Y Clorianydd

G-orthrrcm Sectariaetlr Y "Tyst," am yr wythnos cyn y ddiweddaf, a ddy- wedaiYn Nghymru (a dim ond yn Nghymru. ni gredwn), nid ydym yn petruso dweyd foci gorch- wyl atgas yn fynych yn ddyledus i ymbleidiaeth genfigenllyd. Mewn cysylltiad a'r chwarelwyr ¡ darfu i ni ddweyd mai Annibynwr ydoedd Mr W. J. Williams, diweddar ysgrifenydd eu Hundeb, a bod y swyddog tiefnidol, yr hwn a apwyntiwyd i gvmeiyd y rhan oreu o'i waith yn nghyda'r tal, heb fod yn Annibymvr. Ni a gydnabyddasom y gall- asai hyn fod yn ddamwain ond ai damwain yw yr hyn gymej'odd le yn Nghaernarfon ddydd Sadwrn | diweddaf, pan y bu i dri gael eu dethol allan o lu o ymgeiswyr am ran arall o waith Mr Williams, a'r tri yn perthyn i'r un enwad, sef y Methodistiaid ? Ai damwain mown gwirionedd ydoedd gwthio allan Annibynwr nas gellid ei guro fel swyddog i'r Undeb. a phenodi Methodus i gymeryd y rhan oreu o'i waith, a thrachefn dri iiethodus eraill i ddewis allan o honynt un i gymeryd y rhan arall ? Ai i'r un enwad hwn y perthyn yr holl ddoethineb ? Un pech a wyddom, sef nad oedd yr enwad yn cael ci benodol gynrychioli yn y mater o ddwyn trefn a heddweh i Bethesda adog y streic, ac mac'n bosibl nial.vr anhawsder i faddeu hyny sydd yn gonvedd tan yr Loll iryntwaith. Yn awr cymerir gofal na chaiif y fath drychineb ddigwydd byth eto. Ca.f- .odd yr Iioll eitwadau eraill eu clnvynu allan. o blith y swyddogion, fel na buasai i'r anrhydedd am setlo streic na dim arall syrthio i ran neb .oi.d v "ni." Siomedigaeth ddychiynllvd oedd i arweinydd Pwyllgor Bethesda beidio dod i mewn am yr an- rhydedd o setio t anghydfod, oblegid yr oedd efe yn perthyn i'r enwad iawn, a'r unig ffordd i ddy- huddo'r digofair. t ydoedd abexthu yr Annibynva- dienwaededig, yr hwn oedd wedi llwyddo i liedd- ychu y pieidiau, ac apv/yr.tio "un o honom ni" yn ei le. Gyda gofid yr ydym yn ysgrifenu fel hyn, ond gorfodir ni gan ffeithiau, ac mae yn hen bryd 11 1 dynoetjii y bwystfil hyll o ymbleidiaeth drachwan- tus, yr hwn sy'n dinystrio pobpeth yn ein plitli. Peth digon hawdd yw rhoddi ateb gwagsaw a dweyd "fod yr esgid ar ein troed ni, oherwydcl dar- 11 fu i ni siarad yn blaen ond wele,beth am y ffeith- iau ? Gadawer i'r wlad farnu.

