Y Tyst

CYMANFA ANNIBYNWYR MON. Cynaliwyd yr uchod yn Llanercbymedd, Mebefin 29ain a'r 30aiu. Y Gynadledd am 10 o'r gloch y dydd cyntaf. Llywydd y flwyddyn yn y gadair. Declireii- wyd drwy ddarllen a gweddio gan y Parch T. Gruffydd, TvddvnKvrfor. Yna: — 1. Cadarnhawyd cofnodion y cyfarfod blaenorol. 2. Galw^rd sylw v cyfarfod hwn, gan y Parch T. Evans, Amlwch, at jnbili y.dyn enwog a'n cvdwladwr, Dr Griffith John, Hankow, ac yn dymuno aling yr eglwysi i wneyd casgliad tuag at yr amcan teilwng hwn, yr ail, neu y trydydd Sabbath yn Meili, a chyf- lwyiK) y cyfryw yn y Gynadledd Chwarterol yH Hydref, i'r Parch T. Evans, Amlwch. 3. Y Parch D. Rees, Capel Mawr; Mri A jrclvillop, Llanerchyinedd, a H. Thomas, Beaumaris, Yn iigliyd-.t'r Parch E. C. Oavies, Menai Bridge, i gyfarfod â'u gilydd yn Llanfair P. G. 4. Dygwyd ger bron y Gynadledd, gan y Parrh T. R. Owens, Llanddeusant, rhodd deilwng Mr Robert Roberts, Bededeyrl1. Yr Ysgrifenydd yn cael ei aw- durdodi i anfon Hytbyr, yn eydnabod y boneddwr am ei rodd gwir deilwng, mewn diolchgarwch gwresog. 5. Yr Ysgrifenyddii anfon llythyrauo gydymdeimlad a'r teuluoedd caulynolTeulu Mr Robert Roberts, Tabernacl, Caergybi, a theulu Glosgrug-isaf, Rhos- ybol, yn eu galar o golli eu hanwyliaid drwy angeu. 6. Penodwyd y Parch E. B. Jones, Caergybi, i gyn- rychioli y Cyfundeb hwn yn Narhymanfa Gwynedd, yn y Wyddgrug, Medi 2/ain a'r 28ain. 190-5. 7. Kin bod fel Gynadledd o Annibyuwyr Mon, yn dymuno diltgan ein cydymdeimlad llwyraf i Phwyllgor Addysg Sir Feirionydd. mewn modd neillduol, ac â Chymru mewn modd cyffredinol. Ond yn arbenig yn awr a. Meirion, yn y sanad penderfynol a wna, yn nglyn a'r Dddeddf Addysg ddiweddaf; a'n bod yn ymrwymo i sefyll yn ffyddlon wrth en cefaau, ac yn dymuno anog yr holl eglwysi yn y sir, i wneyd casgliad i'w cynorthwyo i gario allan eu hamcan teilwng. Hefyd, nodwyd y persouau eanlynol i fod yn bwyllgor :-Parchn D. Rees, Capel Mawr: R. P. Williams, y Tabertiacl J. S. Evans, Cemaes Bay; T. Evans, Amlwch J. G. Jones, Cana; Henry Williams, Cromlech R. Pritcbard, Brynteg; E. C. Davies, M.A.. Menai Bridge; ac H. R. Cadwaladr, Bryngwran. 8. Cafwyd yr Adroddiid Ystadegol gan yr Ystad- egydd ffyddlon, Mr 0. Hugbes, Wilpol. Dangosai yr Adroddiad gynydd cyffredinol. Diolchwyd yn gynes i Mr Hughes am ei liiftir rbad. 9. Dygwyd i sylw y Gynadledd hon gan Mr McKillop, Mr R Morris, yr hwn sydd ar gael ei ordeinio yn weinidog ar eglwys yr Annibynwyr yn Llanerchymedd. 10. Dewiswyd swyddogion. Ail-etholwyd y Trysor- ydd a'r Ysgrifeuydd. Dewiawyd Mr David Williams, Llanercbymedd, yn gadeirydd am y flwyddyu sydd yn cerdded. 11. Diolchwyd i'r Parch T. R. Owens, Llanddeu- sant, yn gynes am ei lywyddiaettl ar hyd y fiwyddyn sydd yn terfynu heddyw, 12. Diolchwyd hefyd yn wresog i'r Parch E. B. Jones am ei adroddiad manwl a hynod ddyddorol o weithrediadau y Gymdeithas Genadol Gartrefol. Awgrymwyd y priodoldeb o gael y cyfryw wedi ei argraffu yn gyflawn yn yr Adroddiad, modd y gellir ei ddwyn i sylw yr holl eglwysi, yn ogystal a cher bron personau unigol. Credir y gwna les dirfawr tuag at ddeffroi y frawdoliaeth i gyfranu yn helaethach. 