Y Tyst

CYMRU A CHYMDEITHAS Y BEIBLAU. SAIF tri eaw allan yn amiwg yn t1g'yn a dech- reuad y Gymdeithas Frytaui icli a Thramor ond dylid cifio na pherthyn yr aurhydedd o feldwi 3n gyntaf an gatl Cymdeitbas Beib'au i'r naill na'r Hall o'r gwyr e wog ym. Ssfydlwyd y Society for Promoting Christian Knowledge, yn y flwyddya 1698,—drcs gan' mlynedd cyn geni yr un o'r tr Chymro enwoc, fu i Haw mor amlwg yn cghych- wyniad y Gymdeithas Frytanaidd a Thramjr. Y tii chedyrn fu a llaw i gychwyn y gymdeitlns yna oeddynt THOMAS JONES, o Greaton, yn Swydd Noith- ampton. Oieiriaid perthynol i Eslwj6 L egr oeld Thomas Jones, a gwr genedigol o hen ardal enwog Ystrad Meurig, yn Ngheredigicm. Derbyn- iodd ei addysg foreuol a'i chwaetb at lenyddiaetb, yn ysgcl glodfawr Edward Richard, y bugai!- gerddwr. Ctnodd yn iach i wlad boff ei enedigaeth pin oedd ya bur ieuanc ond, fel ami un arall, ti cbarodd Gymrn'n llai, er iddo grwydro'n ffol yn Dgwlad yr estron. Tra ar ymweliad a hen fro ei faboed yn y flwyddyn 1789, gwelodd, yn fwy eglur nag erioed, mai angen mawr y Cjmry, ar y pryd, oedd cail Beiblau rhad yn iaith eu tadau. Dywed ei gofiantwr, y Parch John Owen o Thrussington, fod Cymru yn fwy dyledus i'r dyn rhagorol hwn nag y meddyliodd llawer un a gresyn na buasai rhyw Gymro medrus yn ysgr'fenu cofint Cymrajg y 11 iddo. Ar ol iddo ddychwelyd adref i Greaton, yn 1789, ymgynghorodd a'i esgob, y Dr Madan ac ymddengys i'r esgob a Taomas Jones, felru dy- lanwadu ar bwyllgor Y Gymdeithas er mwyn Lledaenu Gwybodaeth Grsfcionogol,' i ddwyn allan argraffiad icawr o dieng mil o gopiiu o'r Bjibl yn Gymiaeg. Dygwyd yr argraffiad yna all! n -'rwy y Wasg ya y flwyddyn 1799; a gwerthwyd pob copi ohono cyn pen ychydig iawn o flaoeld. Wedi gweled nad oedd y eyflenwal yna yn ddigon ar gyfer augen ei gydwladwyr, daeth i fryd a chaton Thomas Jones i gael Oym leithas Beiblau i Gytnru, ac iddo ej-ac iddo ef yn unig-y perthyn yr an- rhydedd o feddwl am gael Oymdeithas Beiblau i Gymru gyntaf, Ei gynllun oedd argraffu y llyfrau yn Nghaerlleon, drwy gymorth tanysgrifiadiu cyf- oethogi,u a phobl daclus eu hamgylchiidau, fel y gellid gwerthu Beillau yn rhad i dlodion Cymra. Tua'r flwyddyn 1800, js^rifenodd at" ei gyfaill Thomas Coarles, yn gotyn am ei gynorthwy a'i gydweithreiiad i wa'thio alia-i ei gynrua ond yn harwydd caledi yramseroedd, methoid y ddau wr da a rhoddi bywyd yn y syniad oedd mor agos at eu calon. Bydd enw y Parch Thomas Jones, o Greaton, mewn peraidd gof tra fyddo Cymro yn darllen ei Feibl yn ia'th ei fam. THOMAS CHARLES yw y nesaf o'r tri enw ddaw ger ein bron,-enw hybarch yn Nghymru, ac enw anwyl yn y Nef. Ymddengys nad oedd meddwl Thomas Charles yn un gwreiddio), fedrai gynyrohu cynlluniiu newyddion; ond yr oedd yn un ymar- ferol iawn, ac yn madru gwneyd defnydd da o gynlluniau pobl ereiil. Gwnaeth waith y cofir am danG byth yn nglyn a'r Ysgol Sol; ond, fel y gwyddys, gweithio allan ddrycbfeddwl gwr arill yr ydoeid. Bu ei ysgolien cylchynol o wasinaeth mawr i'r wlal; oud gwyr pawb mai Griffith Jones, o Llanddowror, biau'r clod am gychwyn yr ysgol- ion cylchynol. Felly, hefyd, gyda'r gwaith dan sylw, ar ol i Thomas Charles fethu a chael cefnog- aeth gan gyfoethogion y wlad i fyned yn mlaen gyda chynllun Thomas Jones, penderfynodd geisio gweithio yr un cynllun allan drwy gynorthwy Gym- deithas y Traethodau ac yn y flwyddyn 1802, pan yn Llundain gyda gwaith