Y Darian

Y GLOWR. I Dyn a geir dan y gweryd—yw'r glowr Glewaf mewn tywyllfyd; A'i eirf, o fol daearfyd, Tyn i bawb fodd tanau byd. E. PHILLIPS.

Ymadawiad y Parch. J. ViDcent Thomas o Glydach. Mynd i Cross Hands i fugeilio yno y mae'r Parch. J. Vincent Thomas, Fardre (M.C.), Clydach, a bu cwrdd ymadawol iddo yn Salem nos Fawrth, Gorff. 8. Bu Mr. Thomas yma am naw mlynedd, a phawb o bob enwad yn hoff ohono, ac eithrio efallai rai nad ydynt yn hoff o ddim da. Yr oedd "Salem wedi ei llanw" 'r noson hon. Llywyddwyd gan Esgob Clydach-y Parch. T. V. Evans, Calfaria. Cyfeiriodd ef at nodweddion amlwg a da cymeriad a llafur Mr. Thomas tra fu yn yr ardal. Bu'n barod i gynorthwyo pob achos teilwng. yn garedig a chymwynasgar. Yr oedd yn tEn ganddo ef golli cyd- weithiwr mor llednais a chymydog mor rhadlon. Pyflwynwyd i Mr. Thomas anrheg o gryn dipyn dros gan punt ar ran yr eglwys a'r ardal gan Mrs. M. Williams, un o aelodau hynaf Salem. Ar ran yr Ysgol Sul cyflwyn- wyd i Mrs. Thomas a Jessie feiblau hardd. Cafwyd gair gan y Parchn. R. Lewis, Craigcefnparc; M. George, Llangyfelach; Mr. D. Roderick, Cal- faria; Parch. V. Jones, Cwm; Mri. George Williams a John Jenkins, Hebron; W. Jones, Carmel, a W. Aaron, Ynystawe, a'r oil yn dymuno bendith i'r teulu yn eu maes newydd. Diolchodd Mr. Thomas yn gynnes ac yn ddoniolt i bawb. Canwyd un- awdau gan Miss Rachel Stephens, Glais; Miss Gwenny Jones, Treforus, a Miss Annie Ball, Clydach. Cyfeiliodd Mr. Rhys Williams. Mae gair yn ddyledus i'r pwyllgor am eu gwaith da, sef Mrs. C. Hill (cadeirydd), Miss A. Thomas; ysgolfeistres (ysg.), Mrs. J. R. James, Mrs. W. J. Davies, Mrs. T. E. Thomas, Mrs. T. Nicholas, a Miss M. J. Jeffreys. Darllenwyd y penhillion a ganlyn gan Mr. D. Roderick, y camlesydd :— Dod i Salem gyda'r dyrfa Hyfryd ydoedd hyn i mi, i Anrhydeddu cennad annwyl Yr Efengyl fwyn i ni. Clywais ef yn dweyd yr hanes Am yr hedd a'r cymod llawn, Hawdd yn wir oedd gorfoleddu Gyd a gwr mor ber ei ddawn. A phan gwrddem ar yr heol, Mr. Thomas mewn silk hat, Minnau yn hen wisg y gamlas, Byth yn pasio heb gael chat. Llawer stori ddifyr ddwedodd, Ergyd ynddynt bob yr un, Maeth yn wir i'm meddwl ydynt Ac yn felys fel y gwin. Cydymdeimlai a'r galarus Oedd mewn ing a'r nen yn ddu, Soniai wrthynt mewn tynerwch Am y dedwydd gartre fry; Mae yn ffrynd i'r claf a'r clwyfus, 0 mor debyg iddo Fe, Bendith arnoch fy mrawd annwyl Eto yn eich newydd le. Rwy'n hiraethus, annwyl* gy fa ill, Wrth eich colli chwi o'n plith, Ond er hynny mi ddymunaf Arnoch doed y nefol wlith Mynd yr ydych i wlad Myrddin, Gwlad y cewri, awyr iach, Nawdd y Nef i chwi a'ch priod, A'ch anwylyd Jessie fach. Mab yw Mr. Thomas i'r diweddar Ddr. Thomas, Llanymddyfri, ac y mae'r teulu yn enwog am eu sel gre- fyddol a'u cymwynasgarwch diball. Mae Mr. Thomas yn 6 mynd yn ol i ardal y bu'n bugdilio ynddi o'r blaen, a Mrs. Thomas hithau'n mynd yn ol i'w hen gartref.—Gelliwastad.

