Y Llan

(Nid ydym yn gyfrij'ol am syniadau ein gohebwyr.) GWASANAETH Y CYMUN." At Olygydd Y Llari." sy :R,-Mewn.rll ai Eglw'ysi mae mawr sylw yn cael ei dalu i'r gwasanaeth hwn, mewn eraill y mae yn cael Ilai o sylw o lawer na'r un gwasan- aeth arall. Hwyrach mai ei le priodol sydd rhwng y ddau eithaf. Ond beth bynag, y mae yn berffaith sicr nad ydym ni y Cymry ddim yn talu y parch dyladwy i'r rhan yna o'r Gwasanaeth Dwyfol. Ac eto, nid oes genedl dan haul yn gwerthfawrogi athrawiaeth y Groes gymaint a'r Cymry. Dyma eu boff bwnc, sef lawn ac Aberth y Groes. Dyma brif destyn eu pregethiad, a dyma brif destyn eu myfyrdod. Llawer cynulleidfa sydd wedi myned yn foddfa o ddagrau o dan ddy- 11 y lanwadau effeithiol iawn ddyrchafiad y Groes. Dyma daniodd galonau canoedd yn Llangeithio, ac a fu yn foddion cychwyniad diwygiad crefyddol, effeithian yr hwn sydd yn parbau eto, sef taer weddio y Litany, "Trwy dy grog a'th ddioddef- aint;" "Trwy dy werthfawr angau," &c.; "Gwared ni, Arglwydd daionus." Dyma sail ein gweddiau, ac felly terfynant: Trwy lesu Grist ein Harglwydd." Ar haeddiant hyn y derbynir ein mawl; ac yn ein pregeth 11 ni farnasoin wybod dim ond lesu Grist a Hwnw wedi ei groeshoelio." Wrth gwrs, mae yn rhaid i ni gofio fod ymgnawd- oliad Crist wrth wraidd y cyfan oil, ac mai heb hyn anmhosibl fyddai gwneuthur iawn. Yn awr, wrth droi i'r Ysgrythyrau cawn fod yr un gwirionedd yn rhedeg fel gwythien euraidd trwyddynt oil. Dyna oedd arwydd ac amcan yr holl aberthau a'r gollwng gwaed oedd o dan yr Hen Oruchwyliaeth, a hyn sydd i fod yn gyn- haliaeth i'r enaid o dan yr Oruchwyliaeth Newydd. Oddieithr i chwi fwyta fy ngnawd i, ac yfed fy ngwaed i, nid oes genych fywyd ynoch." le, hyn fydd testyn can y gwaredigiou yn y gogoniant fry, Teilwng yw yr Oen, yr hwn a laddwyd ac a'n prynodd trwy ei waed," &c. Dengys hyn mai dyma ganolbwynt pob athraw- iaeth, a haul ein byd crefyddol a nefol, a bywyd yr enaid anfarwol. Yn awr y cwestiwn yw, A oes genym rywbeth ar y ddaear l'n hadgofio o'r gwirionedd holl-bwysig, ac os oes genym, pa ddefnydd ydym yn wneyd o hono ? Gormod o'ch gofod gymerwn pe y ceisiwn ddangos mai y Cymun Bendigaid ydyw yr ordin- had a ordeiniodd Crist, nid yn unig i'n hadgoffau o'i ryglyddus grog a'i ddioddefaint, ond i fod hefyd yn foddion, yn gyfrwng gwirioneddol i ym- borthi ar Grist-Gwir Fara y Bywyd. Cawny cysgodau o dan yr Hen