Y Clorianydd

BWRDD Y GOLYGYDD. Llwybr y Benllech.—Ysgrifenna 0. Parry i -egluro rhai pwyntiau, ond gwell gadael popth yn llonydd yn awr yn y gobaith y cymodir y partion 011.

ESGYNIAD Y SER. 0 faddon Hwyr, ser Dwyraln esgynant I ddawns Gwener dlyofaiti; Ac o'i hgjngyloh mewn cxlch cain, Hwy roriant ei harwyraln. Wil Ifon o FOR.

PWYLLGOR HEDDLU ARFON. MWY 0 FEDDWDOD. Cynhahwyd cylarfod o UwyKgor ileaaiu Sh Gaernarton ddydd Ian, Syr T. E. Ho- berts yn y gadair. Dywcdodu y Prif Gwr^stabl fed deunaw yn ychwaneg o erlyniadau am feddwdod nag oedd am yr un chwarter y ilynedd. Y prif reswm a. roddid am hyn oedd fed c-ynifer o ddynicn wedi eu rhyddhau o ddisgvblacth y fyddin a,'r ffaith bellach fod yr atalfeydd ar werthiant diod wedi llacio. Mr J, R. r-i-itdiard: A yw'r ddiod yn gryfach? Dywedodd y Prif Gwiistabl i-iad oedd yn meddwl ei bod. Cyfeiriodd hefyd at fater v crwyariaid, a dywedodd iddo alw syiw o'r blaen at y ffaith y gorfodid llawer o grwydriaid i gysgu alian gan fod y "casual wards" wedi eu cau mcwn amryw leoedd. Mown atebiad i ddatganiadau a wnaed gan drig&lioii Conwy ac Abersoch pender- fynwyd caniatau cyflwyno anrhegion i ^wyddogion oedd yn ymneillduo. Dywedodd Mr J. R. Pritchard nad oedd I yn gwrthwynebu'r cais hwn, end yr oedd ei gaiiiatiu \n crcu arferiad anymmiol. CYFLOG YR HEDDLU. Yh wyneb y ffaith y byddai cyflog pob heddgeidwad gryn lawer yn uwch o'r cyn- taf o Ebrill, penderfynwyd tailu lOp i bob swyddog ymlaen llaw. Sylwodd Mr J. R. Pritchard v golygai Lyn daliad o 900p, o'r hyn yr oedd y Llyw- odraeth yn talu'r hanner. Yr oedd gan Mr Maurioe Jones adroddiad yn barod wodi ei sy:faenu ar argymhellion cynhadlcdd yn cynrychioli Pwy'lgorau Heddlu Gogiedd Oymru ynglyn a chyflog yr heddgeidwaid, ond oherwydd y llythyr a dderbyniwyd o'r Swyddfa Gartrefol u wnaed dim yn y mater hwn.

BRODOR 0 FON YN LLYWYDD CYMDEITHAS MEDDYGON Y DE. wlsw Dewiswyd Dr. Owen Williams, Y.H., Burry Port, yn llywydd eangen De Cym- ru a Sir Fynwy o'r British Medical Asso- ciation. Trig y meddyg yn y dref a en- wyd era 39 mlynedd, a phan ffurnwyd Dosharth Dinesig yn 1903 efe etholwyd yn Bwyddog iechydol. Mab Bronheulog, Llanddeusantt yw Dr. Williams, a dyna'r enw sydd ar ei drigfod eto yn Burry Port. Bydd pobt ei hen sir yn ymuno'n Uawen a ni i'w longyfarch ar yr anrhydedd uchel roddwyd arno.

Bu foddi John Williams Weir, 24 oed, ymwelydd o Warrington, ar draeth y Foryd, ger y Rhyl. Aeth i le rhy ddwfn ac ni fedrai nofio. Boddodd geneth un- arddeg oed oedd mewn ysgol Babyddol yn Rhyl hefyd. Aeth un o'r meistresi gyda nifer o'r genethod i ymdrochi a phan alwyd hwy o'r dwrv canfuwyd fod un ar goll. Caed y corff, Dewiswyd. Mr J. D. Rhyddallt Jones, mab y diweddar Barch J. Eiddon Jones, Bangor, yn yegrifennydd Bwrdd Addysg Witwatersrand, De Anrica.

DAMWAIN ANGEUOL YN Y CAE GWAIR. Prynhawn ddydd Iau, digwyddodd demo ivain drist ger Caernarfon. Yr oedd John Evans, Tyddyn Llwydyn Cottage (gynt o'r Corn Hir), 61 mlwydd oed, yn cario gwair, ac ar ben y llwyth. Ymddengys i'r coffyl syrthio, torrodd llorpiau'r gert, A thaflwyd J. Evans ar ei ben ar y cae. Bu farw ymhen ychydig fuaudau.