PRIODAS DDA I Mr. William John Richards a Miss Margaret Ann Anthony, Tycroes. Hwre i William Richards A'i feinwen Margvet Ann, Am ddangos y fatli ddewrder I mi sy o galon wan A deued i'r par dedwydd 0 hyd o'r Wynfa Wen, Fendithion, fel cawodydd 0 ceira, ar en pen. Tycroes. E. V. JAMES. Y FRONFRAITH. Clywch araith. Bronfraith deg bryd,— mwyn ei calon— O! hyn svdd yn hyfryd; Ac yn hvfwvn can hefvd "()'! na fyddai'n haf o hyd." Abercwmboi. Alaw Sylen.

I Atgofion Hywel o'r Glyn. Tramp i Abertawe. Yr oedd gennyf fag lledr ddigon o faint i gario coleri gwynion a dillad isaf ond "Gan dy fod yn mynd i Aber- tawe rhaid i fi brynu carpet bag i ti," medda mam, "Gelli gario hwnnw ar dy ysgwydd. Gallaf roi dwy siwt ynddo a thorth o deisen currants, a phound o fenyn ffres." Ac felly y bu. Anodd oedd ffarwelio. Collais ddagrau heillt- ion ar y daith hon, oblegid gweddiv. dlawd ydoedd mam, a beth oedd deu- naw swllt i'w rhannu ? Ond yr oedd yn rhaid arnaf. Daeth y Parch. J. Jones i'r orsaf i'm cyfarfod, ae yr oedd wedi sicrhau llety comfforddus i mi gyda Mr a Mrs Lane, builder a contractor, a buont yn dirion wrthyf. Wedi cyr- raedd, dyweddodd Mr. Jones: "Y r ydym wedi eich gyhoeddi i bregethu yma heno," a chan mai efe oedd y prif weinidog, nid oedd modd i'w wrthod, neu hwyrach y buaswn yn pechu "pechod i farwolaeth." Pregethu yno drachefn y Sul canlynol, a mynd i gael fy mwyd i dy Mrs. Elias. Un o ragor- olion y ddaear ydoedd hon, a bu yn garedig ryfeddolwrthyf tra y bum yn y cylch. Pwy oedd yn gwrando arnaf j y Sul hwnnw, ond y Parch. Degar Evans, hen gadeirydd Talaith y De, yr hwn a ystyrid yn ysgolor mawr; a Timothy Jones, hen bregethwr swynol; ond fod y ddau ar restr yr uwchrifiad. Pan y'u gwelais aethum i siglo fel brwynen mewn storm. Deuthum i lawr o'r pwlpud, a dywedais wrthynt nad allwn bregethu yn eu presenoldeb. Ond perswadiwyd fi i wneud, a dechreuodd un o honynt yr oedfa. Caled fu arnaf, ond yr oeddwn yn well erbyn y nos. Ymhen pythefnos yr oeddwn i fynd i Fynachlog Nedd, i Gwrdd Mawr gyda'r ddau gawr, Parchn. Elwyn Thomas ac Owen Owen, Pontypridd. Pan welais y placard yng Ngorsaf y Sciwen, bu chwant arnaf gymeryd tramp y bore hwnnw trwy Gwm Nedd i fyny i Hirwaun. Nid oeddwn yn hidio cymaint am Elwyn, er yr edrychid arno fel un o'r ser yn y Dalaith, ac yr oedd yn un o'r areithwyr dirwestol goreu yn y sir, ac yr oedd yn gallu pregethu, yn siwr i chwi; ond yr oedd ofn Owen Owen arnaf. Efe oedd i bregethu y bore, a gwnaeth yn ardderchog. Ei destun oedd, "Enoch a rodiodd gyda Duw." Cafodd hwyl, ac yr oedd rhai o'r hen saint wedi lledu eu breichiau fel mast Hong, ac yn mynd mewn gorfol- edd i gyfeiriad yr hafan ddymunol- Un o bregethwyr