Tarian Y Gweithiwr

CYNDDYLAN A'R IAITH GYMRAEG. Y mae y Parch. J. Cynddylan Jones wedi gwthio ei fad i for llenyddiaeth, ac wedi gosod ei hun yn agored i feirn- iadaeth. Nis gall neb ei feio am hyn. Y mae unrhyw achlysur i gadw yr awyr yn fywiog o amgylch dyn poblogaidd yn gaffaeliad dymunol. Pan yr oedd erlid mawr ar Spurgeon yn mhlith y dosbarth ffroennchel o ddysgedigion, a men of taste, yr oedd efe yn ymorfol- eddu am ei fod yn peri i dorfeydd o ddynion ddyfod i wrando y dyn y dy- wedid cymaint yn ei erbyn. Bu ei wrthwynebwyr yn offerynau i'w gyfodi ef i'w boblogrwydd presenol. Nid oes dim yn fwy difethol i ddefnydcioldeb pregethwr na'r llyfnder digorn, di- wrych hyny, yn ol deddf cymhwysedd a phriodoldeb, a bar iddo fedru gwnend ei ffordd trwy gymdeithas heb gyffwrdd a neb nac a dim. Y mae coBglogrwydd dyn yn nodwedd anhebgorol i boblog- rwydd. Ni roddir pris ar ddyn os bydd efe yn glai delwadol a gymer un- rhyw ffurf a wele cymdeithas yn dda ei oaod arno. Y dynion byny a safant fel creigiau yn ngbanol afon, y rhai a feddant gymaint o benderfynoldeb per- sonol caled agiorfodi y Uifeiriant cym- Jeithasol i ddolenu o'u hamgylch, yn ol eu fiurfiau cygnog, onglog hwy, yw y rhai a goronir a phoblogrwydd, bydd- ed fach, bydded fawr. Ond anaml iawn y mae dynion o'r fath yn eu lie, yn ol safon deddfau beirniadaeth. Y maeeu banwybodaeth o fanylion y deddfau hyny, yn elfen bwys- ig yn yr hyfdra hwnw sydd yn anheb- Z3 y gorol i'w poblogrwydd. Pe buasai Spurgeon yn gritic manwl mewn dnw. inyddiaeth, rhesymeg, gramadegaeth, j neu goethder iaith, buasai wedi lladd ei boblogrwydd ei hun. Yr oedd Addison y fath feirniad manwl, fel y methodd wneud ei hun yn areithiwr da yn y Senedd. Ni allai gymeryd hamdden i gaboli ei frawddegau i ateb i'w chwaeth gelfyddgar wrth areithio. Ac yn mhresenoldeb ei allu beirniadol, di- galonid ef wrth edrych ar ei frawddeg- au ei hun yn dyfod allan mor anrhws- iadus. Rhydd poblogrwydd fath o hawl i ddyn i draddodi oraclau oddiar ei sedd ucbel, heb fod yn ofalus am eu cywir- deb yn ol canonau gwirionedd. A gwae fydd i'r beirniad a amheuo gy- wirdeb yr oracl. Er hyn i gyd oracl wna poblogrwydd right or wrong. A beirniadu a wna dynion gwybodug. Traddododd Cynddylan anerchiad ar ddawn tafodan i fyfyrwyr Coleg Tre- vecca, yn Mehefin diweddaf. Cyhoedd- wyd yr anerchiad ftl y traddodwyd hi, y mae yn debyg, yn Saesonaeg. Digon tebyg ei fod yn hysbys i lawer o'n dar- llenwyr fod yr anerchiad Wedi bod yn fater beirniadaeth frwdus yn y Western Mail. A phe buasai Gotygydd y papyr hwnw yn gadael i'r dadleuwyr gohebol i drin y mater, heb iddo ef roddi ei big i mewn, buasai wedi gwneud yn ddoeth. Nid yw golygydd y Mail erioed wedi rhoddi prawf ei fod yn allnog i feirniadu ar unrhyw bwnc a hawlia resymeg ac ysgolheigaeth uchel i'w feirniadn. Y mae ei ddnlliaith ef yn olehionog, slip-slop, iawn. Nid ymddengys ei fod wedi talu sylw i goethder mewn iaith, meddwl, nac ath- roniaith. Dewi Wyn o Essyllt oedd y eawr a ymosododd ar anmherffeith- derau anerchiad Cynddylan. Nid oedd neb yn Nghymrn yn fwy eymwys at hyny. Dangosodd efe gyfoeth yr iaith Gymraeg yn erbyn yr hyn a ddywed- odd Cynddylan yn nghylch ei thlodi hi. Nid ydym