Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
11 articles on this Page
AmddifFyniad yr Arch-dderwydd,…
AmddifFyniad yr Arch-dderwydd, allan o Gadair Morganwg. Treeh Anian nag Addysg. Teg i bcb Meddwl ei Farn, ac i bob Barn ei Llafar." Yn awr, deuwn yn mlaenat y prawf nesaf, ^ai yr Hu Saidwrn, wedi ei ddwyfoli mewn cysylltiad ag A-fagddu, oedd Duw cyntefig hynafiaid yr Iuddewon; yr hwn brawf a 'ddangosir yn y desgriliad canlynol, sef:- Yn 6—Am mai Arch gorphwysiad Hu Barddas y temlau cylcliog dan ei deitl o Arawn, a than ei deitl o Saidwrn (Shad neu .saturn), yn Haul-bwnc Alban Arthan-neu fodd arall; am mai croth y Forwyn Ddu, o'r ^on yr adenid ef i fod yn Seithyn Saidi, ac 3^ Hn Fab lachawdurol, a arwyddai y Maen .A.rch yn Nhrwn a Gorsedd cyfnod yr Alban '^cliod—ac mai croth yr ail blyg o'r Dduwies fephlyg Ceridwen, sef eiddo Morgwen, mam Yr Hu yn Nghnawd, a arwyddai y Maen Arch yn Ngorsedd Alban Eilir-ac yn mhellach, am mai yr un a /1\, fel ag oedd yn arwyddo Said, (Linga neu Fhal) Ion, a Said Hu y Cenhedlydd mawr, mewn cysylltiad a'r Maen Axel,, arwyddai hefyd y Maen Syth, neu'r tnaen Said, mewn cysylltiad a'r ddaear, gyda'n nynafiaid, felly o'r herwydd hyny yr ydym Y4 cael yr arwydd-luniau hyn-y maen Arch a'r maen Said-yn ami mewn cysylltiad a S^eddillion yr hen demlau cylchog. O fewn 1 gylch mawreddus Caer-ambawr (Avebury), yn swydd Wilis, eeir y ddau arwydd-lun hyn, 8ef un mewn Cromlech Arch fawreddog, a chylch o 12 maen o'i amgylch, a chylch o 30 am ^vuw; ac mewn man arall ynddo, ceir cylch i 0 12 maen, a chylch o 30 yn yr un modd am I cIano yntau, ac yn y canol safai maen Syth Mawreddus hyd yn ddiweddar, tua 30 troed- Wdo uchdcr, yr hwn a ddrylliwyd i gael meini ^eiladu. Arwyddai y ddau arwydd-lun hyn ^"ywdod a menywdod y Tad a'r Fam gyffred- y 11 11101; acliydgyfarfyddaiein hynafiaid gynt yn y 'Wl hon megys plant ar aelwyd eu rliieni, yn frodyr a chwiorydd, lie nad oedd cWdyf noeth i fod yn mysg y plant. Addolwyr K,tunes, neu y Duw Sadwrn ag wedi bod yn ei ddesgrifio, oedd y ^Wniciaid:; ac o'r herwydd yr ydym yn cael tGd. y maon Syth yn arwydd-lun o'u Duw gyda hwy. "The Phoanicians had the statute of the Sun (sef y Duw Ail-Shad neu Sadwrn) made in a black stone, large and spacious at the bottom, but narrow at the top.Faus- fir nad oedd yr Arch ond arwydd-lun ben- thyeawl gyda'r Iuddewon-fel mae hyny yn gon profedig yn awr—a gymerasant i Mdumo eu cyfundrefn grefyddol, er nad oedd y fath arwydd-lun yn cyfateb dim i'w cyfun- 'drefn hwy, gan nad arddelent Dduw-Fam gystal a Duw-Dad; ond eto, cawn fod ^'er o'r syniadau uchod perthynol i'r wir gyntefig ganddynt, yn rhyw ddull, 14ewn cysylltiad a hi, er nad oecjdent yn deall tJ.d ychydig yn eu cylch. Yr oedd y Babell a'i Harch, a'r Iahoh tri- Dnlyg yn ei chysgodi ganddynt yn y canol, a r 1'2 llwytli, y rhai a gynrychiolent 12 ar- Vdd y Sidydd, yn gwersyllu o'i amgylch tl He Cylcji Gwyngil, yn fath o efelychiad 11 ob iod o deml gylchog y