CacksfadXP High-Grade PLOUGHS THE LIGHTEST DRAUGHT PLOUGHS MADE. BEST FOR ALL CONDITIONS. UNEQUALLED FOR PERFECTION OF DESIGN LONG LIFE" WEARING PARTS AND ALL-ROUND ADAPTABILITY. FOUR FUR-ROW TRACTOR PLOUGH. Immediate delivery from Stock of Single, Double, -Three and Four Furrow Ploughs for Horse and Tractor use. P VTEST SUCCESS:—Silver medal (highest award) awarded ^ockshutt" Plough—in competition—by Northumberland Agricultural Society.—February, 1919. Catalogue and all particulars fi-oin:- R. A. LISTER & CO. LTD. Telephone: DURSLEY, Glos. Telegrams Ho. 7 Duraley. Established 1867. "Machinery, Duraley.0 I "If I bad the •> money—" i What is your dream ? Is ti some day to oum your ho.-ise T-Lor lo a farm f-or to set Itp in business for yourself t What is your dream ? Is it to give your children a better slart if, life than you hizd j,oursey?- to give your boy a college training 1-to settle a comfortable sum on yout daughter wheit she marries ? What is your dream ? Is it SMite day to own a car !-to see something of this country of otirs -to travel, perhaps;and see the greater wo?-Id? Perhaps your own particular dream is none of these, yet almost certaint) you will need more money than you have now to make it come true. A dream which is worth dreaming is one for which it is also worth .1.. t. nuuv iw «%ev START NOW to make YOUR dream come true. I SPEND WISELY. Save all the money you can. Buy S A little tared eaefc week means ft lot at the end of a year-and money in- vested in Savings Certificates growa at the rate of $to compound interest Obtitiliable through your local Savings Association or from any Bank, Money Ordtr tost Offict or Official AgeniL H Bum yn Oioddef am chwe mis gan Ddolur yo dtlrwg yn ry mhen Klin, tua dwy fodfedd o ddyrn. Ba ineddygon gyda mi, a nurse hefyd, ond nid oedd gwelluai. Tybiai'r meddygon tod SdKyd" n liynrBd, n'dut. rum wa ff dBywa yn y n infDfoey didofdedmyddgbd oeennof asgwrn drwg yn fy ngnoes, ac es dan opera tiow, a chymrwyd darn o faint coron i ffwrdd o'm pen glin, ond eto niJ oedd dim gwelliant. Wrth glywed cymaint am 'Clarke's Blood Mix ture' penderfynais o'r -1. wedd edrycb beth wnai. ac wedi ychydig ddydd lau yr oedd cryn wellhad yn fy mhen glin. E4- mwythawyd y bo«n ean .Y botel gyntaf, ac erbya cymryd mwy (tail ibi gredaf) yr oedd dolur wedi llwyr iachau. Yr oedd fy ffrindiau oil wedi eynnu at y fath weilhad rhyfeddol, yn Mrs- Dcnnam. enwedig o uofio urn fod yn gorwedd yo fy aywely am chwe mis." (Arwyddwyd) Mro Denfcam, 29, Brynhyfryd, Pcnydarren, Merthyr ndrij, Cymro. Os yn dioddef oddiwrth Anhwylderau fel Umm Drwc. Doluraan o bob math, Chwyddia4las AaatorieJ, Peil., Croonflwyf, P,C-"WY-4, Piorynod, Toriadau ar y Croen, Crydcymalau, y Gymalw«t, y Glynwst, 8eU anhwylderan cyffciyb, sylweddoli na all cymhwysiadan allanol nac enaiot o enrbyw fate roddi rhyddhad ond tros -dymor-os am ariieriad .Jwyr a pharhaol, rhaid i'r gwaed ffaei ei lwyr lanhau o r mater amhar a d^udd ag fo ynddo. gwir achosydd y cjfryw anbwyl- derail. Mae Clarke's Biood Mixture yn uaan y»-osod ar, yn goicbiygn, ac ya ymlid o f fwaea yr boll amburedd; dyna paham y matin wedi ArweJla cymaint o achosion rbyC- Ctlde) in hawdd ei gymryd ac heb ddim niweidiol ynddynt. Gefelwch eich bod yn cael Clarke's Blood Mixture, Purydd Gwaed Pawb." Ganyr hell Fjsryllwyr mc yn y Shofiau 2/9 y Betclmd (chwe' tWIf¡Ih gynmint 11/-).

HELYNT Y GLO. Y IDae'r glowyr yn peri penb'.eth anghyffredin ,gyda'u gofynion parhaus; ac y mae ganddynt rai arweinwyr sydd yn ddiystyr iawn o lxawliau ac iawnderau pobl craill, ac o ddiogehveh y Wladwriaeth. Codi chwe' swllt yn y dannell ym mhris y glo-yr oedd hynny'a frawychus; ond haerai Syr Evan Jones, Rheolwr y Glo a'r Cynnud, fod eisieu 7s 6c y dunnell; ac a'i rhai cyn belled a dweyd na ellid cyfarfod a'r oil ofynion heb gs. By- gythiai a bytheiriai arvreinwyr y glowyr yn enbyd yn y Senedd pan ddywedwyd hyn; ond nid oedd neb ohonyht yn gaUu gwrthdroi'r dystiolaeth. Ymysg Arweinwyr LJafur yn y Senedd y mae rhai dynion lied bwyllog ac yatyr- iol. Tin ohonynt yw Mr Wm. Brace. Derbyniodd ef addewid ao amod y LJy- wodraeth, a dywedodd yr ai i Gynhadledd Keswick i geisio ganddi ymrwymo ar ran y glowyr i dderbyn cynygiad y Llywodr- aem. Erbyn hyn, sut bynnag, y mae'r Gynhadledd wedi gomedd ag ymrwymo: a dim ond dweyd y cynorthwya'r glowyr y Llywodraeih os y rhydd hi holl ddar- oodion y "Sankey Report" mewn grym; a'r prif beth y ceisir am dano ydyw cenedl- aetholi'r glofeydd, sef fod i'r Wladwriaeth gymryd y pyllau glo i gyd drosodd a'u gweithio, a hynny bod siwr o dan reolaeth yr Undebau Llafur yn bennaf; a'r pistol wrth ei phen o hyd o gyfeiviad yr arwein- wyr gwylltaf a mwyaf didorreth yn y deyrnas. Dyna ni felly fel gwladwriaeth wyneb yn wyneb a thrais un dosparth o weithwyr, sydd yn herio'r Llywodraeth yn barhaus, ac yn ddiorii'wys yn bygy thio'r gweddill o ddeiliaid Prydain. Er fod y Llywodraeth yn cwyno o hyd fod y glo yn brin, a bod trafnidiaeth y deyrnas mewn pcrygl, a'n inamach dra- mor ar fin cael ei cholli, a bod tlodion y wlad mewn braw yn wynebu'v sj-niad o godi pris y glo—herio y mac'r glowyr o hyd. Yr un fath wyr y railwe — y rheiny'n streicio tua gogledd Lloegr vr wythnos ddiweddaf, nes fod rhannau nelaeth o'r wlad mewn perygl oddiwrth brinder bwyd.

PRIS Y GWAIR. Dywed adroddiadau o Ogledd Lloegr fod y swm o 16p y dunnell yn cael ei dalu yno am wair. Y pris cyn y rhyfel oedd 4p, ac yn awr gellir gwerthu'r math ealaf ar wair am 12p y dunnell.

