Y Genedl Gymreig

I If- NOD. I IT. « i -i S* E-oLYxiot —DyfUit i chwi daau aaarn )'?.? cto at eich gwasanaetli: gan eu bod wrth IW1 ?' prvd, ttdY?riMs hWYllt, gwnewch "4tt?413 y defnydd a weloch yn oren ohonynt.

I I'R LLEUAD. Ik'Jlied bawb tx'b (t?!? y b'och. "awer a ^vlych, 11, a Kwvnt YW'r <«"? ?ee*, I „ "L?7.td V- 'vdd o Mdan aych. I FIERE); A OWYJfPASAI AC A FMWA8A1 tCott., MWYXTTAMt).  nme?wdt! n)W}?!werth-a dre!n facn, < !3'?S'?'?'?'' ) '?t.M"'??? clwvd tRlmerth, "?wftd. MU bcrth,-WILLUK LLEY, t ) ?m "< Bhy9 Morye, oedd 88 ml wydd *ed: a ghddwyd yn Llanycil, yn y flwyddyn 1757. Prydyddion Cvinry, ah rwch Y lath oferedd yn daifrrwen! 8on am glog a cnlytbiau lawer, CAd a chod a sitsfel 10(for Gwell i chwi ystyried yn dosturus, Reswia arall tun Rys Morys. Na ddileuwch dduwiol awen, Dawn y Tad, ac araith Foesen; Trwy d(Irygioiii, -wnvegi a gogan, Yr aeth y sut yn araitii Satan: A thrni allan wrth ei 'wyliya, Ryw swn mawr am Rysyn Morys. Yr hwn ni wnaeth na thwyll na gw'radwydd, Na dim i'w aclrodd ond dlnlwoldrwydd Y Gwyryf hen hob Byfri' ohono, Ac yn ei henaint cyn ei huno, Fe allai hrnio o Dduw haeltonus Rais a inawrodd Rys Morys. Tylawd a gwan heb feddianu Ty nac aelwyd, tin na gwely, Heb gartre' i ddwad hyd ei ddiwedd,— Y truan gwael heb gael ymgeledd; Ond Crist ein gwledd ootid Dad ymgeleddus, A'r Samariad, i Rys Morys. 0 ddrws i ddrw yr oedd o'n rhodio, A'i god a'i gyfoeth gv(lag efo,— Fel aderyn heb lafuno, Fel Eliaa heb arlwyo; Heb eLsieu dim, aphwy mor hapus, Yn air Meirion, a Rhysyn Morys! Gwan erioed a'i droed heb drydar, Yn saith oed cyn troedio daear, Gwan o gorph a gwan o foddion, Gawn o help a chymorth dynion, Er hyn ni atlawodd Duw daionus Mo'r eisiau mawr a'r Rysyn Morys. Ac er saled gwr ei sylwedd, Welp'r enaid a wel nnwe(ld: A'r corph truan anian nnwaith, Ar fyr a alwyd i farwoliieth; Nid rhyfed(I farw dyn llafurus, Osmarw ydyw Rhysyn Morys. Gwan a gwych, mown drych edrychwch, Nid oes i'w gael mo'r diogelwch; Ni c1m'dd Arthur, a'i fawr wyrthiau, Nawdd i ddienpyd yn nydd angau; Yr un angeu, hvn a ddengys, 8y* yn ymorol Rysyn Morys. Clywch a pwelwch Dduw i'ch galw, Nid oes ymwaiwl yn mysg y meirw; Gan fod yn marw ionedd mawrion, Etlioledig a thylodion, Ceiaiweh dynu at Dduw daionus A roes ymwared i Rys Morys. ROWLAND Huws, o Rieunyn, yn agos rr Bala. Teimlaf yn dsliolchgar os bydd rhywun mor garedig am hysbysn trwy'r Oenedi, a ydyw y llyfr sydd yn cynwys y farwnad uchod yn ei feddiant; 08 ydyw, pa beth yw ei onw F-Iforfab.