Gwyddon. A gwydd- eilt rywbeth am eu Harch, yr hon a gysgodid ,n eu Iahoh—gan nad pa faint a wyddent j^y Maen Arch, sef yr Arch gyntefig—ei 0(i yn arwydd-lun o'r menywdod, ac mai herwydd hyny y cuddient hi a lleni mor ofalus. Ond nid oedd ganddynt hwy unrhyw feddylddrych croth pwy ailasai hi fod, olier- >dd na cliydnabyddent hwy y Dduwies An- "la,tl fel y Fam gyffredinol. Tybient hwy ^eithiau mai croth y genedl arwyddai (pan y '^ylasent ddeall mai plant oedd y genedl); a Haiiodid weithiau i'r genedl gan y proffwydi, Pa,n fycldai hi yn yniddyeithrio oddiwrth y Iahoh, ei bod yn puteinio ar ol cariadau e»eili. L Yr oedd Pabell ac Arch y Duw Sadwrn, er iadylit fyned i'w alw ef Iahoh, yn hoff-ac yn ^egredig iawn gan hynafiaid yr Iuddewon. ,J^e\vn llyfr Dwyreiniol o fawr liynafiaeth iwir y Dabidan, dyweclir yn eglur mai J iVbell ac Arch y Duw Sadwrn fu yr Hebre- ld yn ei chludo ar eu hysgwyddau, a hyny lawer o flynyddau, o le i le." Yr ydyin yn cael bod rhai doeth/icli a mwy ^.llus nac ereill yn mysg yr Iuddewon, o fyd i bryd, yn dewis ac yn arferu y medd- > ylddrych am y Babell a'r laho yn cysgodi yr &c., yn y dull ei liarferid gyda rhai Ceiiedloedd ereill. Ond collfernid hwynt yn> 'Hychrynllyd, ac ystyrid hwynt yn eilun- ^dolwyr gan rai penboethiaid oeelgrefyddol g oeddynt yn ystyried eu hunain yn union- trecl, ac mai y dull luddewig yn unig oedd o a,' 0 i^durdod dwyfol, ac heb ddyJod erioed i j '^ftfod mai yr un meddylddrych a'r Iahoh cysylltiad a'r Arch oedd.y Maen Said • cysylltiad a,'r ddaear, neu ynte yn 1 ^fylldilyny mewn troedle ag oedd, yn arwyddo y menywdod, nac wedi dyfod i ganfod chwaith mai yr un Duw, ond ei fod dan'enwau gwahanol, oedd Duw rhyw genedl arall yn ami ag eiddo yr luddewon. Cawn gyfeiriad at hynafiaid yr luddewon yn dwyn Pabell ac Arch eu Duw Sadwrn yn Amos v. 26, ac yn Act. vii. 42 "A offrymasooh chwi i mi yn y diffaethweh ddeugain mlynedd, ty Israel? Ond dygasoch babell eich Moloch [yr un a Saidwrn] a OhVwn [Ohïwn neu Chivan], eich delwau, seren eich duw," &c. Cat-met, p. 293, ar hyn a ddywed, Possibly the Chiwn of the Hebrews, pronounced Chiven, is no other than the Guiven- .LMM/<t" [Said]. Efallai fod Sabaeaeth wedi ei lusgo i fewn yma hefyd. Ond yr Haul o'r dechreuad a arwyddai yr ysmotyn crwn hwnw oedd a llun llewyrch o'i amgylch, er y mynai y Sabaeaid haeru ei fod yn arwyddo y blaned Sadwrn. Dyna gaingyi-aeriacl mawr sydd wedi bod, hyd yn nod yn mysg dysgedigion, er's oesoedd lawer yw, mai y planedau wedi eu dwyfoli oedd y duwiau Saturn, Mars, a Jupiter, ac mai y blaned Gwener oedd Verms. Nase ond i Elod Barddas y Meini, o'r dechreuad, y pertliynai yr enwau hyn, sef i'r Haul fel ag oedd yn Rhaglaw y Duwdod ar wahanol bynciau y Sidydd, trwy yr hwn y gweithiai yn llywodraethiad y byd, y perthynai yr enwau Saidwrn a lau ac i'r Dduwies Anian, yn cael ei chynrychioli ar y Sidydd, y perthynai yr enw Mor-gwen, neu Gwener ;• i'r Hu yn Nghnawd perthynai yr enw. Merchur ac i A-fagddu