Y Darian

GWLAD A SENEDD. (GAX EIN GOHEBYDD ARBENNIG) Bellach y mae cyfrinach Cyllideb Fawr 1914 wedi ei chyhoeddi a'r wlad yn gwyhod cynhygion y Llywodraeth ynglyn a chostau a threthi y deyrnas am y flwyddyn ddyfodol. Mewn un peth o leiaf, saif y Budget hon ar ei phen ei hun. Ni chawsom erioed o'r blaen al- wad i godi y swm o £ 210,0(^0,000 at gostau gwlad mewn blwyddyn. Dengys y ffigyrau canlynol y cynnydd aruthrol sydd wedi cymeryd lie yn Mhryden mewn rhywbeth gyda chanrif. Dengys y daflen isod ofynion gwahanol gyfnod- au:— 1798-£29,272,000. 1806— £ 48,916,000. 1853— £ 52,000,000. 1860— £ 70,000,000. 1913— £ 197,433,000. 1914— £ 209,800,000. Dengys y swm a nodir ar gyfer 1913 yr hyn a wariwyd y flwyddyn honno. Y prif achos o'r cynnydd mawr hwn yw y Llynges a'r Fyddin. Yn ddiweddar, er hynny, geilw Bhvydfl-dal Hen Bobl ac Yswiriant Gweithwyr am gryn nifer o filiynnau. Am yr olaf, gellir dweud, o leiaf, y gwerir hwy ar gysuro ac iachau, ond am y cyntaf bodolant i gynhyrchu gelyniaeth, galanas a gofid. Rhagolygon y Flwyddyn. Proffwydodd Mr Lloyd George wrth gyflwyno ei gyllideb llynedd fod blwyddyn o hvyddiant masnachol o'n blaen, ac felly y bu. Er hynny, beirn- iadwyd ef yn dra llym gan Mr. Austen Chamberlain ac ereill. Mr Chamber- lain oedd y Canghellor Toriaidd di- weddaf, ac felly efe oedd prif feirniad swyddogol trefniadau ariannol y Llywodraeth bresennol. Tyfetiai fod Mr Lloyd George yn cymeryd golwg rhy ffafriol ar bethau, ac mai cyllideb ar gyfer etholiad cyffredinol oedd ganddo hynny yw, cyhuddai y Rhyddfrydwyr o wneud trefniadau i wario arian, ac o drethu yn y fath fodd ag i daflu eu holynwyr Toriaidd i ddyryswch mawr pan ddeuent i swydd cyn pen y flwyddyn! Syn yw darllen peth fel hyn yn 1914. Eleni nid yw y Canghellor mor galon- ogol. Darogana iselder masnachol mewn rhai cylchoedd, er fod arwyddion y llwyddir yn helaeth mewn cylchoedd ereill. Ond nid yw yr argoelion yn dweud y bydd yr arafwch yn fawr nac ychwaith y pery yn hir. Crea y Bud- get, er hynny, ragolygon teg, trwy yr addewid. y qyfreiinir yn sylweddol at y trethi lleol. Yr oedd hyn wedi ei addo er's tro, ac y mae yr addewid wedi ei chyflawni gyda Ilawnder. Yn ychwan- egol at hynny, codir yr arian gofynnol heb ddyfod ar gyfil y gweithiwr a man- fasnachwyr i geisio ceiniog goch o gwbl. Dyma un o nodweddion am- lycaf y mesur ariannol presennol. Dis gwyliai rhai y cawsai treth y siwgr a threth y te eu symud, ond teimlid fod yn amhosi.bl eu dileu eleni yn wyneb y gofynion trymion a geir arnom. Mesurau Lawer Mewn Un. Dywedir y bydd yn rhaid cael pedwar neu bump o fesurau Seneddol ychwan- egol i weithio allan y Gyllideb newydd, er fod Mr Lloyd George wedi ysgwyd ei ben pan ddywedodd Mr Chamberlain 1 hynny yn y Ty nos Fercher. Dywedir hefyd y galwai