Oruchwyliaeth yn y bwyd offrwm, ac yn enwedig yn Oen y Pasg. Cawny sylwedd yn ei noethderysbrydol yn Swper Neithior yr Oen yn y trigfanau dedwydd, lie y cawn swpera gydag Ef," a chydeistedd gyda'r saint i wledda wrth ei Fwrdd Sanctaidd am dra- gwyddoldeb. Sefydlodd Crist y Sacrament Ben- digedig hwn yn un o'i oriau mwyaf difrifol. Dat- guddiodd mewn modd neillduol holl amgylchiadau 11 1' a dull y sefydliad i St. Paul, a dyna oedd arferiad y Cristionogion cyntefig oedd ymuno yn Y torri y bara'' yn feunyddiol, neu beth bynag bob Dydd yr Arglwydd." Yn hanes boreuol yr Eglwys cawn mai dyma brif foddion gras ei phlant. Ffurfwasanaeth y Cymun o dan yr enw Liturgy oedd y cyntaf a gyfansoddwyd, a dyma addoliad cyntaf yr hen Gristionogion. Yn ami byddent yn cyfarfod i gyflwyno eu hunain yn hwn cyn tori y dydd. Yn sicr y mae lie i ni wella yn y cyfeiriad yma. Yn lie bod yr oeraf o'n gwasanaethau dylai fod y gwresocaf. Yn lie cyfyngu y canu a'r organ a'r c6r i'r Boreuol a'r Brydnawnol Weddi, dylem gysegru y cwbl, os nad yn gyntaf, eto yn benaf i'r gwasanaeth hwn. Ni ddylai un dydd yr Arglwydd fyned heibio hebddo. Bum mewn gwasanaeth lie yr oedd hyn yn cael ei wneyd y Sul diweddaf, yn un o Eglwysi tref boblog, heb fod yn bell iawn o Gymru. Yr oedd tua 600 o gymunwyr a phlant yn cyduno a'u gilydd yn y modd mwyaf parchus a gwresog, a chafodd fwy o effaith arnaf nag unrhyw bregeth la glywais erioed. Yr oedd amryw yn wylo dagrau. 0 bob peth a welais ac a glywais erioed, hyn barodd i mi feddwl a sylweddoli addoliad y nefoedd. Yr oedd yn wir yn bregeth mewn gweithrediad, ac yn dyrchafu yr enaid uwchlaw pethau a meddyliau daearol. Yn sicr y mae eisiau mwy o gariad at y gwasanaeth hwn yn ein plith ni y Cymry, ac fe ddylai yr offeiriaid ei wneyd yn fwy atyniadol, deallus, a pharchus. Os yr ydym yn earn y sylwedd yn sicr nis gallwn wneyd yn fychan o'r hyn sydd yn ein hadgoffa o hono. Wrth ysgrifenu fel hyn yr wyfyn cymeryd yr olwg iselaf ar y Cymun (er fod agwedd llawer uwch i edrych arno) sef, pe yn unig ond fel moddion i ddwyn i gof a'r meddwl. Y mae eisiau mwy o'i fynychu. o'i barchu a'i werthfawrogi. Mewn gair, ni ddylai yr un addolwr ystyried fod ei ddefosiynau a'i addoliad yn gyflawn heb iddo gymeryd rhan yn y prif wasanaeth, a'r gwasan- aeth sydd yn rhoddi rhinwedd a sail i bob un arall, ond ymuno mewn modd ysprydol a chyda gwir ffydd.—Yr eiddoch, EGLWYSWR.