Griffith Davies y Chwarel- wr A'r Rhifyddwr Enwog. Mor gyflvmed yr ymddyrchafodd. Ni wyddai ddim am nfyddiaeth yn 17eg oed,-ddlnl am yr iaith Saesonaeg yn 20ain; ond cyn bod yn 23ain cadwai ysgol ar ei gyfrifoldeb ei hun yn mhrif ddinas y byd. Yn 2oain cyhoeddodd lyfr yn Saes- oraeg, yr hwn a sefydlodd ei gymeriad fel rhif- yddwr o'r dosbarth blaenaf. Yn 33ain mlwydd oed dewiswyd ef i'r swydd uwchaf mewn cysylltiad a dau o'r &efydliadau mwyaf cyfrifol yn y deyrnas ac nid oedd yn llawn 42ain pan etholwyd ef yn Gymrawd o'r Gymdeithas FreninoL Mor gyflym yr ymddyrchafodd ac mor ryfeddol oedd ei lwydd- iant; ond pa ryvv elfenau gyfansoddent.y llwydd- lar.t hwnw? Yr oeddynt yn llawer a gellid eu bedyddio a. Duawa o enwau ond pe cesglid yr oil yn un sit-o, enw tra chyfaddas ar hwnw fyddai, Gallu i Gyfuno Brwdfrydead a Pliwyll. Egwyddor bwysig ydyw yr un gej: yn y geiriau canlynol: — "Y mac yr iawnfarn ar bob pwnc yn cynwys dau wirionedd g'wrthgyferbyniol." Y mae yn eg- wyddor her.. a syml; ond ychydig a eglunvyd arni yn Nghymru hyd nes yr ymgymerodd Dr. Ed- wards, Bala, a'r gwaith o'i chyhoeddi yn Gymraeg. "Y mae yn hysbys. mecidai v Dr., "tod pob peir- ianwaith yn gofyn dau allu, y rhai a ymddangosant fel pc yn gweithredu yn groes i'w giiydd. Cymerwch ddau neu ychwaneg o feini neu o bren- au: on ydych yn dewis iddynt gyd-sefyll, rhaid eu gosod i bwyso yn erbyr. eu gilydd." Yr ydym yn cael prawf o wirionedd yr egwyddor yma bob munud wrth gerdded oblegid yr ydym yn gwneu- ohur hyny drwy ofleiynoldeb dau o attegion, y rhai a osodwyd i weithredu yn t\Tthgyfeibyniol, fel y byddeiit yn gynorthwy y naill i'r liall." Nis gall dyn un-goes gerdded y mae yn wir y medv ambell i hydd ieuanc o hogyr ysgol "gerdded ar ei untroed ond rnaid i'r daith fod yn fer, oroide gallai y faJwoden henaf yn y fro anturio ymryson rhedeg yr yrfa ag ef. Gall dyn brwdfrydig, un- goes, lamu yn awr ac eilwaith ar wastadedd, ond md with lamu y cyrhaeddir uwchaf mvnydd en- wogrwytld riiaid dnr.go mynydd. Gall y pwyll- og urgoes modfeddyn bob dydd o'i fvvvvd., ond nis meciuf mown oes mor fyred, groesi ffin cwmmwd cyhredmedd i'r pellder pell lie y tri"a cowri yr oesau. E-liaid wrth fi-wdfrvded<l a phwyll yn goesau cyn y cyrhaeddir eitii&f"ffordd llwvdd- iant. Sylwodd y Proffeswr Morley, fel y dvfvn- wyd ef gan ysgrifenydd Jtylav/ yn y "Gerinen," i ddynion mwyaf athiyiitligar y deyrnas hon, am y saith can' nilyneaa cyntaf o'u hanes, gyfodi o'r gororau lie yr ymgymysga.sai y Saeson a'r Celtiaid a u gilydd. Nodwedd amlvcaf y Celtiaid, yn enw- fdig y gangen Gymreig, ;(Ivw bi-;vOf-rvdedd. Os mor o gan yw Oymru i gyd," onid yw ei. chan yr, brawf o'i brwdfrydedd? Nid y dyn amrwd, di- gyfiro, a llonydd sydd yn canu, ond yr ysgafn ei galon ar brwdirydig ei ysbryd. Noclv/edd benaf y Sais yw pviyll—gallu i fod yn ddyfal a gwydn. .miad or ddwy elfen hyn roddodd i'r ddaear ei dynion mwyaf. Yr oedd Griffith Davies yn rvvdfrydig a phwyllog. Ni bu dyr;, erioed mwy jmrodaedig i waith. Poenid ef yn dost, yn mlyn- yddoedd diweddaf ei oes, gan besweh blin ond pan yn efrydu, cillii y boen am oriau, fel y gall- esid tybio ei Iwyr wellhad. Y fatn frwdfrydedd! Ond nid brwdfrydedd ly allgof-)rwdfrydedd "W ffrwynedig ydoedd. Dyn un drychfeddwl oedd Grilht-a Davies nid plentvr. yn bwhwman. Mor fynych y newidia plentyn ei e'hwareuon,-oiid nid chwareu o'r naili chwareu i'r llall v byddai ef. Y diweddar Herber a ddvwedodd "ei bod yn 'ddi- wrnod golchi' yn ambell i dy bob dydd o'i- wyth- nos ac eto nid oes yno ddim byd vn lan, o gareg yr aelwyd i gareg y drws." Y mae y Tyddyn Buar, or yr holl olchi, yr. llon'd ei enw. Y mae yno waith, ond dim ei-i Bun, edd ddig- on, ond dim pwyll. Yn y ty hwn, bymtheng mlynedd yn ol, yr oedd yn byw fab i'w fam, a'i enw oedd Sponeyn. Lie bynag y cyfarfyddech ag ef, byddai llyfr vn ei law, nid er mwyn cael ei we,led,ca,r-yi dywedai y fam &r ei gwir, cyfoded hi unrhyw adeg drymder nos, mai a'i drwyn yn ei lyfr y byddai Sponeyn. Rhaid fod y llanc hwnw erbyn hyn yn un o bwlpudau y Brifddinas, ar y fainc farnol, neu yn Senedd ei wlad. Yr hanes diweddaf a g'Jywais am. darfo oedd, ei fod yn gwer- thu cerddi o'i waith ei hun hyd y wlad, yn ddelw o ddim—neu o gysgod hwrw. Ai dyna ddiwedd darllenwr mor ddyfal! Y llangc fyddai "a.'i drwyn yn ei lyfr" beunydd Ie 'wir, ci drwyn fyddai yn ei lyfr,-ni fu ei enaid erioed yiiddo. Gwyddai am bob llyfr newydd o flaen pr.wb,—efe fyddai y cyntaf yn ei agor, a'r evrtaf yn ei gau hefyd. Llyfr-arolygydd gwych ydoedd ond ni allodd erioed "fwyta" llyfr. Dyna ddarlun rhy gywir o lawer gwr ieuangc. Darllen pobpeth-hanesiaeth, rhamant, gwyddoniaeth, crefydd. Wrth afradu ei nerth ar lawer o bethau y gwanhaodd Sponcyn gy- maint fel na allodd ddringo modfedd ar Fryn Llwyddiaxt, er fod troed y bryn hwnw yn ymyl drws ei dy. Mor wahanol oedd Griffith Davies. Efe ydoedd "ddyn un drychfeddwl." Na feddylied neb wrth hyn mai "dyn fiigiwrs" yn unig ydoedd. Yr oedd, mae'n wir, yn "ddyr ffigiwrs," canys mi "dorodd ffigiwr" yn nghanol ffigiwrs; ond efrydodd lawer ar luaws o bethau, yn enwedig ar athroniaeth foesol a'r Ysgrythyr Lan. Y "dyn un drych- feddwl" yw hwnw sydd yn dwyn pobpeth yn fan- tais i gyrhaedd un peth. Goreu po luosocaf fyddo canghenlau ein gwybodaeth, ond gofalu ein bod yn un pren: da fyddai meddu pob aelod, ond iddynt ffurfio un corff. Cyfuniad o'r ddau eithaf hyn yw unoliaeth amcan,—rhyw lecyn yn nghanol byd y I meddwl, heb fod yn oer nac yn frwd,—cyn belled oddiwrth y fro sydd yn rhostio dyrion a gwres ag ydyw oddiwrth yr un sydd yn eu rhewi ag oerfel. Mewn gweryd felly y gwreiddiodd llwyddiant Grif- fith Davies. "Nid i hyiir-nid i weithgarweh dyfal —y dylid priodoli ei lwyddiant: canys onid oedd iddo ben digyffelyb ? Breintiwyd ef ag? athrylith i ragori fel rhifyddwr. Os bu farw yn farmer, ganwyd ef yn farm or hefyd." Cafodd Griffith Da- vies, IlllW'n wir, ben rhyfeddol. Pan oedd yn ( blmJtyn ymddifyrai wrth guro ei ben yn erbyn penau plant y gymydogaeth. Gyrodd "gur" i benau lawer, ond ni fu cur yn ei ben ef erioed. Yr oedd mor iach a phen Adda cyn i Efa fyned "dros ei ben" i wneud yr hyn achosodd boenau mwy na phoenau pen. Tystiai y meddygon a wrjlaethant archwiliad ar ei gorff na welsant erioed ymenydd tebyg. Nid mynydd o yipenydd mawr ydoedd ond mown cydsafiad, cyfuniad, a chym- lethiad, yr oedd yn rhyfeddol. Nid un o'r dynion hyny a ddeuant i'r ddaear unwaith mewn pum' can' mlynedd ydoedd: ni ddarganfyddodd yr un gwirionedd newydd mewn rhifyddiaeth: dilyn y llwybr a ddarganfyddwyd ac a gochwyd gan eraill a wnaeth: eto, rhaid cyfaddef ei athrylith; ond nid gallu naturiol oedd prif ac urlig achos ei lwydd- iant. Cydnabyddaf nad yw darnodiad Carlyle o athrylith yn gywir: nid "gtellu i gymeryd trafferth" ydyw; canys trafferthodd llawer un mewn trafferth drwy ei oes, ond nid aeth yn fawr, am nad oedd "fawr" ynddo. Nid yw y golygiad cyferbyniol yn gywir chwaith. Nid rhyw fod harer-holl&lluog fedr wneud haner gwyrth heb geisio, ydyw ath- rylith. Tybia llawer mai rhyw greadur sydd yn dysgu heb fyfyrio, ac sydd yn gwybod heb ddysgu, yw y dyn athrylithgar. Tra y mae dynion cyfI- redin. yn Uafurio am wybodaeth drwy ddarllen, tybir y derbynia dyn o athrylith hi fel y derbynia y meddwl freuddwydion. "Y mae y pethau hyny," meddai Ward Beecher, "ag y gwrthoda y byd idd- ynt farw, nid yn gynyrchion athrylith yn unig, and yn gynyrchion llafur hefyd. Nis gellir enwi yr un llyfr yn holl ystafelloedd dysgeidiaeth, yr un darn mewn llenyddiaeth, yr un gwaith yn ysgolion celf, oddiwrth pa un y derbyniodd ei awdivr enwog- rwydd parhaol nad yw yn wybvddus iddo gostio llafur dirfawr. Y mae &r athrylith gymaint o cis- iau diwydrwydd ag sydd ar ddiwydrwydd eisiau athrylith. Os na allasai neb ond Newton ddad- guddio dirgelion Natur, ni allaeai hyd yn oed efe wneud hyny heb lafur." Y mae yn wir y meddai Griffith Davies ben rhagorol; ond pen poems chwareJwr fuasai hyd y bedd oni b'ai am y llafur dreuliwyd amo. Hen bren mawnog aflan oedd dodrefnyn hardda'r palas cyn i law Llafur ei saer- nio, ond gymaint yn well yw dyn na phren! Genir ef, mae'n wir, fel "llwdn asen wyllt;" ond gall farw yn angel, ac yn fwy. Deallodd Griffith Da- vies yn foreu fanteision rhaniad llafur. Gweith- iodd ar yr un dodrefnyn drwy ei oes. Ffrwyna dithau, ddyn ierlangc, dy egni i un cyfeiriad. Meddylia am ddyn yn croesi gwlad ddieithr mewn cerbydres. Gallai ddweyd. ar ei ddychwcliad adref, pa un a oes mynyddoedd, afon- ydd, a dinasoedd yn v wlad hono; ond ni fedrai ddyweyd dim am lysieuaeth, dim am hanesiaeth ddiweddar, na dim air. nodweddau trigolion y wlad. Cyn y gall draethu am y pethau hyny rhaid iddo aros yn y wlad dros gyfnod maith. Gelli dithau, drwy ddarlleniad brysiog, gMglu gwybodaeth ar- wynebol o lyfrau lawer, ond ni fydd dy gynydd yn amlwg heb i ti fyfyrio ac aros ynddynt. Gwylia hefyd, wrth gyfyngu, am beidio bod yn rhy gvf- yng. Nid y peiriant heb yr agerdd, na'r agerdd heb y peiriant, orJd y ddau yn gysylltiedig a'u gil- ydd. Peiriant heb agerdd oedd Die Aberdaron a pha fudd a fu i'w oes ? Y mae ugeiniau o ddyn- ion yn ein gwlad, y rhai a raddiasant. yn uchel yn y Prifysgolion ond methiantau mewn bywyd yd- ynt,—dim brwdfrydedd yn eu lienaid. Thomas Carlyle pwy effeithiodd gymaint ar feddwl yr oes ag ef 'I Eto, y mae g'enym lawer o ddynion mwy ysgolheigaidd na'r doethawr hwnw. Cyfuniad o frwdfrydedd a phwyll greodd holl ryfeddodau yr oesoedd. Hyn, nid gramadegau, a wnaeth Elihu Btirritt yn wyrth mewn ieithyddiaeth. Hyn, nid creigiau Cromarty, a wnaeth Hugh Miller yn eithr- iad mewn daeareg. Hyn, nid Arsyllfa Frei,inol Greenwich, a wnaeth Arfonwyson yn enwog mewn seryddiacth. Hyn, nid blwyddyn o ysgol, a wn- aeth Griffith Davies yn rhyfeddod mew rhifydd- iaeth. "Wele y dyn!" "Edrychwch faint oedd hwr.Ur "Geninen." k DEINIOLFRYN.