yn dweyd dim am y priod- oldeb neu yr anmhriodeldeb o lusgo materion ereill i'r ddadl. Gadawn y dadleuwyr i setlo hyny yn eu pjjth eu hunain. Ond gan fod Cynddylan yn cyfarch pregethwyr, ac yn ceisio eu darbwyllo i gredu mai un dJawd yw yr iaith Gymraeg i osod gwyddoniaeth ger bron y byd, yr oedd yn beth nat- uriol i Gymro mor enwog, ac un mor selog dros ei iaith a'i genedl a Dewi Wyn, i fyned i gryn bellder mewn condemnio y gwr oedd wedi ceisio troi pen yr heu iaith Gyaareig mewn coleg. Ar yr un pryd, buasai Dewi yn an- rhydeddu ei Gristitoogaeth pe buasai efe yn gallu ffrwyno ychydig ar ei ddig- ofaint, a charmol yr hyn oedd yn gan- moladwy yn Cynddylan a'i anerchiad. Ni buasai hyny yn lleihan dim ar nerth anwrthwynebol ei feirniadaeth ef ar gamsyniadan Cynddylan yn nghylch yr iaith Gymraeg. Dywedodd Cynddylan rai pethau rhagorol yn ei anerchiad, megys y datganiad o'i ofid fod pregethwyr mawr yr oes,yr ochr hyn a'r ochr arall i'r Werydd, yn esgenlaso pregethu yr efengyl. Yr oedd ei gy- ngor i bregethwyr ienainc ar y mater hwn yn dda iawn, ac yn wir angen- rheidiol yn y dyddiau hyn, pan y mae pregethwyr ienainc, a rhai henach na hwynt, yn myned at bydewan llwydion a lleidiog Germaniaeth am ddrych- feddyliau yn He i'r Beibl. Ond ihaid fod Cynddylan wedi llwyr anghofio ei bun pan y dywedodd efe 1.13 mewn ymadroddion crwn ac oraclaidd, I Science is not suitable for every lan- guage. Science, for instance, cannot speak Welsh. Almost all its technical terms have no equivalents in the lan- guage of the Principality. Suppose any one was (were, fuasai y gair Saes- onaeg gramadegol, nid was) to try to translate a book on Chemistry into Welsh! Why, the thing is impos- sible.' Anhawdd yw meddwl nad oedd Cyn- ddylan yn haner eysgu pan y dywedodd efe, i Nad yw gwyddoniaeth yn gyi- addas i bob iaith, nas gall siarad Cy- mraeg, nad oes geiriau celfyddydol ynddi, a'i fod yn beth* anmhosibl cyf- ieithu llyfr ar Fferylliaeth i'r Gymraeg.' Ni bu y Wyddfa erioed yn fwy amlwg i bobl sir Gaernarfon, na'r Pigdyrau erioed yn fwy eglur i bobl yr Aifft, nag anwiredd noeth yr haeriadau uchod. Nid oes cerpyn i guddio ei noethder. o Yr ydym yn dweyd hyn gyda phob parch i galon a defnyddioldeb Cynddy- lan fel gweinidog yr efengyl. Nid efe yw y dyn da cyntaf sydd wedi cy- hoeddi nonsense. Gwnaed hyny gan ddynion da a defnyddiol yn mhob oes o'r byd. Ond nis gellwch wneud dim ond nonsense o nonsense pan y traethir ef gan ddyn da. Dim ond i Cynddylan feddwl ych- ydig, gwel Y11 amlwg nad yw y Saes- onaeg yn meddu geiriau celfyddydol. Benthyca geiriau o iaith estronol yw ei harfer hi, a'u tocio hwynt o'u penau, eu cynffonan, neu eu dullwedd cyn- henid, a'u gosod ger bron fel pe bydd- ent yn eiriau Saesonaeg. Cyfeiria Cynddylan at y gair Che- mistry, fel pe byddai hwnw yn air Saesonaeg. Gair Groeg (chymos) yw ei wraidd ef, yn golygu llifiad fel dwfr. Defnyddia y gair science fel pe byddai hwnw yn air Saesonaeg; ond tardd hwnw o'r gair Lladin scientia. Unid yw yn beth gwybyddus i bawb fod technical terms pob cangen o wy- bodaeth bron i gyd yn tarddu o ieith- oedd sydd yn fwy estronol i'r Saesonaeg nag i'r Gymraeg ? Beth a allai Sais mwy na Chymro wneud o