Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
10 articles on this Page
GWYNIONYDD YN EI FEDD!
GWYNIONYDD YN EI FEDD! Ydyw, ydyw-y mae Gwynionydd yn ei fedd. Gwelodd y flwyddyn sydd rewydd lithro i'r gor- phenol ddyddiau olaf lluaws o'n dynion goreu, ac yn eu plith un o lewion blaenaf fagodd Cere- digion-y Parch. Benjamin Williams ('Gwynion- ydd ')—oifoiriad, henatleithydd, lienor, a bardd o raddfa pur uchel. Cwsg yn ymyl gweddillion ei briod hoff, ei fab hynaf, a'i ddwy ferch, ym mynwent fechan, dlos, y Bettws Ifan, er Rhag. 7fed, 1891. Coffadwria&th y cytiawn sydd fendigedig.' Ein teimladau ui chaniatant i yma- dawiad y dyn da hwn fyned heibio yn ddisylw. Ei gywirach nis gwelsom, a'i lewach, yn ol y fantais, nis gwyddom am dano. Pe bai yn fyw Dewi Wyn, loan Emlyn. Rhys Dyfed, loan Cunllo, Manod Wyllt, Giraldus, &c ar feddau pa rai y taflodd efe sypiall o flodau bythgofiadwy, dichon y buasai cofnodion o'i farwolaeth yn Iluosocach ac yn helaethach cyn hyn, a hithau yr Awen yn wylo yn hidl ar ol un o'i meib anwylaf. Gaowyd gwrthddrych ein sylw mewn lie o'r enw Silach, yn yplwyf, erbyn hyn nid anenwog hwnw Penbryn, ar yr 20fed o Fehetin, 1821 felly, gwelir fod y partriarch wedi cvrhaedd nod yr addewid-' do ng mlynedd a thrugain.' Ag eithrio I ychydig fisoedd yn ei foreuddydd mewn ysgol r&d yn Troedyraur, ni dderbyniodd Williams yr un gynnorthwy addysgiadol o gwbl. Dadblygodd ei alluoedd felly, fel lluaws o enwogion ein gwlad, heb gymhorth o unrhyw natur tu allan iddo ef ei hun. Er hyny i gyd, y mae efe wedi anfarwoli ei enw tra Cymru, Cymro, a Chymraeg. Heb law ei gynnyrchion toreithiog drwy ei oes i'r cyfnodolion blaenaf a phwysicaf yn yr iaith, cy- hoeddodd amrai lyfrau mewn rhyddiaeth a mydr. Yr oedd yn gyfoethog o henaflaethau. Am ei gyfrol ar Enwogion sir Aberteifi,' dywedai 'Llallawg, Y mae y llyfr hwn, yn ei gynllun, ei drefusder, a'i gywirdeb didnedd, yn rhagori o cly ddigon ar ddim ar a welsom o'r blaen.' Bu Gwynionydd am flynyddau lawer yn ysgol- feistr yn charity schools Madam Bevan, o'r hon elusen y derbyniai efe flwydd-dal hyd ei fedd. Yn y flwyddyn 1873, ordeiniwyd ef gan Esgob Thirlwall yn gurad i gynnorthwyo y Parch. H. L. Davies yug Nghenarth. Gwedi marw Mr Davie3, aeth o Genarth i Myddfai. Gwasanaeth- odd yno fel curad am rai blynyddau. Cofus gan ysgrifenydd y llinellau hyn dderbyn llythyr oddi wrtho pan yn y lie hwn. Cwynai yn enbyd yn y nodyn yma am fod teithio bob Sabbath trwy'r tywyddgerwyn—y gwynt, y gwlaw, a'r eira, dros y mynydd o Lanymddyfri i Landulas, wedi am- mharu ei iechyd drwyddo. Gadiwodd Myddfai am Llanover, lie y gwasan- aethodd am chwe mlynedd yn Eglwys y fonedd- y 11 iges enwog Gwenynnen Gwent. Tua diwedd y cyfnod hwn yn Llanover, derbyniodd ryw fath o darawiad parlysol. a dychwelodd i'w hen artref— y Wenallt, Troedyraur, at ei fab hynaf sydd fyw (Mr If or P. Williams) a'i ferch yng nghyfraith, oddi ar law pa rai y derbyniodd bob gofal, cymhorth, a thynerwch ag a oedd yn bosibl. Bu yma yn teimlw yn gymharol wanllyd am yshaid o rly ddeuddeg mis ac ar y S.Abbath diweddaf ond un y bu efe byw, cafodd darawiad parlysol arall ar ei ffordd adref o Eglwys y Bettws, a bu farw ar y LIun ym mhen yr wythnos. Talodd y cofnodydd ymweliad a'r Wenallt yn ddiweddar yn yr haf, a chafodd y fraint o weled yr hen gyfaill (o hyny teimla yn falch heddyw). Dywedir ei fod yn hollol gysurus ei artrefle. Canmolai yn uchel a di-dor y caredigrwydd, y gofal, a'r tynerwch a dderbyniasai oddi ar ddwylaw y mab a'r ferch yng nghyfraith. O'r tu arall, hawdd ydoedd adnabod y dolurid ei deim- ladau yn erwin yn herwydd ymddygiadau 'annoeth, anfoesol, ac anllad,' rhyw ddosbarth o bobl oeddynt yn cynhyrfu y gymmydogaeth hono o dan y ffug reswm o amddiffyn crefydd yn y dyadiau hyny. Ychydig feddyliodd yr ymwelydd wrth ysgwyd llaw ag ef y tro diweddaf hwn, na chawsai weled ei wyneb ef mwy yn y cnawd. Bu i Mr a Mrs Williams saith o blant-pump o feshgyn a dwy o ferched tri o ba rai, sef David Pryse Williams, y mab hynaf, yr hwn oedd fasnachydd yn Lloegr, a'r ddwy ferch, Margaret yn 22ain oed, a Susanna yn ddeg oed, a fuont feirw o flaen eu mam a'u tad, ag ydynt, fel y crybwyllwyd, yn gorphwys yn ymyl eu rhieni yn y Bettws. Yn ol, ym myd y galar, y mae pedwar mab, sef Mr Ifor P. Williams, a nodwyd eis<>es y Parch. Hywel R. Williams, ficer Lledrod, Ceredigion Llewellyn M. Williams, Rheithor Dowlais, a Tegid A neurin Williams, yw'r ienengaf, yr hwn sydd offeiriad yn Quebec, Canada. Bu farw Susanna o fewn i dri mis ar ol cladde- digaeth Margaret. Effithiodd yr ergydion hyn miwn modd drylliedig iawn ar deimladau y tad a'r fam. Cawn y tad yn cwyno, yn galaru, yn hiraethu, yn gweddio, ac yn prophwydo ar yn ail fel hyn Pwy all ddiruad fy nhrallol-a. dwysder Dystaw fy myfyrdoc ? Mor aethus, boenus mae'n bod, Fy mriw i a fy mriod. Gwyr Naf, ond 'chydig yw'r nifer—o bobl Wyddant bwys fy mhrudd-der Er hyny, traethu'r hanner—nis gallaf, Dechreuaf, arafaf, mae'n llwyr ofer. Mewn alaeth drom yn wylo-ochenaid A'i chynwrf sy'n tystio Er cur, ymdrechu ryw dro, I'whattal, cyfyd eto. Mal