Noson Lawen, neu Garwr- iaeth Hen Lane Oddeutu y Nadolig yn y flwyddyn 18- dig- wyddodd amgylchiadau yr hanesyn caiilyiiol: Mewn plwyf gwledig a ehvir Llan—■—, yn ynys Mon, yr oedd hen lane yn trigianu, yr hwn oedd yn hen lajje yn ol ystyr fanylaf y gair, hyny yw, ni fu erioed yn dal cymundeb a'r rhyw fenywaidd, er ei fod wedi bod yn bur awyddus lawer tro i gynyg ei hun; ond pa fodd bynag ni.d anturiodd hyd oddeutu'r Nadolig yn y flwyddyn 18-. Yn y flwyddyn giybwylleclig yr oedd yr hen lane wedi cael gwahoddiad gan gyfaill mynwesol oedd yn trigianu yn ardal P-dd dreulio y Nadolig gydag cf. Derbyniodd ein pvron y gwahoddiad yn llawen. Wedi iddo gyrhaedd ty ei wahoddwr canfyddii fod yno luaws o ddyeithriaid heblaw ei hunMi, so yr oodd yn methu deall beth oedd yn peri i gymaint, o ddyoithriaid fod yno ond yn fuan daeth i ddeall fod gwraig ei gyfaill wedi ar- lwyo swper ardderchog i'w ffrindiau oedd yr> pres- wylio yn yr ardal. oil o'r gwahoddedigion ddyfod yn nghyd, cyfododd gwr y ty ar ei draed i liyabysa fod v yn barod. Ar amrantiad yr oedd pawb wedi cymeryd eu hoist-eddleoedd wrth v byrddau, y rhai oodd bron ag ysigo dan y fath drugareddau. Yr oed.d pawb yn gwerthfawr- ogi y wledd, yn siaradus droa ben, ac eithrio yr hen lane. Yr oedd ef yn lied ben isel, a phan fyddai rhai o'r boneddigesaa yn ymddiddani ag ef yr oedd yn well giwiddo nodio yn liy-trach na rhoddi atebiad mewn geiriau. VvTedi gwneud.cyf- iawnder a'r danteithion drudfawr chriwyd y byrdd- au, ac aeth pawb un ac oil i ystafell <. angach i dreulio y gweddill o'r noswaith yn llawen. Er mwyn creu ychydig hwyl dywedodd gwr y ty ei fod yn disgwyl i bawb roddi araeth reu gan, ac y gwasana,ethai yntau fel llywydd i alw ar y cantor- ion a'r areithwyr yn mlaen. Cydsyniodd pawb ag ef, a dechreuwyd trwy i foneddiges a gwallt melyn euraidd ganu "Mae Robin yn swil," nes yr oedd yr ystafell yn crynu. Yn ail aroithiwyd gan Mr David Williams, Galch—, ar "Rinweddau y rhyw fer,ywaidd." Yn mhlith pethau eraill dywedodd "ei fod yn briod ers wyth mlynedd ar hugain. Yn ystod y tymhor yna yr oedd wedi byw yn hapus dros. ben gyda'i briod", ac yr oedd ef yn credu yn hollol fod ei lwyddiant fel masnachwr glo yn di- bynu yn hollol ar fedrusrwydd ei wraig. "Canys," meddai, "yr wyf y masnachwr mwyaf liwydmanu8 1 fu yn preswylio yn y lie. Bu her. lane o fy mlaen i yn masnachu mewn glo, ond er ei holl ymg;1IS i geisio d&l y fasnach i fyny bu y cwbl yn fetliiant. Byddaf bob amser yn gweled y rhyw fenywaidd yn fwy croesawus, yn fwy diolchgar, ac yn fwy meddylgar na.'r rhyw arall. Oanys cefais ddigon o brawf o hyn lawer tro pari y byddwn yn wlyb ac yn wag o fwyd wrth ddanfon glo i'm cwsmeriaid bydd y merched bob amser yn estyn pob croesaw i mi. Hefyd byddaf, oddeutu y Nadolig,yn rhanu 'Christmas box' i'm cwsmeriaid, i'r dda.u ryw fel eu gilydd ond welsoch chwi erieed y gwahania,eth fydd rhwng diolchiadau y naill ryw ragor y Hall. Fe fydd y rhyw wrywaidd braidd yn hawlio 'Christmas box,' pryd y bydd y rhyw fenywaidd yn derbyn yr anrheg yn ostyngedig ac yn dra diolchgar am dano. Gwelwch gan hyny fonedd- igion y fath rinweddau sydd yn perthyn. i'r merched." Buasem yn dymuno dyfynu ychwaneg I o araeth Mr Williams, ond rhaid ymatal. "Da iawn, Mr Williams," meddai y llywydd, I a gawn ni gan eto gan rai o'r. boneddigesau yma ?" I Ar unwaith fe gyfododd geneth ieuanc ar ed thraed a rhoddodd ddadganiad cywir o "Llwyn On." "We1," meddai y llywydd, "ganei bod yn myned yn hwyr, a chan lawer o honoch ffordd bell i fyned gartref ni ofrnaf i chwi ganu i gyd nac areithio ychwaith, ond cyn i ri wahanu yr wyf yn galw ar Mr Robert Lewis (sef yr hen lane) i roddi araeth i n iar y 'moddion goreu i enill serch y merched.' Cyfododd Mr Lewis yn nghanol banllefau o gymeradwyaeth, a dywedodd nad oedd ef fawr o areithiwr na chwaith yn arfer mynychu cyfarfod- ydd o'r natur yma, ond mown ufudd-dod i'r llyw- ydd ceisiai ddweyd ychydig eiriau. "Oyn ddchreu ar fy araeth," meddai, "rhaid i mi ddweyd fod ym- ddygiad y foroddigea a'r gwallt melyn, acw yn hollol anfoneddigaidd, gan iddi gyfeirio ataf fi yn bersono! pan yn canu, canys gwaoddai nerth es- gyrn ei phan 'Mae Robin yn swil,' ac onibai hi ni fuasai pawb oedd yn bresenol yn gwybod fy mod yr. swil." "Ddim yn deall yr ydyoh chwi, Mr Lewis," meddai y llywydd, "cfeaxys can ydyw 'Mae Robin yn swil.' Nid oedd yr eneth ieuanc yn meddwl dim am danoeh mwy na rhyw un arall." "Meddwl, wir!" meddai yr hen lane mewn tym- her lied wyllt, "rhaid ei bod yn meddwl, neu ni fuasai pawb yn edrych amaf par., oedd yn canu nes peri i ni wridp ar fy ncrwaethaf, ac mae yn rhaid iddi roddi ymddiheurad i mi cyn vr af yn mlaen gyda'm haraeth." Pan welodd y foneddiges nad oedd yn bosibl ei ddarbwyllo, cyfododd ar ei thraed a dywedodd ei bod yn rhoddi yr ymddiheurad llwyraf i Mr Lewis, ac fod yn ddrwg iawn ganddi ei bod wedi gwneud cyfeiriadau personol, ac y disgwyliai yr ai Mr Lewis rhagddo i osod allan y moddion goreu i enill serch y merched. Cyfododd yr hen lane drachefn, a dywedodd ei fod yn derbyn yr ymddiheurad, a dechreuodd ar y testyn. "Wel, foneddigesau, yr wyf fi yn hen lane wedi cyrhaedd yr oedran o haner cant, pedwar mis, a pymthefnos. Yn ystod y cyfnod yma ni cheis- iais erill serch yr un eneth ieuanc na hen ferch ychwaith, serch y buais yn teimlo lawer tro mai gwell fyddai pnodi na byw bywyd unigol. Mae pobl yn dweyd fy mod yn foneddwr hardd, ond nid harddweh sydd yn denu y merched hyny yw, y merched meddylgar. Yr wyf yn perchen llawer o dir, ond nid tiroedd, wedi'r cwbl, sydd yn gwneud dyn yn ddergar gan y merched. Wel, ynte, pa fodd y mae i ni enill ou serch ? Yr wyf yn credu I yn bersonol mai trwy rinweddau, trwy ein hym- ddygiad mewn gwahanol gymdeithasau, trwy fyw "h.t h"bpcmai a fironest. Y mae pob geneth o -.J '} '-4 0- chwaeth yn gosod mwy o bris ar rinwedd na chy- foeth a harddwch. Canys pethau all ddarfod yw tiroedd a thai, etc., a pheth posibl i ni golli ein harddweh. Ord am gymeriad didwyll a gonest, fe ddeil hwnw yn ngwyneb pobpeth" (clywch, clywch). Siaradodd Mr Lewis am oddeutu haner awr, ond gofod a ballai i ni roddi ei araeth air am air. Cyn terfynu y nooon ddifyr dadganwyd "Hen wlad fy nhadau." Wedi hyny yr oedd pawb or ewmni difyr yn chwilio am eu cobau uchaf a'u "shawls" i fyned trwy yr hin oer am eu gwahai ol gartrefi. Cyn cychwyn sylwodd y llywydd fod gan bawb gwmpeini i fyned gartref oddieithr yr eneth a'r gwallt melyn, a gofynodd a fyddai yr hen lane cystal a myned. yn gwmpeini iddi heibio llidiart y "bo lol." Cydsyniodd yr hen lane am y tro cyntaf yn ei oes i ddanfon boneddiges gartref. Wrth ym- ddiddan ar y ffordd awd gariadus dros ben cyn cyrhaedd y cartref, a daeth yr hen lane i'r pender- fyniad mai "nid da bod dyn ei hunan." a byddai ar ol y noson fythgofiadwy hono yn dal cymundeb a'r ferch ieuanc gwallt melyn. Ar ol llawer ios- waith gariadus y canlyniad fu iddynt eu dau fyned er "gwell ac er gwaeth;" ae yn ol yr hanes ni fu ewpi mor ddedwydd ar wyneb y ddaear. Felly gwelwn fod amser yn dwyn Uawero ^th- an annisgwyliadwy oddiamgylch. AETHW Y.

Rhwng Germani, Rwsia, Prydain, a Japan, beth ddaw o China 7 Gwnaeth Ymherawdwr Germa.ni, y dydd o'r blaen, un o'r areithiau rhyfedd hyny o i eiddo pan yn ffarwelio a'i frawd sydd yn arwain llrngee Germani i foroedd China. Bygythiai bob eallu dan haul os na chaffai lonydd i wneud fel y myno. Yn awr, deallwn fod Rwsia wedi anfon llongau rhyfel i Port Arthur, China-i miafu, meddai hi, ond ceir gweled eto! Ac y mae Pryd- ain ddydd Sul wedi anfon ei Ilongau hitha.u i "auafu" gyferbyn a llongau Rwsia yn yr un bau. Beth ddaw o China cydrhyngddynt oil ?

