Y Darian

Nodiadau'r Gol. I Mr. C. B. Stanton, A.S. Llywyddai Mr. Stanton mewn cyfar- fod yn Neuadd y Farchnad, Aberdar, nos Fercher diweddaf, ond aeth yn der- fysg yno a rhwystrwyd ef a'r siaradwyr a ddaethai yno gyd ag ef i ddweyd nemor ddim. Ni raid i ni ddweyd nad ) ydym yn credu dim mewn gwneud ter- fysg mewn cyfarfodydd. Mae'n bryd i ni godi uwchlaw barbareiddiwch o'r fath. Nid ydym yn credu mewn aflon- yddu ar gyfarfodydd hyd yn oed fel ad-daliad ar y siaradwyr am derfysg a wnaethent hwy'n flaenorol. Ni symud- ir Hawer ymlaen yn y dull hwn, ac y mae ffordd mwy urddasol. Beth byn- nag am hynny, dylai'r cyfarfod nos Fercher fod yn wers i Mr. Stanton ei hun. Cofied am y terfysgwyr oedd yno mai "ei bob! ef ydynt, a defaid ei bor- fa" -I- a chyd a Haw cofied yr adnod hono, "A' u gweithredoedd sydd yn eu '4 canlyn hwynt"—mae hon yn wir am bawb. Yr ydym yn gwybod am Mr. I Stanton yn dda, yr oeddem yn gweithio yn Aberdar pan oedd vntau'n gweithio yma; gwyddom fod ynddo lawer o natur dda, o gymwynasgarwch, o wrol- deb, a'i fod yn ddiragrith lie bynnag y byddo, ond y mae'n brin iawn o ddoeth- ineb, pwyll, a gwelediad. Rhyw Simon o ddyn ydyw yn rhuthro'n fyrbwyll ar ei gyfer, ac yna'n tyngu ac yn rhegu pan ga'i hun mewn congl a'i ben yn erbyn y wal. Fe agorwyd llygaid Simon a daeth yn Bedr. Tybed a ga Mr. Stanton ras cyffelyb rywbryd ? A lanheir ei dafod 1 A ddofir ei wylltin- ] eb 1 A agorir ei lygaid cyn suddo ohono yn y tonnau Hyderwn y gwneir. Clywsom Mr. Stanton a'n clustiau'n hunain dro yn ol yn galv/ f I. L. P. ar y llwyfan yn Aberdar yn "lazy, lousy, dirty devils." Ni chred- asem onibai i ni glywed ein hunain, y defnyddiasai Aelod Seneddol, ac olyn- ydd i Henry Richard, ymadroddion o'r fath. Gwyr Mr. Stanton iddo yn y cyf- arfod hwnnw droi torf oedd yn ffafriol, ag eithrio rhyw ddwsin efallai, yn holl- 01 elynol iddo cyn y diwedd. Nid rhyf- edd hynny, oblegid gwyddai Mr. Stan- ton cystal a neb ei fod yn y geiriau an- weddus a nodwyd yn dweyd mwy nag un anwiredd. Beth bynnag yw Plaid Annibynnol Llafur yn Aberdar, nid ydynt na diog, na lleuog, nac aflan. Nid ydynt ychwaith yn ddiaflaid ond gallant, fel Mr. Stanton ei hun, fod yn ddynion wedi cyfeiliorni trwy ddysgu'n rhy dda gan eu hathrawon. Ni wnaeth- em gymaint sylw o Mr. Stanton a'i gyf- arfod y tro hwn onibae bod rhywbeth mwy na thorri cyfarfod i fyny yn y cwestiwn. Ni fuasai hynny dan lawer o amgylchiadau nac yma nac acw ond y dyddiau hyn y mae iddo arwyddocad arbennig. Yr oedd yr hyn a wnaed yn dal perthynas a phwnc llosgedig ac ag ymgais a wneir y dyddiau hyn gan adran o'r wasg a dosbarth o wleidydd- wyr i warthruddo'r glowyr. Rhaid i ni ddweyd gair eto ar y mater hwn. Chwaraeteg i'r Glowyr. A ydyw'r wasg yn wallgof? Pa hyd y parheir i siarad am y glowyr weith- ian fel pe byddent yn blant mawr i'w denu a'u hudo a churo'u cefn a phryd arall fel pe byddent lad ron ac ysbeil- wyr neu ellyllon o'r pwll. Nid ydynt na'r naill na'r Hall, eithr dynion yw'r mwyafrif mawr o honynt a fedr farnu drostynt eu hunain a gwrando ar reswm. Un o'r elfennau peryclaf a welwn ni yn y sefyllfa bresennol yw'r ymdrech a wneir i chwerwi'r cyhoedd yn erbyn y glowyr, heb gofio y gellir chwerwi'r glowyr yn ogystal. Tra con- demnir y glowyr am gynnyg defnydd- io'u