Y GYMDEITHAS ER TAENU GWYBOD- AETH YR EFENGYL MEWN GWLEDYDD TRAMOR. (At yr Offeiriaid.) MRI. GOL.Caniateweli i mi ran o'ch gofod i alw sylw yr offeiriaid at y ddyledswydd a'r angen- rheidrwydd o roddi mwy o gynorthwy i'r gym- Oeithas uchod, ag sydd yn cynal yn agos i 600 o offeiriaid a thros 1400 o gatechists, yn y gwahanol dalaethau ac yn mhlith y paganiaid. Y mae canoedd b blwyfydd yn Nghymru yn casglu tuag ati bob blwyddyn, vn enwedig yn y cyfarfodydd diolchgarwch am y 'cynhauaf. Ond y mae can- oedd hefyd nad ydynt yn danfon yr un geiniog i'r un gymdeithas o gwbl ag sydd yn llafurio mewn gwledydd tramor. Y mae miloedd yn galw arnom am genhadwyr —yn galw am y bara sydd yndyfod i waered o'r ) nef," ond yr ydym yn gorfod gwrthod, oblegid eisiau arian. Y mae yn ddigon gwir fod yr Efengyl yn rhad i bawb, "heb arian ac heb werth." Felly hefyd am y da,fr I Ond os ydych chwi am gael dyfroedd y llynoedd llawnion i ddyfrhau penau'r mynyddoedd, a'r bryniausychion mae yn rhaid myned i draul ac i drafferth. Yr un fath yn union mewn perthynas i'r Efengyl; er ei bod yn rhad, nis gallwn ei danfon heb draul ac hunan-ymwadiad. Ac y mae y Cristion ag sydd yn colli golwg ar y ddyledswydd a'r fraint hon, yn colli golwg ar amcan anwylaf yr Arglwydd Iesu a chenadwri penaf ei Eglwys. Dywedodd un o urddasolion yr Eglwys wrthyf yn ddiweddar, fod y plwyfydd nad ydynt yn gwneyd dim ar ran Cenhadaeth Dramor, mewn cyflwr gresynus a thlawd ac y gellir mesur dyfnder a grym y bywyd ysbrydol wrth yr aberth sydd yn cael ei wneyd i ledaenu teyrnas Crist." Beiddiaf ddweyd yn mhellach mai'r gwaith mwyaf gogoneddus a nefol o bob gorchwyl yw gweddio a gweithio dros y rhai hyny nad ydynt yn gallu danfon i fyny yr un weddi drostynt eu hunain. Safodd un o'r Red Indians i fyny mewn cyfarfod yn North America yn ddiweddar, a dywedodd ei fod yn warthus meddwl ein bod ni wedi derbyn ac wedi cadw y newyddion da o lawenydd mawr dros ddeunaw cant o flynydd- oedd heb eu danfon iddynt hwy Wyr lien a lleyg, bydded i ni ddeffro o gysgu, a cftydnabod ein dyledswydd tuag at y rhai sydd yn rhodio glyn cysgod angau holl ddyddiau eu bywyd! Amser addas yw amser diolchgarwch am y cyn- hauaf i ddwyn gerbron y bobl y fraint o gyfranu o'u pethau tymorol i ddanfon trwyddynt y pethau nefol. Yr wyf fi yn barod i wneyd fy rhan, trwy bregethu bob dydd ddwywaith neu dair, ac y mae ugeiniau o offeiriaid yn barod i bregethu ar ran y gymdeithas. T. LLOYD WILLIAMS, Org. Sec. for Wales, Wrexham.

ANTHEM NEWYDD EOS LLECHYD. At Olygydd "Y Llan." SYR,-Mae'n ddrwg genyf feddwl bod cyn lleied o archebion wedi d'od i law am anthem newydd yr Eos. Yr ydym oil yn gwybod bod yr Eos wedi gwneyd mwy na nemawr un dyn yn y Dywysogaeth dros gerddoriaeth Eglwysig. Y mae ei enw yn dra adnabyddus ar hyd a lied y wlad fel cerddor galluog-o Gaergybi i Gaerdydd. Fe allasem feddwl y derbynia y gelnogaeth y mae'n deilwng o honi ar unwaith oddiar law Eg- lwyswyr Cymru, ond y mae'n syn meddwl nad ydym ni fel Eglwyswyr yn rhoi y gefnogaeth haeddianol i'r rhai hyny sydd yn meddu talent yn ein plith. Y mae'n dda genyf weled fod cor Cym- reig Dowlais wedi d'od allan fel dynion, ac wrth bob cor Cymreig arall dywedaf, Dos a gwna dithau yr un modd." Yr wyf yn gobeithio y cefnogwn yr Eos yn ei anturiaeth un ac oil, ac y caf weled yn y LLAN cyn pen mis bod canoedd wedi anfon ato archebion am ei anthem.—Yr eiddoch, St. David's Vicarage, HYWEL IDLOES. Garthbrengy, 25 Awst, 1884.