eigion ar ol croni-daw alaeth Mal diluw'n ymdori, A chan ryw wyllt drochioni, A mawr rym fy mriwio i. Yn y modd trwm yw fy myd-mae hiraeth Fel mor yn derfysglyd Och alaeth, ail-ddychwelyd Mae hiraeth-hiraeth o hyd Bob tro ag y deffrowyf-yn y nos, Daw yn ei nerth drostwyf Rhyw adeg ammheu'r ydwyf, Ynof fy hun, a'i fi wyf ? Wyf yn hynod fy anhunedd,—rhodio Rhyw grwydriadau rhyfedd 11 O'm golwg, ffudd ymgeledd- Yn wlyb wyf gan niwl y bedd 0 f'anwyliaid fy nheulu, Yn ei faint yn gyfan fi. Heb un boen yn byw'n y byd, Oeddwn yn fy nedwyddyd, Mewn helynt ddymunolaf, A'm bywyd o hyd yn haf; Ond er hyn, mae'n drywanol, Ni ddaw yn awr ddoe yn ol Yn lie haf, ganaf a gwynt Garw ac uchel gorwynt, A thymmestlog lifogydd, A'u swn yn fy nghuro sydd. Er troi ymaith, er tramwy, Ni chaf weled Marged mwy Na gweled (balm i'r galon), Swynol wedd Susanna Ion Os af i'r Bettws Ifan Y wladaidd a'r lwydaidd lan, Yn flin, ni chaf yn flas, Am y daith un gymdeithas O'r golwg ger eu gilydd,-rnaeiit yno Yn tawel huno yn y fynwent lonydd J A daw yn fuan y dydd Af finnau'ii gyd-dri-,fanydd. I 0: ffydd, ffydd, gyr, gyr, ar ftú Y caddug tew sy'n euddio Fy nheimlad, rhyw fan amlwg, A heulwen der o'm blaen dwg. o Y brophwydoliaeth a wirioneddolwyd. Cyd- drigfanydd ydyw a hwynt er ys mis bellach. Ar ol hir nychdod o dan grafangau y darfodedigaeth, bu farw ei briod yng Nghenarth,—oeddem yn yr angladd. Hon oedd yr unig waith, hyd yn hyn, y talsom ymweliad a'r wladaidd a'r lwydaidd lan '—y Bettws. Cofus genym ddarllen yr erjglyn canlynul arfedd-faen y ddwy ferch 0 0 fy nwy ferch dyfnaf ol-ellwyl-fy oes A fu eu dwy noswyl Rhoi'r drem olaf, araf wyl, Ar wyne fy rhai aiiwyl Dynes hynaws ac addfwyn iawn ydoedd Mrs Williams—genedigol, os iiad ydyw ein cof yn ein twyllo, o sir Benfro. Temtir ni yn y fan hon i gofnodi yr hyn a ddywedasai wrfchym ryw nos Galan tra yn adrodd rhai o helyntion ei bywyd wrth y tan yn Glandwr, Cenarth. el,' meddai, gyda gweu ar ei gwyneb, priodais ar y cyntaf gyda theiliwr,—wedi hyny, bum yn briod iysgol- feistr, ac yn awr, fel y gwelwch, uSeir ad yw fy ngwr.' DJarllenydd, adroddir hyn er mwyn gosod allan yr hyn eill gallu, dyfal-barhad, a phender- fynolrwydd wneyd canys ni fu iddi hi, ciod i'w henw, yr un priod ond ei hauwy] Gwynionydd el bun. Gadawodd Gwynionydd adgofion melus ar ei ol ym mhob man—a Iluosog ydynt y cymmydog- aethau hyny y dygodd Rhagluniaeh ef i gyffyrdd- iad a hwynt, cyn ac wedi iddo esgyn i'r offeiriad- aeth ond cyn hyny yu benaf, canys yr oedd ysgolion y charity y llafuriasai efe dani yn sym- mudadwy-symmudid y meistriaid fel rheol, bob tair blynedd. Nid eiiaid hosan,' ys dywedodd y Parch. Thomas Aubrey am Die Aberdaron, oedd gan GWYIJionydd-hyd a ditu ond hyd nage, yn ol darluniad yr hen bobl, yr oedd efe yn ddyn rmmd-nodwedd arbenig a braidd yn ddyeithriad y self-tanyht. Byw oedd ei awen, a chartrefol, uid yn y lleddf yn unig, fel y dyfynwyd, ond ym mhob cywair — darluniadol iawn ydoedd ar bryd- iau. Er enghraiffr, dyfynwn yma un o lawer 01 englyniun i'r bardd enwog Ifan Tomos Rhys, y crydd, o Lanarth — Yn y bwthyn dan bwytho, —ei awen Rywiog oedd ynllifo Dan waith yn cyfiym deithio, A r byntrwydd ar yr un tro. Cawn ef yn humorous i'w ryfeddu ar droion, braidd yn ymylu ar y comic. Er dangos hyn dyfynwn ddau o bennillion o'i gan ddarluniadol o Han Pantyllwydrew: Rhyw yswain bach, gwerth l!ai na chant 11 Oedd Ifan Pantyllwydrew Mewn tref na gwlad, ar dir na dw'r, Ni welid gwr mor llyfndew. Chwareuai'i fraich, a siglai'i glun, Am dano'i hiin meddyliai; Gwynt Eden ydoedd lon'd ei frest Ac ar ei gest edrychai. Yr oedd efe yn deheu am wybodaeth o'i febyd, ac fel Abraham gynt, elai ym mlaen yn ei holl egni, gan gwbl gredu y buasai yr Arglwydd yn coroni ei lafur di-ildio a llwyddiant—ac felly y bu. Ynddo ef hefydyr oedd i'r eisteddfod gefnogydd aiddgar, ennillodd ynddi wobrau lawer. Eglwyswr selog erioed ydoedd, a Cheidwadwr i'r eirn-o natur hollol ryddfrydig a di- dramgwydd i bawb. Yr oedd ei ochelgarwch gymmaint fel uas gallesid gweled Gwynionydd yn ei fawredd penaf a'i werth heb gymdeithasu yn bersonol ag ef. Pan gofynid am ei farn ar un- rhyw destyn pleidiol (crefyddd a gwladwriaethol), ei ateb parod bob amser ydoedd, 'Nid wyf yn gwybod digon i siarad ar y pwnc.' Gwyn fyd na bii y miloedd cegrythiaid hyny ydynt yn bragwthan nes byddaru ein gwlad gyda'u hollwybodolrwydd cyn gofyn o honynt erioed iddynt ei hunain 'a ydyw y pethau hyn felly,' yn dyfod o hyd i ryw gyfran o'r gras mawr hwn a flodeuai mor amlwu ym mywyd gwrthddrych ein hysgrif. Gweithiodd yn hir, gweithiodd yn galed, gweirhiodd yn llwyddiannus, ac y mae wedi myned oddi wrth ei waith at ei wobr. Aeth i mewn i lawenydd ei Arglwydd. Huned hellach yn y Bettws ond wrth ei adael yno, gadewch i ni gael taflu ar ei fedd yntau rai o'r dyrnaid blodau a daflodd efe ei hun ar fedd y diweddar Barch. J. R. Griffiths, Periglor, Llangeler Wei heddyw drwy ddwyf il haeddiant,—eistedd, Mne'r Cri-tion diffuant Ar ei sedd, yn ddilwgr sant, A'i gan yng nglwad gogoniant. EMLYNYDD. Abergorlech Board School, Ionawr 18fed, 1892.
