cynt. Unwaith tan oedd ei enw ef, eithr nid felly mwy. Yr oedd croeso da i'w briod yng Nghaernarfon y dydd'-i^'r blaen, a rhywun yn ei galw hi yn "Brif-weinidog Cymru," ond tila dros ben oedd y curo dwylo pan enwid ef ei hun. Pam? Wel, efallai i'r arwr "bechu" cryn dipynyng ngolwg llu o'i etholwyr wrth fynd gyda'r bobl a alwai am Orfodaeth Filwrol. Medr hogiau Arfon ymladd fel llewod pan fo raid, a phan fo'r galon yn y gad gwae'r gelyn. Peth arall, sut bynnag, yw eu gorfodi i ymladd. Ni welant hwy urddas peth felly. Eto, mae dichon mai arwr yr ieuainc yw Lloyd George—yr ieuainc a'r hen yntau. Rhydd egni i'r naill a chymorth byw i'r lleill, ond beth am "v canol oed" a'r merched? Y ddau ddosbarth olaf sydd, bellach, dan bwys a gwres y dydd, a'u dagrau'n Hi yn ami, ami. 1 wneuthur y drwg yn waeth, mae son bod y Prif-Weinidog yn meddwl am etholaeth ym Manceinion, ei dref enedigol, am fod Arfon rhy bell ac yn rhy deneu ei phoblogaeth. Ni wn pa hawl ysydd gan neb i draethu hyn, ond fe'i traethir ar ben llawer heol, ac fe'i gwelais mewn print yn un o nciwyddiaduron tref Caernarfon. Os yw'r bwriad a nodir ym mryd Lloyd George, y mae'r esgus trosto yn, un gwael iawn. Gobeithio mai gau yw'r cwbl. Sut bynnag, "na ddiff odder yr ysbryd" yn v Prif-Weini,dog na'r bobl. Geilw Cyngor Addysg Dinbych ar weinidogion yr Efengyl i swydd athro elfennol er mwyn rhyddhau gwyr i'r fyddin. A gorfododd Trybinllys Pwllheli, Sir Gaernarfon, un gwr parchedig gyda'r Wesleaid i wisgo khaki wrth ollwng un arall yn rhydd. A dyna "wr bonheddig," yn byw ar ei arian, yn ei grogi ei hun yn Llan- drillo, yn Rhos, am na dderbynid ef i fyddin! Na, ni wyr dyn yn ei fyw ar ba law i droi! Myn Sir Drefaldwyn dorchi ei llewis ar unwaith, gan iddi weld bod ganddi 40,000 o erwau heb eu trin Pa felltith a gkdwodd lygaid ein sir- oedd yng nghau cyd Deugain mil o erwau segur mewn rhyw glwt fel hyn I ba beth y bu'r bobl byw? Diolcji am yr Ellmyn—i crogi! Bydd golwg hoffus ar Wynedd ymhen rhyw ddeng mlynedd eto; pob gardd a d61 a maes a llethr yn oludog o gnydau per Son am hyn; clywais bod beirdd Tre'r Gcst wedi rhoi heibio godi ben, bore i "frysio'n fawr eu lludded, er mwyn cusanu ol rhvw droed ar hyd y coed fu'n cerdded," a throi yn hytrach i "arolygu rhesi tatws." Ceir hwy yn eu cwman yn llygadu am wlydd tan gynghaneddu tel ceiliogod i edrych a wnaiff hynny rywbeth Ebr uii 0'1' ddaear vn ddaearol-yr ydys Am reidia.u'n ymorot, Ceibio, rhawio yw'r rheol, A duw y byd yw y bol!" Eithaf gwir. Ond gwell na chan' englyn a fai watro a thwtio tipyn ar bethau, a rneithrin amynedd. CASNODYN.