hynny am i'r Senedd eis- tedd yn yr Hydref unwaith eto. Teini- la ami i Seneddwr groesineb mawr at Eisteddiad Hydrefol, ac awgrymir mai trefnu ddylid yn awr i godi yr arian, ac yna gael y mesurau ychwanegol yn gynnar yn Senedd-Dymhor 1915. Am- lwg yw y gwyr Mr Lloyd George sut mae torri gwaith allan. Gofynnol fydd cael Mesur Addysg newydd Mesur i Wella Deddf Yswiriant; Mesur ynglyn a Deddf y Tlodion, a mesurau i ddeddfu ynglyn a threthiant ac a Ilywodraeth leol. Mewn rhai pethau y mae Budget 1914 yn debygol o daflu un 1909 o'r golwg, er ei bod hefyd yn barhad o ddarpariadau pwysicaf honno. Daw y cynorthwy ychwanegol roddir i'r trethi Ileol i 29,845,000, yr hyn a wna gyfartal- edd o naw ceiniog y bunt ar gyfer yr holl wlad. Ca rhai cylchoedd fwy a rhai lai na hyn. Dosberthir hefyd, nid yn ddihid a diwahaniaeth. Y cylch- oedd gant fwyaf yw y rhai sydd wedi myned i gost deilwng i ddarparu y trefniadau iechydol ac addysgol goreu iddynt eu hunain. Yn ol y safonau hyn y bernir teilyngdod y derbynwyr. Edrychir hefyd gan y Llywodraeth fod yr arian ,yn cael eu gwario yn briodol. Rhoddir miliwn a chwarter eto at Ys- wiriaeth. Rhoddir zC3,615,000 at Dreth y Tlodion; 92,480,000 at y prif-ffyrdd, a symiau sylweddol at y gost o gadw yr Heddgeidwaid ac at y gwaith o ddifodi y Darfodedigaeth a heintau yr anifeil- iaid, yr hyn a ddywed mor drwm ar amaethwyr ein gwlad. Cyfran Addysg fydd £ 2,750,000. Awgrymir y rhydd hyn gyfle i godi cyflogau yr athrawon cynorthwyol a delir mor wael yn awr a hefyd i sicrhau ymhob lIe adeiladau cyfaddas, iach, i ddwyn ymlaen waith ei hysgolion. Dylasai hefyd sicrhau gostyngiad yn y trethi presennol. Llonnir calonnau gweision y Llythyr-dy gydag addewid am godiad cyflog. Ych- ydig ga llawer o honynt yn awr, ac y inaent wedi aros yn hir am ymwared. Gorchwyl hawdd iawn yw gwario bob amser. Y gamp yw. sut i gael yr arian cyn eu gwario. Cyhuddiad Mr Austen Chamberlain yw fod Ty y Cyffredin yn cam gwario miliynau ac fod Canghellor y Trysorlys yn awr yn eu cefnogi a'u calonogi yn y gwaith. Edrychai llawer ymlaen gyda dyddordejb pryderus er mwyn gwybod beth fyddai I Cynllun Mr. Lloyd George i Godi yr Arian. Yr oedd gan bawb ami i safon i farnu wrthi ymlaen Haw: gwyr pawb oil am gysondeb difwlch y Canghellor ac am ei ddywediad ei fod yn myned i chwilio a cheisio aur lie y gwyr fod aur i'w gael. Gwyddom hefyd am ei gydymdeimlad cyson gyda'r tlawd a chyda'r gweithiwr ymhob cylch. Yn unol a'r egwyddorion hyn cyfyd yr holl dreth ychwanegol sydd yn ofynnol oddiar gyfoethogion y deyrnas, ac oddiarnynt hwy yn unig. Codir y 19,800,000 heb ofyn ceiniog goch oddiar y dosbarth gweithiol a man-fas- nachwyr Pryden. Gwneir hyn trwy ychwanegu Treth yr Incwm a'r dreth ar eiddo adewir gan y marw. Ar hyn o bryd ddihanga ami i wr cyfoethog trwy fuddsoddi ei gyfoeth mewn gwledydd tramor, ond daw y Budget presennol a'r hen adar hyn i'r rhwyd. Trefnwyd yn 1909 fod y trethi yn cynhyddu o ran y cnwd a gynhyrchent. Llunir cyllideb 1914 yr un modd. Yn y flwyddyn lawn gyntaf cynhyrcha y trethi ychwanegol osodir arnom eleni y symiau canlynol: Treth yr Incwm £ 5,715,000 Buddsoddiadau Tramor .