SHON GORPH MEWN GWEWYR YM…
SHON GORPH MEWN GWEWYR YM MHONTSEISON. Beth ddaeth o Shon ? Beth ddaeth e Shon ? Mae pryder gwlad yn gofyn. Wedi clywed am ei afiechyd poenus ychydig wythnosau yn ol., mae'r bobl wedi bod ar y tip toe of upectatiun i gly wed ei helynt yn awr. Y gofyniadau a glywir ym mhob cwr o'r wlad ydynt, A ydyw wedi trengu ? Ai ynte byw yw ? Yr ydych chwi, bobl dda y JOURNAL yna i'ch beio yn fawr, yn wir, am gadw'r bobl yn y tywyllwch yng nghylch ei gyflwr. Y mient yn ofni'r gwaethaf. Er fod Shon yn mecldu ar gorft'cryf, tybial'r bobl ei bod yn ammhosibl iddo fyw yn y gwewyr am gymmaint o amser. Yr ydych chwi yn cyhoeddi bulletin wythnos ar ol wythnos i ddywedyd helynt y Tywysug Sior, a phobl fawrion ereill mewn afiechyd, a pha ham na roddwch hysbysiad weithiau am gyflwr i Shon ? Gan na fynegwyd mo'r hanner o'r blaen, ef allai mai buddiol fyddai rhoddi ychydig o'i hanes eto, er mwyn esmwythau pryder y wlad. Bu yma gythrwl fenbyd yng nghorffolaeth Shon am. gryn amser wedi cyhoeddi'r bulletin cyntaf. Ni leddfwyd dim ar ei boenau am rai diwrnodan. Cyffeiriau y meddygon yn methu rhoddi esmwyth- dra. Y corph yn cae! ei rwygo nes bo'r dannedd yn clecian y naill wrth y llall. Berw brwd trwy gwersyll, gan ofni mai trengu wnai. Ond y mae yn awr wedi myned trwy y crisis, ac wedi cael peth tawelwch ond, fel y gellid dysgwyl, y mae golwg hagr welw arno y corff wedi ei anafu a'i ddiwyllio a.c y mae yn gorwedd yn awr yn gorph gwaedlyd ar faes y frwydr ond diolch i'r ddau feddyg mawr o odre'r sir- y mae Shon eto'n fyw Hyny yw, y mae anadl yn y corph, ac mae'r pulse yn ewan guro. Y mae gwawr o obaith yn awr y bydd iddo fyw eto beth amser, er nad oes dysgwyl iddo adennill ei gryfder cyntefig. Rhaid disgwyl y bydd olion ei glefyd i'w weled ar ei gorph hyd ei fedd. Yn y mis diweddaf bu cynnadledd o ddoctor- iaid yn Ffosyffin yn eistedd ar achos Shon ym Mhontseison, a phenderfynwyd anfon dau feddyg enwog o olre'r sir i fyny i chwilio i fewn i achos y cynhwrf. Bu mawr ddysgwyl am danynt, ac o'r diwedd y maent wedi bod yno, ac wedi operato ar Shon ond amser a ddengys a fydd iddo gael cyflawn wellhad o'r herwydd. Dygwyd llawer o gwynion ger bron y ddau ddelegate ar ddydd y prawf. Y prif beth oedd achos y blaenor a fu yn euog o ychydig annoethineb.' Hwn oedd prif achos y cynwrf ar y cyntaf. Ymddengys fod 'bugail y pwrs wedi newid ei oehr oddi ar pan ddechreuodd y stwr. Dywedir ei fod ar y cyntaf, pan glywodd am ymddygiad y blaenor, yn ffyrnig am ei esgymmuno ond circumstances alter cases ys dywed y Sais. Aeth bugail y pwrs' oddi cartref am rai diwrnodau i newid air fel y dywedir, ac yn ei absenoldeb cododd awydd ym mynwes y blaenor i wney(I cymwyuas ag ef. Yr oedd cynauaf mawn y 'bugail' hwn ar y maes pan aeth oddi cartref, ond pan ddychwel- odd, er ei fawr syndod, yr oedd y mawn wedi ei I gywain i ddiddosrwydd. Dyma weithred o gariad yn wir ond y dyben-y motive -oedd yn dys- trywio gwerth yr offrwm. Atebodd hyn y dyben I modd bynag ar y pryd, a'r canlyniad fu, trodd bugail y pwrs yn arwr i'r blaenor. A dywed rhai pobl gecrus fod y gwr hwn wedi ei droi gan- fawnen 0 hyn allan amddiffynodd 'bugail y pwrs' y blaenor yn gadarn. A byth ar ot hyn ni chafwyd trefn yn y byd yn un o'r cyfarfodydd. Pan roddai y blaenor oedd dan gwmwl bennill allan i ganu, ni unai neb yn y gan, a chawsai ei ganu trwyddo ei hun. Bobl auwyl Pwy feddyliai fod Capel Pontseison mor bell o flaen ) ei oes gapelyddol ? Canu solos yn y capel Dyma hi y peth nesaf a. glywn fod yno string band, a I gwahanol offerynau cerdd yn cael eu cyfeilio weithiau gan swn drudanol 'yr organ fawr!' Tewch a son am Gor Sant Paul a Westminster Abbey byth ar ol hyn. Pan elai rhyw frawd arall yn perthyn i'r opposition party ar ei liniau i offrwm gweddi yn y cwrdd, rhoddai llancesau y blaid artil eu bysedd yn eu clustiau, ac weithiau rhoddent ryddid i'w tafodau i edliw iddu rhyw bethau annymunol a wyddent am danynt. Yn nhymmor yr Hydref y mae agerbeiriant dyriiu yn teithio o fferm i fferm yn y cymmy- dogaethau hyn, ac yrnddengys mai ei delerau am Ily ddyrnu yd y ffermwyr yw tri swllt a chwech yr awr. Pwy feddyliai am ddwyn yr engine ddyrnu i'r seiat ond credwch a fynoch, felly y bu. Yn y seiat byth-gotiadwy hono-Tachwedd y lOfed, dannododd rhyw walch cellweirus i'r bugail ei fod yn gweithio ar yr un telerau a'r engine dan. Druan o'r bugail yn gorfod dyrnu ysgall Pont- seison am dri a chwech yr awr! Dyna mae'n dehyg yw ei dâl am gadw seiat. Fel hyn aeth y peth o ddrwg i waeth nes gorfod rhoddi i fyny cadw y cyfarfodydd yn yr wythnos, ac attal gweinyddu y Cymmun ar y Sul. Dyma'r bobl sydd yn gwaeddi am ryddid crefyddol Dyma nhw wedi cael rhyddid modd bynag—' rhyddid i bob meddwl ei farn, ac i bob barn ei Ilafar ac y maeut yn medi ffrwyth ei rhyddid -cau y capel yn yr wythnos ac attal y Cymmun ar y Sul. Tipyn o gyfraith fuasai yn taro yn well i chwi fechgyn bach. Pe baech chwi yn beiddio codi eicil lleferydd yug ngwasanaeth yr hen Fam, ymaHai y warden mewn eiliad yng iigholer eich cot ar un llaw, ac yn eich unmentionables ar y lla-v arall, a chawsech eich gyru allan i'r cyntedd yn ddist-remoni, bub coppa "v-dltog u h>>noch a coawsech yinddangos fl.en eTch gwell fel, babblers Yn aw; ynte, am dciydd y prawf gtr bron y barnwyr DRAMMATIS PERSONAE— Y barnwyr ar y fainc y carcharor yn y dock; y bugail wrth ei oehr y prif gyhuddwr yn y box; y rabble yng nghorph y llys, yn ei lanw o gongl i gongl. Scene 1. Y PRIF FARNWR, yn anerch y Ilys Mae'r helynt yn wybyddus i bawb bwriad fy mrawd a rninnau ydyw dwyn y peth i'r goleu, a phrofi pa un a yw y blaenor yn euog neu ddieuog. Pwy yw y cyhuddwr ? Safed i fyny. Beth yw'r charge ?" Y CYHUDDWR: "Anweddeidd-dra, eich ar- glwyddiaeth." (Yna cawd y manylion.) Y BUGAIL Dim ond didoraethrwydd, eich anrhydedd." (Ac yn dangos papyr wedi ei ar- dyatio gan fagl y blaenor, ac