Y Cymro

NODIADAU WYTHNOSOL Yr Alwad Fawr. Traddododd y Prifweinidog ei araith hir- ddisgwyliedig yn y Ty dydd Gwener, ac y mae ei chynnwys wedi taflu popeth arall i'r cysgod. Yr oedd ei dylanwad yn syfrdanol ar y Ty, ac y mae'r holl wlad wedi ei chyffwrdd a'i sobri giain y dadeniiadléllÚ o'r wir sefyllfa ar y naill law, a chan y moddion a drefnir i gyfarfod a'r perygl. Os oedd rhywun yn y wlad heb, syl- weddoli difrifoldeb y sefyllfa, nidoes. neb a glywodd yr araith, neu a'i darllenoddi, nad yw wedi ei argyhoeddi ein bod yn awr yn wynebu ar awr dywyllaf' y rhyfel, er duedi yr oriau yr ydym eisoes wedi eu treulio er dechreu Awst y 1914. Hyd yn hyn yr oedd y rhyfel yn cadw draw oddiwrth ein drysau ym Mhryd'ain, ac er yn dhwalu'n haelwydydd ac yn dwyn ein han- wyliaid yimaithi, yr oedd ein cynhaliaeth yn ymddangloSl yn sicr, a'r anghyfleustra, i fywyd1 a mas-nach yn annhraethol lai nag yr oeddyrm wedi ofni ar dorriad allan y rhyfel. Arwein- iodd profiad dwy flynedd a banner y mwyafrif 1 ddifaterwch a gorhyder, a phrin y gallai neb diybio fod yr ymweliad ofnadwy sydd wedi ein g-orddiwes wedi cyffwrdd y wlad i'w dyfnder- I y oedd. Gwnaeth Mr. Lloyd George fwy na neb o'r arweinwyr i ddeffro'r wliad i sylweddoliad llawn o'r perygl yn y gorfFennol; ond nid oedd iddo law rydd hyd yn awr i wneud ei apel yn Hawn ae effeithiol. Heddyw y mae'r dasg en- fawr O' g-yfarfod a'r sefyllfa yn gorffwys ar ei ysgwyddau; ac y mae yntau wedi gwneud yn glir pa mor fawr ydyw, a pha aberth y rhatid ei wneud cyn y gellir goheithio ei chyflawni yn llwyddiannus. -+- -+- Problem y Mor. Y mae dwy ochr i'r broblem fawr o gyfarfod 3Jg vmgais Germani i'n darostwng trwy newyn, scf oohr y mor ac ochr y tir, a rhaid wynebu'r naill a'r Hall. Vr ydym-yn dibynnu cymaint ar ein cynhaliiaeth air wtedydd eraill fel y mae suddiad ein llongau masna,choI ein hunain a llongau gwledydd arnhleidiol sy'n Cludo nwydda.u i'n porthliaddoedd yn peryglu ein. bodolaeth. Gwnaeth y Prifweinidog y broblem yn eiglur yn ei gwahanol a,g- weddau. Dlanghosodd nad yw'r suddlong- aiu ond, un o'r pethau sy'n peri, prin- d'er llongau i gyfarfod a'n heisiau. Hyd yn oed cyn. y rhyfel nid oedd gennym ddim wrth grefn mewn llongau, a thra yr oedd ar y rhag- len i adeiladu yn helaeth, daeth y rhyfel i ym- yryd a'r cynllun, a. bu raid troi pob ymadferth i gyfarfod a gaIwadau a gofynioil1 y Llynges. Z" Daeth hefyd, trwy y rhyfel, alwad' gynyddbl enfawr ar ein llongau masnachol, i gl udo ar gyfer y Llynges a'r Fyddin, i wahanol feusydd y rhyfel; ac heblaw hynny yr oeddym wedi cynorthwyo'r Cyngrheiriaid gyda'n llongau. Yr ooddymwedii rhoi dros filiwn o dunelli 0' n llongau at. walsanaiBth Ffrainc ei hun, ac wedi cynorthwyo Rwsia ac Itali. Golyigai hyn fod ein dud ar gyferangthenion arferol y wlad wedi ei dynnu i lawr i'r hanner. Yr oedd y suddlong-au yn d'inistrio cyfartaledd mwy yn ddiweddar, oherwydd ymdrech arbennig Ger- mani. Credai y gellid cyfarfodi a'r perygl hwn; cmd rhybuddiai yn ddifrifol