£500,000 Yr Uwch-Dreth (Super Tax), 24,500,000 Treth Eiddo y Marw £ 2,115,000 Diddymiad Treth Sefydliad Meddiannau £900,000 £13,730,000 Arferid gynt godi yr Uwch-Dreth (sef y chwe'cheiniog ychwanegol) ar incwm o 95,000 ac uchod. 0 hyn allan ad- drefnir hi a gosodir hi ar incwm o £ 3,000 i tldechreu. Graddiad Treth yr Incwm a'r Uwch. Dreth. Rhydd y daflen ganlynol help i ddar- llenwyr y "Darian" wybod amcan beth fydd eu cyfran hwy eleni at draul y Llywodraeth. Am symiau uwchlaw 93,000 cynhwysa a ganlyn y ddwy dreth a nodwyd, ac y maent yr un ar incwm a enillir ag ar incwm ddaw heb ei ennill. Incwm. Y Dreth. Y Swm i'w Dalu £ s. c. £ s. c, 160 0 0 0 0 0 200 0 9 1 10 0 250 0 9 3 7 6 300 0 9 5 5 0 350 0 9 j 7 2 6 400 j 0 9 9 0 0 450 0 9 10 17 6 500 0 9 13 2 6 600 0 9 18 0 0 700 ) 0 9 23 12 6 800 ) 0 9 30 0 0 900 [ 0 9 33 15 0 1000 0 9 37 10 0 1500 65 12 6 2000 1 0 100 0 0 2500 1 2 145 16 8 3000 1 4 210 0 0 4000 1 4 305 0 0 5000 14 j 410 0 0 6000 1 4 522 0 0 8600 1 4 773 0 0 10000 1 4 1040 0 0 100000 1 4 13040 0 0 Ar un olwg ymddengys pethau ar y wyneb braidd yn drwm ar y cyfoethog druan, ond da fydd cofio Tosturi a Chymdeimlad y Canghellor. I gychwyn caniateir lleihad yn y dreth o bymtheg swllt ar gyfer pob plentyn dan tin-arbymtlieg oed. Os bydd gan ryw un bedwar plentyn, a'i incwm dan JE240 y flwyddyn, ni elwir arno dalu damai. (Druain o hen lanciau a phobl ddiblant.) Heblaw hyn rhoddir ystyr- iaeth arbennig i achosion lie y digwydd i eiddo neillduol ddod dan dreth ddwy- waith o fewn ychydig amser, trwy farw- olaeth. Os digwydd marwolaeth yr ail berchennog o fewn blwyddyn i'r cyntaf. yna hanner y dreth godir yr ail dro. Os o fewn dwy flynedd, trigain y cant, ac felly yn y blaen. Os wedi pum mlynedd. yna daw yr ail etifedd o dan y dreth lawn, yn ol y daflen uchod. Ystyriaeth arbennig ddylid gadw mewn cof hefyd yw, y bydd y cyfoethog eto yn derbyn yn ol gryn lawer o'r hyn a gymerir oddiarno. Cofier mai tros- glwyddo wneir o'r Trysorlys at gyn- orthwyo trethdalwyr lleol; ac onid yw y cyfoethog yn drethdalwyr tryi-nion ? Er hyn oil, saif yr hyn a ddywedwyd uchod yn hollol wir, sef fod y baich ychwan- egol eleni yn cae l ei osod ar ysgwyddau gwyr yr am a'r moethau, ac nid ar y dosbarth gweithiol. Pan gyfeiriodd Mr Lloyd George at ychwanegiad y "super-tax" ochneid- iodd Wil Crooks, yr Aelod Llafur, yn glywadwy ac aeth yn chwerthin trwy y Ty. Ar y llaw