Cellan, Ceredigion. Er na chroniclir symudiadau y He ond yn anaml, eto y mae epistolau dyddiol yn pasio rhyngom a'r Aiti o a Chanaan, Meso- potamia a'r India, Salonica a Ffrainc, heb son am yr epistolau arferol rhwng. y plant a'u hen gar tref. Bu Dyfnallt yma yn dweyd am ei "Uri Mis yn y Ffrynt," a bydd son am y "Tri Mis" ymhell i'r dyfodol. Cafivyd dros jE30 o elw er dangos ein cydymdeimlad a'r bach gen hawddgar James Jones, a amddi- ihdwyd o un 01 aelodau mewn brwJtlr a'r Twrc*. Codwyd hwyl i ganu ar ol hynny, a derbyniodd y gwron John G. Davies £ 30 1 ddangos ein parch iddo, ar ol y golled fawr a dderbyniodd yntau fel rhyfelwr yn Ffrainc. Ychydig cyn hyn bu'r tyrfaoedd mewn Jumble Sale, Te a Chyngerdd, a'r elw da a wnaethpwyd yn myned rhwng bechgyn dewx-ion plwyf Cellan sydd yn y fyddin. Ond eitiiriadau yw'r oil o'r pethau hyn a'u tebyg, y mae y galwadau eraill yn lleng, a'r cydymdeimlad yn gyson. Ar y 18fed o Eljrill collodd yr ardal un o'r merched anwylafnid drwy ddim any- munol, ond drwy gyfamod priodasol. Nid pob priodas sydd yn dyfod ag ymadawiad gyda'r "cylch aur," ond felly y gwna triciau serch yn awr ac yn y man, ac y mae Saeth Cupid yn cyrhaeddyd hyd ymhell weithiau. Ar y ISfed o Ebrill unwyd y foneddiges ieuanc rinweddol a pharchus Miss Deborah Mary Davies, merch hynaf Mr a Mrs. Davies, Beiliau, Cellan, mewn priodas a'r Parch. D. R. Pugh, B.A., Cwm Ogwr. Gweinidogaethu i'r Saeson Annibynnol wna Mr. Pugh, er yn Gymro trwyadl, yn bregethwr rhagorol. ac yn fardd a lIe-nor gwir obeithiol. Bu yn gweinidogaethu gyda'r Cymru ym Menai Bridge am beth amser, ond dychwelodd i'r Bi-ifysgol yn Bangor er cymei-yd ei radd o B.A., a daeth allan o'r ymdrech yn anrhydeddus. Ar ol y fuddugoliaeth hon bu yn gweinidog- aethu gyda'r Saeson yn Halifax, ac oddi Mio dvehwelodd i Gymru, gan ymsefydlu yng Nghwm Ogwr, yn gymydog gweddol agos ,i awdur y telytoegion swynol "Dros y Nyth," ac yn sicr fe brofa y bardd-bre- gethwr Will Ifan yn gyfaill i'r bardd-bre- gethwr yng Nghwm Ogwr. Bu Miss Davies cyn ei thrawsgyweirio yn Mrs. Pugh yn organyddes yng Nghapel yr Erw, Cellan, am lawer o flynyddoedd, ac hana o deulu sydd wedi arfer dangos y parch mwyaf i Deyrnas yr Arghvycld Iesu Grist. A diltnir hi (a'i phriod) i'w car- tref newydd gyda dymuniadau puraf y plwyf i gyd-.am eu cysur h'U llwyddiant, Yng Nghapel yr Erw y bu'r bnodas. Gweinyddwyd gan y Parch. J. D. Jones, y gweinidog (ym mhresenoldob y cofrestrydd, Mr. Richards). Rhoddwyd y briodferch vmaitli gan ei thad; gweipyddodd Miss Sarah Anne Davies, chwaer y briodferch, fel llawforwyn, ae Mr. J.' H. Pugh, B.A., Coleg Bala-Bangor, yn was i'w frawd, y priodfab. Hollol dawel oedd y gwasan- aetli am fod teulu caredig y Beiliau wedi bod dan gvmylau duon yn ddiweddai, ond wedi mynd drwy'r oil yn deilwng o Grist- ion ogion. Nos Lun, Ebrill 16eg, anrhegwyd Mrs. Pugh (Miss Davies y pryd hwnnw) gan Gapel yr Erw a llctri. te a choffee arian, fel arvvydd o barch iddi am ei gwasanaeth gwerthfawr fel organyddes ac o ddyinun- iadau da. Cyflwynwyd yr anrheg iddi gan Miss Maggie Davies, Treharan, a ddi- lynodd Mrs. Pugh wrtli yr organ, ac yn foreli ieuanc hawddgar a. ffyddlon. Cafvvyd anerchiad gwir bwrpasol gan Mr Jolin NV-illialils, arweinydd y canu. Teil- ynga Miss Edith Davies, Nantego; Miss Maggie Davies, Treliaran, a Miss Dorothy Roberts, Aelybrvn, ddiolch vr eglwys am eu parodrwydd a'u ffyddlondeb i dderbyn cyfraniadau atyr anrheg werthfjiwr. Dymunwn fendith gyfoethog y nef ar Mr a Mrs. Pugh.—-Glan Teifi.