CEISIO TIR I FILWYR. Y CYNGOR SIR A GROMLECH. YMCHWTLIAD PWYSIG. Gwyr ein darllenwyr beth o hanes cais y I Cyngov Sir am gact Cromlech, flerm ym nihiwyf Llanfechell a ohev Cemacs, i'w throi'n fan-ddaliadau, ac fel y gwerthwyd hi'n ddiweddar ar ocsiwn gyhoeddus er fod Archcb y Cyngor er caffael y iferm ar y pryd wedi ei hanfon i'r Bwrdd Amarth- yddol am gadarnhad. In unol ag arfer y Bwrdct eynhaliwyd ymchwiliad ileol i gais y Cyngor, a hynny gan Mr John Owen, prif ddirprwywr mau-dtlaliatiau yng Nghymru, yng Nghemaes, brynhawn Merchor. trwy fod perehennog y fferm (Mr G. J. Roberts, Y.H., Trefarthin) yn gwrthwynebu'r cais, Mr Walter 0. Jones oedd dros y Cyng- or, a Mr Trevor Roberts, Caernarfon, yn ymddangos dros ei daL Amlwg oedd yr ystyrrid y maicr o gryn b\-d; yr oedd Syr \V B. Hu^hes-liunter, Bar., Mri Hugh Thomas (Beaumaris), Owen Wil- lifma, \V. Hughes Jones, 0. Parry Jones, a D. I.loyd, aelodau o'r Cyngor Sirol, yno; hefyd Mr W. Prytherch, Mr Grif- fith Jones, ac eraill swyddogion. Dywcd- odd Mr Jones, Amlwch, oi fod yn ym- ddangos dios rai bwrcasodd beth o'r tir yn yr arworihiant, eithr syhvcnld Mr WaJ- Ur O Jonei nad oedd de'n gweid fod a wnclynt hwy a'r jmchwiliad o gwbl. Yr oedd y gvvrthwynebiad gyilwynagid i'r Bwrdd gan Mr Roberts dan dfieg o bennau, scf (11 nad ),odd y Cyngor birol wedi awdurdodi Pwyllgor y ManddaJiad- au i wneud yr Archtb; (2) nad ocdil y Cyngov wedi cymryd mesurau i gael tir trwy gntundeb ac ar delerau rhesymol nao wedi ymholi a oedd gofyn gwirion- eddol am fan-ddaliadau; (6) nad yw'r ('yngor yn a nail nog i gael !lleoedd cymwys drwy rytiindeb; (4) na. c-hyinrodd y Cyng- or i ystyriaeth, wrth wneud yr Archeb, pa faint o dir oedd gan bcrchennog Crom- lech yn y gymdogaeth; (o na chymrwyd i vstyriaeth faint o dir ddelid gan den- antiaid y perohennog; (6} fod y daliadau gynhwyt-id yn Cromlech yn cael eu hain- aethu'n lotiau dan 50 acer, ac felly bod yr aehos ymysg eithriadau'r ddeddf; (7) nad oedd enwau y rhai oedd yn dal y tir yn cael eu gosod i lawr yn briodol yn yr Ar- cheb; i8) fod perchennog Cromlech wedi rhoddi cyfle i'r Cyngor brynnu'r fferm ar delerau rhesymol drwy gytundeb, am bris y farclmad, drwy gynnyg y fferm ar werth ar y 12fed o Felutm diweddaf; (9) os y gwerthid y tferm yn wahanol lotiau dan 50 acer yr un y buasai'r eithi-iad yn ad- ran 41 (3) yn gynnvysiadwy; (10) os y gwerthid yr adeiladau a'r tir ddisgrifid fel y lot gyntaf fel daliadaeth ar wahan y buaai is-adranau eraill yn 'eiihrio'r lot honno hefyd. EISIEU 3500 0 ACERI. Dywedodd Mr Jones fod ganddynt ym Mon erbyn hyn 80 o fan-ddaiiadau, ac ni bu angen arfer gorfodaefch ond mewn dau aciios. Rhoed heibio weinyddu'r ddeddf yn ystod y rhyfel; ond yn awr yr oedd y Llywodraeth. er bod yn ifyddlon i'w haml addewidion, wedi anfon alian gylch-lythyr i'r Cynghorau i bwyso am iddynt geisio tir i'r cyn-filwyr. Felly, a'r dosbarth yma ao nid a phobl na. buout yn y fyddin, yr oedd a wnelo'r Cyngor yn awr. Dywed- ai'r Bwrdd na ddylai'r Cyr.g-Uorau be- truso rhoddi mewn grym eu gaUu gorfodol pe byddai angen. Cafodd y Cyngor 372 o geisiadau gan gyn-flwyr yn unig, a gof- ynncnt am 550J o aceii. Llwyddwyd cisoo-s i gad tua 2000 i'r amcan. Yinhol- wyd pa dir ellid gael, drwy anfon eyich- lythyr i arwefihvyr a goruchwyiwyr, a da oedd ganddo allu dweyd rod atebiad da la'.vn wcdi ei gael oddiwrth infer o dir- feiAtri yn y sir. Ond ym miilwyf Lic.ii- fec-hell ni chynhygiwyd iddynt dir o gwbi. Acth un o bob saith o ddynion y lnwyf hv/nnw i wasanaethu eu gwlad. Rhaid oedd i'r Cynsror chwilio pa dir ellid gael, a dat thpwyd i benderfyniad fod Crom- d, y 11 lerh yn dra chymwys i'r amcan. Ant'on- v, yd at gynrychiolwyr y perehennog. Yr at-f-b ddaeth oedd fod llawer wedi ceisio prynu'r fferm, ond mai gwrthod bob am- sei* wnai Mr Roberts. Wedi hynny daeth llythyr yn hysbysu fod y ffenn i'w gwer- thu ar ocsiwn. Ac fe'i gwerthwyd, yn saith lot. Yna aeth Mr Jones ymlaen i drafod dengair y gwrthwynebiad i'r Archeb, gan ddweyd fod Mr Tievor Roberts, o fethu rhoi pwvsau ynddynt wedi rhoi digon o hyd ynddynt. Gelli-i gweld yng nghof- nodion y Cyngor eu bod ym Mai, 1912, i wedi rhoi galiu i Bwyllgor y Man-ddal- iadau weithredu. Ni ddaeth unrhyw ai- ebiad i gylchlythyr y Cyngor o'r ardal hon. Maentumiai efe mui yn Llanfeciieil y dylai cyn-filwyr Llanfcchell gael tir, ac nil rywle arall, modd y gal lent setlo i lawr heb dorri eu hen gysylltiadau. Ar y 19eg o lonawr anfonwyd cylchlythyr i'r holl gyn-filwyr yn gofyn a oeddynt yn gofyn am dir, a pha. faint Daeth am- i-yw gcisiadau o'r ardal yina, ac yr oedd yn bresennol yn yr -viiichwillad ddeg or dynion ieuaine. Gofynnent am 450 o aceri, felly pe byddai ganddynt dair Cromlech ni bydJai :i ddigon. Credai efe y eytunai'r dirprwywr ag ef, pan elwid y dynior. hyn ymlaen. eu bod yu rhai a eilvnt,,cjit yr hyn a gei.