perthynai yr enw hwnw, o'r hwn y daeth yr enw Mawrth ond trosglwyddwyd yr enwau hyn mewn oes lawer diweddarach, gan y Seronyddion, i'w rhoi ar y planedau, gan haeru mai hwynt-liwy oeddent y Rhaglawiaid penaf, trwy ba rai y dwyfol-lywodraethid y byd; er, mewn gwir- ionedd, mai yr Haul o ddigon, fel y dysgai Barddas, oedd y Rhaglaw mwyaf galluog. Yn mhellach eto, fel yr ydym yn cael y gwyddai yr Iuddewon rywbeth am n&tur yr Arch, felly y mae yn amlwg hefyd eu bod yn deall rliywbeth am natur y Maen Said, neu y Maen Syth, sef ei fod yn arwyddo gallu cenedlawl, neu wrywdod eu Tad cyffedinol, sef eu Duw Sadwrn; er na wyddent hwy fawr am y gwalianiaeth rhwng Maen Said a Maen Arch, fel y profa rhai o'u chwedlau yn eu cylch. Yn herwydd na arddelent hwy Dduw Fam, ond yn unig Duw Dad, yr oedd yn naturiol iddynt hwy olygu y Meini Eirch a'r cwbl yn feini'r Linga. A mynai yr ludd- ewon honi hawl yn hen feini ambawr Pales- tina, er bod y rhai hyny wedi eu gosod i fyny yno, fel mewn gwledydd ereill yn y Dwyrain yn gystal a'r Gorllewin, yn mhell cyn bod son am luddew nac Hobrewr yn hyn o fyd a ayfeisient chwedlau i geisio dangos mai hwn a'r Hall o'u hynafiaid hwy a'u gosodasant i fyny yno a lie byddai maen yn cael ei alw i'r dydd h wnw yn Faen Arch, dysgent mai eu Harch hwy ddygwyddodd ar ryw dro gael ei rhoi i orphwys arno, ac mai hyny fu yr achlysur iddo gael yr enw ac yn eu chwedl- au dysgent fod eu Harch wedi bod lawer gwaith ganddynt mewn cysylltiad a'r meini hyn a dybient hwy eu bod yn Feini Said Ac hefyd, am fod y meini hyn yn cael eu fFlw erioed yn Feini Cyfamod ac yn Feini Llw, dysgent hwy yn ofalus mai rhai o'u hynafiaid hwy fuont yn ymgyfamodi wrthynt. Ie, mynent hwy honi hawl yn Meini ambawr mawrion Palestina, fel Meini Said (Linga) eu tad dwyfol hwy ond diystyrent yr oil o'r Meini Said bychain a diweddar oeddynt wedi cael eu rhoddi i fyny yno ar hyd a lIe y wlad gan y Canaaneaid, a chawsant orchymyn pen- dant yn Deut. xii. 3, i ddryllio y colofnau hyny. Ond am yr hen Feini Derwyddol yr oeddynt i gael eu hanrhydeddu. Yr oedd Bethel, Bethshemes, Moriah, Mizpeh, Gilgal, &c., wedi eu henwogi gan y meini hyn. Teml Gylchog Sadwrn oedd Gilgal a bu yr Arch yn gorphwys gyda maen mawr y deml hono; a chawn.yn Jos. v. 2-9 i filoedd a miloedd o'r Is- raeliaidgael tori ymaith eu blaen-grwyn ynddi. Am fod yr hen Faen Said, Syth, a Saith, o'r dechreuad yn arwyddo yr un a /j\, galwent eu Duw (yr hwn yn awr oedd yn myned gan- ddynt dan yr enw Iahoh) weithiau yn Graig, a'i faen Said yn Graig Cadernid a Nerth yr lalioh, a'i Arch hefyd yn Atch ei Gadernid neu ei Nerth. Arwydda y gair a gyiieithir yma, nerth, weithiau yn yr Hen Destament, ac unwaith yn y Testament Newydd, y gallu cenhedlawl, neu y Said. A gallem ddweyd hefyd mai enw perthynol i'r Maen Arch, ac i'r Maen Said, o'r dechreuad, oedd yr enw Craig yr Oesoedd. Ac mewn can 'J'1l Deut. xxxii. 