13 Cyfarfod Chwarterol yr Hydref i fod yn Moelfro ar yr ail LlulI a Mawrtb yn y mis a nodwyd. 11. Y Gymanfa Bregetliu i fyned y flwyddyu nesaf i Beaumaris. Y GYFEILLACH. Am 2 o'r glocb, cynaliwyd y Gyfeillach Grefyddol. Mater amserol y Gyfeillach ydoedd Y Diwygiad Crefyddol.' Agorwvdy mater yn dda gan y Llywydd, ynagalwodd ar y Pa. cliti D. Johns, D. Rees, T. Evans, J (i. Jones, R. Thomas (M.C), J. Mills Jones, R. P. Williams, ac R. Morris, Llanercbymedd. Cafwyd cyfeillach wlithog ac adeiladol. Y ATODDION CYHOEDDUS. Y nos gyutaf a thranoeth, pregethwyd gan y gwaboddedigion :-Parchn Gwylfa Roberts, Llanelli; B Davies, D.D., Emlyn; Penar Griffiths, Pentre, Aberttwe; W. J. Nicholson, Porthmadog; a R. Llfed Lewis, Llundain. Cymanfa wlithog a benditbiol gafwyd o'r decbreu i'r diweddd. Offrymw.vd, ni dybiwu, gauoedd o weddiau yu ystod yr wyl. Yn atebiad i hyn, ni bu raid gofyn, I Patiaiu na ddaethai Efe i'r wyl?l 'i-i- oedd yr lesu yu amlwg yn y lie. J. S. EVANS, Ysg.

pHTARGHERAC^ljl GOLDEMRETURMS 1 ljgg^REGiSTEREDgfg»-: pm "Ëi:¡!:¡" IfIIW !f(r Darlun o Pecyn Wns. ARCHER'S GOLDEN RETURNS PERFFBITHRWYDD MYGLYS PIB.

(H,r,1wd,o tudalen 7.) a ddewiswyd! Y mae un gangen o rifyddeg nad yw Tonaid ac Eglwyswyr yn gwybod dim am dani hyd heddyw-I siiizple proporti,)n.' Deddf Addysg 1902 yn dyst. Deallant 'simple interest' yn dda, a I decimals'- y Degwm. Deallant 'tare and tret dyna yw enaid hen lesur bach melldigedig yr Aball- wyr ,( Defaulters. Deallant 'practice!' O! gwnant3 ond mai corrupt practici' i'r eithaf yw. Gweiudd y tri Ymntiliuwr mai foul practice opd t yr ymchwillad bWll i fo. YmddLwyddodd dau ohonynt. Aneodd Win. Morris 0 Fertby, fel oeo yn mlalith bleiddisid-ben berer'n a adwaenwn yn dda 20 mlynedd yn o1. Dywedotd yntau lawer gwaith cyn y drwedd 4 Titr3 and tret rnakj me sweat.' O'r 334 tyFt7on a elwyd gan y dirprwywyr byn, yr oqdd 232 yn Eglwyswyr, 159 o'r rhai byn yn offairitid, a dim ond 76 yn Ymneillduwy. Simpte prop, r'i)n I' Net, 4 gimp'e impudence 'osdd peth fel hyr. Yn B wr, p9 na baech yn gwybod yr hams, gallech ddyfalu y gwedd 11. C/hoeddwyd adrodd- jadau y td wyr hyn yn 1847 mewn atnleni glp.;siou, ord duon,.q ddylcr)t fod. 'B'ack plot' Eglwysig oedd yr oll. Yr oedd 3 r adroddiadau hyn yn sir- had fir ein gwiad, ec yn atbnd ar ein c,meril, A ph wy a. yma-'foga i' a batnddiffyn ond gweiddog iauaic, eid ul yr eglwys hon, oedd megys yn rhod o yo rnblith y beidau ar y pryd. Diynion ieuaiae, sydd efatlai beb wybod yr hanes, col web, yr oedd yn argyfwng ofntdwy. Ystyriwcb cbwi mai yn Figo; i 60 mlynedi yn ol y tienwyd yr atbnd hwn. Nls gailti eio cenedl fecban dl<wi ei fforddio y p-yd hwnw cystal a heldyw. Cr jdai y Saeson yr adag bono y gilient enl'ibio y Cymio druar, beb beryglu fiwr ar eu beldweh yr ochr hon, na 'a cysur yr ocbr craw. Nil oedd genym neb i gymeryd ein plaid yn y Seoedd fel s 7dd genym heddyw. Nid oedd Henry Ilichard yno y pryd hwnw, chwaethach Lloyd Geo-ge. Oad yr oodd eia Ieuan Gwynedd genym y tuallan i'r S medd, ac efalhi, fel