arall, penderfynodd ddal ar y cyfle i ddwyo syniad Thomas Jones am gael Beiblau i Gymru ger bron pwyllgor y Gym- deithas hono. Cafodd ganiatad i osod ei achos ger bron; a thraddododd yntau araeth danllyd a hyawdl dros sefydlu cymde'.thas Beiblau i Gymru a dilys genyf iddo, wrth son am aogen ei gydwlad- wyr a<n Feibliu, son hefyd am ymdrech Mari Jones yn cerJded pum' milldir ar hugaia i'r Bela i chwilio am Ftib!. YL- oedd yn y pwyllgor, y diwrnod hwnw, ddyn o'r enw Joseph Hughes, gweinidog gyda'r Bedyddwyr yn Battersea, Llundaio. Aeth tan Cymreig araeth Charles i g,don Gymroa di Joseph Hughes, yr hwn a ddywelodd :DiiLi y gellid sylfaenu cymde thas i'r dyben ond os i Gymru, paham nad i't deyrnas yn gyffredinol, ac i'r byd.' Cymro, o ochr ei dad, oedd JOSEPH HUGHES, er iddo ef gael ei eni yn Llundain, ac yo ol yr hauee geir am dano, ymddengys ei fod yn un o fil yn mysg ei gydoeswyr; efe gyffrodd Robert Hail a William Jay i wneyd gwronwaith drcs lesl] Grist yn eu dydd ac oni bai am dano ef, diau na chaw- saily byd mo draethodau clasiirol John Foster; ac iddo ef ya unig y perthyn yr anrbydedd o feddwl gyntif an y syniad o gael Cymdeithas Beiblau fedr >i dri ei hwyneb at augen byi cyfaD. Pille y bu haneswyr y Bdyldwyr, ni buasent wedi gwneyd eow y dyn rllilwrfrydig- yoa yn air teulu- aidd yn Nghymru ? Ni welodd g lygy Id y tyfrol ar 'Enwo^ion C/mru' yn dda wneyd cymaint a chrybwyll ei enw. 0 gydymdrech Thorn s Jones, Thomas Charles, a Joseph Hugh s, y tirddodd allan ffrwd loew Cymdeithas y Beibliu, sy ld elrbyn hyn wedi lbfo i'r holl ddaear, fel afonydd Eden gynt, gan ddwyn peraroglau Parulwys Duw i bedwar ban y byd. With inifwrw golwg dros han3s cychwyniad Cymdeithas y Beiblau, gwelwn wytb'ienau cyf- oethog egwyddorion crefydd a gwareiddiid yn bti^o i'r golwg yn mhab cyfeiriai. Sefydlwyd y Gymdeithas ddaionus yna fel gwrthdystiad yr Eglwys Gristionogolyn erbyn y&bryd rbyfelgar yr oes h no. Dyna'r adeg yr oedd rhyfeloedJ blm y Cyfandir yn gor^vedd fel hunllef ar fywyd cenedl- oedd Ewrop. Yr oedd Napjleon yn anterth ei rwysg a'i fawredd, a'i enw, yn ddychryn i'r holl fyd. Yn Ffraino, tia'r adeg yna, y dechreuwyd addoli y milwr, a rboddi bri anniflan i bob corach a wisgai arfau. Oid tt-a yr oedd mawrion y ddaear yn y m zynghoi i'n nbld, a phenaetbitid y bobl yn ymloddesta ar y syoiad o dywallt gwaed, cyfar- fyddai Difer o'r bobl dda y soniwyd am danynt mewn y^tafell fechan yn L'undain i wrthdystio, yn enw lesu Grist, yn erbyn y fath jsbryd, drwy sylfaenu cymdeithas oedd i yiu Llyfr heddwch a thangnef dros y byd. Sychedai uchelgais ddiwala Napoleon am gael yr holl ddaear din latben ei deyrnwialen ef ei hun, ac yfai chwys a gwaed y cenecHbedd er mwyn ceisio ei ddisychedu. Gosod- odd yr Hwn Bydd yn rh)dio ar amgylchoedd y ddaear, Ei law ar Napoleon, a dywedodd wrtho Be wnai di, bryfyn gwael y llwch, n sycbedu am gael byd cyfan i'w lywodraetha y mae ynys fechan St Helena yn y m6r yn llawn ddigon i ti ac YLO y cei dieulio gweddill dy ddyddiau, a mil myidd gwenyg yr eigion yn osgorddion i ti.' Oad wrth y bobl syml oedd weji cyfarfod â'u gilydd i geisio meddwl am y ffordd oren i gael y byd yn eiddo i lesa Gr st, dywedodd Duw: Gwyn eu byd y rbai addfwyn; canys bwy a etifeddant y ddaear ac erbyn hyn y mae addewid yr adncd wedi ei chyflawni, a Sabbath y Beiblau fel gwregys o Dlwyfol gaiiad am y ddaear gron. y Parch. D. Stanley Jones yn Y Geninen.'