mwyaf Cymru oedd ef, a phan ddeuai yr awel yr oedd yn ysgubol. Yr oeddwn wedi dechreu yr oedfa iddo, ac edrychai yn weddol foddhaol arnaf, a dywedodd Elwyn a ifnnau wrtho y buasai yn well iddo or- ffwys yn y prynhawn, ac felly y bu. Erbyn cyrraedd y capel at yr oedfa ddau o'r gloch, os da 'rwy'n cofio, dech- reuodd y Parch. Samlet Williams y cwrdd, a cheisiais innau bregethu ar "Pwy ydyw hwn sydd yn dyfod i fyny o Edom yn goch ei ddillad o Bosrah Cafodd Elwyn hwyl fawr ar "Beth yw hynny i ti; Canlyn di fyfi." Yr hwyr i mi a'r Parch. Owen Owen. Fy nhes- tyn oedd "Duw, Cariad Yw," a Mr. Owen a'i bregeth fawr ar "Y cyfiawm a obeithio pan fyddo marw." Yr oedd j yn nefoedd ar y ddaear, gallaf eich sicrhau. Prynhawn dydd Llun pre- gethodd Elwyn Thomas wrtho ei hunan, un o'i bregethau mawr, "Abra- ham yn Aberthu Isaac." Cafodd hwyl lied dda. Yn; yr hwyr rhaid oedd i minnau fynd ati etc. Dwy bregetb, oedd gennyf erbyn hyn, ac yr oeddynt yn ymladd a.'i gilydd dan y frest am fynd allan i'r maes. "Jonah yn cysgu mewn perygl" gadd y fuddugoliaeth. Capel Ebenezer yn Hawn; cydiodd ofn ynnof, a gwanychodd fy ffydd; ond sibrydodd Elwyn air wrthyf, a theim- lais fy ofn yn cilio fel y nos o flaen wyneb siriol yr haul. Mi gofiaf byth yr oedfa, a chafodd Mr. Thomas un o'r adegau mwyaf hapus gyda'i bregeth goeth, "Pe buaset ti yma, ni buasai farw fy mrawd." Dywedodd ormod er ei les ei hun, oblegid cafodd lewyg bychan yn y set fawr wedi gorffen. Yr oedd yn swynoJ a'r gynulleidfa fawr yn symud fel "cae gwenith" dan awelon tyner mis Awst. Cofiaf i mi gael 10s. y tro hwn am fy aberth, a bendith Duw yn y fargen! Bum yno lawer gwaith wedi hyn, a buont yn garedig iawn i mi yn nydd y pethau bychain. Yr oedd yma stoc d'cla o flaenoriaid mewn gwth o oedran. ac yn eu plith ddyn yn anferlh ei nerth o'r enw William Walters, yn siaradwr rhagorol, yn athi-aw deallgar yng Ngair Duw, ac wedi cael gafael ar wreiddyn y mater. Pleser oedd ei wrando yn arwain seiat, ac wrth orsedd gras yr oedd yn orch fygwr, ac fel telyn Dafydd mewn hwyl. Erys ar y ddaear hyd yma, ond yn aeddfedu i'r eynhaeaf mawr. Bu yn halen y ddaear yn y cylch, yn gannwyll yn Hosgi ac yn goleuo. Thomas Pierell, Dafydd John, a John George oedd weithwyr diwyd yn y winllan. Mae llawer o honynt wedi croesi dros vr afon, ac wedi cyrraedd y wlad well. Bydd i mi ddvchwelyd yn ol eto mewn adgotion i'r eglwys hon, oblegid daeth troeon yr yrfa a mi i Ddinas Nedd i fyw ymhen blynyddoedd ar ol hyn, ac ymaelodi yn eu plith am dros saith o flynyddoedd. (1 barhau. 4 —mmm