-id ar eu rhan. Parthcd cymhwyter Cromlech i amcan- ion Deddf y Man-ddaJiadau, nid oedd ond rhaid troi i ddisgriliad yr arwerthwr, a'r cwbl ofynnai'r Cyngor oedd bod yr "ideal small holdings" hyn yn cael eu rhoi i'r dynion fun ymladd dros eu gwlad. GWRTHOD YMDRAFOD Ynglyn a'r honiad y gallesid cael Crom lech drwy gytundeb, gweiai'r dirprwywr oddiwrth yr ohebiaeth fu a oedd liynny'n Ifaith. Gofynnodd y Cyngor i'r peich- ennog ymdrafod, ond gwrthododd wneud hynny na rhoi pris ar y fferm. Metnai ef a clenII po. wrthwynebiad allai fod ganddo i'r CWfi hwnnw. Nid oedd y Cyngor yn cael gair ei fod yn rhoi rhy ychydig am dir; i'r gwrthwyneb, beirn- iadid ef yn haUt am roddi gormod, ac yr oedd efo wedi clywed Mr G. J. Roberts ei hun, pan yn aelod oPr Cyngor, yn condemnio gwaith y Cyngor yn rhoddi r hyn a ystyriai ef yn bris rhy uchel am dir. O berthynas ir tenantiaid, tir yn cael ei ddal "ar hyd braich" ydoedd, ac ni wyddai ef am fferm y gellid ei chym- ryd gyda llai o anhwylusdod i neb. Yr oedd yr ochr arall fel pe'n meddwl y gellid troi'r fferm yn fan-ddaliadau drwy arwerthiant, ond ni fwriadodd y ddeddf- wriaeth erioed i unrhyw berohennog fedru rhoi ei dir y tu alian i gylch y ddeddf rhwng yr amser y gwnae Jipwyd yr Arch- eb a'r amser y cadarnheid yr Archeb gan y Bwrdd. Cafwyd cyfarwyddyd bar. gyfreithiwr pa fodd i weithredu gyda'r ocsiwn: anogai iddlynt fynd ymlaen a gosod &mod neillduol i lawr, sef fod y pwrcas yn ddarostyngedig i fethiant y Cyngor i gael cadarnhau cu Harcheb- dyna fel yr anogwyd pobl craill i gyn- nyg am y tir yn erbyn havviiaai y cyn- filwyr. Mewn llythyr at gadeirydd Pwyllgor y Man-ddaliadau dywedai Llywydd y Bwrdd Aniaethyddol na ddylid gadael i ddim sef- yU ar ffordd cael tir i ddynion cymwys o fysg y lhai fu'n gwasanaethu eu gwlad; ao yr oedd Mesur newydd ddod drwy"r Senedd i wneud i ffwrdd a'r posiblrwydd i ddynion fel perehennog Cromlech oedd wedi bod yn gwneud anan yn ystod y rhyfel, neu ddynion yn dal tir pori ac yn casglu cyfoeth tra yr oedd eraill yn ymladd drostynt gael tir i'w meddiant pan yr oedd y milvvyr yn gofyn am dano. FFERM WYR Y DYFODOL. Galwyd nifer o'r cyn-filwyr ymlaen i ategu eu cais am dir—yn eu mysg John Jones, Tygdyn Ball, fu flwyddyn a deu- lis mewn ysbyty; David Hughes, Gwydd- elyn Bach, y cyntaf o'r plwyf i ymuno ac a fu bedair blynedd a hanner yn y fyddin; a W. Jones, Tyddyn Waen, heb allu defnyddio ei fraich dde. Gofynnwyd i un arall a oedd yn briod, ao ebai Mr Jones; "Mae arnynt eisieu Cromlech I gyntaf: gwraig wedyn." Tyjtiodd W. H. Parry, casglwr trethi, nad oedd ond enw Mr G. J. Roberta ax lyfr y dreth am Cromlech*. INIcwn ateb- iad i Mr Trevor Roberts, dywedodi Mr Parr I ei fod yn ffermio, yn hel y dietM, ao wedi e>vydd dan y Bwrdd Ani- aethyddol. Gwir oedd foa Mr O. Wil- I liam. y cynghorwr sirol dros y dosbarth, yn ewythr iddo. Mr W. prytherch, swyddog y man- ddaliadau. oedd y tyst ncsaf ac vn ategU rhai ffeithiau fynegwyd gan Mr Jones. Enwodd Mr Roberts nifer o ffermydd fu, ar werth yn y cylch. ac atcbodd yntau na wyddai hynnr. Ni wyddai fod tir y .Wylfa yn cael ei osod i'w bcri, ac fod a wnelo Dr. J. Williams, aelod o'r Cyngor, a'r He hwnnw. Ni wyddai fod Mr O. William", C.S., yn amaethu dwy fferm, ac ni wyddai am y lleoedd dqaliai Mr W. 11. Parry. •"Wei," ebai Mr Roberts, onid eich gwaith fel swyddog yw edrych pa dir sydd ar werth Tn yr ardal?" YR OCHR ARALL. Dywedodd Mr Trevor Roberts i'w dad bwrcasu'r fferm yn 1871. Wedi marwol- aedi y tenant yn 1912 gosodwyd hi i bori. Efo c.odd yr unig un ym Mon y cymrid ewrg fel hyn yn ci erbyn, ac yr oedd rhyvvbeth dan hyn nas gallai efe gyfrif am dano Ffaith arwvddocaol iawn oedd na roddwyd archeb i arcdig i'w dad, er iddo ofyii am un modd y gallai gyd- ymffurlio a'r govchymyn oedd alian, ac er fod un o dystion y Cyngor yn dweyd fod pob ffermwr wedi cael un. Paham y pigwyd ei dad a-llan fel hyn i fod yn eithriad f Cromlech oedd y-r unig fferm a fddaí ym Mon, ao fel aniaethwr cyinrai ddiddordcb ynddi. Gwrthododd lawer gwaith ei gv, orthu. Ond pan wnaed oais am dani gan y Cyngor g^vclai na ddyla; ei deimladau persollol setyll ar ffordd ei ddyledswydd, ac wedi ymgynghori a' rhai cyfeiliion ag yr oedd ganddo ymddivicd yn eu barn penderfynodt! gynnyg y llorm ar werth, fel y gallai"r Cyngor Sir brynu os dymunent. Ni wybu efe hyd y dydd hwn pa wrthwynebiad allai fod i hynny. Yr oedd eu hysbysu fod anverthiant i fod yr uu peth, yn ei fam ef, a'u hys- bysu eu bod yn barod i werthu iddynt. Ni chafwvd rhybudd o'u bwnad i wneud Archeb o gwbl. Yr oedd y Cyngor wedi prynu mewn arwerthiannau; a rhoed Cromlech i fyny yn gyntaf yn un lot, ond er fod Mr Jones ao eraill o'r Cyngor yn bresennol ni chynhygiwyd ami. Ynglvn a hysbyseb y Cyngor yn Y Clorianvdd" yr oedd rhybudd hefyd i rai allent fod a'u bryd ar byrcasu—rhybuddid hwy- Mr Jones' Dim o'r fath—nid yw'r gair rhybudd yno o gwbl; yn unig gwneid yn hysbys y ffeithiau. Aeth Mr Roberts ymlaen i ddweyd fod digon o ffermydd yn yr ardal yn perthyn i'r un ysiadau, a mwy na.g un fferm yn cael eu dal gan bcrsonau neillduol; ao egwyddor Deddf y Man-ddaliadau oedd cymryd oddiar y l'hai yr oedd ganddynt fwyaf. Nid oedd adran orfod y Ddeddf i'w rhoi mewn gryin oddieithr y methid cael tir fel arall; yma ni cheid unrhyw dystiolaeth fod y Cyngor wedi methu; ac yr oedd digon o dir yn y farchnad o hyd. Eu dadl hwy oedd mai man-ddaliadau oedd Cromlech, ac mai r amgyk-hiadau fel yr oeddynt yn awr, ac nid fel yr oeddynt pan wnaed yr Aicheb, ddylai fod ym meddwl y Bwrdd wrth ystyried a gad- arnheid yr Areheb ai peidio. Y RHAI BWRCASODD. Galwodd Mr Roberts ar Mr J. Robert.0, a hrynodd y t-y a'r tir cysylltiol: yna Mi- Hugh Jones, a brynodd lot ar^ll. Svlwodd y diweddaf ei fod mor bleidiol a neb i'r milwyr gael tir, a buasai'n hoffi eu gwerd hwy yn cael y swyddi dan y Pwyllgor Amaetiiyddol hefyd. Wedi ychydig* dyst- iolaeihati eraill cauwvcl yr ymchwiliad, a gv.-na r dirprwywr adroddiad i'r Bwrdd. Uaw penderfyniad y Bwrdd wedyn.