GLANDWR A CHEFNYPANT, PENFRO. CYFARFOD ORDEINIO. Nos Fercber a dydd Iau diweddaf, Awst 17eg a'r 18fed, cynaliwyd cyfavfodydd arbe ng yn y lle- oedd uchod, yn nglyn ag urddiad Mr P. E. Price, o Athrofa Aberhonddu, yn weinidog ar yr eglwysi. Adeg yr edrychid yn mlaen ati gyda dyddordeb oedd yr adez, a chafwyd cyfar:'odydd a hir urofir yn y cylch. Ychydig dros 31ain o flynyddoedd yn ol y cafwyd cyrddan o'r natur yma o'r blaen. Y pryd hwnw yr ordeiniwyd y Parch O. R. Owea yn wein- idog yn Glandwr, pan yn 19 mlwydd oed. Yn ystod ei weinidogaeth et y sefydlwyd eglwys yn Cefnypant, ac y mae beddyw yn rhifo yn ymyl 140, ac yn llewyrchus iawn. Cynyddodd y ddwy eglwys yn fawr yn ystod gweinidogaeth Mr Oven, ac fe fjd 1 ei ddylanwad yn aros eto, er ei fod ef wedi ei symud i Park-road, Lerpwl. Yn mhen rbyw chwe' mi3 wedi ymalawiad Mr Owen, rhoddodd yr eglwysi lIlNad unfrydol i Mr Price, a deibyaiodd yntau yr alwad, a beliach y mae wedi dechreu ar ei waith yo eu plith, o dan amgylchiadau cysurus a chalonogol iawn. Nos Fercher, cynaliwyd cyfarfodydd pregethu yn y ddau le. Yn Glandwr, ar ol i'r Proffeswr T. Rees. M.A., ddechreu trwy ddarllen a gweddio, pregethwyd gan y Parohn J-. T. Gregory, Bryn- beriao, a E. D. Evans, Penygroes. Yn Cefnypant pi-egethwyd gan y Parchn O. R. Owen, Lerpwl, a R. Thomas, Glandwr, Abertawe. Boreu ddydd Iau, am 10 o'r gloch, cymerodd yr Urdd ai le. Yr oedd y capel eang yn orlawn, a chynulleidfa fdwr y ttiallan yn methu cael lie. Dechreuwyri y cyfarfod gan y Parch D. Williams, Maenclochog, yna cafwyd pregeth ar Natur Eglwys' gan y ProEf T. Rees, M.A. Wedi byny eBgycodd y Parch L. James, Brynbanc, a Mr Price i'r pwlpud. Wedi cael ychydig eiriau pwrpasol iawn gan Mr James, gofynwyd y cwestiynau arferol ganddo i Mr Pi ice, y rbai a atebwyd yn fyr, yu dyner, ac yn glir iawn. Y na, ar ol cael yr arwydd- ion o'r ddau tu, oBrymodd y Patch W. Thomas, Whitland, yr Utdd Weddi Yn dilyn hyn trsdd- odwyd Pregeth-Siars, i'r gweinidog ieuanc, gbD y Parch R. Thomas, GtandWr, Abertawe, a ther* fynwyd cyfurfod a hi gofirgm bawb oedd yno. Ya y prydoawn am 2.30, cymliwyd y cyfarfod yn yr awjr agoied, gan fod yna ginoedd yn fwy o bobl na abai y cipt lddal. Dechreuwvd y cyfarfcd bwn gan y Pa-cb D. S. Divies (B), Lugin, a phregethodd y Parch O. R Owen, Siars i'r eglwysi —a rhaid ciyweyd na thraddodwyd ei gwell gan neb erioed. Wedi y bregeth, deuwyd at waith dyddorol i i wi), sef cyflwyno anrhegion i M.r Priee, oddiwrth ei fam eglwys yn Glandwr, Abertawe, ac oddiwrtb eghvysi G1 mdwr a Chefjypant. Wedi cael gair gan y Parch R. Thomes, cyflwynwyd nifer luos ig o lyfrau swerthfawr i Mr Price, ar ran ei fam eglwys, gan Mr W. Wi Lams, Wsra, yr hwn roddodd air da iddo fel dyn da a pbregethwr effeithio). Yna, ar ran Eglwys Cefnypant, Cjflwynwyd iddo Holl-Top Deslc arddercho^7 a ohodaid o aur, gan Me John Williams. Gwnaed y gwaith