Gwaith i Filwyr wedi Gorpheu eu Hamser yn y Fyddin. APEL ODDIWRTH YR YSGRIFENYDD RHYFEL. Arglwydd Faer Llundain a dderbyniodd y llythyr canlynol oddiwrth Arglwydd Lansdowne, Ysgrifenydd Rhyfel: Swyddfa Rhyfel, Rhagfyr 17eg, 1897. Fy Arglwydd,—Anturiaf cldwyn i'ch sylw sefyll- fa bresenol y milwyr yn ngwasanaeth ei Mawrhydi, y rhai, pan yn gadael y fyddin, sydd mewn angen rhyw waith mewn bywyd cyffredin. Alao y dyn- ion hyn yn rhifo tua 20,000 yn flynyddol. O'r rhai hyn y mae 15,000 rhwng 26 a 30 mlwydd oed, a'r rhai a drosglwyddir i'r "fyddin wrth gefn" am dymor pellach o bedair neu bum' mlynedd, yn ystod yr hwn amser y derbyniant dal o chwechein- iog y dydd, ac maent yn agored i gaei eu hail alw i yiiiuro a'r fyddin mown achos o angenrheidrwydd. a roddwyd y cyfrifoldeb hwn, pa un a fodola er 1870, mewn grym ond tair mvaith, sef i 12,935 o ddynion yn 18'18, i 10,583 o ddynion yn 1882, a 2205 o ddynion yn 1885. Yn ystod y deuddeng mlynedd diweddaf y mae "reserv ists" wedi eu gwa- hodd ar achlysur neu ddau i gyfhuvni dyledswydd gffirfoddol, eithr ni alwyd hwy allan yn orfodol. I fyny hyd yma y iiiae ileindio gwaith i'r dynion hy11 wedi ei adael i ymdrechion cymdeithasau dyn- garol neu unigolion, ond teimla y Llywodraeth fod yr amser wedi dyfod pryd y dylid gwneud ym- drech i ddarpar gwaith, drwy offerynoliaeth pen- odol, i bob milwr o gymeriad da. Gyda'r amcan hwn mewn golwg, y mae swyddogion wedi eu hapwyntio i roddi allan i bob milwr fyddo'n gor- phen ei dymhor yn y fyddin, nid yn unig ei dyst- ysgrif gollyngdod (yr hon all brofi yn annigonoi i'r pwrpas mown golwg), eithr hefyd (ar ddimand) fynegiadau manwl o gymeriad, iechyd, a chyfadd- asder arbenig pob iiiilwT at (waith, seiliedig ar eu holl wasanaeth blaenorol. Bydd i unrhyw apel- iadau o'ch rhanbarth chwi wedi eu cyfeirio at y "chief recruiting staff officer," St. George's Bar- racks, dderbyn sylw uniongyrchol. Yn mhellach, mae y Llywodraeth yn awr wedi gosod o'r neilldu i'r dosbarth hwn o ddynion safle- oedd dan y Llythyrdy, y rhai a rifant rhyw ddeg cant yn flynyddol; a rhoddir gwaith i'r un r ifer yn flynyddol o h rurwyr mewn gweithfeydd o dan i lywodraeth y Swyddfa Ryfel hafyd. Y mae nifer mawr o'r "reservists" hyn hefyd yn cael eu cy- meryd i mewn bob blwyddyn i heddgeidwadaeth Llundain a rhanau eraill o'r wlad. Y mae y cyn- filwyr a wasanaethant fel heddweision yn y Brif- ddinas yn unig yn cyrhaedd i 2200. Gan y daw ffeindio gwaith i'r dosbarth hwn o ddynion yn fater o bwysigrwydd cyffredinol, an- turiaf ofyn i chwi apelio at wladgarwch meistriaid preifat i'n cynorthwyo ni mown ymdrech ag sydd yn anhebgorol angenrheidiol mewn trefn i gadw i fyny gyflenwad o "recruits" da, heb yr hyn nis gellir cael a chynal i fyny fyddin effeithiol gyda chyfundrefn wirfoddol. Er y ii. 1892 cymerodd cwmriau y rheilffyrdd amryw filoedd o hen filwyr i'w gwa.sanaetu fel "porters" a swyddi eraill, a go- beithir y cymerant i mewn lawer mwy eto. Pe byddai i gyrph cyhoeddus a meistriaid yn cadw llawer o weithwyr ddilyn yr esiampl hon i'r pellder o bedwaxedd ran o'u gweithwyr anghelfydd wrth lanw i fyny eu ( ,iva.Ieot-dd blynyddol, fe fyddai yn bosibl dyogelu gvvaith sicr i bob milwr h'aedd- ianol pan yn gadael y fyddin. A gIli fi ofyn i chwi ddwyn y pwrc hwn o flaen dynion-hurwyr cy- hoeddus a phreifat y ddinas, ac i gydweithredu yn y yr amcan cenedlaethol hwn ? Gwnaech gymwynaa fawr trwy fy hysbysu pa nifer o leoedd y gallem obeitliio eu cael yn flynyddol o'r holl ffynhonellau hyn yn Ninas Llundain.—Ydwyf, fy arglwydd, eich ufudd wasar.aethydd, LANSDOWNE. Arglwydd Faer Llundain.

Addysg Eriodol leuenotyd- (At y Golygydd.) Syr,—Ymddengys i mi y dylai addysg o'r ysgol ddyddiol i fyny i'r Brifysgol yn benaf ddysgu y plentyna dysgu y mab a'r ferch pa fodd i lywodr- aethu a gofalu am y corph, y meddwl, yr enaid, a'r ysbryd, er cael oddiwrthynt y goraf a'r mwyaf o wasanaeth, a hyny er cysur i'r dyn a'r ddynes ei hun a llesiant ei gyd-ddynion a gogoniant Awdwr ein bodolaeth. Oblegid fod hapusrwydd penaf a pharhaol pob un yn ymddibynu yn fwyaf o lawer ar beth ydyw y dyn ei hun, ac nid beth ydyw ei sefyllfa neu ei feddianau allanol, fel y dywed Crist "nad yw bywyd dyn yn ymddibynu ar ainlder y pethau sydd ganddo," ac fel y dywed Burns "mai yn y frest y mae safle hapusrwydd, ac nid mewn aur ac nid mewn arian." Y dydd heddyw yr oeddwn yn darllen am feddianydd amryw lofeydd yn Morganwg yn cael ei alw i weled glofa glryn fill- diroedd oddiwrth ei gartref, a theimlai yn rwg- nachlyd iawn fod yn rhaid iddo fyned allan ar ddiwrnod mor wlawog, ovd pan ddaeth at iard y gwaith gwelai ferch fechan wedi bod allan yn y gwlaw nes yr oedd yn wlyb bob edefyn o honi, a chnwcyn o lo ar ei phen, eto yn canu fel yr aderyn yn nghanol y cyfan. Tra yr oedd y boneddwr ar ei farch, ac o dan ei waterproof yn grwgiiach, y gwa- haniaeth oedd fod boddlonrwydd yn nghalon un, a dim yn nghalon v llall, er fod yr amgylchiadau i gyd yn ffafr yr olaf ae, fel y dywedasom, "mae'r yspryd yn ddigon i wneud Paradwys yn uffern, ac o'r tu arall i wneud uffern yn Baradwys." "Gwell," meddai y gwr dooth, "ydyw yr hwn a lywodraetho ei ysbryd ei hun, na'r hwn a gymero ddinas." Y ftasiwn o addysg mawr ydyw dysgu Groeg, dysgu Lladin, dysgu Ffrancaeg; dysgu cerddoriaeth. dysgu gwyddoniaeth, daearyddiaeth, gramadegaeth, hanesyddiaeth, etc., yn ddiameu. gwybodaethau digon buddiol, eithr dim chwarter mor bwysig i'r dyn a'r ddynes a deall a gwybod eu hunain, ("Adrebydd dy hun, Socrates,") a chael allan v ffordd pa fodd i ddal y "reins" yn mhenau chwantau a serchiadau tymherau a digterau a mal- eisiau, y rhai, oddieithr eu eadw o fewn eu terfyn- au priodol, a wnant uffern o ddyn a dynes, nes gwneud i un ymawyddu i ddianc o'r corph, gan obeithio cael mwy cysur a thawelwch mewn rhyw fyd arall. Wedi dysgu un pa fodd i farelo ei hun a dangos iddo, ie, darganfod iddo uchelderau a dyfnderau ei natur, a'r fath fydysawd eang a or- weddai oddifewn iddo, a'i siarso, er ei gysur a'i gynydd, i gadw llywodraeth fanwl, gyson, a nerth- 01 arno ei hun, yna. dylid dysgu iddo ei ddyled- c!1 swyddau tuagat ei rieni, tuagat ei gymydogion, a thuagat ei gyd-ddynion, ei gydwladwyr, a thrig- 11 ianwyr y byd yn gyffredmol. Yn y cysylltiad yma deuai i mewn ddysgu ieithoedd, daearyddiaeth, hanesyddiaeth, etc., tra mewn cysylltiad a pherson dyn ei hun deuai i mewn physiology (cyfansoddiad y corph), athroniaeth y serchiadau, ac athroniaeth y meddwl a'r ysbryd. Ar ol dysgu dyn cylch efe ei hun a chylch ei gyd- ddynion, yna yn naturiol delid at natur yn ei holl amrvwiaeth a'i rhyfeddodau; ac, o bosibl, mai y dull goreu fyddai astudio y creaduriaid, y nesaf at ddyn, y rhai yw y mamogiaid, ac yna disgyn yn raddol at yr isaf o'r creaduriaid, ac wed'yn oddi- wrthynt hwy at y byd llysieuol a'r byd materol. Carwn weled ysgolfeistri ac ysgolfeistresi yn cy- meryd y plant allan i'r maesydd a'r bryniau a'r mynyddoedd, ac yn eu dysgu i sylwi ar y creadur- iaid yn eu cartrefleoedd ac yn eu harferion, ac hefyd i sylwi ar y llysiau a'r coodydd, y doldir a'r uclieldir, er planu ynddynt serch a pharch ac ed- mygedd o greaduriaid Duw, ac o'r cocdydd a'r llys- iau a'r blodau a'r llafur &'r lili, am yr hon v dy- wedodd Crist "ei bod yn brvdferthach na Solomon yn ei holl ogoniant." Ystvriaf y byddai dysgu yn uniongyrchol oddiwrth natur yn ddeg gwell ra dim ond v ddvsg'eidia-eth lyfrol (eler yn ol at "Natur," Bacon). Os na fyddai y plentyn yn allu- o yn if/tile i sstudio y meddwl a'r ysbryd, gellid ei gohirio am a.maer, ond gyda sicrwydd fod pob plentyn i'w chael cyn gorphen ei addysg'.—Ydwyf, ite., D. Ff. DAFIS. O.Y.—Yn y brasluniad uchod o gwrs addysg y plentyn i fyny hyd y dyn a'r ddyne,4 ifanc, anghof- iais y rhan bwysicaf o addysg y dyn gogyfer a'r byd hvm a'r byd arall, h.y., addysg am Dduw. Felly yn mlaenaf dim, mewn amser neu mewn pwysigrwydd, dylid dysgu iddo am dano ef ei hun. 2. Dysgu iddo ei berthynas a Duw a'r ddyledswydd gyfoda oddiar hyny i'w garu a'r holl galon, yr holl feddwl, yr holl enaid, a'r hon nerth. 3. Dysgu iddo ei berthynas i'w gyd-ddynion a'r dyledswydd- au a ddylai eu cvflawni tuag atynt. 4. Hysgu iddo ei berthynas a'r greadigfeeth anifeilaidd a'i ddyled- swydd tuag atynt. 5. Dysgu iddo ei berthynas i'r bywyd llysieuol, eu prydferthweh, a'u rhyfeddod- au. 6. Dysgu iddo oylch y bywyd materol er iddo weled llaw Duw yn y cyfeiriad yma.