yr awgrymais, ei adlais weithiau ilff chlywed yn Nhy y Cyffreoia hvy i. A gadewch i mi rodi ya y tan hon, fy mod i yn credu i Ieuan wneyd gwasanaeth anmhris- iadwy tuag at ddwyn i fewn yr oruch wylheth newydd yn hanes gwleilyddol Cymru. Dango-oid y gallai Cymro cyffredin ddtdweinio'i gledd yn llwydd anus ya erbyn Saeson trahausfalcb. Nid yn onig gwelai Iiuaa Gwynedd yr haul ya codi, end rbodd 'dd he'p di fawr iddo dd'ad fyny drot; y gorwel. Ga'liC] dyweyd am ei ocbesti JD yn Dgeir- iau Tali?sia.- Glesynt e3gyll gwawr.' G asv Pi laor edyn gwawr, ni buwyd yn hir cyn gweled toriad dydd. Os geltwch cb wi felly alw fyay yr amgylcbiidan, fd welwchrna; nid beb acho3 yr ymdiflodd Ieuan Gwynedl mo' boll >1 i gaol y frwydr hon, ac mai b-aiut anmbrisiidwy i genedl gyfan odd L.d ginddi y fatb wr yn barod i'r ymdrecb, un a feddai odewrder i wycebu'r tin, ac un a fedrai alw tyoy ffeithiau a ffngyrau tel byddin ddysgybledig i wneyd difrad anesgtifiadwy ar wersyll y gelyn. ? roae i genedl ei cbymeriad fel ei btraon unigo', ac y mae y naiil yn anmhrisiadwy tel y llall. B tb, ynte, odd cymeriad e-npdl y Cymry y pryd hwnw, yn olyr adcoddiidau hyn ? Paan- iiid oeident, heb wybodaeth na cliymeriad, heb grefjdi na moes, a'r dyb aeth a orweddei dan yr 0'1 ceid mai en Hymne l'duaeth a'n biaitb oedd gyfiifol am eia tvwyllwcb, eia meddwdod, a'n h'iDiwa'rdeb. Gallesid meddwl fjd y Cymry bron yn gyffrediml yn byw f¿l rro-b, na wydJai eu plant fawr mwy am Feibl nag a wyr twrch daear tHn gyfrinhn ymsymudiadau y s'r fod gweith- yr Cymru yn ymdreiflo 0 nos Sidwrn i noa Fawrth yn ngborsydd lldi ii )g meddwdod, sc yn ymgre cij yn mudreddi aulladrwydd nad oedd gan ferchd Cymru ddim pyniad betb ojdd ystyr purdeb yn eu pertbyDas a'r rnyw arali; a 'doedd dim ond Eglwys y Saeson a iaith y Saesjn a ddvgai ryw trymaint 0 drefn i'r trybl th hyn Rwy'a cofi) y gorfpiid y dirprwywyr j YBríf- enu ambell frawdde* a gymedrolal yr baeriadau hyo, oni y cwastiwn miwr pwysi oedd, betb oedd yr argraff cyffredinol a ndawai yr adroddiadau ar nnrbyw estron a'i darllenai. Iwelelhynyni raid i c'iwi ond tro heddyw i ben rifynau o gyleh. gr >nau Llo r a ddaetbaut all n y m'EO idd cyntaf ar 01 cyhoeddi alrodliidau y-dirprwywyr, ae fe welweh ei bod ya derbyn 3r ensyriitdau duaf yn feti crynswtb. Credent fo I y Cymry yn byw bob dydl mewn bryntni corn ac aflendid ysbryd, na cbeid enghraifft o'i gyff elyb ond yn mblith pobl hollol anwaraidd,I awer ohonytit yn byw bron ya og.feydd y creigiau, ac yn cydorwedd yn ddi- gywilydd beb gymaict pircb i reddf a gwarigaeth i reswm ag a fedd aaifeiliair? y mles, a'u harferion yn rhy irvnt i'w badrcdi ya ngh'yw pobl lednaip. Yr oedd Ilytljy: au enllibus Ficer Aberd tr y pryd hwnw o duu dÜIIJ ffugenw g walin, o', 'Cambro- S c3rclcs,' no 'Or'ovio's,' i'r Cardiff ond Merthyr Guardian, yn mifoddolf 1846, ac i John Bull, prif newyddiulur yr E.;Iwys yn Llnndaia, wedi parotoi rreddyli-iu Jlawer o Saeson i dderbyn boll athro i y Llyfrau Glti-s oa. Ar ol ei eil-enedicraeth pdwaTlem awdwr y llyth^rau byn fel Rector Merthyr. A tbuflai yr Ilaul druan 