GWEITHWYR MON A SYR OWEN THOMAS. Tybia,i rhai y buasai gweithwyr Mon yn an gh'y m ei-aa w y o gwaith fsyr Owen TuiOmag yn bygwth toiri ei gysylltiad a ilblaid Llafur yn y Senedd cis caniateid i Mr Neil McLean barhau yn ei swydd fel Chwip y BI-aid wedi iddo yn gyhoeddus wjdnabod ei hun yn Bolshehciad. Owelir rt.h y Jlythyrau isod fod Cymdeitli'a.sau LI-aftir Mon yn unfrydoi yn cymeradwyo y cwrs a gymerodd eu Haelcd Sencddol, a bod barn etholwyr yr Ynys yn gi-vf o'i Haid. Gohiriwyd ystyried y mater yng rghyfarfodydd Plaid Llafur yn Nhy'r Cj'ffrcdiu ddwywaith oherxvydd absenoldeb Mr McLean. Ond dydd Merchcr diwedd- af, pan oedd yn bresennol, cafwyd dadl fiwd ar y cwestiwn-a gohiriwyd wedyn sm wytlmos arall cyn dod i henderfyniad. Dywcdir fed barn a t he i ml ad mwyafrif mawr aelodau Plaid Llafur yn y Senedd yn cymeradwyo gwaith Syr Owen Thomas. Ond, os gelwir ar Mr McLean i ymddis- wyddo, t-ehyg yw yr ^-mneilldua tri neu bed war o'r aelodau Llafur mwyaf eitliafol a. phenboeth oidiwrth' y Bliaid Lai'ur yn y Scr.odd. Wele rai o'r llythyrau a dderbyniodd Syr Owen Thomas oddiwrth Gymd^itLafau Llafur Mon:— Oddiwrth. Gadeirydd y "Trades and Labour Council, Caergybi. "Dymunaf amlygu fy ngwprthfawrog- iad uchel o'ch gweithred, a chefnogaf ehwi ymhob dim ar a wnactlioch ynglyn ag ymddygiad Mr Neil McLean. Gell- wch gvmryd fy ngair fy mod yn am- lygu ts-imiad Undebwyr Llafur Caergybi a Mon, ac yr ydym oil yn falch o'n -od, Ca.fodd cthblwyr Mon chwi yn ffyddlawn i'oh a;d&wldloii;-felly, 'carry on-'—Yr ciddoch yn ffyddlawn, O. R. WILLIAMS." Oddiwrth Gadeirydd Undeb Llafur Mon. Llanfair Pwll., Gorff. 16. "Yr wyf yn argyhoeddedig fodi holl Ynys Mon, Mam Cymru, ynghyda. llu o'ch brodyr yn Lloegr, yn edmygu yr hyn a wnaethoch yn c-rbyn Boltehefic- iaeth. [ "Braidd na chlywn lais ein lieehgyn dewr a roi^ant eu bywyd yn abertli) dros eu gwlad, a gariasant faner eu gwlad i fuddugoliaeth, ac a ganasant yr Anthem Gcnc-db-' thol ar faes y gwaed, yn dyrch- afu megis cwmwl o dystion o'ch plaid chwi ae yn cibyn ymddygiad anheilwng Mr McLean. "Tra bo imi yr anrhydedd o fod, yn gysylltiedig a'r Blaid Laful', gwna.f bopeth yn fy ngallu i gynorthwyo'r Blaid i sylweddoli ei delfrydsu uehie-l-ao nid OCB angen cymorth 112b Bolsheficiaid at hynny.—Yr eiddoch yn gywir, W. J. PRETTY." Oddiwrth Ysgrifennydd "Tradea and Labom- Oouncil" Caergybi "Yng nghyfaa-fod y Pwyllgor Gweith- iol ddydd Merchcr, penderfynwyd yn un- frydol ein bod yn cymeradwyo yr hyn a. wnaethoelv ynglyn a Mr MeLeai-6 Pas- iwyd hefyd bl-eidlais gynnes o ymddiried- aeth ynoi-h fel ein Haeilod. "Cyfarwyddwyd fi hefyd i aufon at Gadeirydd Plaid Llafur vl y Senedd cin bod yn eich cefncgi yn y cwia gymeras- oeh. Yr eiddoch yn ffyddlawai, G. LLEWELYN WILLIAMS."