rhag disgwyl gormodi Sut llw Chyfarfod. Yna eglurodd y Prifwieinidiog gynygion y Llywodraeth i gyfadod a pherygl y mor. I ddeohreu disigwylir gallu ychwianegu -a chyf- lymu mewn adeiladu llongau; a'r hyn a gyn- yg-ir yw talu i'r gweithwyr yn yr ierdvdd llong- au yn ol y gwaith a wnant. Yr oedd y cynllun wedi profi yn foddion. i chwyddo'r gwaith pa le bynnag y rftoed prawf arnoi,-weithiau gymaint a 40 y cant. Gwyddai mai"r gwrth- wynebiad i hyn yn y wlad hon oedd fod y meistriaid wedi arfer cymryd: mantaisi ar y cyflotgau miawr a enillid' í dynnu s'afon y cyf- lotgiau i lawr. Os y ceir diogelwldh rhag hynny, bydd yr Undiebiau Llafur yn ddlilau yn fodd,lon i gydsynio. Cymerir lie mawr yn y Ikmgau gan goed a hiaearn,, a: rhaid cymryd pob mesurau dichonadiwy i wneud i ffwrdd a chymaint a ellir, Mae Ffrainc a'r wlad hon yn ystyried yn fanwl a thrwyadl fesurau o gtynilo, mewn defnyddio ooed., a,c y mae Ffrainc yn rhoi rhai^^ oM f^restydd at wasanaeth y fyd'din. Ceisir ymhellach wneud y wtad,hon yn h unangynhaliol yn y mater. Er nas gellir hebcor cymaint a thunnell o fwn haearn, dis- gwylir gweithio a gwneud defnydd o fwn- gloddiau gartref, er nad yw ansawdd yr haearn cystal. Rhaid' cwtogi cyflenwad am- ryw o'r nwyddlau a gludli-r fel ymborth ond sydd yn fwy o foethau nag o angenrheidiau. Yn y rhestr hon ceir oranges, bananas, cnau., te, a phethau eraill; tra yr atelir yn llwyr ddadforiad afalau, tomatoes, amryw fiFrwyth- au, te tramor, ooffi, cocoa, d'iodydd mwnawl a rum. Mae papur i'w gwtogi i'r hianner; ac y mae d'efnyddiau darllaw cwrw i'w cwtogi i ddeng miliwn. Dyna frasolwg- ar brif gynyg"- ion y Llywodraeth i sicrhau fod digon, o ym- borth yn cyrraiedd y wlad1 dros y mor yn wyneb y perygl yr ydym ynddo 01 gael ein hunain mewn prindler a newyn yn ystod' y misoedd nesaf. Yr oedd disgwyl am fesurau cryfion ond prin yr oedd neb wedi rhaigweld pa mor fawr oedd yr aberth i fod. Ar yr un pryd, credwn fod; y wlad yn argyhoeddedig nad yw'r cynygion yn rhy eithafol o dam yr am- gylchiadau, ac nid oes arwydd y geilw'r Ty am unrhywgyfniCwidiad ynddynt oddiger-th mewn manylion, er y gwydd'is y byddiant yn golygu dyryswch a chwyldroad nas gelli,r ei fesur yn amgylohiadlau',—masnach a bywyd y wlad. Problem y Tir. Ochr arall y dasg yw codi cynnyroch oddiar y tir gartref ac y mae hon wedi profi yn or- lawn o anhawsterau o'r cycihwyn. Ddch- reu'r wythnos, ac o fewn j'chydig amser i ddatganiad y Prifweinidlog yr oedd pethau yn edrych yn diywyll ac anaddawol iawn o'r cyf- eiriad hwn, er ei bod o'r pwys mwyiaif ei bod yn cael ei d'adrys a hynny heb oediad. Di- ameu mai'r anihawsterau gyda hyn oedd yn cyfrif yn bennaf am ohiriad araith y Prifweini- dog fwy nag unwaitb. Nid yw pawb mor sicr fod y rhan yma o gynllun y Llywodraeth mor foddhaol a'r rhan arall; ac eto, credwn fod y Prifweinidog wedi llwyddo i oresgyn y: prif anhawsterau., acy gellir disgwyl i'r amaeth- wyr syrthio i fewn a'r cynygion a gwneud y cwbl yn eu gallu i gario allan