yn ei ryddhau o anweddeidd-dra.) LLAIS O'R DOKF Papyr o waith yr organ fawr' ydyw." (cheers). BARNWR NO. 2:—Ble mae'r llances ? deued ym rnlaen i roddi ei thystiolaeth." Y DORF GYDA'U GILYDD Ni ddaw hi yma. Mae hi yn nhy'r capel." Y barnwyr yn ymgynghori, ac yn penderfynu myned ati. Y bugail yn codi i fyned allan gyda hwynt y bobl yn ei attal byfoi-ce. Berw brwd trwy y llys yn absennoldeb y barnwyr y crochanau yn dannod i'r frying-panau eu bod yn ddu. Y barnwyr yn dychwelyd dystawrwydd yn y liys. Y PRIF FARNWR Prisoner at the bar stand up. Ar dystiolaeth di-droi yn ol, yr ydym yn eich cael yn euog o'r cyhuddiad, ac y mae genym y gwaith annymunol o'ch esgymmuno o set fawr y capel hwn eich troi o'r gorlan i bori gyda'r da hesbion am dymmor ac areich edifeirwch, a dim cyn hyny, cewch eich derbyn eto yn ol i brofi clover y gorlan; ond hyd hyny, byddwch anathema maranatha." Y DORF YN UNLLAIS Wele Solomon, wele Solomon, mewn barn." Scene 2. Y BUGAIL: (,'yda'ch cariat&d, y mae genyf achos arall i ddwyn ger bron y llys. Mae un o'r brodyr wedi bod yn ddigon digywilydd i fy nghydmharu i i'r engine dan. Dysgybler ef gan eich anrhydedd yn ddioed." Y BARNWR :—" Deued yr euog ym mlaen. Ai gwir hyn a glywsom am danat, frawd 1 Ai ni wyddost ti am y parch sydd yn ddyledus i weinidog y corph ? Pa fodd y darfu i ti anghofio dy hun i'r fath raddau nes dywedyd ei fod mor cheap ag engine dan Os gwir hyn am danat, galw dy eiriau yn ol, yr adyn diras." Y PECHA DUR Maddeu, maddeu yr wyf yn edifarhau mewn llwch a lludw ni alwaf ef byth eto yn eyine dan." LLEF O'R DORF Nac alw ef chwaith yn penny ivhistle." (Hurrah, hurrah.) Scene 3, and last. Y BUGAIL I I Gyda'ch hynawsedd, eich ar- glwyddiaeth, y mae genyf un achos arall. Mae rhai o'r brodyr yma yn euog o'r pechod anfad o werthu cwrw yn y sales. Mae yn rhaid rhoddi attalfa ar unwaith ar y fath ddrygioni." LLAIS 0 GYMMYDOGAETH Y DRWS Onid oes cystal gwr a chwithau yn ceisio license i werthu cwrw yn y Rhiwlas." Y DORF YN UNLLAIS -"We are jolly good fellows, we are jolly good fellows," &c. Y PitIF FAit-iWR: (",Well claddu'r cwyn yna ar unwaith mewn anghof. A barnu wrth lais y barchus dorf, credwn ni ein dau flld gwell peidio d weyd gair yn ei gylch pe baem yn dechreu esgymmuno ar y cyhuddiad hwn, yr ydym yn .Y ofni na fyddai nemawr ar ol i gadw cwmni i chwi." Y DORF:—"So say all of us -fnr we are jolly good fellows, hip, hip, htirrah Finale. Mae gwr yr oriawr wedi cymmeryd yr oriawr yn ol oddi wrth y bachgen a thalu ei gyflog idd.. yn Hawn. Da iawn, dyna fel y dylai pethau i fod. Gobeithio fod y JOURNAL wedi gwneyd ychydig i ddwyn y peth i derfyniad boddhaol. Yr wyf wedi gwneyd yingais egwan i adrodd yr Junes. Nid oes genyf ddiyon o allu darluniadol i wneyd cyfiawnder perffaith a'r ymgecraeth. Carwn wybod beth ydyw tyb y bobl hyn am wir grefydd y Beibl. A ydynt yn gwybod y I y gwahaniaeth rhwng crefydd aduwioldeb < Gwir y dywedodd y diweddar hybarch Lewis Edwards o'r Bala, Y Cymry ydyw y bobl fwyaf grefyddol aryddaiar." Mor hoff y mae pobl y capeli o gofnodi hyn ond gofalant beidio adrodd y rhan olaf o'r frawddeg, sef ond hwy yw y bobl fwyaf an war dan haul.' Cymmerwn yn ganiatiiol mai am y Methodistiaid Cymreig y siaradai yr hen batriarch dn wiolfrydig. Pan y mae y Method- istiaid yn siarad am grefydd Cymru, goly^ant Methodistiaeth Cymru. Nid oes ganddynt yr hynawsedd i gydnabod fod crefydd tu allan i aorffolaeth Shon. Y ni, pobl grefyddol Cymru fel tri teiliwr Tooley-street gynt, We the people of England." Pan y mte y Proffeswr 0. M. Edwards yn son am yr Eglwys Gymreig golyga efe Methodistiaeth Cymreig. Mae rhywbeth yn awyrgylch Shon Gorph ag sydd yn dallu y golygon. Nid oesun o feibion Cymru wedi esgyn yn uwch mewn dysgeidiaeth na'r Proffeswr 0. M. Edwards, eto nid oes braidd un dyn mwy dall- bleidiol pan yn son am grefydd Cymru. Roedd blaenor y Methodistiaid a'i deulu wedi dychwelyd i'r hen Fam Eglwys mewn plwyf ag y gwn am dano ac yn y cyfarfod gweddi rhyw noson rhoddodd yr offeiriad yr hen bennill adna- byddus hwnw allan i ganu- Pa dduw ym mhlith y duwiau Sy'n debyg i'n Duw ni." Fe ganwyd y pennill yn hwylus dros ben, ac yr oedd yn amlwg fod y cyn-flaenor a'i deulu mewn boddlondeb anghyffredin. Ar ddiwedd y cyfarfod daeth gwraig y cyn-flaenor at yr offeiriad a dywedodd yn serchog, O Mr so and so, mae yn dda genyf gael ar ddeall eich bod chwithau wedi cael eich codi gyda'r Methodistiaid." Ni wyddai yr offeiriad beth i ddweyd ac wrth weled ei dyryswch, dywedodd y wraig, Oni roesoch allan i ganu bennill y Methodistiaid." Ni ddaeth i feddwl y wraig dda hon, fod yr Eglwys, neu un o'renwadau, ond y Methodistiaid, yn beiddio honi cyfran yn Nuw y Duwiau. Tybiai fod y rhai hyn yn hawlio un o'r man dduwiau ond am Dduw y duwiau, ni freuddwyd- iodd erioed lai nad eiddo arbenig y Methodist- iaid oedd. Os na chymmer Shon ofal o hono ei hun i beidio ymchwyddo cymmaint, mae yn sicr o wneuthur galanastra o hono ei hun rhyw ddiwr- nod. Nid sel a chrefyddoldeb sydd yn i/wneyd seintiau ond duwioldeb. Mae'r pagan yn grefyddol yr oedd Saul o Tarsus yn grefyddol dros ben gall yr anianol fod yn grefyddol, ond rhaid bod yn ysbrydol cyn bed yn dduwiol. Mae yr hwn sydd yn caru Duw yn caru dyn. Chwi bobl Pontseison, cerwch eich gilydd fel brodyr yn y dyfodol, da chwi, a peidiwch cernodio eich gilydd fel anifeiliaid nes eich bod yn destyn siarad trwy y sir. Pe na baech yn gorph crefyddol, ni fuasai dim yn rhyfedd yn eich hanes. Dysgwylir i chwi roddi esampl o fuchedd dduwiol oflaen y byd, nes ennill y byd i ddilyn eich ol* Ond hawyr anwyl, rhaid i chwi ddi- wygio, neu fe'ch cywilyddir gan bobl sydd ar faes y byd. Gweddïwch lai o hyn allan am wreiddyn y mater,' a mwy am ffrwyth y mater. Nis gallwn weled y gwreiddyn gallwn weled y blodau a'r ffrwythau, ac yr ydym yn awyddus am eu gweled. Lletty'r Huan. GWELEDYDD.
DARKEST WALES.