LLITH GWLADWR. CYNADLEDD FLYNYDDOL ESGOBAETH BANGOR, 1884. Sylwasom ychydig mewn llith blaenorol ar y Gynadledd uchod yn gyffredinol, ac ar yr un pwngc a drafodwyd ynddi. Gwnawn ychydig sylwadau ar rai pethau yn ychwanegol, er adgofiad, ac, fe allai, er addysg i'r rhai nad oeddynt yn bresenol. Ac wrth fyned heibio, datganwn ein teimlad gofidus oblegyd ab. senoldeb cymaint o'r Clerigwyr o'r gynadledd, ac o'r cyfarfodydd blynyddol a gynhelir yr un wyth. nos. Y mae y cyfarfodydd a'r gynadledd wedi eu bwriadu gan yr Esgob er cael cyd-gyfariod, a chydsynied ei gyd-lafurwyr o bob parth o'i Es- gobaeth. Ond nid ydyw rhan luosog iawn o'r Clerigwyr yn gweled digon o ddyddordeb i ym. gymeryd a'r daith i Fangor. Gallai fod ganddynt resymau digonol dros eu hymddygiad. Gobeithio fod eu gwaith gartref, yn yr Eglwys, ac oddiallan iddi, yn ddigon clodfawr a chanmoladwy, nad oes arnynt angen am unrhyw symbyliad trwy gyfar- fod a'u brawd a'u cynghorwr, yr Esgob, a'u cyd- weithwyr, y Clerigwyr. Gallem enwi clerigwyr dwy neu dair Deoniaeth gyfan nad oeddynt yn bresenol. Nodasom eisoes y pyngciau rhagosodedig erbyn y gynadledd, sef, (1) Dyledswydd a defnyddoldeb Lleygwyr yn ngwaith yr Eglwys a (2) Moddion amddiffyniad yr Eglwys yn erbyn ymosodiadau y Dadgysylltwyr. Darllenwyd papyrau rhagorol ar y ddau bwngc yn Gymraeg ac yn Saesneg. Ar y cyntaf gan y Parch J. Lloyd Jones, Periglor Criccieth, a'r Parch D. O. Davies, Llandinorwic &r yr ail gan y Parch E. Hughes, Llanfairlechan, a'r Parch T. Edwards, Llanfihangel y-Pennant. Dilynwyd hwynt gan areithiau gwir ragorol, nodweddiad y rhai oedd yn dangos zel a brwd- frydedd nid bychan o blaid Hen Eglwys ein Tadau. Nid ydwyf am ymgymeryd a'r gorchwyl o fanylu ar y papyrau a'r gwahanol areithiau, gan fod rhyw un wedi anfon ei sypyn i'ch newyddiad- ur yn flaenorol. Yr oedd y gynadledd drwyddi oil wedi ei nodweddu ag elfen hollol newydd, i'n tyb ni. Megys ag y mae gwaed newydd yn cael ei greu yn y corph naturiol yn foddion adgyf- nerthiad a bywyd rhagorach, felly yr oedd yma. Dewiswyd dynion newydd i ddarllen papyrau, rhai ieuaingc, egniol, a gweithgar, a dilynwyd hwynt gan eraill hollol newydd a rhai egniol. Y canlyniad oedd fod bywyd newydd wedi ei greu drwy yr holl gyfarfod. Mae gweled a gwrando ar yr un dynion o flwyddyn i flwyddyn yn tueddu i achosi marweidd-dra, digalondid, a difaterwcli. Ymddangosodd yr elfen hon felly yn y gynadledd am 1884, ac y mae y canlyniad yn amlwg. Ni chawsom fe allai gymaint amlygrwydd o athrylith ymhlith y Lleygwyr ag arferol. Caed rhai ar- eithiau teilwng, ond nid oeddynt yn lluosog. Y mae yn amlwg oddiwrth y papyrau a'r areithiau fod zel angerddol yn bodoli dros ein Heglwys. Gwelir y Lleygwyr ar bob llaw yn barod i am- ddiftyneu hiawnderau, yn gystal a chynorthwyo yn ei gwasanaeth a'i gwaith. Y mae hyn yn ein harwain at un o'r pyngciau a drafodwyd yn lied helaeth yn y gynadledd- sef, Defynyddio gwas- anaeth y Lleygwyr yn yr Eglwys ac oddiallan iddi. Mabwysiadwyd penderfyniad yn darparu Pwyllgor cyfansoddedig o Glerigwyr a Lleygwyr, nifer cyfartal o