pleserus o gyflwyno llyfrau, a chodaid o aur, ar ran Eglwys Glandwr, Penfro, gan Mri E. H. James, Pontygafel, a W. Morse. Diolchodd Mr Price yn gynes. Siiradodd y Proff T. Rees, M.A., yn uchel 'awn o Mr Price, fel U I yn meddu cym- hwysderau neilldutl iawa i wneyd gwaitb llwydd- iinus iawn drcs lesu Grist yn y wlal. Cafwyd ychydig eitian hefyd gan Mri B. Davies, ysgrif- enydd GI-in lwr, a Ezjr James. Terfynwyd un o'r cyfarfodydd goreu o'r fath a gawsom erioed, trwy weddi, gan y Pirch J. C. Owen, Llandysilio. Llyw- yddwyd yn yr holl dyfarfodydd yn Glandwr, gan y Parch J. Grawys Jcnes, Aberdar. N"s lall, am 6, dechreuwyd gan Mr L. B. James, B.A., o Athrofa Aberhonddu, tpbregeth- wyd gan y Parchn J. Lewis, Libanus, sir Frych- eiaiog, a W. Thomas, Llanboidy. Gwelsom yn bresenol, heblaw a enwyd eisoes, y Parchn D. E. Williams, Henll in Rhys Williams, Maenclochog D. Phillips, Trehariis D. Davies, Felindre T. D. Evans, Tyrh s; J. T. Phillips, Templeton; E. J. L'oyd, Llandud >ch G. Penar Griffiths, PeDtre Estyll; E. G. Davies, Abertileri; W. Griffiths (B), Bethel; D. Phillips (C), Glogue; Jones (B), Llanfyrnach; Mri J. E Thomas, B.A,, L. B. James, B.A., G. Leyshon, T. Lewis, David Thomas, W. H. A. Morgan, D. J. Morgan, o Golog Aberhonddu P. Williams a T. W. Jones, o Gileg Bah-Bangor; D. Adams a J. James, o G^leff Caerfyrddin^ Darbyniwyd llythyrau, yn flin ganddynt nad alleot fod yn bresenol, ac yn dymuno yn dda i'r eglwysi a'r gweinidog, oddiwrth y Parchn J. G. Morri-3, Trefdraeth; J. Stephens, Llwynyrhwrdd; a J. T. Phillips, Hebron. Cafwyd tywydd dymunol i'r cyfarfodydd, a gwenau'r Nef yn amlwg arwyddyct Dymunwn i Mr Piice a'r eglwysi law^r o oleuui'r Nef yn eu gwaitb, fel y ceir gweled fod cewri crefyddol yn cael eu codi o hyd ya yr ardal. Mae gair yn ddyledus befyd i'r brodyr, ac yn arbenig i'r chwiorydd yn Glandwr, am eu caredig- rwydd yn parotoi mor dda ar tryfer cynifer o ddye'thriaid. Ttled yr Argl wydd i ldynt. J. T.

TREFFYNON. Treat Blynyddol.-Prydna.wn Mercher, Awst 17eg, bu aelodau Ysgol Sibbathol yr eglwys Gynulleidfaol yn Heol-y-capel am eu trip blyn- yddol. Eu dewis le eleni ydoedd fferm Mr BitbelJ, yr Hafod, 3 r hwn yn garedig a wnieth yr hwylus- dod mwyaf er cario allan y trefniadau, a chafwyd gwledda n un o'r adeiladau mwyaf oedd ganddo. Yr oedd y tywydd yn bynod o ffafii 1, a chymerodd amryw o'r dref fantais l yinun Cludwyd hwynt yn mlaen ac yn ol gan gerbydau C&dben Salter, King's He Id Hotel. Yr oedd y treat yn bob peth ag y dymvnid iddo fod, yr hwn oedd o dan ofal medrus y prifathraw gweithgar, Mr S. Jones, M.P.S., C.S., Highfield. Uyfarfod Blynyddol.—N Fawrth a dydd Mer- cher, cynaliodd eg!wys Pisgab, Penpyllau, ei chyfarfod pregetbu blynjdlol, pryd y gwasanaeth- wyd gan y Parchn J. Oldfi^ld Divies, B. A., Tal- wen, ac O. Lloyd Owen, B rkeahead. Cafwyd cynu liadau da, a chyfarfodydd ben iigedig. J. T. W.