yr hyn a ofynir gianddynt. Gelwir arnynt i hau cymaint ag sydd yn ddfchonadwy o wenith gwanwyn, ceirch, haidd a phytatws; a chymer y Llywodr- aeth yr hawl i orchymyn i dir pori gael ei ar- edig a,'i ddefnyddio i godi'r angenrheidiau hyn. I gyfarfod a chwynion yr amaetihwyr yn erbyn yr hyn a gynygiwyd1 gan Mr. Prothero yn fllaenorol, y mae'r Prifweinidog wedi ym- gymeryd a sicrhau iisaf-bris ar y cynyrchiion hyn am bum mlynedd, er gwneud yn sicr eu bod yn cael eu digolled'u ac yn gwneud elw rhesymol ar eu hanturiaeth a'u llafur. O'r ochr arall, y mae'r llafurwr amaethyddol i giael lleiafswm cyflog o £ 1 5s. yr wythinos. Ac hefolaw hynny, gwaherddir i fei.str tir godi rihent yr amaethwr heib ganiatad' arbennig Bwrdd Amaethyddiaeth. Bhai Ffeithiau am y Tir a'r Bwyd. Gwnaeth Mr. Lloyd George amryw osodiad- au pwysig pan yn delio a'r broblem o safle' r tir a'i gynnyroh. Ugain mlynedd wedi dv ddymiiad Deddfau'r Yd, yr oedd y wlad hon- yn oodi gartref ddwbl swm y gwenith a dderbyn- iai dros y mor. Er yr adeg honno yr oedd pedlair neu bum miliwn o erwau o di,r ar wedi ei adael heb ei drin, a thua hanner y llafurwyr amaethyddbl wedi. ymfudo i'r trefedigaetihau. Yr oedd y wladwriaeth wedi dangos y difater- wch mwysaf g"warthus o bwysigrwydd amaeth- yddiaeth i fywydi y wlad. Rhaid peidio byth mwy ail wneud y camgymeriad hwnnw. Nid oedd gwlad ar y ddaear a wariaa lai. ar amaeth- yddiaeth, nac un wariai cyn lleied arno, a ni. Yr oeddym yn dibynnu am 0701 80 y cant o'n gwenith ar wledydd1 eraill; ac yma g-wnaeth y Prifweinidog ffaith ddifriifol frawychus yn hysbys. Ar hyn o brydi, meddlai, yr wyf am i'r wlad wyfbod fod ein stor o ymborth yn isel —yn frawychus o isel. Maent yn is nag y buont o fewn oof. Achosid hyn yn bennaf gan y cynhaeaf drwlg a glafwyd y llynedd. Galwai hvn aim: i boib ymdreoh gael ei gwneud i chwyddo'r 'cynnyrch eleni a'r flwyddyn nesaf. Yr ydym eisoes wedi nod'r hyn, a gynygir i'r amiaethwr a'r llafurwr i geisio gwneud yn sicr yr ateibir yr apel hon ya gyffredinol. Y broib- r to tem fawr yw problem llafur, a rhoddiodd Mr. Lloyd George le mawr iddL Dangho-sodd fod a fynno cyflog isel y llafurwr fwy na hyd yn oed orfodaeth filwrol mewn tynnu'r gweisiion i'r fyddin mewn llawer o ardaloedd amaeth- v yddol, a pha lwyddiiant bynnag fydd ar yr ym- igais i sicrhau llafur digonol, ar y tir yn awr, nid oes amheuaeth am effeithiau pellgyrhaedd- 01 y cynhyigion hyn ar amaethiyddiaeth a ohwestiwn y tir yn y dyfodol. Y Suddlonsrau. Ychydig amser cyn araith fawr y Prif- wcinidog cafwyd datganiad pwy sig ar ym- j igyrch y suddllongau a'r ymdrech i g-yfarfod a'r perygl g-an Syr Edward Carson, Prif Arg- lwydd y Morlys.. Dywedodd Mr. Ubyd s George, wrth gyfeirio at yr araith fod yn ofid- us gweld fod llawer mwy o bwys yn cael ei i roddi i ochr oleu'r datganiad niag i'r ochr dlywell. Pwysleiisiodd Syr Edward y perygl difrifol yr ydym ynddo, a rhoddodd y Prif- i weinidog rym ychwanegol yn y rhybuddion | trwy ddatgtan nad oedd gennym