gallu Undebol i amcanion gwleid- yddol, gwneir y peth a gondemnir yn ddigon digywilydd gan y rhai sydd a'r gallu yn eu llaw. Tybed nad yw'n bryd i wyr y wasg ymbwyllo 1 Nid ydym erioed, er cymaint a ddioddefas- om ein hunain pan weithiem dan y ddaear, wedi cefnogi terfysgwyr eithaf- ol, ond a, dweyd y gwir yn onest, teim- lwn ein gwaed yn berwi y dyddiau hyn yn ami wrth weled yr enllibio sydd ar y glowyr fel dosbarth. Pan weithiem dan y ddaear 30 mlynedd yn ol, gweith- wyr caled oedd y glowyr bron yn ddieithriad. Nid oedd barch i lercyn (shirker) ymhiith y gweithwyr eu hunain, ac yr oedd gweithiwr anfedrus yn destun gwawd. Os yw llercian, fel y dywedir, wedi dod yn bolisi gan lawer o'r glowyr erbyn hyn, y rhai a roddodd feichiau anawdd eu dwyn ar ysgwyddau'r gwan sydd yn gyfrifol am hynny. Dywedwn eto mai gwaith cymharol hawdd a fyddai cael y glowyr a llafurwyr yn gyffredin i fod yn bwyllog ac i gadw buddiannau uchaf eu gwlad mewn golwg. Buom yn siarad a swyddog gwaith eang yn ddiweddar, lIe gweithia cannoedd lawer o weith- wyr. Gwyddem nad oedd yno nemor byth anghydwelediad, a gofynasom y rheswm iddo. A'r ateb oedd bod y goruchwyliwr yn gorchymyn i'r swydd- ogion dano dalu heb na dadleu na grwgnach werth gonest ei waith i. bob un. Nid oedd nemor un yn y gwaith hwnnw yn derbyn minimum wage. Pan fyddai dyn wedi methu cyrraedd y safon hon, er wedi gweithio'n weddol galed, nid y minimum wage a roddid iddo eithr tal anrhydeddus. Mae pawb yn y gwaith hwnnw'n fodlon, y gwaith yn talu'n dda, a dim gweithiwr yn cyfyngu ar y cynnyrch- Pa bryd y dysg arwein- wyr y wasg wers oddiwrth reolwyr i cwmnioedd a fu'n siarad yn ddi- weddar ac ymddwyn yn barchus o leiaf tuag at rai a wahan- iaetha oddiwrthynt. Pan gymeritr i fyny bapurau a gyhoeddir heddyw ymhen deng mlynedd eto, fe synnir i'r fath bethau gael eu hysgrifennu y tu allan i Fedlam, megis ag y cyfrifir; heddyw yn ynfydrwydd lawer o bethau a ysgrifennwyd yn ys- tod y rhyfel. Tra fyddo herwyr digywilydd na wyr beth yw diwrnod o waith yn gwarthruddo rhai sydd ar hyd eu hoes yn gwisgo dillad budron ac yn disgyn i'r perygl bob dydd, fe fydd yr arweinydd gwyllt, Stantonaidd, mewn bri. Os yw cysur gwlad a ffyniant Ymerodraeth yn di-' bynnu ar egni'r glowyr, ymddyger tuag atynt fel dynion cyfrifol ac ni cheir hwy ar ol. Hawdd iawn yw cwyno oher-' wydd amlder streics, ond y mae gweith- iau na cheir ynddynt streic nemor byth, tra mae gweithiau eraill mewn rhyw helbul beunydd, a'r gwir yw pe chwilid i mewn yn deg fe geid bod yno achosion streic. Anaml iawn, goeliwn j ni, y streicia gweithwyr am ddim. Mae'r streic yn ddrutach i'r glowr ei hun nag ydyw i neb arall. Mae'n flin gennym am glebrwyr ■ anghyfrifol sy'n arwain y gweithwyr heddyw, ond beth sydd i'w wneud a hwy? Maent wedi tyfu yn y tir. Mae'r wasg a gwleidyddwyr anghyfrifol yn prysur yrru'r bobl i gredu mai'r rhai hyn yw eu cyfeillion goreu. Gwelwn yn y papurau heddyw bod Mr. Stanton yn bygwth "talu'n ol" i'r rhai a fu'n aflonyddu arno y nos o'r blaen. Cymered gyngor a pheidied a gwneud dim o'r fath. Rhai o hen ddis- gyblion a chefnogwyr Mr. Stanton yw'r terfysgwyr y rhaid i ni ymladd beun- ydd yn eu herbyn yng Nghwmtawe. Peidied yntau a gwneud yr un cam- gymeriad yn ei gylch newydd ag a wnaeth yn ei hen gylch.