"Beth oedd yr achos i ti redeg i ffwrdd? ebe y meistr. "Wel," atebai y prentis, "darfu i'ch gwraig fy nghuro." Sylwodd y meistr "Pw Pw! A yd- wyf fi yn rhedeg i ffwrdd?'

NODJUN Caed John Parry, ceidwad helwriaeth, yn farw ar y ffordd yn Llanddowror, ger St. Clears, foreu, ddydd Llun. Mae Maer a Macros Castellnedd wedi rhanu llawer o lo a gwlanen i dlodion y dref yr wvthnosau diweddaf. Ddydd Llun y claddwyd Mr John Rees, Gwalia Hoase, Trealaw, blaenor yn Bethania (M C) Llwynypia. v* Y mae'r Parch J. E. (Griffiths, gweinidog y Bed- yddwyr. Sciwen, Castellnedd, wedi dychwelvd a dn mis o aro yn yr Unol Dalaethau. Ddydd Sill, yn Aberdar, clad clwyd y diweddar Arolygydd W. E. Griffiths, Aberdar, Vr nynaf^ di^Cymru7 7 flyrdd iiaiarn 3'11 boll Ddeheu- Y mao Mrs Thomas, priod Mr J. H. Thomi^- (brawd Mr D. A. Thomas, A.S.), y.-edi cyhoeddi. cyfiol o faradoniaeth. Erw barddonol Mrs J H Thomas ydyw "Rose Haig Thomas." Yr wythnos ddiweddaf, cyhoeddodd y "Sketch" drpyn o hanes Wiilie Poweii, y bacligen 13eg oed sydd yn einvogi ei hun fel pregethwr yn Nghwui Rnondda, a Ueoedd eraill yn y Deheudir. Dywedir fod llwyddiant Ffactri Ymenyn Llan- boidy yn myned yn fwy o hyd, ac yr oedd ymerlyn a wnaed yno yn drydedd yn y gystadleuaeth vn blaw? 117 <Sh°w' yn Lli:iiaaui' wythnos o'r Nos Sadwrn yn nghapel Annibynol Salem, Llwynpia, cynhaliwyd cynglierdd. Cadeiriwyd ( gan Mr Daniel Evans, arolygwr glofeydd Llwyn- I pia. Elal yr elw I drysorfa yr eglwys. Dywedir fod y Owmni Americanaidd ag y mae eu hagerlongau yn. rhedeg rhwng Southampton a Mew York wedi peuodI amryw ystiwardiaid Cym- reig, er mwyn y Cymry sydd yn teithio gyda'u llongau. 0,7 Cyfarfu Evan Davies, amaethwr, Llaneglwys, -Liandefalle, a damwain angeuol, drwy syrthio yn ffair Talgarth, yr wythnos o'r blaen. Yn y treng- holiad, bwriwyd rheithfarn i'r perwyl hwnw. oedd y trancedig yn 65ain mlwydd oed. Mae Bwrdd Y sgol Casr.iewydd wedi trefnu i ddysgu Cymraeg. Cynhelir dosbartii Cymraerr yn Ysgoi y Genethod, Marshesrod, yn yr hwy, a. dysgir y dosbarth gan un o athrawesau yr ysgoL I Y mae y rhai sydd yn myned i'r dosbarth yn rhifo o 60 i 70. Mae Mr Charles Wilkins, postfeistr Merthyr, ar fedr rhoddl ei swydd i fyny, wcdi ei dal am agos i haner can' mlynedd. Ysgrifenodd Mr Wilkins amryw lyfrau, megis "Hanes Merthyr," "Hanea Llcryddiaeth Gymreig," a "Hanes Masnach La Deheudir Cymru." Pythefnos yn ol, taJwyd dros 25p o ddirwyon. am feddwdod yn lilys Ynadon Aberdar. Wyth- nos yn ol, gwrandawyd ugain o gyhuddiadau a feddwrdod; ac yr oedd y dirwyon agos yn 20p, a thalwyd hwy hefyd, er fod agos i hi o'r glowyr yn I y Cwm yn sefyll alLui. [ Cynhaliwyd cyfarfod blynyddol Canghen Pont- i ypridd o'r Gymdeithas er Atal Creulondeb tuagat Blant prydnawn ddydd Gwener, dan ly /yddiaeth. Mr Godfrey S. Clarke, yr uchel-sirydd. Traddod- wyd anerchiadau gan Mr Alfred Thomas, A. S., ac eraill. Bu Mr James Peters (ALui Alaw) farw noa. Wener, yn Llangennech. Gadawodd weddw a theulu lluosog i alaru ar ei ol. Yr oedd yn awdwr amryw o ganeuon adnabyddus, megis: "y Cymro- Dewr," "Y Morwr Lion," ac eraill. Enillodd lawer o wobrau Eisteddfodol yn ei ddydd. Achoswyd cryn gyffro yn Mhontypridd, nos Lun, gan ledaeniad yr ystori fod dyn wedi ei ladd wrth baifio. Ymddengys fod dau ddyn wedi bod yn cydyfed drwy y dydd. Aeth y ddau i ffraeo> ac i baffio. Tai-awyd un i lawr yn ddiymwybod, a gadawyd ef yno, gan y tybid ei fod wedi marw. Pan gludwyd ef i mewn i dy gerllaw, fodd bynag.. daeth y dyn ato ei hun yn ddioed. Disgynodd careg drom ar ben James Daviea,. glowr, yn un o byllau glo Bedlinog, Dowlais, pryd- nawn ddydd Gwener, gan ei ladd yn y fan. Yr oedd y trancedig yn 35ain mlwydd oed, ac yn byw gyda'i fam weddw yn High-street, Penydaren, Dowlais. Oafodd dyn o'r enw Harris ei daraw gan gareg yn yr un pwll tua yr un amser ond yn tIod- us, ni laddwvd mo hono ef. Mae 33 o Sipsiwm Groegaidd yn lluesta yn yr Assembly Rooms, Briton Ferry, ac y mae y Cyng- hor Dosbarth yn methu deall sut i gael gwared o honynt. Ofnir i glefyd dori allan yn eu plith, gan nad oes yn y neuadd Ie priodol i gymaint o honynt fyw. Cynygiodd y Sipsiwn fyned ymaith os caent 15p at fyned ond ni roisant eu gair na ddoent yn ol, ac nid yw y Cynghor eto wedi gweled gweledig- aeth eglur ar y mater. Bu Mr John Hughes, traffic manager yn Ngwaith Haiarn Dowlais, farw yn sydyn ar yr heol ddydd Gwener. Yr oedd y trancedig yn byw yn Balaclava-road, Dowlais ac aeth at ei waith tua saith o'r gloch yn y boreu. Yr oedd yn ei iechyd arferol, yn ol pob golwg; end wedi myned beth, teimlodd ei hun yn sal, a phenderfynodd ddych- welyd adref. Ar y ffordd yn ol, cafodd ergyd o'r parlys mud, a bu farw bron yn ddiattreg. Da genym fod y Gymraeg wedi cael ei dwyn i fewn i ysgolion dyddiol Caerdydd. Cwynid un- waith mai lied Seisnigaidd ei chydymdeunlad yd- oedd prifddinas y Deheudir; ond erbyn hyn, gwelwn ei bod am wneud chwareu teg a'r hen iaith. Nid ydyw oynydd y Gymraeg, er hyny, wedi bod yn foddhaol iawn hyd yma; a'r rhe- swm am hyny, meddant, ydyw prirder llyfrau. Ond dywed an* fod pethau yn edrych yn dra go- beithiol yn mlaen, pan ddaw pobpeth i drefn briodol. Y mae achos newydd y Tabernacl, Gowerton, erbyn hyn, dros flwydd oed, lie y mae yr eglwys, wedi dyblu yn nifer ei haelodau ac yn sicr, y mae hyr: yn llwyddiant gwerth ei grmclo." Y mae yr edwys, erbyn hyn, wedi rhoddi galwad wnfrydol i'r Parch J. Beynon Davies, Briton Ferry, ac yntau wedi ei hateb yn gadarnhaol, ac yn bwriadu dech- rw ar ei waith yma. y Sabboth cyntaf o Ionawr. Yn nglvn a'r fasrach mewn glo a haiarn yn Neheudir Oymru nid yw rhai o'r llaw-weithfeydd mawrion yn cael eu cadw yn mlaen fel yr oeddynt; ond y mae y gwahaniaeth i'w ganfod, yn benaf, mewn llai o oriau dros yr amser. Nid oes un Ml- heuaeth nad ydyw pairhad streic y pein^yr yn effeithio yn anffafriol ar y fasnach law-weithfaol yn y rhanbarth hwn, yn gystal a rhanau eraill, oblegid dangosa T piynwyr lai o duedd at roddi arohebion, allan; ond tra bydd i'r gweithwyr gad llawn di- winod o waith, nid oes llawer o Ie 1 gwyrio. Nod- wedd amlycaf yn y farchnaxi mewn haiarn bwrw ydyw prirder yn y cyflenwad. Yr oedd gwell galw am lo ager, a'r prisiau yn gadarnach.