CAINC HIRAETH AM LWYDIARTH MON. "Mae caw, mae cani?"—Goronwy Owen. Am Lwydiarth Mon, pa son sydd Ym Mhentraeth helaeto ddoIydd 1 Pa frvn neii bant wyddant am Ei rawd heno? Tro dinarn Ei Iwybr tawel ddirgelwyd, A'i lun yn ncchreunos lwyd. Niil heno fhwaith, na neithiwr, Nid echnos, dra difost wr, Nac y ilynedd goll anian Y difl modd. Modd a man A l'hifltod chwith lledrithiol Y dydd pan gollwyd ei ol Angnofiwyd. Ail breuddwyd brau A blin oedd pob blynyddau Fu er hynny. Cyfriniol Aden Haf hedai yn ol A blaen fel eyitt. Helynt hir Llawer gauaf lwyr gofir. Ond nid er Haf wrth afon Y Foryd. Hyfryd yw hon. Nac er dychwel can helynt Y do'i Dafydd, gelfydd gynt Yn ol i'w henfro. Co' call A'i taerai i fyd arall Ond traserch pur gysur cudd, Ddyry obaith a rhybudd— Y daw eiltro gylchtro'i gerdd, Tine angel eto itu cyngerddi WIL IFAN 0 FON.

ISIIMAL HITWS TY NANT. Ni bu'r "Hen Dy Nant. fel y'i gcl- wid yn gyffredin, na'i wraig Kcnws, er- ioed ymhell o gartref. Gwell oedd gau- ddynti swyn a hud yr hen gynefin, a llwy- bro'r clytiroedd perthynol i'w fjarm. Ac yn Ty Nant a'r cyfagos leoedd y tjreul iodd y ddau hen bererin bennod faith eu bywyd. Gv/ir eu bod wedi arfer marchnata, a marchnata'n gall, medda nhw, bob dydd Gwener ym Mangor Fawr yn Arfon, ao felly wedi croesi yr "uchel- gaer uwch y weilgi" rai cannoedd o weith. iau, dan fwyndcr ha' "hirfelyn, tesog," yn ogystal ag yn nhwll y gaea' gerwin. Cud dyma'r unig daith o bwys a fen. trwyd ganddynt erioed, hyd nes i'w mab Ifan-mamachwr llwyddiannus, a diacon cymeradwy yn un o gapeli gwych "y CorÍf" yn Lerpwl, anfon "gwys a gwa- hawdd" i'r hen gwpl i ddod i dreulio tipYll o wylia ha' yn y ddinas fawr homio. W cdi derbyn y llythyr, a dcall ei gyn- wys, ebai'r hen Ishmael wrth Nanws ei wraig, "Wirionadd i, wcldi, ma gin i flys garw caul gweld y Lerpwl fawr 'na. I Man nhw'n dcud fod yno le crand an. wedd, a thrcns yu mrnd hyd y btryd- oedd heb injian na dim yn i gyrru nhw. Glywis ti rotshwn beth, dwad? Ac ma gin i awydd ofnadan mynd i gaul gol vg arnyn nhw, a barnu trosta fy hun, a yw y petha hyn felly. Be ddylia ti o broposal icJna, Nanws?" Ao ebe y wraig: "Wei yn eno'r anwl, Ishmacl, rwy'n rhyfeddu fod hen grupul fcl chi yn bryddwydio mynd mor bell a LcrpwL Lerpwl, wii a tiers y trens mor ddrud. Ewch i Langefni, da chi, dydd Iau i holi pris y moch a'r ffowls a'r inenyn q'r wya, a phetha felly gwerth i gwbod. Mi fasa hynny'n hen ddigon o siwrna l'ch bath chi, Ishmal Huws." Wedi'r araith led bigog ac anisgwyliad- wy ynü. gan Nanws, cododcK yr hen Ish ar 01 draed a tharawodd flaen ei ffon ddracnen ddu yn y 11awr, ao ebra fo: "Nanws Huws, ncwch chi daro'r ce dipyn is y tro nesa, os gwelwch yn dda, a phcidio codi'r gloch fawr gymint, newch chi. 'Goreu cannwyl, pwyll i ddyn,' meddai Catwg Ddoeth, ao niae'r cyngor yn un eitha da i ddynes hefyd. Ac am iti neud cymint o strytin ynghylch y peth mi rydw i am atab llythyr Ifan yn y cadarnhaol ac am i mentro hi yno docd a ddelo tasa fo ddim ond o ran provoc." Ond rywbryd ar ol y farchnad fcnyn fe ddacth yr lien Dy Nant a'i wraig yn "Ie" ac yn Amen" ar bob pwno o bwys, ao yn freciol iawn bore Sadwrfi bachwyd y ferlen yh y car ao i ffwrdd a nhw am y stesion i ddal y tren cynta. am Lerpwl. Yn ffodus digwyddai fod yna gym- ydog caredig o drafaeliwr yn teithio i lannau'r lcri y bore hwnnw, a chawsant ef yn gwmni ac yn gymorth cyfamserol i ddod a hwy i Lime-street yn saff. Ac yno crocsawyd hwy gan y mab, a'r pcth cyntaf ddywedodd yr hen Ishmacl wedi ysgwyd llaw oedd: Dyma fi wedi dwad o'r diwadd, wedi hir ddrofim, weldi, a da-i bar o spectols newydd gelis i gin Fox-Calvin, a siawns gin i na wela i fel cath *Ty Nant hefo rhcin. Bedi'r prysurdab yma, dwad? Oes ma Sasiwn Methodis ne Gymanfa Ganu Wesla ar dro yma heddyw? A bfdi'l' holl gcir yma? Yn boblins anwl, tendia dy hun, Nanws." "Rhaid i chi beidio excitici fel yna, dad, a tynnu sylw so much. Rhaid i chi caul tipyn o manners yma a peidio shoutio fel yna," meddai Ifan, a'r gwrid at fon ei glust. "nywtio. wir! Yr hogyn ei hun! Mi sywtia i hi'n ol am Dy Nant ar slapweldi os Ot's arnat ti ewilidd o dy hen dad. Bestad i'r baehgan, NaIHYS 7" ebra Ishmal. Ao ychwanegai: "Yn toes ma hwrli- Innli mewn difri. A phlismyn! Pobol ddrwg iawn sy tua Lerpwl ma, byga i, hefo ciinint o'r hen gotia glas ma o gwmpas. Olwch chi fel ma'n nhw'n gwilio pob finic; yr hen gega safnrwth iddyn nhw; yn, boblins anwl." Yn union ar eu cyfer yr oedd St. George's Hall, ac meddai Ifan: "Dyma i chi St. George's Hall, dad. Fine build- ing, ynte?" "Felly wir, felly wir," atcbai Ishmal, "bilding nobwl iawn bygswn i. Mi fasa hwn yn rhoi Marciat Hall Llangefni new yn i bocad wasgod, Nanws. Aros di, ma rhyw olwg digon pygddu arno hefyd. Y di r wbcitwas yn brin tua Lerpwl yma, dwad" A dyma'r ceir gwyllt, aie? Ma nhw'n cdrach yn debig iav* i shop druggist ar rels. Yn boblins allwl J qeir nobl ydi rhein, Nanws. A be sy'n i gyrru nhw,. hefyd, Ifan?" "Electric current o'r power house, dad. "Oho; fedra i ddim dallt y geiria mawr na, ond ceir clyftr ydi nhw, wirionadd iJ vii boblins iiiwl I" TOM PARRY. (I'w barhau.)