DARKEST WALES. [GAN YMNEILLDUWR.] Pan yn wr ieuanc, myfyriais lawer ar Heroes Carlyle, ond yn benaf ar ddwy egwyddor fawr yr hero, sef didwylledd a chydymdeimlad. Dyma ddwy droed ysbrydol yr hero, ei ddwy law, ei ddau glust, ei ddau lygad, dwy deyrnas ei ymen- ydd, dwy adran ei ysgyfaint, a dwy dalaeth ei galon—y cwbl yn dylifo o ddwy briodoledd hanfodol y Duwdod, sef ei wirionedd a'i gariad. Gwnaeth y gyfrol chwyldroad ynfy enaid, cliriodd gyfeiliornadau capelaidd, oeddynt fel haenau trymion o gymylau rhyngwyf a'r haul, a gwelais fod goleuni a gwres dwyfol yn Odin hen o Scandinavia, yn Mahomet o Mecca, yn Dante y Pabydd, yn Shakespeare y chwareuwr, yn Rousseau a Burns, ac yn Cromwel a Napoleon. Yn fuan ar ol hyn myfyriais Emerson ar 'Representative Men,' a daeth nodau uwchraddol yr Hero i'r golwg yn Plato yr athr<>nydd, yn Goethe yr ysgrifenydd, yn Montaique yr am- mheuwr, ac uwch law yr oil yn Swedenb^rg y gweledydd. Wedi hyny ymddifyrais yn llyfrau y Def dwyr, Pusev a Newman, ac wele "aint v cyn- oesau yn cudi or gorwelion yn gysawdau claer a sefydlog, a ser y nenfwd gapelaidd yn gwibio ac yn ymgolli yn niwl y tywyllwch tragwyddol. Yn ddiweddaf oil daeth cyfrolau Swedenborg i'm meddiant. Wrth eu hefrydu daeth unig arwr y cread oll i'r golwg mewn goleu newydd, a'i wir a'i unig Eglwys yn pwyso arno trwy y bydoedd fel y meini ar y sylfaen, fel planedau ar yr haul, ac fel dafnau y gwaed ar y galon. Efe yw Pen Corff yr Eglwys, ac fel y Pen ynddo y mae yr ymenydd a'r synwyrau, ac o'i enau y daeth y Gair, yr hwn a droir mor greulon gan y sectau o'r ysgoliori- dirmygu yr unig Ben yw hyn, a dyrchafu sa:th ben y bwystfit o'r pydew yn ei le. Pen Corff yr Eglwys yw yr unig batrwn perffaith o bob peth ac i bawb. Yn ol anianaeth ddynol, parhad o'r pen yw pob rhan o'r corff. Ceir yn y pen bortread o'r babell. Y nudion hyn ydynt ragarweiniad i sylwi ar DARKEST WALES AC ARWYR YR AREITHFA. Dysgwyd fi yn blentyn i barchu pregethwyr, arswydwn wrth eu gweled, fel yr hynafiaid yn sefyll ar flaenau eu traed yn syn achrynedig wrth weled y duwiau yn tramwy heibio. Ond bellach aethy parch i golli trwy syn-syllu ar y aafon, a thrwy brofion fyrdd fod y pregethwyr fel y Phariseaid yn dweyd heb wneyd. Eu pregethau poblogaidd fel y cleddyf a'r darian yn y palas, yn deganau i addurno y parlwr, ac nid yn arfm rhyfel ar faes y frwydr i goncro y gelyn. Y pregethwyr hyn er hyny er twyllo y bobl, a uan- molant eu gilydd mewn bywyd ac angeu. Dyna brif bwrpaa y wasg enwadol. Pan fyddo pregethwr fu yn fydolddyn, yn fedd- wyn, yn fygwr ac yn foothle' afiechyd yn gorfod myned oddi wrth ei flysiau i fflamau uffern. Ei frodyr yn yr angladd, yn ymrithio, a'i gorganmolant fel angel goleuni. Y pregethwyr yn y gladdfa fel y ceryg beddau yn adrodd celwydd. Y cylchgronau yn coroni y cenadon hyn fuont drwy eu hoes yn coroni y Ceidwad a choron ddrain. Gwr fu drwy ei oes mor sychedig am gwrw a'r gareg Abestos am wlith. Pregethwr cyffrous, nid fel dynion sanctaidd Duw megys y cynhyrfid gan yr Ysgryd Glan, ond dan gyffio- adau narcotics, nicotine, ac alcohol. Gwrid drud- fawr ei gwyneb yn dwyn delw gruddiau fflamgoch Bardolph. Gallasai Fallstaff ei gyfarch fel y gwnaeth a'i gyfaill moethus, 'Ni fedraf edrych ar dy wyneb di heb fbddwl am dan uffern, mantell borffor Deives! Pe buaswn yn tyngu wrth dy wyneb di, dywedwn, yr wyf yn tyngu wrth y tan hwn. Dy wyneb yn y nos ar Gadshill sydd fel pelen o dan gwyllt.' Tra yr oedd gwyneb Moses yu rhy danbaid gan ddwyfoldeb i edrych arn >, gwyneb Stephan yn dysgleirio fel gwyneb angel a gwyneb Mab y Dyn yng nghanol y saith ganwyll- oren aur fel yr haul yn goleuo yn ei nerth, ond wele wyneb arwr yr areithfa gapelaidd ar arliw y tan anniffoddadwy yn cynneu yn y croen. Llygrwyr per.wyn y wlad yn byw i'w blysiau fel y moch yn y cafnau, ac heb fedru cyffwrdd a'r oraclau cyssegredig heb eu llychwino. Duwiol- deb a rhinweddau yn gwaedu a marw dan eu dwylaw anwir. Pan yn ceryddu pechod, y fran yn ceryddu y fantell ddu ydyw. Pan yn ffugio bod yn ddyfrifol, dyfrifwch dyllhuanod yn wbain yn irad ydyw. Pan yn proffesu cariad at Grist, cariad Pygmalion at ddelw oer a marw ei anwyl- yd ydyw, ac nid at y feinir fyw—gan gyfnewid y prydferthweh bywiol am y cysgod llonydd yn bythol gysgu yn y gareg. A phan yn dysgu eu hathrawiaethau gwallgof am dri Duw, a gras yn troi o'r neilldu y ddeddf foesol, yr hon yw y Santaidd Santeiddiolaf, dylai eu dysgeidiaeth gael ei chyfyngu i'r Bedlam, gan eu bod yn ychwanegu at swin trueni dynol yn hytrach na'i leihau. Can y cri wneir am '[/wrw Congress y Rhyl,' rhoddaf fyr gofnodiad o gwrw cwrdd chwarterol y gwyr hyn un tro yn Castell-newydd-Emlyn. Blaenor- iaid yoape au yn Castell-newydd ydynt dafarnwyr blone og. Y bobl o'r bron yn byw ar y botel. Pob band of hope yn cael ei ladd gan y grefydd gapelaidd—Herodias y lie, fel y lladdwyd plant bach Bethlehem gan Herod Frenin. Yn y B',Igia alaethus hon ni oddefiry pwlpud ond mor bell ag y gorchuddui", fangre a, thywyllwch, ac yr amddi- ffyna deyrnasiad anferth y gwirod. Aeth gweini- Jog ar ol gweinidog yma yn adfeilion trwy yfed a hoddio y meddwon. Dirywiasant nes myned yn rhy ddrwg hyd yn oed i annuwiolion y capelau i'w goddef. Gyda gofid y gwelais rai o honyot yn wylu y dagrau heli fel y llosgai eu heuogrwydd a'u gwarth i'w calonan. Gyda dagrau yr edrych- ais ar eu gwedd yn gwywo, eu lly^aid yn suddo, eu hanobaith torcalonus, eu beddau cynamserol a'u hamddifaid wedi eu difrodi. Yma y cynnelid y cwrdd y soniaf am dano. Lluosog oedd y pregethwyr. Dysgwylia y nefoedd a duwiolion y dditiar, y gollyngant gyflegrau y gwirionedd at y I y fasnach fddwul-prif gastell y gt-lyn yn y lie. Yr hwn a ddywedodd wrth ei geti;td-)n, Chwi a sethrwch ar seirff ac ar holl gryfder y gelyn,' a ddysgwyl y gwna y gweinidogion yn Castelliiew3 dd sarhru yr hyn sydd yn brathu fel y earff ac yn pigo fel y neidr.' Ond cafodd pob sarff a phob satin bob sirioldeb gan y gwiberod fu yn cynnal y cwrdd. Baelzebub a Bachus sydd ben. Pwy feiddia gondemnio y cwrw ymor nsihartrefle goreu y gerwin I Pe gwnaent, pwy ddechreua y gan ? Tafaruwr yw y blaenor canu. Pwy dàl y pre- gethwr 1 Tafarnwr yw y trysorydd. Pa le y ceir bwyd a lletty 1 Tafarnau yn benaf sy'n darparu. Pobl, pregethwyr a phregethau wedi cael eu bedyddio gan Bachus. Dyna Darkest Wales. DARKEST