Yr oedd merck i labrwr, yr hon a fu mewn gwas- anaeth er pan yn blentyn, wedi blino ar weithio, ac yn ewyllysio yn fyaych briodi; ac felly, un diwrnod, dywedodd wrth ei meistres ei bod yn ewyllysio cael gorphwys ei hesgyrn. Gwrandawodd Hy- men o'r diwadd ar ei gweddi, ac arweiniodd clocsiwi y fenyw brydfertli at yr allor, heb ddim yn ngholl. Yn mhen path amser wedi hyny cyfarfyddodd at meis- tree hi, a gofynodd, "Wel,Mary, a ydych chwi wedi gael gorphwysdra i'ch esgyrn "Do, yn wir," atebai yr eneth dan ocheneidio, "y mae esgyrn fy ngen wedi cael gorphwyso." Fe ddywedodd meisfcr un tro wrth ei gogyddes 1;0- "Ni raid i chwi ddweyd dim wrth eich meistres, Jane ond a oes genych heddgeidwad yn gariad ?" Y gogyddes (yn ddigllawn) :—"Yn sicr, nao oes, gyr. Y meistr "Felly rhaid i ohwi gael un. new adae1. Y mae arnaf eisien rhywun i fwyta y oig. oer." _—.—— Argraphwyd a Chyhoeddwyd dros y North Wales Chronicle Company, Limited, gaa David Williams, yn y "North Walell Ckronicle" a'r "Gwalia" Prmt- ing Works. Outen neuso, High-street, ±$an»«r, yn Mhlwyf Banger, 111 Sir Gaeraarfen ao yn Swydd- fa y "Cl*ru«yii," Bridge-street, .uiamgefei, yon. Mhlwyf LlanfolBi, Sir Fon, 1&8 John WiB^ar>s.. Dydd lau, Rhagfyr 30, 1897. l <

Arwerthiaut yn Mar.gor. Ddydd Mercher diweddaf bu Mr John Pritchara yn cynal arwerthiant ar eiddo yn y Queen's Head Cafe, Bangor. Oafodd Lot 1, yn cynwys yr anedd- dy a'r siop rhydd-ddalisdol Rhir 13, Dean-street. Bangor, ei daro i lawr i Mr R H. Pntchard, cyf- Teithiwr, am 290p. Lot 2. sef yr eiddo a ad -vaeuir fel Rhif 25, Berllan Bach, a wertlnFcl i Mrs Erans am 420p. Prynwyd Lot 3, yn cynwys "life policy am 2000p yn "Nghwmni Yswiriol y Prudential az fywyd Mr Humphrey Owen (diweddar o Leclwig- an- Llangefni), gan Mr J. S. Laurie, cyfreitniwr, Llangefni, am 34Cp. Cvfreithwyr y perchenog oeddjmt Meistri Hughes-Pritchard a Rodwav, Mr Huw Rowland, a Mr Ll. H. Jorcs, derbynydd swyddogol, Caer. v v

Yr Ys-ol i Ensthcd Cymrei £ » Ashfcrd. ] Enillwyd y tystysgrifau canlynol gan ysgolhsig- i -ion yr ysgol uchod yn ystod v flwyddyn ddiwedd- af: London Intermediate Arts, Elizabeth Parker, Myddle, Shrewsbury; London Matriculation, JEthel R Lewis, Llanfymaeh, Pembroke Cam- "bridge Senior Local, 3rd class honours, Emily E. -Cleaver, Sedhill, St. Asaph Cambridge Senior Local, passed, 14 girls. Science and Art Certiii- cates—Drawing: 1st Class, Gwenifwr Jones, An- glesey, and Gwendolyn Elvey, AeLoi 2nd Class. H. Gladys Roberts, Clifton. Associated Board of the Royal Academy and Royal College of Music, Senior Grade. Beatrice Gittins. Newtown. or- jwrated Society of Musicians, Pianoforte Advan- ^eed, E. Gough, Llanelly Pianoforte Intermediate, ( l^Judd, Brynmawr. Trinity College, London, lEpHioforte Senior Certificates, A. Williams, Blaen- 99% Junior Certificates, nice girls. Prizes were ^gjfjrded for general proficiency to M. Cleaver, St. $• h, End M. Judd, Brynmcwr. Holy Scrip- ture, L. B. Thomas, Hay, Brecon R. Cleaver, Sf:" Asaph Annie Price, Anglesey; E. Crane, Pontypridd and Gwen Jones, Ruthin Jitngiish :-X Subjects, M. Lloyd, Aberdare E. Gcugh, Lla.< eily; L. Thomas, Barry D. Thorre, Bilston D. liloyd, Conway; and L. Evans, Usk. Mathe- matics, N. James, W. Kensington; E. W. Evans, ? Xiondon; and E. Lloyd, Aberystwyth. Arith- metic, E. Thomas, Merthyr; G. Jones, Llan- dyssiL French, N. Thomas, Aberdare E. Hill, Briton Ferry Daisy Evans. Swansea Jane Rice, Anglesey; E. Evars, London; and G. Davies, Wrexham. German, A. Williams, Blaengarw. Latin, A. Lloyd, Berriew E. Hughes, Llanfair; E. Hamer, Newtown; M. J. Jones, London. Drawing, A. Parker, Myddle; E. Jones, Llan- dysilio; M. Cartwright, Wrexham and G. Wil- liams, Treherbert. Music, M. Judd, Brynmawr A. Parker, Mvddle M. Cartwright, Wresham D. Gittins, Newtown; and W. Gdins, -New- town.

Pedwar Cymro Enwog. CYMERIADAU TEILWNG 0 EFELYCHIAD— DYFALBARHAD AC UCHELGAIS CANMOL- ADWY YN GAEL EU GWOBRWYO. Henry Morton Stanley sydd enw arwr byd- adnabyddus. yn benaf ar gyfrif ei antariaetbau yn Affrica a. Chymro sydd trwy ei ysbryd penderfynol, ei yni a'i ddyfaibarhad, wedi ymgodi o ddinodedd y t'otty i eistedd gyda phendeiigion ac i gael ei gyfrif yn deilwng o lenwi safleoedd o enwogrwydd a dylan- wad. Ganwyd ef o fewn muriau Castell Dinbych, Dyffryn Clwyd, Ionawr 28ain, 1841. Mab ydoedd i John Rowlands, "Y Llys;" ac wrth yr enw hwn yr adnabyddid yntau am yr un-mlynsdd-ar-bymtlieg cyntaf o'i oes. Wedi derbyn ei addysg yn ysgol y tlotty yn Llanelwy, a bod am dymhor yn gynorthwy- wr i'w gefnder, Dafydd Owen, ysgolfeistr yn y Wydd- grug, moriodd o Lerpwl fel "cabin boy" am New Or- leans, He y derbyniwyd ef i deulu masnachwr o'r enw Stanley, yr hwn a'i mabwysiadodd yn fab ac etifedd, gan ei alw ar yr enw yr adnabyddwyd ef byth wedy'n -H. M. Stanley. Am enyd fer ymddangosai pob- peth yn cyd-weithio o'i du, ond bu y masnachwr car- edig Stanley farw yn anmsgwyhadwy a di-ewyllys; a'r canlyniad fu i'r Cvmro ieuanc gael ei ditflu ar ei I adnoddau ei hun. Pan dorodd y rhyfel allan ymun- odd a:r fyddin Gyngreiriol; ond ar ol brwydr Shiloh, Ebrill 6ed, 1862, cvmerwvd ef yn gareharor gan y fyddin Ogleddol. Pa fodd bynag, gallodd ddianc, a gwnaeth ei ffordd hyd lan y mor, lie cafocld long ar fin hwylio i Brydain. Wedi cyrhaedd Lerpwl tal- odd ymweliad a'i dref enedigbl ac a'i fam—erbyn hyny Mrs Robert Jones, Castle Arms, Dinbych, ond -derbyniad braidd yn oeraidd gafodd gan ei geraint ac yn fuan cymerodd fordaith drachefn dros y Wer- ydd-y tro hwn i New York. Ymrestrodd yn Ll^mges y Gogledd, ac yn 1863 cawn ef ar fwrdd y rhyfel- long "Ticonderoga." Aeth trwy y rhyfel hyd ei di- wedd. Yn 1866 anfonwyd y rhyfel-lor.g y gwasan- aethodd ami ar wib o amgylch y byd, a thra yn Mor y Canoldir cafodd Stanley ryddid i dalu ail ymweliad Vi wlad enedigol, lie Q^<'dd well croesaw na r tro cyntaf. Tw fam rhoddodd amryw anrhegion, y rhai I yr arferai hithau eu dangos i ddyeithriaid a ymwelent a hi yn y Glascoed wedi i'w mab fyned yn fyd-enwog. Ar ei ddychweliad i America cyfeiriodd i'r Gorllewin, a'r blynyddau nesaf cawn ef yn oliebydd i'r "Missouri Democrat," "N. Y. Tribune, a'r "NewYorkHerald." Am ei orchestion yn adeg rhyfel Abyssinia (1867), ei waith yn darganfod Livingstone, a'i anturiaethau can- lynol yn Affrica, cyfeiriwn y darllenydd at gyfrol Gymraeg ddyddorol iawn—"Hanes Bywyd Stanley, cyhoedd-dig gan T. Gee, Dinbych, a'r hon a ellir -gael am 75c gan Richard E. Roberts, Utica, N. Y. Prif weithiau H. M. Stanley ydynt :—"How I Found Livingstone" (1872), "Through the Dark Continent" (1878), ac "In Darkest Affrica." Yn 1890 priododd Mr Stanley yr arlunes, Miss Dorothy Tennant. Dr. John Rhys, prifathraw Coleg yr Iesu, Rhyd- ychain, sydd esiampl nodedig o ffrwyth yni bachgen o Gymro yn ei godi i'r safle uchaf o anrhydedd. Gan- wyd ef yn Aberceirio, ger Ponterwyd, Ceredigion, yn Mehefin, 1840, a derbyniodd ei addysg gyntaf yn Ysgol Ponterwyd, yr hon a gedwid gan y Parch Morgan James. Yn Mai, 1855, aeth i Ysgol Fryt- anaidd Penllwyn, ac yno bu yn gyd-pupil teacher a Dr. Cynddylan Jones. Treuliodd y flwyddyn 1860 yn Ngholeg Normalaidd, Bangor, yna aeth i gadw ysgol yn Rhosybol, Sir Fon, am bum' mlynedd, gan ym- roddi i astudio yr ieithoedd clasurol a gwahanol dafod- ieithoedd Celtaidd. Yno yr oedd pan ddechreuodd dynu sylw v byd gyda'i ysgrifau ar gwestiynau ag yr ystyrir ef "erbyn hvn yn awdurdod uchaf arnynt. Bu vn Rhydychain am bedair blynedd, gan basio yr hoU* arholiadau yn anrhydeddus, ac enill cynifer o freintiau ag oedd agored iddo, nes bod ei dderbyn- iadau yn 130p v flwyddyn tuagat ei dreuhau athrofa- ol. Bu hefyd yn efrydu yn Paris a Phrifysgol Heid- elberg. Yn 1887 etholwyd ef yn broffeswr Celtaidd yn Rhydychain, ac erbyn hyn y mae yn llywydd ei eoleg. Yn mhlith ei weithiau y mae Lectures on Welsh Philology," "Celtic Britain," "Studies m the Arthurian Legends," ac "Inscriptions and Languages of the Northern Picts." Mae galwad ami am dano i draddodi darlithiau, a chymer ddyddordeb yn yr "EitAilrlfod a sefvdliadau eraill ei wlad enedigol. Dy- wedir ei fod yn darllen i bwrpas ei ymchwiliadau o 25 i 22 o ieithoedd, ac y mae ei briod hefyd, merch Grif- fith Hughes, Llanberis, yn siarad pump o ieithoedd, ac yn mhob ystyr yn goron i'w gwr. Lewis Morris, y bardd, a anwyd yn Sir Gaerfyrdd- in, a bu am dymhor yn dal y swyddi o ysgrifenydd a thrysorydd Coleg y Brifysgol,Aberystwyth. Gwaith llenyddol mwyaf adnabyddus y bardd ydyw "Epic of Hades," yr hwn ymddangosodd gyntaf yn 1876, ac sydd wedi myned trwy tua deugain o argraphiadau. Yu 1878 cyhoeddodd "Gwen," drama, ac yn 1880 "The Ode of Life"-Ilyfrau sydd wedi cael cylchred- iad mawr. Yn 1883 ymddangosodd ei "Songs Un- sung" ac mae wedi myned trwy bymtheg o argraph- iadau. Rhai o'i weithiau eraill ydynt "Gycia" (drama), "Songs of Britain," yn cynwys amryw gan- euon tlysion yn dal perthynas a hanes ei wlad ened- igol, "A Vision of the Saints" yn ol arddull Dante, etc.' Cyfaasoddodd Gerdd Jiwbili y Frenhines ddeng mlynedd yn ol, am yr hon y derbyniodd dlws gan ei Mawrhydi. Mae Mr Morris yn awr yn 64 mlwydd oed. Dygwyd ef i fyny yn gyfreithiwr, a galwyd ef i'r bar pan yn 22ain oed, ond m ddiiynodd yr alwed- igaeth hon. Y Parch Hugh Price Hughes, hefyd, a anwyd yn Sir Gaerfyrddin, haner can' mlynedd yn ol, ac nid oes ond ychydig wythnosau er pan gladdwyd ei dad, Dr. John Hughes. Yn 1889 cyhoeddodd gyfrol dan yr enw "Social Christianity," yr hon sydd wedi cyr- Itaedd amryw o argraphiadau, ac yn 1890 ymddang- osodd ei "Philanthropy of God." Addysgwyd ef yn Ngholeg y Brifysgol,IJundain,ac ynAthrofa Dduwin- yddol Richmond, dan yr athraw nodedig Dr. Moul- ton. Bu yn weinidog gyda'r Wesleyaid yn Dover, Brighton, IAundain, Rhydychain, a Brixton Hill, ac mae yn awr yn weithgar anghyffredin gyda'r "For- ward Movement" sydd yn gwneud cymaint o ddaioni yn Llundain a'r trefydd mawr. Mae yn ddyn o fedd- irl rhyddfrydig ac annibynol, ac yn flaenllaw gyda symudiadau pwysig sydd a'u hamcan i ddyrchafu 4mflei gymdeithasol y dosbarth gweithiol. O'r -DMh.