31, cawn fod yr awdwr yn ymffrostio yn fuddugoliaethtis iawn yn y rhagoriaeth mawr mewn maint oedd rhwng heil feini Said eu Duw hwynt a cholofnau bychain a diweddar duwiau y Canaaneaid, gan ddywedyd:—"Nid fel ein Craig ni mae eu Craig hwynt, a bydded ein gelynion yn farnwyr." Os anmheua neb beta arwyddai y meini hyn, daillened y ddeu- nawfed adnod o'r un gan, caiff eiriau fel y canIyn Y Graig a'th genhedlodd a an- nghofiaist ti, a'r Duw a'th luniodd a ollyngaist dros gof." Yn 1 Sam. vi., yr ydym yn cael chwedl ysmala dros ben—fel y cawn fod amryw ereill yn yr hen Destament ond eu hiawn ddeall-sef am Arch Duw Israel yn dyfod ar ryw, dro i gysylltiad ag un o'r meini, a hyny yn yr olwg arno fel maen Said. Yr oedd yr arch yn nghyd a'r Jehofah oedd yn ei chysgodi wedi digwydd cael eu cymeryd yn garcharorion rhyfel gan y Philistiaid, ac wrth hyny yr oedd hi, gan nad beth ddaeth o'r Jehofah, wedi gorfocl bod oddicartref am saith mis yn nhir y Philistiaid, yn prancio a gwneyd gwrhydri rhyfedd yno, gan effeithio clwyf yn nirgelwch y trigolion. Ond yn awr yr ydym yn cael ei bod yn dychwelyd adref ar ei men newydd, yn cael ei thynu gan ddwy fuwch flith, a'r rhai hyny yn brefll ar ol eu lloi, ond eto rhyw fyned yn mlaen rhyfedd oedd ynddynt, a hyny, fel gallwn dybio, wrth ryw ewyliys swynol o eiddo yr Arch, ac na wydd- ent hwy paham nac i ba le yr aent. Ond gwyddai yr Arch o'r goreu i ba le, sef mai yn union ar hyd y brif-ffordd tuag at y Maen Said (Lingo, fel y golygid) mawreddus oedd yn Beth-Shemesh, ac mor gynted ag y daeth hi ar gyfer y Said, dacw hi yn sefyll. Ac er mor hwylus y teithiai cyn hyny, gyda yr olygfa ar y Said, dacw ei thrythyllwch-fel yr anoga y chwedl i ni dybio-megys. yn cael ei gynhyrfu i'r fath raddau fel na allai yn awr symud troedfedd yn mhellach ar hyd y brif- ffordd, er fod miloedd o fedelwyr yn syllu ami. Ar hyny, dyma Lefiad (yn deall ei chlefyd) yn dyfod ati, ac yn ei chymeryd i lawr oddiar y fen, ac yn ei gosod hi a'r Linga fawr yn nghyd. Pryd ar hyny y daeth tyrfa aruthrol o wyr Beth Shemesh i'r lie i weled y cysylltiad, ac y llidiodd Duw y Linira yntau mor fawr ag y lladdodd dros lianer can mil o honynt am fod mor ddrelaidd a difoes, a chy- meryd y fantais o chwil-syllu i'r Arch neu fen-cl-d ei w-g ar y fath achlysur. Yr un Duw a Duw yr Iuddewon, erioed, yw Duw y Maliomedaniaid, a,c y mae Said eu Duw Sadwrn ganddynt fyth yn nghadw yn barchus yn nheml Meccah, lie mae y pererin- ion trwy yr oesoedd, wrth y miliynau, wedi ei gusanu yn anwyl. Yr hyn a ddysgir am. dano yw, i rai gael gafael ynddo yn newydd ddisgyn o'r nef oddiwrth y Duw Sadwrn, pan dorwyd ymaith ei Said (Linga). Ond tyb Ewropiaid am dano, oddiwrth yr olwg arno, yw mai meteoric stone ydyw, a ddisgynodd .Y ryw bryd o'r wybr. Yr oedd rhyw syniadau rhyfedd iawn mewn cysylltiad a chrefydd yn yr hen oesoedd, nad oes nemawr neb yn gwybod dim am danynt yn yr oesoedd diweddaf, oddi eithr a wyr Farddas y Meini. MYVYII MOKGANWG. Cadair Morganwg a Gwent, Tach. 27, 1875. (I' w barhau). d-
CONGL Y GOHEBYDD.