1 elydrau ei dywyllwch co- bell ag y galiai. Ilaitl Brutus wyf yn feddw.l. Fel yrult rhwns: pobpetb go ynai gawr 0 d iyn i d, oi yn cl y 11 feiriint yma o fud- reddi a ollynfi-id ar ein gwlad drwy y Wasg Elwysi5. Yr oedd en dewrddyn genym yn ba'o'. Aetb at y 0 cliwyl, ar alwad canoedd o'i gydwladwyr, fel un yn deall ei waitb. Ato ef yr edrychai y genedl yn awr am amddiflfycial yn yr a'gyfwng hwn. Yr oedd yn addas i gwrdd S'r gelyn ar gwestiwn mawr Addysg. Ond nis gallaf fi ond crybwyll hwn. Deallai efe y pwno hwnw o safle y dyddiau hyny. Rhagwelai y perygloa yn glir. Gwelai ben yr hen sarff. Ysgrifenodd rai brawddegau ar bwnc Addysg y gallech eu defnyddio am ein sefyllfa heddyw, fel pe baent wedi eu hysgrifenu y boreu hwn. Darllenwcli ei erthygau cryfion, clir,dros- odd eto, ar gyrilltin Addysg y Whigiaid, ar ysgrif Syr John Graham, ac ar y pwnc oll-bwysig hwn yn gyffredinol, ac fe welwch fod Ieuan Gwynedd yn broffwyd. MeridyIiweb am rlano yn ysgrifeau yn y Drysorfa GynuUeidfaol yn mis Mawrtb, 1847, mewn cyfeiriad at gynllun y Llywodraeth y pryd hwnw, y gorfodid yr Ymneillduwyr i dalu am y grogbren a'r rhaff er eu crogi eu hunain, os na ddewisant ymgrogi.' Dyna i chwi ddesgrifiad 0'0 safle y fynyd hon i'r nianylwch eithaf. Gwyddai Ieuan Gwynedd mai dyhead calon Eglwyswyr oedd gwthio Addysg enwadol i mown i ysgolion y Llywodraeth. Ac mor gas oedd y synjad ganddo ef, ac aruryw o br f arweinwyr yr ymneillduwyr y pryd hwnw, fel na fynent ar nnrhyw gyfrif o gwbl ddeibyn arian y Llywodraeth at gynal Addysg yn y wiad, Nid i'r cyfeiriad hwnw y dadblygodd pethau wedi hyny; oud yr oedd yr egwyddor yn iach. Daliai Ieuan y dylai crefydd gael ei dysgu yu yr ysgolion tlfcnol; credai mor gryf a hyny, na ddylid codi treth i gynal crefydd ac felly, nid oedd ganddo ddewis ond gwrthod derbyn batling o arian y Llywodraeth at gyoal yr ysgolioD, a cbadw yr holl ysgoliou yn fauwl wirfoddol. Wel, yr oedd byoy yn berffdith gyson, a byddai wedi ein cadw yn ddyogel o'r trybiui presenol. A fyddai Addysg c lWCQ sydd gwestiwn na pherthyn i ni yroa ei ddaaleu. Oad rhaid i ni ddyweyd hyn gwna yr Eglwyswyr yr oll a allaut i'n gorfodi i gan allan o'n hysgoliou Addysg foesol a chrefyddol. drwy wrthod pob Addysg g-t.-fyddol, oni bydd fanwl Eglwys- yddol hefyd. Dygai ei sylwadau i derfyn drwy ofyn beth oedd litis Ieuan Gwynedd atom ni heddyw. Bat-nai ei fod wedi gosod rnerehed Cymru dan dreth arbenig iddo i fyw yn de lwng byth o'r hyn a hawliodd Ieuan ar eu rhan. Galwai ar y inibedd dynion ieuainc sydd wedi en deffroi gan y Diwygiad i ym- daflu'n 11 wyr i wasanaeth eu Gwarelwr a'n gwtad. j A geilw yn arbenig ar Ymnillduwyr Cymru i ym- ladd yu ddewr yu yr argyfwng presenol. 0" bodd- lonai Ieuan Orwinerld gymeryd y cyfrifoldeb am Addysg Cyraru ar ysgwyddau y genedl, heb gym- orth o gwbl oddiwrth y Llywodiaetb, dylai Cymru heddyw, tra y m,-to r Weinyddiaeth bresenol yn yr act o osod y gadwyu am eia gyddfau, wynebu yr anturiaeth ya ddewr, a rhoddi Addysg wirfoddol i'n plant, a golebi eia dwylaw yn Ian oddiwrth orihrwm y Ddeddf a tbrais y Llywodraeth.