arall, siaradodd Captain Pretyman gydag acenion gofid a thor- calon yn ei lais. Y mae y Tori hwn yn un o ddynion cyfoethocaf y Senedd, ac ar yr un pryd yn un o wrthwynebwyr mwyaf cyndyn Mr Lloyd George ar bob mesur o ddiwygiad cymdeithasol. Ter- fynodd Mr. Pretyman ei araith nos lau fel y canlyn Y mae gennym deim- lad o anobaith oherwydd y ffordd y mae busnes y wlad yn cael ei gamdrin. Fedr dyn wneud dim yn ei fasnach nad yw swyddogion y wladwriaeth yn ei les- teirio. Deuwn i'r Ty a'n cwynion. ond syrth ein cwynion ar glustiau byddar. Cenir cloch plaid a dyna derfyn ar yr achos. Nis gallwn gael cyfiewnder oddiwrth Dy y Cyffredin heddyw." ] Pity the poor millionaires! Yn ei < araith yn etholiad Grimsjby, dydd Gwener, tystiai Mr Joynson Hicks, A. S., y cyst y gyllideb yma gannoedd o bunnau iddo ef, a'i fod wedi meddwl cael modur newydd, gwerth 2800, ond, bellach, rhaid fydd iddo ioddloni ar wario zCl30 i drwsio yr hen un. Dyma eto enghraifft o galedi. onite ? Gostwng y Ddyled Genedlaethol. Mawrth 31, 1913, swm dyled y Deyrnas Gyfunol oedd £ 711,288,421; ond, ar gyfer hynny yr oedd ganddi zC98,093,786 mewn eiddo ac arian mewn llaw, yn gadael Y,613,194,635 i'w talu o'r trethi. Bu rhaid i'r wladwi-laeth, niewn llog, etc., dalu am y cyfryw llynedd y swm o 124,500,000. Dyma un o'r achosion sydd fel hunllef yn gwasgu y bobl i lawr, ac yn atal diwygiadau cymdeithasol. Costiodd ein rhyfel gyda'r Boeriaid ini £ 230,000,000, ac ychwanegwyd £ 160,000,000 o'r cyfryw at y ddyled uchod. Peth rhwydd oedd bloeddio a chodi bonllefau ar y pryd. Peth arall yw byw dan bwysau corff y farwolaeth uchod o'r adeg honno hyd yn awr, ac am flynyddoedd lawer eto. Hawlia y Canghellor fod 'y Llywodr- aeth bresennol wedi myned tuhwnt i bob un a fu o'i blaen yn y gwaith o dynu y ddyled i lawr. Yn ystod eu tym- or o wyth mlynedd talasant i ffwrdd 1104,000,000, a thelir y flwyddyn hon zCf),200,000 yn ychwanegol. Wele gyfar- taledd y taliadau mwyaf wnaed:— Mr. Goschen £ 6,420,000 Syr Wm. Harcourt £ 6,391,000 Mr. Gladstone a Mr. Childers £ 5,692,000 Mr. Lowe 25,531,000 Mr Asquith a Mr Lloyd George £ 13,000,000 Y Rhod yn Trei. Tua dechreu y ganrif ddiweddaf, ar- glwyddi y tir oedd yn teyrnasu. Dal- ient ddau Dy y Senedd yng ngheudod eu dwylo. Ni feddai y bobl wybodaeth na chyfrwng ymwared. Ar warrau y tlodion y gorffwysai iau enbyd costau y wlad. Hwynthwy fu raid talu y trethi. Ond wele y rhod wedi troi a chynrych- iolwyr gwerin oleuedig yn dechreu gwas- tatau pethau. Bellach, tollir cyfoeth segur enfawr y wlad at dalu biliau cy- hoeddus y wladwriaeth. Hen arferiad yr hanner canrif ddiweddaf oedd i'r Llywodraeth alw gydag awdurdod am welliantau lleol a gorfodi sir, a phwyf, a dosbarth i dalu am y cyfryw. Y canlyn- iad fu, Ilethu Ilawer tref ac ardal. Cyd- ne £ >ydd y Canghellor fod llawer cyfraith dda heddyw yn gorwedd yn farw o'r achos. Os bydd trymfaich eisoes yn llethu y trethdalwyr i'r llawr, sut mae modd cael ysgolion cyfaddas a threfn- iannau iechydol gweddus? Erbyn hyn daw llanw mor y Trysorlys gyda'i gyflawnder i'n haberoedd. Ysgafnheir y baich lleol trwy gyfraniadau o Lun- dain. Gwelir isod fel y mae y symud- iad hwn wedi cynhyddu yn ddiweddar. Cyfraniadau y Llywodraeth at waith Ileol 1860.£1,000,000 1880 £ 5,000,000 1900 £ 20,000,000 1913.£27,000,000 Nid gormod dweud fod y ffigyrrau hyn yn meddu ar arwyddocad aruthrol, a'u bod yn arddangos un o'r chwildroadau p-wysicaf a welodd un wlad wareiddied- ig erioed. Yr ydym wedi symud yn bwyllog, cyfansoddiadol, a diogel, ac yn ol pob tebyg, yn derfynol. Ni fydd lie i droi yn ol. Ffyrniga llawer o'n 'gwyr mawr,' a cheir rhai o honynt yn ewynu gan gynddaredd wrth weled y bobl yn cyfodi, a gorsedd eu trausder hwy yn cael eu dymchwelyd. Caled yw iddynt yn ddiau, wedi bywyd maith o foethau, a seguryd a ffroenucheledd, orfod ym- ostwng i lais y bobl a ddirmygwyd gan- ddynt cyhyd. Gwahoddwn hwy i ym- uno gyda'u cyd-ddinasyddion, heb lol nac arall, i fyw ac i weithio a chyd- lawenhau i ddyrchafu cymdeithas i sicrhau ffyniant a heddwch y gwledydd a gogoneddu Duw. Y Canghellor a'i Araith. I Daroganid fod llais Mr. Lloyd George yn pallu a'i iechyd yn gwaelu yn ffodus ni chafwyd cysgod o hyn arno wrth dra- ddodi ei araith fawr. Siaradodd am ddwy awr a thri chwarter gyda'i rwydd- ineb arferol. Bu yn ddoeth i ysgrifennu yn helaeth ymlaen-llaw, a hefyd i gryn- hoi llawer i gwmpas bychan. Byrha- odd hyn hyd yr araith. Pe buasai wedi arfer mwy o ryddid gallasai yn rhwydd gymeryd pum awr i fyny. Siaradodd hefyd yn dawel a digynnwrf. Nid oedd eisieu iddo godi ei lais na phoethi o e is 1 eu gwbl i yrru ei bwyntiau adref. Cerdd- ent bob un yn rhwydd yn eu nerth eu hunain. Yr cedd y gwaith wedi ei wneud eisoes yn y Trysorlys, os nad yn wir yn ystafell y weddi ddirgel. Saif Cyllideb 1914 ochr yn ochr a Chyllideb 1909, fel colofnau pont fawreddog, ar hyd yr hon y cerdda gwlad gyfan o bobl o un diriogaeth i'r llall. Traetha waith gwron, cysegredig i achos gwerin, yn gwynebu ar elynion penderfynol ac anhawsterau anghyffredin, er mwyn cyflawnu y gwaith y mae o'i blegid. Dengys ol meddwl cryf, meistrolgar, calon yn Ilawn tynerwch at y tlawd a'r cystuddiedig, ac yspryd yn llawn beidd- garwch a dewrder egniol. Arhoed bwa y Gwir Anrhydeddus David Lloyd George eto yn gryf boed iddo hefyd flynyddau lawer i wasanaethu ei oes a'i wlad. Gofaled gweithwyr Cymru as- fcudio yr hyn a wneir ganddo. gan ym- [Irechu myned i fewn i gyfrinach werth- [awr a hyawdl Cyllideb 1914, yr hon wdd iddynt hwy yn Freinlen Fawr ac yn iddewid gyfoethog yr un pryd.