CONGL Y GOHEBYDD. GAIR AT LLWYD ARALL j £ TO. MR. GOL. -Yiiiddei-igys oddiwrth honiadau Llwyd Arall, ar faes y GWLADGARWR am y 27ain o fis Tachwedd, fod y dyn wedi colli pob synwyr a phwyll, a hyny yn hollol, cyn byth y buasai yn ysgrifenu y fath gruglwyth o haeriaclau disail a chelwyddog. i bapyr cy- hoeddus, a gwneyd y fath ddynoethiad o'i ffolineb a'i wéndid ag a wnaeth yn ei'lythyr diweddaf. Dywed yn y lie cyntaf nad oedd- wn i yn alluog i feirniadu ei benillion rham- antus, aruchel, a barddonol ef, a'u bod yn mhell tuhwnt i fy ngwybodaeth. Syndod, onide, na fuasai rhai o'r cystadieuwyr ereill, neu rai o'r pwyllgor, o'r un farn ag ef pa rai sydd yn f/ adnabod yn llawcr gwell nag y mae ef yn fy adnabod. Ond bydded hysbys i Llwyd Arall fy mod i yn hen gyfarwydd a dethol y gwych o blith y gwael, ac y medraf wneyd hyny gyda'i eiddo yntau, fel arfer, heb deimlo'r anhawsder, Ileiaf. Yr honiad nesaf a wna ydyw, fy mod wedi dweyd nad oedd synwyr yn rhai o'i benillion ef. Y mae yr honiad hwn yn anwiredd noeth. Ni ddywed- ais y fath beth; ond, hwyra jh y dylaswn ddweyd hyny am rai o lionynt. Dyma y feirniadaeth fel y cafodd ei darllen:— LLWYD ARALL.—Cychwyna hwn yn dda iawn. A yn ei flaen drwy ei ddau benill blaenaf fel campwr; ond, yn y trydydd, yr ydym yn ei ganfod yn llithro yn enbyd, ac yn colli ei nerth fel, erbyn cyrhaedd y pedwer- ydd, yr ydym yn ei gael wedi syrthio i gyffred- inedd a gwall sillebiaeth." Yn awr, fe wel holl ddarllenwyr y GWLAD- GARWR fod y dyn Llwyd yn dwyn camdystiol- aeth yn fy erbyn, a hyny ar g'oedd y byd; ac yr wyf yn galw arno dynu ei eiriau yn ol drwy yr un cyfrwng, sef y GWLADGARWR. Hona yn mhellach fod yn y gystadleuaeth benillion lawer rhagorach na'r rhai gafoddeu gwobrwyo, gan feddwl ei eiddo ei hun wrth gwrs; ond pwy sydd ddigon gwirion i'w gredu, gan ei fod yn dweyd yr hyn nad yw yn wirionedd mewn cysylltiadâ. phethau ereill, ac yn tori ar draws rheolau moesgarwch wrth wneyd y fath honiad. Cofied y rheol euraidd "Can- moled arall dydi, ac nid dy enau dy hun." Os yw Llwyd Arall aiii ragor ar y mater hwn anfoned ei benillirm yn ol i mi, sef y copi fu yn fy Haw o'r blam yn y gystadleuaeth, a mi a'u hanfonaf hwynt a'r rhai buddugol, yn nghyd a'r feirniadaeth, i'r GWLADGARWR, fel y gallo'r wlad weled y fath orchestion sydd wedi dygwydd yn yr ymyl; heb hyn, ni wnaf un sylw pellach o'r silyn hwn.—Yr eiddoch, T. E.
AT ASAPH GLAN DYFI.
AT ASAPH GLAN DYFI. SYR,-A fyddwch mor garedig a chyhoeddi eich beirniadaeth ar y cyfansoddiadau yn Eisteddfod Treforis, ar dudalenau y GWLAD- GARWR ? Rhydd hyn foddlonrwydd i lawer heblaw YMGEISYDD.
BROL MYFYR AM AB ITHEL.
BROL MYFYR AM AB ITHEL. MR. GOL.—Yn y flwyddyn 1861, cefais y pleser a'r hyfrydwch o dreulio yn agos i' brydnawn cyfan yn nghwmni y Ilenor dysg- edig a'r hynafiaethydd clodfawr Ab. Ithel. Buom yn siarad am feirdd Cymru—lu mawr o honynt-ac yr wyf yn cofio ei sylwadau o barthed iddynt, ond nid wyf yn cofio iddo wneyd y cyfeiriad Ileiaf at Myfyr a'i arch- dderwyddiaeth; a'r tebygolrwydd yw, os oedd ganddo gymaint o olwg ar Myfyr ag y myn Myfyr i'r byd gredu ei fod, y buasai yn son rhywbeth am dano yn ystod yr ymgom hirfaith a gawsom am oriau lawer. Ni chefais y sail leiaf dros gasglu fod Ab Ithel yn dderw-addolwr.—Yr eiddoch, BRYTHONFRYN.