UNDEB GWEITHWYR MON YR ADRAN YSWIRIOL. Ddydd Gwener ymwelwyd a'r swyddfa vn Llangefni gan un o weinidogion llafur Cymru, sef Mr J. Rowlands, M.V.O. (cyn- ysgrifennydd cyfrinachol y Prif Wein- idog). Y Major Pritchard lywyddai dros gyfarfod o'r swyddogion ac craill o'r gym- dcithas, ac eglurodd y Dirprwywr mai un o amcanion y gymueithas oedd codi safon iechyd ac fod cyfle iddi ehwilio i mewn yn fanwl i hynny. Yn ol yr adroddiad ccid fod y gymdeithas mewn safle ariannol ddiogel, ac o bosibl y gellir, cyn bo hir, ychwanegu y buddiant. Balch ydoedd' am safle Mon fel sir iach; ond nid da lie gellir gwell. Wrth gyfeirio at yr Ysgrifennydd (Mr J. Fred. Jones) a'i waith, dywedodd fod popeth mewji trefn, ac yn fanwl ac eglur—ol llafur a gweith- garwch i'w ganfod, a 116ngyfarchir yr ysgrifennydd ar gael ohono dystiolaeth fel hyn gan wr o saHe y Dirprwywr.-B.O.V.

Y GENINEN." Mewn erthygl ar "Yr Eglwyswr a'r Puri- tan yng nghanol yr eilfed ganrif ar bym- theg," amcan y Canon Chamber Williams yw dangos fod cred Ymneilltuaetli yn ni- niweidrwy dd ei hena-fiaid mor gryf, fel nad oes dystiolaeth a'i hargyhoedda iddi erioed erlid a. chosbi, ond mai dyna'r ffaith er hynny. j?arha'r Athro J. Young Evans ei ysgrifau ar hanes Coleg Aberystwyth: yr ail yw hon, ac ynddi atgofion am 1885-8. Cawn bedair ysgrif goffa, eef dwy am y Parch D- Stanley Jones gan y Parch Ben Davies a'r Parch O. Lloyd Owen, un am Mordaf gan Ciwydydd, un am Malawyn gan Ithel, ac un am Elfyn gan Bryfdir. Y mae'r ddiweddaf gan wr gafodd lawer iawn o gymdeithaa y gwrthrych. Bydd dehongliad Ab loan o awdl gyfrin Hedd Wyn yn help i ddod o hyd i'r "Arwr" nddi. Ysgrifau eraill: "Yr Amser Gynt ) n Lleyn, gan y diweddar Capten T. Owens, Tydweiliog; "Beirdd a Barddon- iacth Cymru," gan Ficer Cydweli: y Bardd Isfoel, gan Wil Ifan; A tgofion Eiistedd- fodol, gan Brynfab: "Dylanwad il-foesol Addysg," ar ffurf dadl gan Morlcisfab; y Baa-dd Cadfan, gan Lygad y Dydd; "Ym laen ac i Fyny," gan y Parch Roe."s Grif- fiths; "Gwersyll yr Y sbrydinn" (araeth). gan Mafonwy a pliarha Dr. H. Harries ei atgofion am bregethnyr a. glvwodd. Hefyd o bump i "hwe tu-zlalen o ddarnaui bardd onol, yn eu mysg yr englyn gafaolgar hwn i "Gyngor" fan G. ap L.cision:— Cyneor cu, an for y caU, a'i Ym mlirofiad gwr arall: Cn.ir di. cyvirwr deall; Gair I s-of er hebgor gwall.