Dywedwch wrth bawb "V mae DAVfES S COUGH MIXTURE yn rhyddau Peswoh," ANWYD, PEBWOH, INFLUENZA -MOre rhai'n gyda ni bob amser. Pk» binsawdd gyfnewidiol fod llawer 0 ddio ddef oddi wrth Beswch, BronchifciR, Pan Dolur. Gwddf, Crygui, Caethdra, Di" Anadl. Y mae yr hen Feddygini&1!\I$ Davies's Cough Mixture" etto ar ? iiaen, ac yn cae1 ei gwerthfawrogi ya wy nag erioed, bob aroBer wrth law, jr ".Ius. yn cynnhesu y freet, ao yn rbrd<f aw y pblegm. Bydd doee mewn prvr "a ddigon. 1/li a 8/9 (postage, Be.)- ^TTGH DAVIES, Chemist. MAOHYN oLKTE. Bywyd 0 Drallod. PAHAM P 'Does braidd dim ao sydd yn achosi mwy o Drallod, Pryder a Phoen na Chlefydav y Croen, y Cnawd, yr Asgwrn a'r Cymalau. Fo deimllr esmwythad buan drwy ddefnyddio GOMER'S BALM. Wedi cael fy mhoeni am fisoedd gan Eczema a Llygriadau yng ngwahanol rannau o'r corff, yn peri poen a thrallod lawer. Methu cael lleshad er po- peth. Wedi arfer Comer's 13alm 11 mi gefais wellhad buan." Mae Gomer's Balm yn awr yn cael el gydnabod drwy yr holl wlad fel y meddyglin mwyaf effeithiol a llwyddiannus. DEFNYODIER Gomer's Balm At bob math o Groen Darddiant, Clwyfau, Briwiau, Llosgiadau, Ysgaldan- au, Llid y Croen, Coesau Clwyfus, Vari- cose Veins. Gomer's Balm At Eczema, Cracb a Bryntni ym mhennau Plant, Llygriadau, Ysfa Phoethni y Cnawd, Benywod a Plant. Gomer's Balm At y Piles, Scurvy, Cyrn Llidus, Gouty Joints, Cymalau Poenus, Rheumatism yr Aelodau, Lumbago. Fe ddylai y Feddyginiaeth hon gael ei chadw a'l hymarfer ym mhob teulu. II Fe a rodda derfyn ar bob traHod." Gofymier am Gomer's Balm, a mynnwch weled yr enw yn Hawn ar y box, ac enw Jacob Hughes." Heb hyn twyll ydyw. Ar werth gan bob Chemist a Stores am 1/3, 3/ 5/- (gan gynnwys y War Tax). Neo danfoner 1/4, 3/2, neu 5/3 mewn Stamps neu P.O. at Jacob Hughes, M.P.S., L.D.S., Manufacturing Chemist, Penarth, Cardiff. — — BLE I GAEL DILLAD YN ABERDAR? GYDA DAN JONES FAB, 15 CARDIFF STREET. Y Defnyddiau Goreu, y Ffit Goreu, a'r Telerau Goreu. m CHEDWIR BRETHYN GWABL YN Y SlOP. ft A PAGE Book about Herbs and how to use Otr them. Post free. Seed for one. Trtmnell, The Herbalist, 144 Richmond-road, Cardiff. Establisbed 1879. PLEASE NOTE THE ADDRESS. To prevent fraud see that you ge 81 Estab JL lisheti 1879 on every label and wrapper of my preparations, without whioh none are genuine.—Trimnell, The Herbalist, 144 Rich- mond-road, Cardiff. TRIMNELLIB PILLS AND POWDERS have cured thousands. Why not you ? See that you get Established 1879 on every label.—Trimnell, The Herbalist, 144 Richmond Road, Cardiff. Agents wanted L,At>> F8 BLANCHARD'S PILLS Arc unrivalled for al Irregularities, &c.. they speedily afford relief and neverfail to alleviate all suffering. They supersede. Pennyroyal, Pil Cochin. Bitter Apple, cio. ii a isnohard's at e thiv Best of all Pills for Women. Soldi n boxes, 1H 4t by BOOTS' Branches, and all Chemists, or post free, same price, front LESLIE MARTYN Ltd., Chemists, 3 DALSTON LANB, LONDON Pree Sample and valuable Booklet, post free Id. stamp EVERY WOMAN Should send two stamps for our 32 page Illustrated Book, containing Valuable Information how al) Irregularities and Obstructions may be entirely avoided or removed by simple means. Recom- imended by eminent Physicians, as the only Bafe, Sure and Genuine Remedy. Never Fails. Thousands of Testimonials. Established 1862 MR. PAUL BLANCHARD, C' Ipromoiat House, Dalston 14Lue, t-ondoi^