AT BWYLLGOR EISTEDDFOD ADULAM,…
AT BWYLLGOR EISTEDDFOD ADULAM, PONTARDAWE. FONEDDIGION,-Crefaf arnoch i gyhoectdi yn y GWLADGARWR feirniadaeth y Parch. D. Onllwyn Brace, Pantycrwys, ar y traethawd yn yr Eisteddfod uchod. Bydd i hyny fodd- hau llawer heblaw YMGEISYDD ABSENOL.
EISTEDDFOD NANTGARW.
EISTEDDFOD NANTGARW. At Un o'r Pvyllgor. SYR.—Nid wyf am godi unrhyw ddiflasdod yn nghylch yr Eisteddfod uchod; ond wrth ddarllen eich llythyr mewn atebiad i Garwr Cyfiawnder yn y GWLADGARWR am Dachwedd 27ain, mae yn tueddu i'r darllenwyr i feddwl na chafodd y cystadieuwyr anfuddugol ddim annghyfiawnder yn eich Eisteddfod. Mae "saethau gwenwynig" yn ymadrodd pur gyffredin nwwn llythyrau o'r fath hyn ond wrth ddarllen llythyr Carwr Cyfiawnder, nid wyf fi yn gweled un saeth wenwynig ynddo at neb, ond yn hytrach y mae wedi cael ei ysgrifenu mewn tymer dda iawn. Yr ydych yn dweyd i'r ysgrifenydd, yr hwn sydd yn ddyn bychan (ie, bychan iawn, hefyd mae yn dysgwyl yn hen ddyn), siriol, ac yn barod i weini arnom, gael y cyfansodd- iadau anfudclugol boreu dydd Llun, Hydref 25ain. Os felly, paliam na fycldai yn eu rhoddi hwynt i'r personau fu yn gofyn iddo y dydd hwnw ? Mi ofynais iddo, ac atebodd yntau nad oedd.neb i'w cael nes bod y pwyll- gor wedi cwrdd ar y mater. Mae eich meddwl yn gul iawn mewn cysylltiad a'r cystadieuwyr i fyned i Gaer- dydd i ymofyn eu cyfansoddiadau. Feallai eich bod yn meddwl fod digon o amser ac arian ganddynt i fyned i Gaerdydd. Os talwch chwi y draul iddynt am fyned, nid wyf yn petruso nad yr ant bob un gyda'r pleser mwyaf. Aeth dau neu dri o'r cys- tadleuwyr i'r esgynlawr noson yr Eisteddfod .Y i ymofyn eu cyfansoddiadau, ond pallodd yr ysgrifenydd eu rhoddi; eto, nid oedd ganddo unrliyw reswm dros eu cadw. A mwy na hyny, gorfod i rai anfon ddwy waith i Gaer- dydd am danynt eyn iddynt eu cael. Cofiwch nad wyf yn dweyd dim mewn tywyllwch ond pe amgen, gallaf brofi bobpeth yr wyf wedi ddweyd. Cymaint a hyna yn bresenol, gan obeithio, os cynaliwch chwi eisteddfod eto, y byddweh yn fwy trefnus.—Yr eiddoch, &c., CYSTADLEUWR ANFUDDUGOL.
EISTEDDFOD CYMRODORION DIR-…
EISTEDDFOD CYMRODORION DIR- -P WESTOL MERTHYR, NADOLIG 1875. FONEDDIGION,—Byddaf ddiolcligar am ganitttad i wneyd yn hysbys fod y Parch. E. Stephen, Tanymarian, beirniad yr Anthem, wedi derbyn yn brydlon 41 o Anthemau, yn dwyn y ffugenwau canlynol:— Ap Dafydd, Alaw Crynfe, Staff, Musicus, Orlando, Laso, Handel, Simeon, S. Bonnet, Ap Felix, Dafydd, Iostyn ap Gwrgant, Melancthon, Addolwr, Haydn bach, Anthem- ydd y Cysegr, Bugail, De Beriot, Richard, Farrant, Bran ab Llur, Raven scroft, Felix, Juvenis, Teg yw treio, Palestrina, Spolir, Purcell, Efrydyddieuanc, DouxDoo, Rossini, Cherubini, Sanctus, Festa, Richard Farrant, Bach, Adclolwr, Dafydd, Un o'r gynulleidfa, Davy. Caniatewch i mi i ychwanegu fod pob argoelion y bydd Eisteddfod y Cymrodorion Nadolig nesaf, yn un o'r rhai mwyaf llwydd- ianus a phoblogaidd a gynaliwyd ganddynt er .y y cychwyn, ac y mae hyny yn dweyd llawer pan gofiom fod yr Eisteddfod nesaf yr unfed gylchwylarddeg arhugain.—Yr eiddoch, &c., Rhag. 4ydd. JosEPH WILLIAMS, Ysg.