Ein Senedd a'n Seneddwyr. GAN Y GWYLIWR. Aethom trwy wythnos wleidyddol anesmwyth. Agorwyd hi gydag araith herfeiddiol Syr Edward Car- son. Wynebir ni gan y ffaith fod Ymreolaeth i ddod i rym ymhen chwe' mis ar ol arwyddiad Cytundeb Hedd- j wch, oni wneir rhywbeth gan yi Senedd cyn hynny. Gwel Syr Edward, fel pawb arall, y rhaid penderfynu cwrs pethau yn yr Iwerddon heb golli! amser. Beth fydd y cam nesaf? j Gosod y Ddeddf sydd ar lyfrau! Prvdain ar waith? Y nte trefnu deddf arall yn ol cymerdawyaeth y Gynhadledd Fawr Wyddelig? Ynte, mabwysiadu y cynllun diweddaraf a awgrymir, sef gosod yr Iwerddon ar yr un tir a Canada ac Awstralia ? Wrth gwrs, hawlia mwyafrif y Gwyddyl, gyda Sinn Ffein, gael gweriniaeth hollol rydd oddiwrth Loegr. Cyn daw y cyfwng deil Syr Edward Carson ar, ei gyfle i herio pob diwygiad a chyf- newidiad. Wele ryddgyfieithiad o'i I eiriau: Dywedaf wrth y Prydeinwyr oddiar y llwyfan hwn, a hynny gyda j phob difrifoldeb, os gwneir iinrhyw ymgais i gymryd ymaith un iod neu un tipyn o'n hiawnderau fel dinas yddion Prydeinig neu o'r manteision a enillwyd yn y .rhyfe! hwn i ryddid" dywedaf wrthynt beth bynnag a fo'r? canlyniadau, y bydd inni unwaith eto alw ar y dynion hynny (yr Ulster; Volunteers) i gadw'n fyw goffadwr- iaeth ebyrth y rhai, ar alwad eu gwlad, a aeth allan ac a roddasant! eu bywydau dros eu brenin a'u gwlad. Tybid fod Gwirfoddolwyr Ulster i wedi rhoddi eu harfau i fyny ar alwad y Llvwodraeth, ond yn ol Syr E. Car- j son y maent yn barod i'r wys. Ni fyn j yr ymeradwr newydd unrhyw ffurf ar Ymreolaeth. Melldithia'r new- yddiaduron, a rhydd orchymyn i'r America i feindio'i busnes ei hunan. Nos Fercher dygwyd yr ochr o flaen y Senedd gan Mr. J. R. Clynes. Buan y cawd fod cydymdeimlad y Llywodraeth gyda'r heriwr. Hysbys- odd Mr. Bonar Law eu bod wedi edrych i fewn i'r gyfraith ar y mater, ac wedi cael. nad oedd Syr # Edward Carson wedi troseddu o gwbl. Cofus yw fod Mr. Bonar Law ei hun yn ogystal ag Arglwydd Birkenhead, yr Uchel Ganghellor, a Chadeirydd Ty yr Arglwyddi, yn yr un eweh a Carson. Birkenhead oedd ei rag law pan ffurfi- wyd byddin wrthryfelgar Ulster, a Bonar Law oedd ei gydymfflamychwr pennaf yn Blenheim dro yn ol. Yn yr un cwch y ceid y tri wyr hyn. Can- lyniad anocheladwy hyn oil yw y cred y werin bod gan y Llywodraeth un gyfraith i'r cyfoethog ac un arall i'r tlawd, ac fod cyfiawnder a breintiau dinestydd yn bethau i'w prynu a'u gwerthu ag aur. Gwyddis fod llawer i wr tlawd wedi ei osod' yng ngharchar am lawer llai trosedd nag eiddo Carson. Cawn glywed mwy am hyn eto. .Trwy ymdrech meibion Llafur yn y Senedd a dirwasgiad y werin o'r tu- allan, gorfodir Canghellor y Trysorlys- i roi ffordd ar fater y Treth yr Incwm. Erys y safon drethol o hyn yn £1 30r ond i wr priod codir hi i ,C, i So, a chodir hi i £ 220 lie bo gwraig a phlentyn, ac yn uwch fyth lie bo rhagor o blant. Yn ymarferol, gol- yga hyn dreth o tua £1 I ac uchod y flwyddyn