WALES A'R AL-KORAN. Nos Wener yr wythnos weddiau, efengyleiddio y Mahometaniaid oedd y testyn. Ond y mae credo Mahomet, fel ei ceir yn y Koran, yn nes i'r Gair na chredoau sectau Cymru ar lawer o'r pynciau pwysicaf-dau bwnc neillduol, sef Unol- iaeth Person y Duwdod a llwyr-ymwrthodiad oddi wrth ddiodydd meddwol—pynciau wedi tramwy yn bwerau tanbaid trwy galon y proffwyd o Mecca pan oedd y sectau y pryd hwnw fel yn awr a'u calon yn gronfa gwagedd a'u geiriau yn wynt a gwegi. Y tadau Syriaidd yn ymdaeru am yr Homoionsion a'r Homoousion, ac yn eu llygredd yn ymhaerllugo i gynnyg gwella rhai gwell na hwy eu hunain-rhyfyg cyffelyb i'r crefyddwyr capelaidd yn gweddio dros y Mahometaniaid. Addolwyr direswm tri Duw yn gweddio dr.is addolwyr rhesymol Un Duw Cethern y faril a'r drwmfoliau yn gweddio dros lwryrymwrthodwyr Efengyl y tri Duw a'r dafarn yw y gau-broffwyd ac nid Mahomet. Y mae crefydd Mahomet at grefydd Cymru fel olewydden werdd yr haf at ysgellyn criti yr hydref, nen fel bytholwyrddion brenau Paradwys at y baich drain yn clinddarach dan y crechan. Y Cymry yn dibrisio y Gair ac yn diffodd ei oleu rhag plant bach yr yagol, ond y Koran yn cael ei fyfyrio yn drwyadl, a'r plant o'r cryd yn cael eu trwytho ynddo. Y Koran ym mhlith y Mahometaniaid yw safon deddf a defod. Darlleniry llyfr bob gair unwaith bob dydd yn y Mosques gan uylchoedd olynol o offeiriaid. Sonir am Fahometaniaeth wedi darllen y Koran ddeng mil a thrigain o weithiau drosodd. Pa ddiacon neu bregethwr yng Nghymru a deimla y filfed ran o'r fath ddyddordeb yng Ngair yr Arglwydd, er yn cydnabod ei fod yn genadwri uniongyrchol o'r nefoedd? Cellwair a Duw a chwareu ar draethell tynged dyn wna y grefydd gapelaidd, yn ddall i'r dirgelwch niawr ae, ofnadwy, heb wybod dim am ddyfnderau cnaid dyn, ac heb fedru ateb un gofyniad a gyfyd mewn ing neu euogrwydd o waelodion anfarwoldeb. Pan fyddo pwys ill tragwyddoldeb yn gwasgu y gofyniadau o wraidd yr etiaid, Beth ydwyf ? Beth ddaw ohonof? Pa un ai diffodd fel ailifail, neu esgvn fel angel, neu suddo yn d I iobaith fel cythraul am hyth ?' Af i'r Koran i gael gllleu a chysur yn gynt nag i gapelau Cymru. Dyna Darkest Wales. DARKEST WALES A'R WELSH REVIEW.' Tir dinystriol yw Ymneillduaeth Cymru, yn ol y Welsh Review. Y cenadon a ddarlunir fel y gorthrymwyr yn amser Esaiah, yn bwyta eu cig eu hunain ac ar eu gwaed eu hunain vn meddwi fel ar win melus. Gellir gofyn iddynt, Pa le y mae llythyr ysgar eich mam ?' Y py.ud yn y pyllau a ddrewant o eiHieu dwfr, ac a drengant o syched o herwydd sychu yr afouydd. Sachlen flew yn y nenfwd yn lie yr hallI, torth o waed yn lie y lleuad, a chymylau trwehus yn lie yr awyr las. Gofyna y Review, Beth yw dylanwad Ym- neillduaeth yn awr yng Nghymru '? A yw o blaid gwirionedd1 Nacydyw. Aywo blaid gonest- rwydd ? Nac ydyw. A ydyw o blaid heddwch a llonyddwch yn y tir '? Nac ydyw. Dyn yw y gweinidog Ymneillduol yn dysgu ei bobl i addaw pleidleisio dros un ymgeisydd, ac i roddi ei bleid- lais dros ymgeisydd arall. Y gweinidog Ymneill- duol me" n llawer lie yw calou a chynhyrfydd llawer o'r creulonder a'r celwydd a fu ac y sydd yn parhau i b,)e.i y wlad.' Y gwirionedd hwn i flaenoriaid Ymneillduaeth sydd fel vitriol ar gnawd noeth, o herwydd fod y Welsh Review yn bapyr c-'nedlaethol, dan olyi iad Cymro, a'i dad yn aclod seneddol dros sir Abe-tmfi mawr ei bost am ei chrefydd gapelaidd. -MINAR. J
GORC HESTION YR OES.
GORC HESTION YR OES. FFYNNONAU CYMREIG YN Y TREFYDD SEISNIG. Urddasol addurnir ein dinasoedd mawrion a'r adeiladau gorwychaf, a dymunol ydyw syllu ar raddol gynnydd ein trefydd poblogaidd i'w Ieyflawn ogoniant,' pan yr ymddengys pob un o honynt megys arddangnsfa ysblenydd o orchest- weithiau ardderchog celfyddyd. Pwy a ddichon ymadael a Llundain heb "dragwyddol gofio gor- wychder ei phrif ystrydoedd a godidogrwydd tywysogaidd ei neuaddau mawreddog, sydd yn codi eu penau dysglaer i fyny fel pe yn dal pwys y ffurfafen ar en pinaclau eurliw? Y mae rhyfeddodau y Brifddinas yn anolrheinadwy braidd—yr agerdd, y trydari, ac ysbrydion ereill natur, sydd wedi eu dal, a'u gwisgo a, chyrff materol er ffyddlon wasanaethu eu meistriaid beiddgar dychlama y fellten ddeifiol fel rnorwyn addfwyn, o gwr i gwr o'r ddinas, wedi llwyr anghofio rhwysgedd daraollyd ei naturiaeth Claer, uwch yr oil, yw gorsedd uchel Celfyddyd, ar yr hon yr eistedd y Dduwies Orchestol, yn teilwng ymlawenhau yn ei buddugoliaethau gogoneddus, yn hyrwyddiad llwyddiant a ded- wyddwch y preswylwyr, gan ddyfal eagyn o ogoniant i ogoniant ar risiau claerwyn perffeith- rwydd a thybiwn heddyw ein bod lUevs vn clywed trwst oi gwisgoedd tra yr ymgoda i ddech- reu gorchestwaith eto; a hyderwn y coronir yr ymdrech a. llwyddiant bendithlawn. Cydunir yn y gwirionedd pwysig fod cyfiawnder o ddwfr pur yn un o angenion blaenaf ein trefydd, ac yn hanfodol i iechyd eu preswylwyr lluosog. Dan etfaith yr ymwybodolrwydd hwn, y mae Biriiiiilg ani (yn bresennol) y gyntaf ar y maes, ac yn chwilio allan ffynnonau grisialaidd bryniau Gwyllt Walia, gwynebau gloew y rhai fu yn looking-glasses oesol i'r 'Tylwyth Teg' i ym- drwsioerbyn eu dawnsgerddi nosawl. Bygythir o ddifrif ysbeilio yr hen fynyddoedd o'u morwyn- ion glandeg, fu erioed yn swyno eu hunigrwydd a'u tragwyddol ganiadau. Gresynfydd gweled yr hen fynydd yn goll wng 'ei ddagrau ar wely gwag ei anwylyd,' ac yn gorfod planu mwswg esmwyth ar y 'fan lie hu r gornaut yn canu.' Ond angen- rheidiol dryllio y cyssylltiad agos yma er dwyn y forwyn i wasanaeth cymdeithas mwy beiddgar na'r mynyddoedd, rhaid iddi hi ohirio ei hymwel- iad a'i chartref er talu ymweliad yn gyntaf a'n dinasoedd, lie yr anrhydeddir hi a'r croesawiad mwyaf mynwesol, A chusaii Ilawer gwyryf Na chusanodd llanc erioed.' Yna, goddefir iddi lawen lifo ar ei p'nererindod tawel rhwng broydd a dyffrynoedd gwlad ddyeithr, nes cyrhaedd trothwy llydan ei chartref tragwy- ddol. Nid rhyfedd genym bod dyffrynoedd gor- brydferth Elan a Chlaerwen wedi denu serch cynnrychiolwyr lIygadgraff Birmingham, a'u bod yn penderfynu cyrhaedd eu hamcanion, costied a gostio. Ni raid sylwi mai tref enwog a byd- adnabyddus ydyw hon, ac yn wir y mae y sym- mudiad hwn yn gosod allan eofndra anturiaethol y trefedigion mewn modd mawreddog, canys bydd y draul, yn 01 yr awdurdodau goreu, dros bum miliwn o bunnau