EISTEDDFOD PONTYBEREM.
EISTEDDFOD PONTYBEREM. Gair at Ymgeisydd. SYR,—Byddaf yn falch bob amser i gyd- synio a cheisiadau rhesymol a chyfreithlon megys yr eicldoch chwi, ond yr wyf y waith lion o dan yr angenrlieidrwydd poenus i ym- esgusodi ac am reswm, yn ddiamew genyf, yr ystyriwch yn ddigonol. Dyna ydyw, nid yw ac ni fu beirniadaeth Mynyddog. yn fy meddiant i nac yn meddiant neb arall o'r pwyllgor; a'r casgliad teg ydyw, gan i Mynyddog a'r feirniadaeth ymgolli o'n mysg ar yr un adeg, eu bod wedi myned i'r un lie, ac y mae yn fwy nathebyg eu bod eto gyda'u gilydd. Trwy wneyd. apeliad i gyfeiriad arall, ond odid na lwyddech i gael ysgariaeth rhyngddynt.—Gyda phob dyledus barch, yr eiddoch fel cynt, W. THOMAS, Ex-Sec.
YR HEN FRYTANIAID.
YR HEN FRYTANIAID. GAIR AT MR. DAVID JONES, BLODETTOJ" GLANTAWE." SYR,—Yr ydych yn cyfeirio gofyu iad yn y GWLADGARWlt diweddaf i'r perwyl a ganlyn A ydyw yn gyfreithlon i swyddogion un adran i fyned i adran arall i agor cyfrinfa newydd ?" I hyn yr wyf yn ateb ei bod yn hollol reolaidd a chyfreithlon, yn enwedig pan fyddo swyddogion adranau neillduol yn- fusgrell ac anweitligar, y rheswm na. fu cynydd yr Hen Frytaniaid yn y blynyddoedd a aethant heibio yn gymesurol i undebàu ereill oedd anweithgarweh a difiyg egni a sel yn swyddogion y gwahanol ddosbarthiadau, Ond wedi i ddosbarth Aberdar a Rhondda. ymaflyd yn y gwaith o ddifrif, ac agor cyfrin- faoedd newyddion yn siroedd Caerfyrddia a Phenfro, a hyny heb ymgynghori a swydd- ogion adranau agosach atynt. Y mae yn hyfrydwch genyf Iiysbysu fod Urdd yr Hen Frytaniaid wedi llwyddo a cliynvddu mwy yn Nghymru yn ystod y blynyddau diweddaf nag un undeb arall. Yr wyf yn eich eyiiohaii,, frawd, i ymroddi i weithio oblaid yr ui-dd yn mhob cyfeiriad y galloch a gallaf' eich sicF- hau fod y dosbarthiadau a enwyd yn golyfru gweithio yn mhob cyfeiriad, ac nid aros z:lw gartref, fel y dymunwch chwi iddynt wneyd. Yn mhenderfyniad 13eg o'r cyfarfod blyn- yddol diweddaf, cymeradwywyd fod yr Undeb i dalu treuliau swyddogion y gwahanol adranoedd pan yn myned i bellder i agor cyfrinfaoedd newyddion. Byddai yn dda, genyf ddeall fod swyddogion y gwahanol adranau yn myned i dde a dwvrain, gogledd a gorllewin, i agor cyfrinfaoedd newyddion, ac nid aros wrth yr adranau nesaf atynt i wneyd hyny, onide fe ddichon y caiffy gwaith fod heb ei wneyd o gwbl. Gobeithio y gwnaiff bob brawd ei oreu ar ran Urdd gogoneddus yr Hen Frytaniaid, o'r hwn y dylai pob Cymro fod yn aelod. Gobeithio y boddlonir chwi ar hyn, frawd", ac yir ewch rhag eich blaen mewn llafur » blaid yr Urdd.—Ydwyf, yr eiddoch mewn T cariad brawdol, JOHN JAMES, Trysorydd Undeb yr Hen Frytaniaid. Crown Hotel, Aberdar.