yn awr ond | dlewis rhwnlg yr aberth y gofyn,id am dano gan y Llywodraeth a thrychineb. Nid oes le i gamgymeryd ystyr diatganiadau fel hyn. Golyga nad yw'r Morlys eto wedi dyfod i dir 1 ag y gall ddatg-an fod, moddiOin effeithiol i | ddtelio a'r perygl newydd wedi ei ddarganfod. | Dyna'r ochr dywell. O'r ochr arall, sicrha- odd Syr Edward fod popeth diohonadwy yn i cael ei wineu,d,gan rali o wyr galluocaf i geisio j dyfeisio a threfnu dinistr y suddlongau a moithiant yr ymgyrch. Dywedodd fod 40 o ymtaddfeydd wedi cymryd lie a'r Uestri gelyn- ol mewn llai na thair wythnos 0 amser, gan a longau a chan ehedwyr. Er fod cryn anhaws- ter i wybod i sicrwydd pa un a suddid y Uestd am byth, credid fod hynny'n wir mewn, amryw abhosiion. Nis gwyddom pa mor gred- adwy yw'r adroddiiad a gyhoeddir fod Ger- ma:ni'r dyddliau diweddaf yn addief fod 16 o allan o 5° o'r suddlongau heb ddychwelyd ac ih,eb. son am danynt. Suddodd y Germaniiald f saitih o longau Holland ddydd Iau yn nhuedd- > au gorllewinoi y Sianel, er fod Germani wedi addarw peidio suddo llonigau'r wlad honno hyd | y gellid. Maes y Rhytel. j Man ymgyrchoedd ac ysgarmesoedd yw'r drefn hyd yma ar y maes yn y gorllewin. Paratoadau yw y rhai hyn ar gyfer y symudiad mawr ag y disgwylir bellach glywed swn ei j gerddediad yn cychwyn unrhyw ddydd, ar y naill ochr neu'r llall. Fel y barnem yr wyth- nos ddiweddaf nid oedd ymoisodiad y gelyn 1 yn Chaimpag-n.e ond un byr-hoedlog. Ei j amcan yn ddiau oeddg'thio'r Ffrancod yn ol mewn lie yn yr hwn yr oedd eu llinell yn treiddio ymlaen fwy na'r gweddill o'r ffrynt. Er iddynt lwyddo i ennill goruchafia,eth ac i gymryd dros wyth giant o garcharorion, nid oes un arwyddJ fod y gelyn am geisio gwneud ycihwaneg yn, y rhan hon am y pryd. Dywed yr adroddiad'au Ffrengig fod oolledion yr ym- osodwyr yn uehel iawn, a dichon fod yr ar- weinwyr wedi gweldt ei fod yn costio'n rhy ddrud i geis,io ennill ychwaneg, a chaniatau y gallasent wneud hynny. Ym Mesopotamia ni fu'r llwyddiaint. ar lan ogleddol y Tigris, yr hyn a fu ar y lan ddeheuol. Wedi'r Ilwyd,dii,ant yn y lie olaf, ceisiwyd torri trwy linellau'r Tyrciaid yn Sanna-i-Yat ar y lan ogleddol; ond er i'n milwyr allu mynd trwy rai o'r llinellau, bu raid iddynt gilio yn ol dan bwyslau gwrth- ymosodaad'au'r gelyn yn hwyr yr un dydd. -4- Y Newyddion Diweddaraf. Dydd Mawrth hysbysir fod ein Byddin yn Ffrainc wedi symud dwy filltir ymlaen ar ffrynt o 11 milltir, a bod pedwar pe:ntref wedi eu cymryd gennym. Hefyd fod Kut-el-Amara unwaith yn rhagor yn meddiaant ein milwyr ymhen deg mis ar ol i General Townshend or- fod ymostwng. O'r ochr arall, daw newydd trist o'r mor am suddiad y Laconia, un o ager- lontgau mawrion cwmni y Cunard, nos Sul ar duieddau I werddon. Ymosododd y German- iaid gyda. torpedo-boats, ar ein glannau nos Sul, ond ni wnaed ond ychydig ddifrod. Mae'n amlwg ein bod ar fin4 dlatbIygiadaÙ pwysig, y rihai yn ol pob argfoel, sydd i benderfynu tyng-- ved y tbiyfel, s .,1 • ■' -■ "■ .• v £