bob un, i gymeryd i ystyriaeth y dymunoldeb o ddefnyddio gwasanaeth Lleygwyr yn ngwahanol wasanaethau yr Eglwys. Pa un a ddylid caniatan Lleygwyr i gyflawni unrhyw waith oddifewn yr Eglwys, sef i ddarllen y llith- oedd, pregethu, &c., sydd hwnge heb eibenderfynu eto yn ein Hesgobaeth ni. Nid oes amheuaeth gyda golwg ar eu gwasanaeth mewn ysgoldai a chapeli anghysegredig. Gyda golwg ar y pwngc Amddiffyniad yr Eg- lwys, yr hyn oedd sylwedd y papyrau olaf a ddar- llenwyd, rhaid cydnabod fod zel a phenderfyniad di-ildio yn ganfyddadwy, i ymgymeryd a'r gwaith o amddiffyn ein Heglwys, bob tro y bydd gofyn am hyny. Rhoddwyd i ni gynlluniau rhagorol er ein eyfarwyddyd, a phenderfynwyd ar fod i Bwyllgor o'r Gaingc Gymdeithas Amddiffynol yn yr Esgobaeth gael ei alw ynghyd yn ddioed i ys- tyried cynwysiad y papyrau a ddarllenwyd, ac i benderfynu pa beth i wneuthur yn uniongyrchol yn y dyfodol. Cawsom amryw awgrymiadau rhagorol yn y papyrau a'r areithiau, pa fodd i ymddwyn ac i weithredu mewn amddiffyniad. Os goddefir i ni draethu ein barn syml gyda llawer eraill oedd yn bresenol, dywedwn fod doethjneb nid bychan yn ofynol pan y mae cyflogwyr Cym. deithas y Dadgysylltiad yn ymddangos mewn un- rhyw ardal. Rhodder pob rhwyddineb i bawb a phobpeth yn y cyfarfod ymosodol. Na fydded i bleidwyr yr Eglwys mewn un modd fod yn fodd- ion i gyfodi un math o derfysg. B edded iddynt fod yn esiampl trwy fod yn foneddigaidd. Rhydd i bob dyn ei farn," &e. Gadawer i'r ar- eithwyr oil draethu eu lien yn gyfan. Yna cy- hoedder Cyfarfod Amddiffynol trwy yr ardal (nid yn y Cyfarfod Dadgysylltiol), a bydded i'r Eg- lwyswyr hawlio a mynu yr un chwareu-teg a distawrwydd a roddwyd i'r gwrthwynebwyr. Dylai papyrau a phampledau ar y pwngc o am- ddiffyniad gael eu gwasgaru yn lluosog cyn y cyfarfod penodedig. Awgrymwyd fod Eglwys- wyr yn ddiweddar yn cymeryd mwy o ddyddor- deb mewn darllen gwahanol bapyrau ar byngciau Eglwysig. I Gymdeithas v Dadgysylltiad yr ydym i ddiolch am hyn. Hi sydd wedi bod yn foddion er symbylu ein cyfeillion i ddarllen papyrau, gwrando ar areithiau ac ymresymiadau, er cael allan iddynt eu hunain ansawdd yr ym- osodiad anghyfiawn ar ein Heglwys. Feallai fod ein cyfeillion, yr Eglwyswyr, ar y cyfan, wedi bod yn lied ddifater, di-feddwl, a digyffro, gyda golwg ary pwngc; ond y mae y cynhyrfiadau, y cam- ddarluniadau, a haerllugrwydd eyflogwyr y Gym- deithas uchod wedi agor eu llygaid, ac wedi eu symbylu i ymsymud o blaid iawnderau eu Heglwys. Bron na ddywedwn fod gwaith y Dad- gysylltwyr, ar hyd a lied y wlad, wedi bod yn foddion daioni i'r Eglwys yn hytrach na'i daros- tyngiad, drwy ddeffroi ac agor llygaid ei phlant i ymdrechu o'i phlaid. Nodweddiad rhagorol arall yn y gynadledd am 1884 oedd fod yragais yn cael ei wneuthur i basio penderfyniadau er dwyn amryw bethau i weith- rediad. Llawer iawn o areithio a siarad sydd wedi bod ar hyd y blynyddoedd, ond ychydig sydd yn dyfod i weithrediad. Gwnaed ymdrech- iadau yn y cyfeiriad hwn amryw weithiau, ond nid oedd yn llwyddianus bob tro. Gwaith, ac nid siarad sydd eisiau.