"PRINDER BEIBLAU YN NGHWM…
"PRINDER BEIBLAU YN NGHWM RHONDDA." MR. GOL.Ganiatewch i mihysbysu c'Ym- deithydd" fod yr haeriad a wnaeth dan y penawd uchod yn anwireddus mor bell ag y mae a fyno a Tlu-eherbert. Y mae gan y llyfrwerthwr 12p. mewn llaw tuag at gario yn mlaen drafodiieth y gangen hon o'r Feibl Gymdeithas, ac y mae yina. Feiblau mewn stock bob amser.—Yr eiddoch, M. O. JONES, Ysg. MR. GOL—Yn y GWLAIK;AKV.TR diweddaf ymddangosodd nodyn yn dwyn y ffugenw Ymdeithydd," testyn yr hwn oedd c. Prin- der Beiblau yn Nghwm Rhondda." Dymunaf yn ostyngedig hysbysu eich darllenwyr lluosog fod haeriad "Ymdeithydd" yn anwireddus mor bell ag y mae a fyno ag un o'r lleoedd a, nodir, am y gwyr yr ysgrifenydd fod yn y He hwnw ddigonedd o Feiblau cytfredin mevra stock yn wastad, a phob math i'w cael yn mhen ychydig ddyddiau ar ol eu hordro. Mae yn wir nad oes llawer o'r fancy style, suitable for presents, yn cael eu cadw mewn stock, a gallai "Ymdeithydd" fethu cael rhyw fath neillduol pe y cliwiliai holl Forganwg am 'dano, heb roddi archeb blaenorol am daiio. Dylasai Ymdeithydd" ystyried cyn cy- hoeddi yr hyn a wnaeth, fod ynddo dnedd i niweidio y Fam Gymdeithas trwy leihau y casgliadau. Diau fod llyfrwerthwyr yn cadw llawermath o lyfrau, o "Cdneuon Myfenydd" i fyny hyd at y Beibl, ond dylent gael y gwir er hyny.—Yr eiddoch, UN 0 BRESWYLWYE. CWM RHONDDA.
LLYTHYR 0 AMERICA.'
LLYTHYR 0 AMERICA. Sax Post Office, near Wilkesbarre. ANWYL EWYTHR, — Y rheswm dros fy oediad heb ysgrifenu atoch yw, fy mod wedi bod yn dysgwyl y feirniadaeth ar y gwahanol destyn- au, yn enwedig ar "Ymgum y ferch ddiwyll- iedig"—fel y nodais ar ymyl dalenau y Faner. Gobeitliiaf i chwi dderbyn y Faner yn cj-nwys gweithrediadau yr Eisteddfod. Nid yw pethau yn debyg o fod fel yr oeddwn yn dysgwyl ar y cyntaf; nid oes beirnia,daeth i fod o gwbl yn ngholofnau y papyr hwnw. Y mae yr oil o'r cyfansoddiadau i ddyfod allan yn llyfryn ar ei ben ei hun. Dyma, yw cyrdloa y pwyllgor a. staff y Funer yn ol dim a ellais gasglu. Rhoddwyd gwalioddiad i rai o brif fawrion y Congress a'r Senate i ddyfod i'r Eisteddfod, a safasant at en gair. Dywedwyd wrthyf fod amcan deublyg wedi ei gyrhaedd drwy hyn, sef, os byddai i Hantranft, yr hwn sydd yn sefyll am y swydd o Governor, i bresenoli ei liunan yn Hyde Park, y byddai iddynt hwy than, fel Cyinry, ei bleidio yntau drwy Luzernc County yn yr etlioliad sydd ar waith yn bresenol. Daeth miloedd o lancwns i wel'd a rhoi gwel'deu doleri, Lid siwr, drwy y scheme hon. A phen ar y cwbl yw hyn, fod yr Eisteddfod, ar seals mor fawr, yn beth na feddyliodd plant Jonathan. It was beyond imagination," meddant hwy. Gellwch fy ngliredu mai nid bychan oedd fy mhrydei* gyda golwg ar dynged eich cyfansoddiad. Yr oeddwn wedi arfaethu myned i Hyde Park fy liunan er's tro, a chefais wahoddiad ond,. oefais fy siorni yn ddirfawr yn hyn, drwy i mi orfod sefyll diwrnod a noswaith yn y gwaith yn lie ereill, ncn fod mewn perygl ü golli fy lie. Gofynais i un tra adnabyddus yn y cylch, os oedd ganddo ryw ddirnadaeth pa sawl cyfansoddiad oedd i fewn ar y testyn dywedodd ei fod yn sicr fod o saith i naw, pryd y dywedais am yr eiddoch chwi, Welr wel," meddai, "peidiweh a rhyfeddu nad rhywun o bell fel yna aiff a hi." Aeth eich Nai tua thre', o'r gwaith, y noson cyn yr 1 Eisteddfod, a lapiodd eich llythyr i fyny ,newn anigauad newydd, ac ysgrifenodd ar»<>