I Blinderau yr tfu Yw'r Achos o Lawer o Boenau je Anhwy*- usdod. Poen pen, Biliousness, Surnt 1 I Cylla, Dlffyg Traul, Cwynt, Corftrwymti^ I' iselder Yspryd, Croen Darddfant, a flat* o Nervous Disorders. GWAED DRWG YW m ACHO GWREIDDIOL O'R OLL. MAE Hughes's Blood Pills Yn oael effalth lleshaol ao uniongyrohol cr yr Afu drwy weithredu ar a dileu pob elfen wenwynllld o'r Cwaed ao sydd yn lllfa drwy yr Afu lei yr holl organau eraill » corn. SYL WER .-Mae Gwaed Drwg vn cyth- ryblu gweithrediad holl organau y corff Wedi bod V yn wael iawn L am fisoedd, • "1 Poenau neu //«>* Rheumatics yn A? ?? y i y Cymalau ar K"; ? ? A Cefn, Piles a W i Phoen Pen yn ?y ?L/'???? f ? ami. Yn holl ol analluog i if I ddilyn fy ngal- ? ? ? ??!? ?t wed i gaeth. |1 L Mae 'Hughes's 1 ti i' | Blood Pills' yn | S 7 fy iachau yn | fi ? gyflym iawn." ,&«; Mae Pobl o bob rhan o'r wlad yn tyatio i allu neilltuol y Pills hyn er adfer* dioddefwyr o Glefydau y Croen, Poea Cefn, Gwynegon, Lumbago, Piles, Corff- rwymedd, & Blinderau y Croen, Afu, Cyllr. a'r Arennau. RHODDE PRAWF ARNYNT. Hwy a wnant Drofi eu mawr werth mews ychydig amser. Ar wertn gdn bob Chemist a Stores am. 1/3, 3/ 5/- (gan gynnwys y War Tax). Gofynner am Hughes's Blood Pills," & gofaler gweled y Trade Mark, sef Out ? a Ion, fel hyn- ar bob blwch. Heb hyn nid yw yn laws. Na thwyller chwi i gymeryd dim arall. Neu danfoner ei gwerth mewn Stamps nen P.O. at Jacob Hughes, M.P.S., L.D.8 Manufacturing Chemist, Penarth, Cardiff. re ei danfonnir (post free) gyda throad v

ANHUNEDD, DIFFYC TRAUL A CIAU. Tabledi Dr. Cassell yn Hwyr wella hen ddolur. I)y\vt>d Jh..J, Jle11dham, 21 Princes Hond, Old Flettoiv, Peterborough: "Dioddefais ;> m tlviivddoedd gan Ddiffyg TI nnl. Anhunedd. ac vino sod ia dau gieuol drwg. lioedd Ni- Niiiosodiadiii hvii niol- yn iiietbti a IKHI gyd a'm gwaith ag yr oeddwn gyd ag < t. Yr oeddwn bob amser yn sal, mwy neu lai. hob amser yn cael poenau llym ar ol b«yd, gyd a llawer o wynt a theimlad syirdan na allwn ymvsgwyd oddiwrtho. Yr oedd gennyi liet'yd gnr pen yn ami ac yn liyni, ac weithiau byddwn yn gan y cryd. I'rohus bob math ar beth- au, ond nid cyn i tni gael Tabledi Dr. Cassoll y cefais wir les. Daethum i fedru yn v nos, a hwvta heb ddioddef, ac yn i'uan, enillais nertli. Yr wvf vil ani-t- mewn iechyd da. y iatli nas cefais er's blynyddoedd." Tabledi Dr. (Cassell yw'r feddyginiaeth ddiweddar berfl'aith i'r cartref at Fethiant Gieuol, Parlys Giau a Chefn, Camfaeth, Treulio Ymaith. Gwaed Gwan, Anhunedd, Difiyg Traul, Dolur Arennau, a Darfod Cvnamserol. Maent yn gymwys arben- nig i famau sy'n roagu a menywod o'r canol oed. Gwerthir gan Pferyllwyr a Storfeydd ymhob rhan o'r hyd. Pris- oedd 1/3 a 3 y maint 3/- yw'r rhataf. Hysbysrwydd j-liad ar unrbyw achos i'w gael ar gais. D. Cassell's Co., Limited., Chester Road, Manchester.