Ardderchog Birmingham. Bernir os y dygir y scheme ym mlaen, fel y bwriedir, y bydd yn rhaid i lawer aelwyd lawen a dedwydd gael ei anghyfanneddu a'i trawsfiurfio yn lochesgell 'preswylfod y dyfnder' ar waelod- ion isel cron-lynoedd, ac y darostyngir rhai o'r hen balasdai henafol sydd yn codi eu penau cawraidd goruwch eu cymmydogion iselach, yn gyd-wastad a'r llawr. Edrychwn mewn teimlad annymunol ar y cyfryw symmudiadau, a pwy wyr na chydymdeimlir a ni gan ysbryd ymadaw- edig Shelley pan ddadgyssyilta yr estron undeb meiui murian Cwmelan a Nantgwyllt! Canys yma, Away, away from men and towns" y treuliodd y bardd anfarwol ddyddiau dedwydd yng nghanol tyrnmestloedd ei oes fer ac anffodus; a thra y trown ein llygaid mewn hyfrydwch ar y 4 sceneries amgylchynol, priodol i ni gredu fod y fath olygfeydd mawrwyllt a phrydferth wedi ennynu angerddoldeb ei doymuniad am ymlwybro fel eryr awengar trwy yr aruthrol, y swynol a'r rhamantus yn y byd dychymmygol! a diammheu fod cymdeithas arwrol y creigiau crogedig, fel cewri tragwyddol, sydd yn bythol wylio nwch y dyffryn tawel is law, yr hwn a addurnir gan dwmpathau coediog, yng nghanol doldir meillion- awg, wedi cario dylanwad neillduol ar ei feddwl mawr, canys yr oedd ganddo glust digon teneu i glywed mewn llawenydd, Sweet oracles of wond and dells, And summer winds in sylvan coils, all harmonies Of the plains and of the skies, Of:the forest and the mountains, And the many-voiced fountains, The clearest echos of the hills, The sweetest notes of falling rills, The melodies of birds and bees." Yma y bu yn rhodio yn fyfyrgar rhwng y coedydd talfrigog, a'i ysbryd tywysogaidd mor gadarn a diysgog a chewri'r goedwig, yn ffurfio y pendor- fyniad ardderchog, I will be wise And just, and free, and mild, if in me lies Such power." Dyfir oedd yr oriau ereill dreuliodd, yn llamu fel yr ewig ar lan yr afon loew, gyda brwdfrydedd plentyn (er fod ugain o flynyddoedd gyda'u melusion a'u chwerwon wedi ei ddysgu mai cym- mysgedd anwahanadwy o fwyniant a gwae yw rhan dyn ar y ddaiar) yn nofio ei fad tegan ar fynwes lyfn y dyfroedd, tra y byrlymau ei athry- lith ddidrai fel y ffrydiau grisial, ac y casglau ei feddwl diwyd, Language to unfold Truth to my countrymen." Hwyrfrydig genym ymadael a'r lie hwn, gan y credwn fod y fan wedi bod yn foddion, mewn unigrwydd a thawelwch, i un ofeibion anwylaf yr awen. With earnest thought Heap knowledge from forbidden mines of lore, from that secret store Wrought linked armour for my soul, before It might walk forth to war among mankind." Ond druan o Shelley, er fod ganddo dalent anghydmharol, colludd y ffordd i wir fawredd ar dywylldir cyfeiliornad. Ar y cyfan gwnaeth ei fywyd byr argraff ddwfn ar y byd politicaidd a llenyddol, ond yn'anterth ei nerth' terfynwyd ei yrfa ddylanwadol gan ddamwain dorcalonus a phan y llethid ei deimladau gan ofidiau bywyd, cyfansoddodd y pennill canlynol, yn yr hwn yr amlygir dymuniad sydd yn ymddangos yr ochr hon' i'r trychineb megys prophwydoliaeth :— "Yet now despair itself is mild, Even as the winds and waters are I could lie down like a tired child, And weep away this life of care Which I have borne, and yet must bear, Till death like sleep might steal on me, And I might feel in the warm air My cheek grow cold, and hear the sea Breathe o'er my dying brain its last monotonY.'J 0 Collwyd ef o'r byd pregethwyd damnedigaeth ar ei farwolaeth gan ainryw oeddent wedi eu damnio eisoes,' ac sydd erbyn hyn wedi syrthio, fel eu cyrff, i ddyfnderoedd ebargofiant tra heddvw, ysbryd yr anffodus ond anfarwol Shelley, yn ffurfafen enwogrwydd "like a star Beacons from the abode where the eternal are." Ond, bellach, ymadawn gyda throediad gwylaidd o gynieddau Nantgwyllt, a thrown ein gwynebau o gynieddau Nantgwyllt, a thrown ein gwynebau tua'r fynwent unig, sydd yn dal yn ei mynwes Iwch cenedlaethau yma y mwynha y tadau eu haeddiannol h&n a phwy feiddia aflonyddu ar dawelwch y dyrfa fud, goruwch i'r hon yr ymleda angel marwolaeth ei edyn duon ? Ond y mae anturiaethwyr Birmingham yn bwriadu tori i mewn i garchardy angeu. a dwyn ymaith y tawel archarorinn i ryw yruguddfan arall Ai nid posibl ysgoi hyn 1 Un peth sydd yn amlwg, sef mai ein dyledswydd fel cenedl yw gwrthsefyll yr ym- gais, ac amddiffyn mewn modd penderfynol anwyl lwch ein tadau a oddefwn i navvies trwsgl a dyeithr ddryllio yr oil a erys o'r rhai fu yn wrthddrychad byw ein serch Ddyn ieuanc a elli di uddef aflonyddiad dibris ar fraenedig weddillion dy fam dirion ? mynwes gynhes yr hon a'th fagodd, llygad yr hon a fu yn gwylio gyda'r llawenydd mwyaf dy symmudiadau cyntaf, ie, yr hun a'th ddysgodd i barablu, ac a fu draohefn yu cyflwyno i ti gynghorion gwerth- fawr-mewn gair yroedd ei bodolaeth yn 'fywyd o gariad' i ti. Mewn ysbryd cyflelyb, dymunem appeliu at bob dyn hyw, a dywedwn yn ddifrifol wrthyranrheithwyr, 'trowchymaith ddyeithriaid, ac na feiddied neb o honoch ond gyda'r gwylder mwyueiddiaf oso-I ei draed ar y tir cyssegredig hwn. Bygythir hefyd symmud yr Eglwys fechan lie bu y tadau yn addoli i ryw frodir ereill ond ym mhob ymgyrch gyffelyb carem adgofio yr anrheithwyr wirionedd moesol Shakespeare- O it is excellent To have a giant's strength, but it is tyrannous To use it like a giant." Os y medra Cymru roddi y dwfr heb deimlo cryn golled, y mae yn ddyledswydd arnom ganiatau i'n cyd-ddynion sydd yn byw bywyd o lafur caled, yng nghanol mwg ac ammhuredd Birmingham, i gael ychydig refreshment gwirioneddol o ffrydiau pur ein bryniau tra ar y Haw arall y mae yn ddyledswydd arnom hefyd gadw gwyliadwriaeth fanwl ar yr effeithiau gynnyrchir ar y wlad, os y goddefir cyflawniad yr hyn sydd anfanteisiol i'r trigolion. Os y caniateir iddynt drawsffurfio y dyffrynoedd prydferth, yn gronfeydd a llynoedd anferth, rhaid iddynt fod o'r fath wneuthuriad a fydd yn sicrhau perffaith ddiogelwch i'r preswyl- wyr is law, a gobeithiwn na cheir ein blaenoriaid yn hepian ar yr adeg pan y rnae gwir angen am eu cyfarwyddiad, a'n cariad wrth ysgrifenu ydyw tynu sylw ein cenedl mewn modd difrifol at y mater arbenig a phwysig hwn ac os y bydd y golygydd mor garedig a rhoddi i ni ofod, bydd genym rywbeth eto i'w ddweyd yn fuan mewn cyssylltiad a'r schemes ereill sydd yn yr awyr yn enwedig schem,e y Brifddinas. L. AYRON RODERICK. Neuadd Fawr, Llanymddyfri.