Yr Hen Nadclig a'r Newydd [ Dywedir fod hen wr o Bentre'rfelin, Ynyscyn- j haiarn, o'r enw Shon Efan Griffith, wedi myned ar ei draed bob cam i Glastonbury, Somersetshire. | y flwyddyn y bu'r helynt o newid dyddiad y tÍwy-, ddyn a'r gwyliau. Aeth yr hen wr yno i gael caju^ flodeuai yn y g^haii pnodol "The Stick of Joseph Hl.oii"' cb-uan df l,m vond Stl,cii Joseph.Lhrvdd- odd i dd od a changen ad^f? "hen ajraalwyr gredu mai ay L-wvliau n^yy-ydd y blod- euai, ac y penlima^ gwarthei; yn y plygain, ac c":n-:ui y yn y boreu hwrnv, ac felly er mor anhawdd ga-^nidynt giidw y gwyliau newydd credasanij efep^yl Shon. Ond pery alion vr hen wyliau drevrj wlad Cymru yn mhlith yr hen bobl hyd. iiedd j'w. Oni fyddai'n werth cael gwvbod yn yr OC (iaysgedig hon ar ba udiwrnod j mae "Stick of Joseph" yn blodeuo eleni, pa un ai ar y 25ain ptesenol pi 25ain yr hen ddyidiad, set y 6ed o'r- ionawr preserol ni ? Yr oedd gan yr hen bobl lawer o arwvddion i brofi mai yr hen Nadolig oedd y Nadolig cywir, megis y gwsrtheg yn penlinio wrch ddechreu pori y boreu hwnw, y gwenyu yn swnio y srra yn yr awyr foreu yr hen Nadolig, a'i bod yn feiriol y boreu'r hen Nadolig ar y diwxnod ealetaf, a bod y goeden Rosemary yn blodeuo y diumad liwnw, ac fel yn dywedyd fod y pren Josepli yn lilcdeua, sef-y wialen oedd gan Joseph o Arimathea vn ci law pan ddaeth drosodd yma i bregethu yr Ef- engyl, a ddaeth yn g"-ten ag sydd yn Glaston- bury oto yn blodeuo foreu dydd yr hen Nadolig. Dyma waith i'r cywrain a'r ofergoelus i brofi y pethau hyn. Gweiir hanes y goeden lyfeddol hon, ei thoriad a'i himpiad, etc., yn y Gentle- man's Magazine." (Gwel y "Gestiana, 1375-76). Treiiiadog, ALLT11) EIEION. Nadolig Newydd, 1837. O.Y.-Wrth newid yr amser yn y flwyddyn 1851 eyfrifwyd y Sydd o Fedi fel y 14eg, a.c yn y fl-B-yddyn 1800 gadawyd y 29ain o Ghwefror.—• A.E.

Llofrndd Mileinig yn Llundain. Yr wytlinos o'r blaen taflwyd Llundain i'r braw mwyaf pan ledaenwyd y newydd fod Mr William Terriss, un o'r chwareuwyr mwyaf poblogaidd ar lwyfan y brifddinas, wedi ei lofruddio yn nrws yr Adelphi. Ymddengys ei fod yn myned i fewn i'r chwareudy, ac yn y weithred o dynu'r agoriad o'i logell i agor y drws, pan y neidiodd dyn ato, gan ei drywanu deirgwaith gyda chyllell finiog, bum' mod- fedd o hyd. Daliwyd yr ymosodydd, a chludwyd Mr Terriss i'r chwareudy, lie y gweinyddwyd arno gan Yr oedd cynulleidfa fawr fedi dod i'r chwareudy, ond Yr oedd cynulleidfa -awr wedi dod i'r chwareudy, ond hysbyswyd hwy na fyddai perlformiad y noson hono, a chawsant eu harian yn ol wrth fyned allan. Caf- odd yr ymosodydd ei cldal, a dygwyd ef o fl aen yr ynad vn Bow-street foreu dranoeth. Ei enw yw Richard Archer Prince, chwareuydd tua 32 mlwydd oed, a brodor o Dundee. Ymddangosai yn hoilol hunan- feddianol, a dywedai na chafodd Terriss ddim ond a haeddai. Gohiriwyd y prawf. Anhawdd gwybod eto beth gymheliodd Prince i gyflawni'r weithred erchyll. Y TRENGHOLIAD. CYllhaliwyd trengholiad ar y corph ddydd Llun. Dywedai mab Mr Terriss na wyddai ef i'w dad erioed gael ei fygwth, ac nid oedd y tyst yn adnabod y carcharor. Y tyst nesaf oedd John Henry Graves, yr hwn oedd gyda'r trancedig pan gymerodd y llof- ruddiaeth le. Daeth y ddau mewn cerbyd at chwar- eudy yi Adtlphi-lie yr oedd y trancedig i gjTneryd y brif ran-tua. haner awr wedi saith nos lau. Pan oeddynt yn agos i ddrws y chwareudy, a Terriss yn y weithred o dynu'r agoriad o'i logell, neidiodd dyn yn mlaen a tharawodd y trancedig deirgwaith—ddwy- waith yn ei gefn a'r trydedd waith, wedi i Terriss droi ato, yn ei fynwes. Ar hyny gwaeddodd y trancedig: Yr wyf wedi fy nlirywanu Ciliodd y carcharor ymaith, ond aeth y tyst ato, a gafaelodd ynddo. Ond daeth heddgeidwad i'r fan, a rhoddodd yntau'r carcharor yn ei ofal ar y cyhudd- iad o ymosodiad- Yna gweloda y tyst fod Terriss wedi syrthio ar iawr. Aeth y tyst a'r carcharor i orsaf Bow-street .jrvda'r heddgeidwad. Gofynodd y tyst i Prince paham yr ymosododd ar y trancedig, atebodd yntau "RhwystroddMrTerriss fi i gael gwaith a chefais fy nial arno." Wedi gadael yr orsaf aeth y tyst i'r chwareudy, ac yno gwelodd Terriss yn marw. Dangosodd y gyllell-un a'i llafn tua phum' modfedd o hyd, a blaen hynod flaenllym, ac ol gwaed ami. Gofynwyd i'r tyst ai ni chafodd amser rhwng yr ail a'r trydydd trywaniad i ymyryd, ac atebodd yntau na chaiodd-digwyddoàd yr oil megis fflachied mellt- en. Dywedodd yr hedclgeidwad a'i cymerodd i'r ddalfa fod Prince yn hollol hunanfeddianol ar y pryd. Dywedodd prif swyddog yr orsaf heddgeidwadol fod y carcharor yn edrych yn hollol ddigytl'ro pan hys- byswyd ef fod Mr Terriss wedi marw, a phan gyhudd- wyd ef o lofruddiaeth wirfoddol, dywedodd "All right." Cysgodd yn dawel drwy'r nos. Tystiodd Dr. Hayward iddo weini ar y trancedig. Nid oedd y ddau drywaniad cyntaf yn rhai angeuol, ond aeth y gyllell y trydydd tro yn glir drwy'r galon. Dyg- wyd rheithfarn i William Terriss gael ei lofruddio yn wirfoddol gan Richard Arthur Prince,