Byd y Bardd a'r lienor. GAN FERA. 11 Maeln Cingen." Ceir gan yr Athro John Morris Jones, M.A., yn y ffurf o atodiad i'w "Daliesin," draethawd nodedig o werthfawr a diddorol ar y maen uchod a'i hanes; ac yrwyf yn credu bod ym- gais yr awdur i ddehongli ystyr y gerf- ,ysgrif a geir ar y maen yn gryn gamp- waith. Yn Eglwys- Tywyn, Meirion- ydd, y mae'r maen yn awr; ac y mae iddo bedwar tu, neu wyneb, ac ar bob tu y mae nifer o lythrennau wedi eu torri, ac y mae'r llythrennau hynny wedi achosi mwy na mwy o benbleth i ysgolheigion yn y blynyddoedd a aeth heibio. Nid wyf yn arfacthu manylu ar Holl Gynnwys y Traethawd, ond hoffwn wahodd sylw at rai pethau ynddo, oblegid yr wyf yn credu bod yr ymdriniaeth o werth mawr i efrydwyr ein hiaith. Methodd y diweddar Syr John Rhys a. gwneuthur "rhych na gwellt" o'r gerf- ysgrif, a gellir dyfalu oddiwrth hynny fod y gwaith o ddehongli'r ysgrif yn anodd dros ben, canys yr oedd Syr John Rhys yn bencampwr ar waith o'r fath. Ond er mor gyfarwydd ydoedd y diweddar ddoethor a, darllen cerf- ysgrifau ar hen feini, yr oedd llyth- rennau "Maen Cingen" yn drech nag •pf. Ymddangosai'r ysgrif iddo ef yn ddim amgen na phentwr diystyr o lyth- rennau; ac awgrymodd iddynt gael eu torri gan rywun na feddai ond gwybod- -aeth arwynebol o Hen Gymraeg. Ac nid Syr John Rhys oedd yr unig un a fethodd ddirnad ys- tyr y gerfysgrif. Bu amryw o wyr dysgedig o bryd i bryd yn ceisio dadrys y dirgelwch, ond yn gwbl ofer. Gan fod y llythrennau wedi eu torri yn rhes, neu yn rhesi, di-dor, gorchwyl anodd yw penderfynu ymhle y mae un gair yn gorffen a'r gair -i-lesaf yn dech- reu; ac nid oes dim ar wynebau'r maen yn dangos pa ryw un yw'r cyntaf, sef rhif 1, a pha'r un sy'n dilyn. Mae'r llythrennau eu hunain yn gymysgryw hefyd, a'r iaith, yn ol pob tebyg, yn Gymi-aeg hen iawn. Pan ystyrir yr holl anawsterau hyn, a chofio bod yr .ysgrif erbyn hyn yn lied amherffaith ac .aneglur mewn ambell fan, fe ellir am- -gyffred maint y gamp o'i darllen a'i deall. Ni ellir yma ond defnyddio'r Hythren- nau Rhufeinig arferol, ac yn y llyth- rennau hynny dyma a geir ar un wyneb i'r garr.eg:— Cingencelen. Fel yna, heb dor nac atalnod, na dim arall, ac eithrio math ar groes ar y dechreu, a dwy gromfach o chwith ar y pen arall. Geilw Syr John Morris ,J ones yn wyneb yma yn rhif 1. Ar y pedwerydd wyneb ceir y llyth- d'cnnau a ganlyn, yn ddwy res fel hyn: i Tricet Nrtanam. Ceir ar yr wyneb yna hefyd dair rhes o i Lythrennau manach, wedi eu torri ar gwr uchaf y golofn, a thyb Syr John mai chwanegiad diweddarach ydynt. Yn awr, esboniad yr Athro ar y llyth- rennau uchod ydyw mai'r wyneb 1 a dorrwyd gyntaf, ac mai ar hwnnw felly y ceir dechreu'r ymadrodd a thyb fod y ddwy linell a ddyfynnwyd oddiar ,Y pedwerydd wyneb i'r maen yn barhad o'r wyneb cyntaf. Os felly, y mae'r ,ymadrodd cyflawn cyntaf fel y canlyn Cingen Celen Tricst Nitanam, J •ssef yw hynny, ebr ef Gelain Cyngen Orwedd Otanaf. I Dywed yr awdur fod y gystrawen, "Cingen celen," i'w: chael mewn hen Gymraeg mewn enghreifftiau eraill, megis, "Taliesin Gan," am "Gan Tal- iesin." Yr hen ffurf ar "celain" yw Gyngen y nawfed ganrif. Cyngen ap tad Brochwael, a thaid Cynan Garwyn, .ydoedd y "Cingen" hwil,, a geilw ef yn "fab Cadell," gan ei gam-gymryd am. Gyngen y nawfed ganrif. Cyngan ap Mawgan a olygai, ac yr oedd hwnnw yn byw yn rhan gyntaf y chweched ganrif, ac yn gyfoeswr a Chadfan. Tybid felly fod y maen cyn hyned a hanner cyntaf ny chweched ganrif, er bod y cerfiad yn awgrymu dyddiad diwepdarach. Ond nid Cyngen ap Mawgan mo'r "Cingen" hwn, ebe Syr John, ac nid yw'r enw yr un. "Cynien" fuasai ffurf ddiweddar yr enw. Yr uchod, felly, yw'r ymadrodd cyn- taf ar y maen, ym marn yr Athro; a cheir ei esboniad ar y gweddill o'r gerf- ysgrif yr wythnos nesaf, ac y mae'r rhan olaf yn fwy diddorol fyth.