GWERTHU TAI A THIROEDD. Yfory, yn Llangefni, am ddau o'r gloch, bydd Mr William Hughes yn gwerthu nifer fawr o leoedd, yn cynnwys y ty hardd Garrcglwyd, gyda Thregoegan ac amryw dai eraill ym Mhencarnisiog, gyda lleoedd eraill ar wasgar ym Modedern, I Cerrigceinwen, Trefdraeth, a Llangrist- iolua.

ODDMENT WEEK Bon Marche, Amlwch. All Remnants in Sheeting, White and Unbleached Table Linen, Prints, Crepe Cloths, Voiles, Delaities, "Pique, Blouse Materials, Black and White Check Dress Materials, Blouse Flannelette, Slightly Damaged Serviettes, Ladies' and Gent's Handkerchiefs to be marked low to ensure sharp Sale. Walk in and don't let this opportunity pass without YOU taking advantage of the Bargains. Our (visitors) friends from Liverpool, Manchester and London testify > to our genuine Bargains in this Safe as the" besJ reductions they have seen this year. Fancy Department Reduction Tenpenny (10d.) Tenpenny COUNTER OF Gloves, Ladies' Silk Collars, Camisoles, Hats. Usual Price of these are from 1/6 to 10/6. All one Price, 10d. each Slightly Soiled. Clothing Department. Men's and Youths' Trousers; usual, 19/11 to 27/6 now, 15/- Men's Suits (odd sizes); usual, £3 15s. to £4 4s.; now, fa Boys' Odd Knickers; usual price, 4/11 to 6/11; now, 3/9, gjfflj' Men's Straw Hats; usual price, 6/11; now, 4/11. Men's Cotton Shirts, fancy front, double cuffs, fast colours; usual prices, 6/11 to 10/11; now, 5/ Men's Summer Vests; usual price, 4/11 to 6/11; now, 3/6. Men's and Boys' White Cricket Shirts; usual price, 4/11 to 7/11; now, 3/6, Boys' Cotton Washing Suits in fast color materials usual price, 8/11 to 12/11 now all one price, 6/ Boys' Cotton Knickers usual price, 1/6 to 2/3 now,- 10id. For 7 days only. Come early and secure the Plums* Orders by Post in strict rotation—Cash with Order, if not entirely satisfied cash returned on receiving goods. OWEN HUGHES, Bon Marche, Amlwch. I Nervous and %MIN& Rundown. Suffered Five Years. Nurse says Dr. Cassell's Tablets have made a New Woman of Her, No sufferer from nervous trouble of any kind can fail to benefit from a course of Dr. Cassell's Tablets. Weak nerves are starved nerv, and Dr. Cassell's Tablets contain just the nerve-food that is wanted to build up new vital force for tho entire nervous J Mrs Ho^e, of 116, Gloucester-road, Tue f known as a nurse, and who is now working hard at her Mrs Hope itrites: "It is a pleasure to me Tablets have been to me. I had suffered \|1|J for five years with my nerves, and in all J thai time never could find a real remedy. My head troubled me a, great deal; I had very severe headaches, and became eo run- down and nervous that I hardly felt fit for Jf. anything. A friend at last advised mo fr- t-irr^ "r" to try Dr. Cassell's Tablets, and I am glad I took her advice, for in a very short time I felt tho benefit. As I continued, my nerves steadily improved and the head- aches ceascd to trouble me. Now I feel quito well and strong, and am very busy again at my professional duties. I do my work quito easily, for Dr. Caseell's Tablets have made a new woman of me." Dr. Cassell's Tablets js. (the 3/-size being Z?r. Cassell s Tablets are the recognised „ the more eco- home Remedy for als.,t° thef s^1' nomical). Sold Nervous Breakdown Kidney Trouble f> by Chemists in Nerve Paralysis Indigestion Cassell s 1 ablets in all parts of the Infantile Paralysis Wasting Diseases m your case sent world. Ask for Neurasthenia Palpitation on request. Dr. Dr. Cassell's Sleeplessness Vital Exhaustion Cassel i'sC o. Ltd, Tablets and re- Anaemia Nervous Debility Chester Road, fuse substitutes. Specially valuable for Nursing; Moth era Manchester. ——-—. and during; the Critical Periods of Life. ———————

SWYDDOG YNG NGORSAF BANGOR. Ddydd Gwener, ym Mangor, bu farw Mr Pacific Brown, gwr a fu am ddeugain mlyu-edd yng ngwaeanaeth y L. and N.W. Railway. Era rhai biynyddoedd yr oc.dd yn giasglydd tocynau yng ngorsaf Bangor. Yr oe-dd yn ddirwestwr eiddgar, ac yn un o hyrwyddwyr cyntaf y mudiad dirwestol ymhlith gwyr y ffordd haeam yn y ddinas. Priododd ferch i'r diweddar Mr Edward Jones, fu'n orsaf-feistr ym Mangor.

Y ma(,'r Parch S. Venmore Williams, li.A, Cysegr, Arfon, mab y Parch. J. Venmore Williams, Llanrhyddlad, wedi ei benodi'n ath/aw \n Ysgol Uwch- tsfcnol Caernarfon. Gweiihrodai fel athro yn yr ysgol honno ers rhai liiisoedd, ao y niae ii awr wedi ei benodi i aros.

MARW Y PARCH R. E. MORRIS. Bu farw y Parch R. E. Morris, M.A., Gwrecsam, nawn Sul, Gorlfennaf Wfed yn hynod annisgwyliadwy, ac efe yn 67 mlwydd oed. Cymerth yr angladd lo ddydd Mercher. Yr oedd yn un o weini- dogion blaena'r M.C.