ar hen lanciau fydd a chan- ddynt gyflog o £:220. Lwc dda i Mr.. Austen Chamberlain. Trefnir cadgyrch newydd er mwyn amddiffyn Masnach Rydd unwaith etor ac ar gyfres y siaradwyr mewn cyfar- fodydd a gynhelir Gorffennaf 22, 23, 24 yn Plymouth, Southampton, Lin- coln, Darlington, Bolton, Hyder Finchley, a Ueoedd ereill, ceir enwau Mri. Asquith, C. F. G. Masterman, W. M. R. Pringle, P. W. Raffan, Tom Wing, C. H. Roberts, Arglwyddi Emmot a Beauchamp, Ardalydd Crewe, y Capten H. W. Carr-Gomm, ,Syr Charles Mallett, a Major George, Peel. Yn anffodus, ychydig o glust sydd gan y wlad i'r pwnc ar hyn o bryd; gwell yw ganddi dalu sylw i'r frwydr boeth a mwy uniongyrchor sydd rhwng y dosbarth gweithiol a gwyr mawr y deyrnas. Sonir am blaid seneddol newydd1 arall. Dydd Mercher croesawyd Mr. Winston Churchill i wiedd a drefnwyd: gan fintai o aelodau seneddol new- yddion a awyddant ddiogelu bywyd y Senedd bresennol. Awydd digon naturiol iddynt hwy, onite? Yn Rhag- fyry ganwyd hwy i'w breintiau a'u hawdurdodau, ac wele'r wlad eisoes. yn chwerthin am eu pennau ac yn bygwth eu troi allan i'r wlad ben- dramwnwgl heb golli amser. Eu cyn- llun yw hwn ymffurfio yn Blaid' Ganol, gyfansoddedig o wyr cym-. edrol, pwyllog, diogel yr hen bleidiau, a gwthio y Radicaliaid gwylltion a'r hen Doriaid rheweclig o'r neillduol, a galw ar Mr. Lloyd George i fod yn arweinydd iddynt. Trwy hyn diogelir y wlad a'u seddau hwythau, a phar- heir awdurdod Mr. Lloyd George. Dylid cofio i Mr. Churchill dreulio* ychydig ddyddiau gyda Mr. Lloyd George yng Nghymru, ac iddo- lefaru bron yn union ar ei ddych- weliad i Lundain. Heblaw hyn. siaradwyd yn y wledd a nodwyd gan brif-chwip y Llywodraeth, y Capten F. Guest, a chan yr enwog Syr George Younger, archdrefnydd' buddugoliaeth fawr Doriaidd, Rhag- fyr, 1918. Ar ben hyn oil tystia Syr- Eric Geddes mai dyfais y newyddiad- uron yn unig yw y Blaid Ganof newydd. Ond beth sydd a fynno hyn oil a'r- Prif-Weinidog? Dengys y cyfan- gyfeiriad y gwynt. Saif ef a ninnau oil ar y groesffordd. Teimia'r gwyr mawr yn anesmwyth rhyfeddol. Gwelant Blaid Llafur yn codi mewn nerth. Ychwanegir at ei rhifedi beunydd. Ychwanegir at ei hunan- hyder, ei hyawdledd, a'i deall, a'i gwybodaeth wleidyddol. Fel yr aw- grymodd Arglwydd Robert Cecil Llafur fydd y gallu cryfaf yn y deyrnas bron yn union. Ar y llaw arall gwyr y mawrion am ddoniau a thueddiadau naturiol y Prif-Weinidog. Iaith ei anianawd a lief ei galon yw mai gyda'r werin y mae ei le. Gwaedda Toriaeth "Abrec o'i flaen heddyw, a pharod ydynt i wneud eu goreu glas i'w wahannu oddiwrth ei bobl. Beth allasai sefyll o flaen y dosbarth gweithiol heddyw pe caw- sent Lloyd George y dyddiau gynt i'w harwain. Hyderant y tyrr Samson y rhaffau y ceisir ei rwymo a hwy, ac y ffy heb oedi oddiwrth gyfaredd; Delilah, ac o gyrion y Philistiaid. Y mhlith dyrys-bethau gwleidydd- iaeth saif problem India. Cyffyrddodd ysbryd yr oes yn drwm a'r wlad fawr