ddesgrifiad gwyddonol o wnladur, yr hwn sydd fel y canlyn, A semi-perforated trunca- ted cone, with symmetrical indenta- tions, convex at the top.' Oddeutu pnm gair Saesonaeg yn nnig sydd yn y desgrifiad gwyddonol uchod. Cymerer eto engraifft o'r wyddon- iaeth feddygol, allan o'r Medical Cir- cular, yr hwn sydd fel y canlyn :—" A patient, suffering from inflammation of the chest, recently submitted his expectoration to a scientific authority. That authority wrote back, It is evidently of parasitic nature, but with respect to the precise individuality of the entophyte I have not yet decided to my satisfaction. My mind hovers betwpen two conclusions, viz., as to whether it is an aborted specimen of a cyclocotuloid macromalacooidium, or a highly developed cryptococceous megalocyst of a strongyloplenron bat- racholeucocopridon. Dyma un arall o'r un rhywogaeth,— A German Chemist has obtained, feifocyanide oftetramethy lammonium, by saturating ferrocyanic acid with tetramety lammonium hydrate." Yn ngwyneb yr iaith wyddonol uchod, a gredai Cynddylan ei fod ef yn ddigon galluog i roddi cyfieithiad o honi i'r iaith Saesonaeg mwy nag i'r Gymraeg ? Ac os nad Saesonaeg yw y geiriau gwyddonol uchod, yna nid oes obaith i weled llyfr gwyddonol Saesonaeg o gwbl yn ol ei farn ef. Dywed yr Encjiclopoidia Britan- nica fod y gair Chemistry, yn ol barn rhai, wedi cyfodi o kema, enw llyfr a dybid ei fod yn cynwys dirgelion a roddai cythreuliaid i wragedd. Ereill a ddywedant fod y gair yn dyfod oddi- wrth Cham, mab Noah. Ereill oddi wrth Chemis, brenin ) r Aifft. Ereill oddi wrth y gair Groeg chumos, yn arwyddo gwlybwr. Yn ngwyneb yr amheuaeth a'r tJ- wyllwch hwn ar darddiad enw y science, a'r un y dywei Cynddylan nas gellid cael geiriau Cymraeg i' w gosod hi allan, a fyddai afe mor fwyn a rhoddi i'r byd a pure Saxon word (un gwy- ddonol) am Chemistry ? Os na wna, y mae yn amlwg fod y Saesonaeg mor dloted, os nad yn dlotLch na'r Gymr- aeg. Tlotach o lawer yw, oblegyd y mae gan y Gymraeg air cynhenid glau gloew am Chemistry, heb fyned i'r Aifft na Groeg i fenthyca gair fel y mae y Saeson wedi gwneud. Pa eiriau Saesonaeg a all Cynddylan eu dwyn ger bron am y geiriau Ffe- ryllol o.ryyen, azote, hydrogen, carbon, nitrogen, oxymuriate, barytes, stron- tites, tungsten, molybdena, &C. ? Y mae geiriau Cymraeg i'w cael a phe defnyddid y geiriau hyny ni byddent yn fwy anneallus i'r Sais na'r geiriau technical, wrth y miloedd, a ddefnydd- ir yn awr yn Lloegr gan Fferyllwyr. Nid bai yr iaith,—nid ei difiyg o ad- noddau yw ei bod yn cael ei gosod o'r neilldu. Nid am fod yr Hebraeg, a'r Groeg, a'r Lladin cyntefig wedi colli dim o'u cyfoeth y maent yn ieithoedd marw. Ond nid y materion uchod ydynt yr unig rai y mae Cynddylan wedi gwnend camsyniadau ynddynt yn ei anerchiad. Y maeamryw betbau ereill esboniadol a dnwinyddol, yn dan go" yn eglur ei fod ef wedi gwrteithio ei ddychymyg yn hytrach na'¡ reswm. Y mae barn Hwfa Mon ac 1. D. Ffraid am bryddest Cynddylan ar Da- fydd, flynyddau yn ol, yn ateb i'w an- erchiad ef yn Trefecca, Pe cymer- asai yr awdwr athrylithJawn fwy 0 bwyll i weitbio ei anerchiad allan gyda mwy o ysbryd barn, buasai yn agos iawn o enill y gamp."