MARWOLAETH Y DUC O CLARENCE.
MARWOLAETH Y DUC O CLARENCE. Boreu dydd Iau y 14eg, gwefreiddiwyd yr holl deyrnas a'r byd gyda'r hanes am farwolaeth y Due e Clarence, set mab bynaf Tywysog Cymru, ac felly, etifedd y deyrnas ar ol marwolaeth ei nain—y frenines a'i dad. Bn farw ar ol afiechyd byr iawn o ychydig ddyddiau am chwarter wedi naw y boreu uchod. Yr oedd yn ddyn ieuanc, 28 mlwydd oed, iachus, cryf ac heinif; ac o herwydd ei hynawsedd diymhongar, ei gymmeriad di- lychwin, a'i gymhwysderau uchel, yr oedd yn meddu gobeithion yr holl genedloedd sydd yn cyfansoddi yr Ymerodraeth, ac arwyddion mwyaf cryf, y byddai iddo gyrhaedd hir hoedl ny ac etifeddu gorsedd ei gyndeidiau, yn ol rheol deddf natur, yn ei amser priodol. Ond nid ein ffyrdd ni yw ei ffyrdd Ef, a daeth yr angel dinystriol sydd wedi ymweled a chan gynnifer o fawrion y byd yn ddiweddar, sef yr anwydwst (Influenza) i'w gyfarfod yntau yn annysgwyliadwy, a chludwyd ef ymaith tu hwnt cyrhaedd pob beirniadaeth a phob cymhorth dynol. Y mae rhywbeth yn darawiadol iawn ac yn dwyn ystyriaeth ddyfal y meddygon yn y ffaith fod y clefyd hwn, sydd wedi ymosod arnom y flwyddyn ddiweddaf a'r presennol, wedi profi yn llawer mwy peryglus i bobl enwog ac uwchaf eu gradd nag i ddynion cyffredin o'r werin. Nid oes braidd i deulu breninol yn Ewrop nag sydd yn galaru colled un o'i aelodau. Ond y mae wedi cyffwrdd a ni yn agosach, yn gymmaint a'i fod wedi cludo ymaith etifedd Coron Prydain.
BWRDD YSGOL LLANEGWAD A BRECHFA.
BWRDD YSGOL LLANEGWAD A BRECHFA. Syit,-Cynnaliodd y Bwrdd uchod eu cyfarfod misol cyffredinol dydd Gwener diweddaf yn ysgoldy Felingwm, pryd yr oedd yn bresennol y Meistri W. Evans, Monachdy (yn y gadair) J. Griffiths, Cross Inn J. Griffiths, Ffynnon- dwrch J. Jones, Brisken J. Thomas, Troedy- rhiw Charles, Llangathen J. Davies, Lletty'r- gofid; a J. Davies, Waungranod. Derbyniwyd llythyr oddi wrth manage)- ysgol Brechfa yn cym- meradwyo fod cloch i gael ei phwrcasu at wasan- aeth yr ysgolfeistr yno, ar gynnygiad Mr J. Griffiths, Ffynnondwrch, yn cael ei eilio gan Mr Evans. Penderfynwyd fod y mater) n cael ei ymddiried i'r managers yn Brechfa. Daeth cais i law oddi wrth y Parch. D. M. Jones, Rector Brechfa, yn gofyn am fenthyg yr ysgoldy yno i gynnal cyngherdd. Gan nad oedd y cais ond wedi ei arwyddo gan y Rector, penderfynwyd, ar gyn- nygiad Mr J. Griffiths, Ffynnondwrch, yn cael ei eilio gan Mr J. Jones, fod y cais yn cael ei roddi ar dderbyniad nodyn wedi ei arwyddo gan dri boneddwr yn boddloni gwneyd i fyny am unrhyw golled i'r Bwrdd a ddichon gael ei wneyd i'r adeilad, Ar gyntiygiad Mr Griffiths, Ffynnon- dwrch, yn cael ti eilio gan Mr Evans, penderfyn- wyd fod rhyddid yn cael ei roddi i ysgrifenydd y Bwrdd i ganiatau benthyg yr ysgoldai i gynnal cyfarfodydd etholiadau seneddol ar yr un telerau ag a enwyd uchod, sef tri boneddwr yn gyfrifol am unrhyw golled, a hefyd coron o dal am bob cyfarfod, yr ysgrifenydd i fod yn gyfrifol i'r Bwrdd am yr arian. Arwyddwyd cheques yn ffafr trysorydd ysgol Cwrt Henri, a Mr Thomas Thomas swyddog ymweliadol y Bwrdd (attendance officer).- Y r eiddoch, JOHN GRIFFITHS. Ffynnondwrch House, Nantgaredig.
4 DIRAGrFARN.' j ---"7
4 DIRAGrFARN.' j "7 At Olygydd Y JOURNAL. SYR,—Buaswn wedi ateb Diragfarn cyn hyn oni bai fy mod wedi bod yr wytbnosau diweddaf dipyn yn brysur gyda'm gwaith. Tua'r wythnos nesaf, mi ymdrechaf i ysgrif- enu hanes y ffrwgwd fu rhyngwyf fi a'm parch us gymniydog, fel y gallo darllenwyr y JOURNAL yng nghyd a Diragfarn,' dawelu eu meddyliau yn ei gylch.-Yr eiddoch, &c., TOMOS IFANS.
PAN FO'R HAUL YN MACHLUDO.
PAN FO'R HAUL YN MACHLUDO. (O'R SAKSONEG.) Pan fo'r haul yn machludo » i ('>, Daw'r ser i ddysgleirio, A thaflu eu goleu ariauaidd i ni Meddyliau fy nghalon Ehedant yn union Trwy'r nosawl gysgodion pryd hyn atat ti. Pleserau'r gorphenol w. Dywyllant yn hollol Tioll gain ffurfafenau'r presennol i gyd Hoff serch-fyfyrdodau Sy'n fêl hwyr a boreu, Rhyw neithdar adfywiol yn anial y byd. Mor hardd yw'r nos hyfryd, r, T Prydferthwch a gyfyd O'r ser a'r planedau dysglaerwych bob un, 0 brudd-derffy nghalon Pelydra i'm weithion Oleuni o hyfryd adgofion o'r fun i 7 j Pob croesaw, nos firain, Mae'th nenfwd mor gywrain, 1 Dy felus ddistawrwydd wna'r galon yn rhydd; Erch 8wn amgylchiadau Sy'n gwanu'r teimladau, Fy meddwl am Olwen clymedig a fydd. Velindre. S. O.
CRAIG Y DAREN.
CRAIG Y DAREN. Anfonwyd y pennillion canlynol i gyfarfod llenyddol Brechfa. Mae llawer o gwyno yn erbyn y feirniadaeth hon gan amryw o'r cystadleuwyr, yn bendifaddeu cyhoeddir hi. Uchel ydyw Craig y Daren, Gwise y cwmwl gylch ei phen Yn amrylyw fel enfysau Ar borphoraidd ael y nen I Wrth ei gwadnau llifa'n gyson Afon Cothi tua'r graig, Yn ei phyllau dyfnion, llonydd, Adlewyrchir delw'r graig. I Gwelir natur yn ei gwylltedd Ar ei haeliau mawrion certh, Creigiau llwydion drwy'i gwyrddleani Dremiant ar ei llethrau serth Dafnau gloeywon ei ffynnonau Megys perlau pur eu gwawr, Sy'n ymwthio am y cyntaf Tua mynwes Cothi i lawr. .• Y sgwyd cangau mewn brwdfrydedd Yn y clxwaon gyda bri, Fel mewn cystadleuaeth enwog Mae ei derw lwyni hi; Un o goffrau natur ydyw I Gyda mynwes fawr yn llawn, Liawer haen a orwedd ynddi 0 feteloedd gwerthfawr iawn.
[No title]
AT EIN GOHEBWYR.—Gorfa aruum adael allan amryw gynnyrchion yr wythnos hon ato.-Gou