GARTBRENGY. Y mae y cynhauaf yn addawol iawn yn y plwyf yma eleni, ac wrth pob argoel, fe fydd yn gynhauaf cynar hefyd. Yr oedd ein ficer y Sul diweddaf yn cyfeirio at y tywydd gwerthfawr a ffafriol yi ydym yn fwynhau yn bresenol, ac hefyd am y ddyled- swydd o roi ein diolchgarwch gwresocaf i Arglwydd y cynhauaf; ond cyn bo hir bydd gwyliau diolch- garwch yn cael eu cynal yma ac yn Capel Isaf am ddau ddiwrnod pan yr ydym yn gobeithio gweled, fel arfer, yr holl blwyfi yn ymuno mewn sain can o fawl, am ffrwythau'r maes. Y mae rhai pregethwyr da wedi addaw eu cymorth a'u presenoldeb; ond cofiwch un bregeth yn mhob gwasanaeth, ac nid dwy. Cewch yr hanes yn ei bryd,-Cymro Bach.

LLANFIHANGEL, ST. CLEARS. Dydd Sul, yr 17eg cyfisol, cynhaliwyd yr wyl flyn- yddol arferol gerllaw muriau adfeiliedig ond cysegr- edig Eglwys henafol Llanfihangel, neu yn ol yr hen enw, Eglwys y Pererinion yr hon a saif ar Ian yr afon Taf, yn agos i'r man y mae yn arllwys i'r mor. Y mae natur gain we di gwisgo'r ysmotyn a phryd- ferthwch diail, ac er fod muriau yr hen dornl mewn adfeilion, mae yma ryw swyn nefolaidd i ni wrth neshau ymlaen at feddau y seintiau ymadawedig, pa rai fu yn addoli yn swn murmur felus yr afon ym- ddolenog. Y mae clod yn ddyledus i ficer parchus y plwyf, y Parch. W. Davies, am ei egni a'i ddyfal- barhad gyda gwaith yr Arglwydd er pan y daeth i'r lie. Ceidw furiau yr hen fynwent yma yn ddifwlch rhag i'w beddau gael eu sathru gan bedwar-carnol- iaid y ddaear. Hefyd, y mae gwelliant mawr i'w ganfod ar fynwent yr Eglwys newydd, yr hon sydd wedi cael ei haddurno a'i threfnu yn chwaethus dros ben. Mewn gair, mae yr anialwch wedi ei gwneyd yn Baradwys, lie y c&n côr y goedwig garolau swynol i'w Crewr. Am 2.30, ymgasglodd tyrfa ogoneddus ynghyd oddeutu yr hen Eglwys, a thra yr oedd brenhin y dydd yn taflu ei wres uwchben, a'r glas- wellt yn garpet dan draed—canwyd yr Emyn Gor- ymdeithiol o Lyfr y Festival, gyda hwyl neillduol. Darllenwyd y gwasanaeth gan y Parch. D. S. Davies, ficer Llanybri, a phregethwyd yn rymus a tharaw- iadol iawn yn Gymraeg a Saesneg-gan y Parchedig S. Davys, ficer St. loan, Abertawe. Canwyd yr Anthem Gwir yw'r Gair a'r emynau eraill, allan o Lyfr y Festival gan gorau Llanfihangel, Llanybri a Llangynog, yn ganmoladwy." Ary diwedd, gwnaed casgliad at Infirmary Caerfyrddin. Yn yr hwyr, pregethwyd yn Gymraeg gan y Parch. Mr. Davies, yn yr Eglwys newydd. Yr oedd y lie yn orlawn o wrandawyr astud.