DERI—CWMYSGWYDDGYN. Dydd Llun, yr 20fed cyfisol, oedd y di- wrnod apwyntiedig i Ysgolion Sabbothol y gwahanol enwadau i orymdeithio trwj y lie, ond o herwydd rhyw amgylchiadaw neu gilydd, ni throdd allan ond dwy a honynt, sef ysgolion yr Annibynwyr a'c Bedyddwyr, y rhai a orymdeithasant trwy wahanol heolydd y lie. Yr oedd yr olwg arnynt yn anrhydeddus, a'r canu hefyd yn swynol dros ben. Yna ymranodd yr ysgolion i'w gwahanol gapeli er cael ett diwallu a the a theisen. Am 7 yn yr hwyr cynaliwyd cyfarfod adroddiadol a chanu, ac aethpwyd trwy y gwaith yn syml ac adeiladol. Yr oedd ol gweith- garwch a diwydrwydd i'w ganfod yn meddyliau yr ieuenctyd a addysgwyd. Y mae undeb a chydweithrediad fel hyn yn werth i'w hefelychu. Er fod marweidd- dra yr amser presenol yn tueddu i lwfr- hau lluaws o honom, eto ni ddylem blethu dwylaw yn nghyd, ond yn hytrach ym- lwybro yn mlaen gyda phob mudiad sydd a thuedd ynddo i lesoli dyn. Gresyn na fuasai mwy o undeb a chydweithrediad yn ffynu yn ein plith fel dosbarth o lowyu yn y lie hwn y dyddiau presenol. Drwg genym glywed yr wythnos o'r blaen fod jg glowyr yn methu cydweled yn nghylch cael drams yn ol a drams yn mlaen ac ryw achosion neillduol. Pe buasai undeb rhyngddynt, byddai rhyw reol ganddynt i weithredu wrthi. LLAIS O'R CWM.