? Chwarelwyr ac Ysgrifenydd eu Eundsb Gyda mawr ofid (ebai y "Tyst" am yr 8fed cy- fisol) y darllenwn hanes Undeb y Ohwarelwyr yn ymostwng i'r budrwaith o droi ymaith o'u gwasan- aetli eu hysorifenydd medrus, Mr W. J. Williams, Caernarfon, ar ol gwasanaeth maith a ffyddlawn. Wrth gwrs, cafodd hyn ei wneud dan yr esgus o ad-drefnu swyddau yr Undeb, eithr ri.- fetha neb a chanfod nad yw hyn yn ddim ond cochl. Dyma y dyn fu yn fodd ion i setlo y streic andwyol yn Beth- esda, a hyny wedi i'r ddirprwyaeth, y pwyllgor, ae hyd yn nod y Bwrdd Masnach fethu, a'r tal goreu all yr Undeb roddi iddo ydyw yr anrhydedd o fod yn dipyn o ysgrifenydd arianol yn ol y cyflog mawrfrydig o 80p y flwyddyn, heblaw bod o dan fawd dyn ifanc a benodwyd, yn gydmarol ddiwedd- ar, i fod yn drefniedydd yr Undeb. Fe lwyddodd Mr Williams i gael miloedd o bunau oddiwrth yr Undebau Seisnig i goffrau Undeb y Chwarelwyr yn ystod y streic, er galluogi y gweithwyr i enill y dydd. Ac yn awr y mae yntau ei hun yn cael ei wobrvvyo trwy ei gloi allan. Mae y dnniaeth bron yn anghredadwy, ac i bawb o'r tu allan fe fydd yn ystaen arhosol ar yr Undeb cyhyd ag y bodola. Mae gan v wlad wnaeth y fath aberth dros y chwar- elwyr berffaith hawl i gael eglurhad boddhaol o'r holl fusnes. Un peth a wyddom os na roddir eglurhad boddhaol i'r eyhoecld bydd i'r digwyddiad g^ael ei gono yn hir iawn.er arfantais y chwarelwyr. Gwvddom am rai canoedd o bun-au a anfonwyd i Bethesda na fuasid yn cymeryd cymaint o drafferth i'w cael pe meddyliasid am funud y gallasai y clnvarelwyr actio mor fawaidd tuag at eu hen was galluog a diwyd. A ydyw sectariaeth yn berffaith glir oddiwrth y mater hwn ? Un path sydd sicr, fod Mr Williams yn Annibynwr, ac mai nid yr Ar;- nibynwyr ydynt y cryfaf yn ardaloedd y chwareli. Diddadl mai digwyddiad ydyw nad ywyr hwn gaf- odd ei le yn Annibynwr.. Er ein dwfn ofid, gwelwn heddyw fod gwraig Mr Williams, yr hon yn flaenorol oedd mewn sefyllfa gwanllyd ei hiechyd, wedi cymeryd y driniaeth greulawn tuag at ei gwr gymaint at ei chalon fel y bu farw foreu Sul diweddaf. Pan y cofir fod mwy- afrif y colfwriadau hyn yn ddyledus i glymbleidiau mewn pwyllgorau, mae yn gwnoud i waed dyn fer- wi ynddo; ond yn yr achos hwn y mae cymaint o elfenau clymbleidiaeth ag sy'n gwneud i ddyn alaru yn gystal a mjTied yn dclrwg ei hwvl. Amddiffyn Duw fyddo dros Mr Williams a'i deulu yn nyfnder eu profedigaeth.

Nid Venus oedd ei Henw. cyngaws DIGRIFOL.- Yn Nghwrt Bach Marylebone, Llundain, yr wyth- noa ddiweddaf, yr oedd hen Iuddew byddar, Max Levin wrth ei enw, pedwar ugain mlwydd oed, yn erlyn Polandiad ieuanc hardd o'r enw Henry Klickes- kwi, am y swm o chwe' phunt, arian a fenthyciwyd. Yrmddangosodd twrne o'r enw Mr John Hill dros y diffynydd. Ymlusgodd yr achwynydd i'r tyst-gell, pryd y gofynodd Y Barnwr Fedrwch chwi siarad Saesneg?—Nid ydwyf yn eich clywed, syr (chwerthin). Y Barnwr (yn uchel) A ydych yn deall Saesneg? —Nac ydwyf, syr (chwerthin uchel). Y Barnwr: Am ba beth yr ydych yn hawlio y chwe' phunt? Mr John Hill: Arian ydynt, fel y tybir, a fenth- yciwyd i'r diffynydd i brynu cariad o Whitechapel (chwerthin mawr). Y Barnwr: Prynu cariad? (chwerthin). Ymdrechodd Mr Hill egluro y mater, ond dywed- odd ei Anrhydedd nas gallai efe ddeall yr ymrafael. Mr Hill: Byda i mi groesholi yr achwynydd yna fe wel eich Anrhydedd y pwynt anghyffredin mae yr achos yn troi arno. Mr Hill (wrth y tyst) Chwi a ddvwedwch nad ydych yn deall Saesneg? Yr Achwynydd (tan wenu) Nid ydwyf chwaith: gofynweh i'm cyfieithydu (chwerthin uchel). .0 Mr Hill: A ydych yn tyngu fod ar fy nghlient i 6p i chwi, arian benthyg? Achwynydd (wrth y cyfieithydd) Pa faint ydyw- a ydyw hynyna yn iawn? (chwerthin). Mr Hill: Peidiweh gofyti i'r cyfieithydd. Gofyn- weh y cwestiwn i chwi eich hun. Achwynydd Mi a roddais fenthyg 6p iddo i'w gael allan o dddyryswch. Mr Hill: Fol mater o ffaith, chwi roisoch fenthyg yr arian iddo i gael Sacsnes o Whitechapel yn wraig? (chwerthin).-Na, nid dyna ydoedd. Diffynydd: Do, fe gefais yr arian, eich Anrhyd- edd ond darfu i'r foneddiges a introdiwsiodd efe i mi yn Whitechapel panddaethum drosodd yma i chwilio am wraig roddi treia. arnaf, eithr ni "chymerodd ataf" fi. Efe a ddywedodd y rhoddai i mi arian i brynu modrwy iddi, gan fod yn rhaid i bob bonedd- iges yn yr East End gael moarwy aur cyn derbyn yr un dyn ieuanc (chwerthin). Yn y cyfwng hwn aeth yr achwynydd a'r diffyn- ydd yn bur gynhyrfus, y fath nas gallai y Barnwr na 1 Mr Hill wthio gair i mewn "gyda'r ochr." O'r diwedd, pa fodd bynag, dywedodd Mr Hill: Yr ydych chwi yn cael pump y cant am introdiwsio'r diffynydd i'r Whitechapel Venus? Achwynydd Nid Venus oedd ei henw hi; ei henw oedd Miss Rose Litmann (chwerthin uchel). A rhoddasoch fenthyg yr arian iddo i brynu y fodrwy? Bu i chwi nid yn unig godi Hog mawr arno, ond darfu i chwi ei introdiwsio i'r ferch hardd- af (chwerthin). Achwynydd: Wel, yr oedd yn eneth brydferth, mae'n wir ac os nad oedd hi yn ei leicio, nid fy mai i oedd hyny (chwerthin mawr). Y Barnwr Nia gallaf yn fy myvr einioes ddeall yr achos hwn. Mr Hill a eglurodd nad oedd ei client ef wedi bod yn Lloegr ond ers rhyw wyth mis. Yr oedd efe mor serchglwyfus tuagat brydferthwch geneth Seisnig fel ag yr oedd yn awyddus i briodi gynted ag oedd modd (chwerthin). Yr oedd efe wedi clywed am yr Iuddew oedranua a phrofiadol hwn (sef yr achwyn- ydd), yr hwn a ddywedodd ei fod yn adwaen un o'r genethod tlysaf yn Whitechapel, riueni yr hon oedd- ynt yn awyddus ar iddi briodi Polandiad. Llamodd calon yPolandiad ieuanc o'i fewn pan glywodd hyny. "Beth," meddai, "ydwyf i wneud? 'Does gen i ddim arian." Yr hen luddaw a atebodd: "Peidiwch a gadael i hyny eich rhwystro. Dyma i chwi 6p: nid oes arnaf eisieu llog arnynt." Y Barnwr (wedi svnu) Beth? Mr Hill 'Does dim byd dan haul mwy anhebyg. Y Barnwr Beth am y fodrwy? Mr Hill: Diddadl i'r diffynydd wneud ei feddwl i fyny i briodi Saesnes: bydd tramorwyr yn hoff o I briodi genethod Seisnig. Y Barnwr: 0, yn wir Mr Hill: Talodd fy client i am y fodrwy allan o'r swm roddwyd iddo gan yr achwynydd: darfu i'r foneddiges ieuanc ei wrthod ef, ac yr ydych yn gweled y trybini mae ynddo. Y Barnwr: Mi a ohiriaf yr achos mewn trefn i | gael y foaeddigee ieoanc o'm blaen, ]