HYN A'R LLALL. Dichon nad anfuddiol fyddai cael gair yn awr ac eilwaith o'r lie hwn. Er fod yma ddarllenwyr cyson o'r DAKIAN, eto nid oes yr un gohebydd cyson yn perthyn i'r lie. Nis gallaf roddi cyfrif beth yw yc achos o hyny os nadyr hyn a ganlyn, fod yn well gan y mwyafrif o'r trigolioni chwilio am feiau ar y rhai sydd yn ceisio gwneud rhywbeth, na'u bod hwy yn ceisio gwueud dim daioni eu hunain mewn un ffordd na'r llall. Ond dyna, gadawn hyny fel y mae, ac awn yn mlaen at rywbeth arall. CALFARIA, RAVEN HILL.—Traddodwyd darlith yn y lie hwn nos Sadwrn di- weddaf gan y Parch. Waldo James, Aber- afon, ar 'Pwy weithiwr ydych chwi.' Cafwyd darlith ragorol, ac er nad oedd y cynulliad yn anarferol o luosog, eto yr oedd yn dda iawn ag ystyried yr am- gylchiadau a'r hin. Aeth y darlithydd trwy ei waith yn ganmoladwy, ac y mae yn rhyfedd genyf sut y mae Mr. James wedi trysori cymaint o wahanol enwau ar yr offer sydd yn perthyn i'r gwahancl gelfyddydau yn ei gof. Bydd yn werth i b iwb gael ei chlywed, canys y mae yn adeiladol iawn. Y ;GWEITHFEYDD.—Lied araf yw y gweithiau yn y gymydogaeth hon. Ec fed rhai o honynt yn gweith o yn weddol gyson, eto isel ydyw'r enill. Yr achos o hyny yw fod y gweithfeydd wedi eu gor- lenwi, ac felly nid yw y dynion yn cael yc hyn a ddylent. Er fod y gweithiaula'r enillion yu isel, tebyg nad ydynt yn ddigon isel i foddloni y meistri a'r awdur- dodau, o herwydd y mae rhai o'n plith wedi cael rhybudd o ostyngiad pellach, sef o 4s. i 3s. 8e. ar yr un cynllun ag o'r blaen, gosod rhai o honom o flaen ein gilydd ond nid yn hollol ddiarwybod y tro hwn fel o'r blaen. Nid oedd neb yn gwybod y tro o'r blaen am y tynu i lawr hyd nes oeddynt yn derbyn eu harian ar noson y pay; end y tro hwn y maent wedi rhoddi rhybudd; a chofiwch, fy nghydweithwyr, fod y rhybudd hwn yn ein gosod y tro yma yn ddiesgus. AP THOMAS.

GENEDIGAETH. Awst 15fed, priod Mr. J. W. Lewis, Dolphin Cottage, Treforris, ar ferch. Gelwir ei henw ya Mary Ann. PRIODAS. Awst I8fed, yn nghapel Carmel, Treherbert, yn ngwydd y Cofrestrydd, yn cael ei gynorthwTO jran y Parch. J. Kees, gweinidog y lie, Mr. D Jenkins, Pentre Ystrad, a Miss Margaret John, Glandwr, Absrtiwy. MARWOLAETHAU. Awet 17fg, yn 62 oad, Mrs. Catberine Wil- liams, Heolfsch, Y¡¡tra1. Dyoddefodd gystadd hirfa th yn dawel ac amyneddgar, a'i hymddiried yn ei Gwareiwr er ys ugeiniau o lfynyddiu. Yr oedd yr ymadaredig yn fam i L5?.niel Roderick (Morleisfryn.) [Dyrannir ar y newyddiaduron Americanaidd gofnodi yr nchod ] Awst 20fed, yn pi breswylfod ei hun ar Fryn CwraHynfeU, yn 86 oed, Mr. Henry Josts (Bryn- llefriti). Claddwyd ef y dydd Mercber canlynol yn myuwent newydd CwmllynfelJ, lIe y gor- phwys ei anwyl briod, yr hon a gludwyd i'w hargel wely ychydig flynyddoedd o'i flaen. Ta- rawyd cf yll Iglaf. t'a yn y cyfarfod gweddi oddeu- tn pytbefnos cyn ei farw laeth. Cofodd gystudd trwm ond byr iawn. Gwasataethwyd ar yr achlysur gan y Parch. J. Rees. Yr oedd yr or- yrudaith angladlo1 yn profi fod yr henafgwr yn wir barchus ),n yr ards). Awst lfeg, vn 61 oed, Mr. David Hopkins Penperlyn, ger Ystalxfera. Claddwyd ef dydd' Sadwrn canlynol yn mynwent Bethnil1, cspel y Methodistisid Calfinaidd. GWflMnaelbwyd ar yr achlysur gan y Parch. W. Griffiths. Cafcdd gystadd trwm a maith, ond dyoddef idd y cwbl yn amyneddgar, gan ymorphwys ar fi Geidwad. [Taer ddjnmnir ar bapjrau Ameri-a godi yr uebed ] G. WYN.