Y MAE'R araeth a draddododd Mr Osborne Morgan yn Nhy y CyfBredin ar Fesur y Claddfcydd wedi ei chylioeddi gan Mr Elliott Stock. Bwriedir agor arddangosfa Gelfyddydol yn New- castle-on-Tyne, yn yatod yr haf dyfodol. Y dydd o'r blacn dargaufyddwyd dwy ddelw, yn cynrychioli duwiau Groegaidd, yn Venice. Bernir mai Michael Angelo ydyw y gwneuthurwr, ond nid oes unrhyw reswm neillduol dros ddyweyd hyny. Pwrcaswyd y delwau gan y Baroness Ad- olphe de Rothschild, a rhoddodd 14,000p am danynt, sef gwerth eu pwysau mewn aur. Rhyfedd mor aruthrol ydyw y pfisiau a delir gan fonedd y gwledydd Ewropeaidd am gynyrchion y prif arlunwyr. Gwerthodd Mr Munros ei gasgliad gwych, ychydig ddyddiau yn ol, pryd y derbyniodd dros 60,000 am naw o oil-paintings a deuddeg ar hugain o arluniau dwfr-liwiedig, o waith Turner. Cafwyd uwchlaw 12,000 am un darInn bychan arall o waith y.prif arlunydd enwog. Cwynai y Cambrian Nevis o herwydd gwaith y Proffeswr Parry yn galw y cor sydd yn awr yn addysgu ei opera "Blodwen" yn "Welsh Repre- sentative Choir." Dywednad yw'r coryn cynrych- ioli Cymru mewn unrhyw fodd, a sylwai nad cyfiawn ydyw gwaith neb yn cysylltu y Brifysgol yn Aberystwyth i'r cyfryw. Dydd LInn diweddaf, derbyniodd Meistn J. O. Williams, Trefor, a J. Hughes, Glanmorfa, dyst- ysgrifau elfenol o Goleg y Tonic Sol-ffa, Llundain, a chafodd Mri. David Hughes, R. Lloyd, Trefor, ac E. Davies, melinydd, Gronant, Intermediate Certificates. Yr arholydd ydoedd Mr J. Roberts, (Peryddon), Treffynon.Ap Givenfrwd. Bu y gorchymvn a dderbyniodd Mr Williams, athraw seilrtlorf Gwirfoddolwyr Rhuthyn, i roddi yr holl offerynau i fyny yn foddion iberi i'r aelod- au ymddiswyddo. Deallwn yn awr fod y cyfeiUion hyn wedi sicrhau cronfa ddigonol i bwrcasu offer- ynau newydd, a'u bod yn awr yn gallu Uoni eu cyd-drefwyr megys cynt, a hyny heb fod o dan awdurdod penaethiaid y gwirfoddolwyr, yr hyn sydd yn llawer iawn gwell.-Aelod. Y mae yn meddiant Mr J. Davies, Ystrad, lyfr na chlywyd o'r blaen am ei gyffelyb. Y mae ei gynwysiad yn debyg i'r hyn a ganlyn :-Hanes yr achos yn Salem(M.C.) cr ei ddechreuad, yn cynwys (1) Enw y pregethwr a bregethodd gyntaf erioed yn y capel (a phob pregethwr ar ol hyny). (2) Faint a dalwyd i bob un. (3) Eu testynau. (4) Penau eu pregethau, yn nghyd a damau o'u pre- gethau. Y mae wedi cadw cyfrif manwl o'r pethau a enwyd, hyd yn bresenol. Credwn ei fod yn lyfr tra gwerthfawr, a phe byddai cynllun o'r fath yn ami, arbedid llawer o goat a thrafferth i'r hanes- ydd. Dair wythnos yn t111, bu farw gweddw y cyfan- soddwr enwog Rossini. Bn y diweddaf fary yn werth 52,000p. Yr oedd gweddw Rossini yn werth 80,000p., yr hwn swm, yn ol ei hewyllya hi, sydd i'w ddetnyddio tuag at gynal Asylum for aged and disabled singers." Da genym ddeall fod yr hen lenor penigamp GWEIKVDD AP RHYS yn iach ac yn cael pob cefn- ogaeth i fyned yn miaen gyd ag un o'i orchestion llenyddol, sef Euwogion y Ffydd." Dywedir fod y brenin Oscar o Sweden yn fardd o gryn fri. Ei gynyrch diweddaf ydyw Cantata mewn tair rhan, y gerddoriaeth gan M. Hall- etroem. Traddododd y Par^h Dr Hughes,Lerpwl, gyfres o ddarlithlati ar Y AVeinidogaeth a'r Offeiriad- aeth yn ystafell ddarlithiol Athrofa y Methodist- iaidyny Bala, yn ystod y mis diweddaf. Caffaeliad y gyfres hon o ddarlithinu i'r efrydwyr, megys yr eiddo y Parchn. D. Chariot Davies, M.A., J. Ogwen Jones, B.A., a Griffith Parry, yno yn flaenorol, sydd ffrwyth gweithrediad Ymddiriedolwyr Fund y diweddar Mr T. Jones, Rhuthyn. Gwelir fod mater darlithiau y Dr Hughes yn dra amserol; a chan fod galluogrwydd y darlithydd mor hysbys, nid oes eisiau Eicrhau eu rhagoroldeb ac y mae yn ddiau y darlleiiir hwynt yn dra chyffredinol pan y deuant allan o'r wasg. Deallwn fod Mrs E. B. Williams, Cambria, Wis., yn bwriadu cyhoeddi cyfrol fechan o gyfansodd- iadauei diweddar briod, yn nghyda'i gofiant a Phryddest Goffadwriaethol am dano gan fardd Gorllewinol. Yr oedd y diweddar Mr Williams yn frawd i Mr J. Williams, Glanbeuno, ger Caer- mrfon, ac yn enedigol o Bias Llangemiew. Efe oedd un o'r beirdd a'r cyfansoddwyr cerddoriaeth mwyaf diwylliedig a feddai Cymry' America.

EISTEDDFOD GADEIRIOL ERYRI, BETH- ESDA- FAWR-YN- ARFON. FONEDDIOION,— Mae yr Eisteddfod uchod bron wrth y drws. Ni raid aros ond rdyw wythnos eto nn bydd hon wedi ei rhifo gyda'r pethau a fu. Clywais fod y cyfansoddiadau yn dylifo i law, ac fod Uuaws mawr o laneiau Chwarel y Penrhyn am dynu torch am yr American Organ, gwerth 12p 12s. Hefyd, y mae yma luaws o gorau y gwahanol bonciau yn dyfod i gystadlu mewn datganu y Gwanwyn.' Nid oes dadl ua bydd yr Eisteddfod hon yn o'r rhai goreu a fu yn Bethesda erioed. Gwelais gopi o brogam y cyngherddau, ac nid oes y radd leiaf o betrusder i'w roddi yn y dosbarth blaenaf. Mae yn dcbyg y bydd wythnos yr Eis- tetldfod yn Bethesda yn un fawr a phwysig. De- alliit fod y pwvllgor yn disgwyl cae) gweled yr holl ysgolion dyddiol a'r gwahanol gymdeithasau eyfeillgar yn un orymdaith ddydd Iau, ac hefyd y Peuthyn Uoyal Braas Band, y Rhiwlas Brass Band, a r DlIIorwlg Brass Baud. Mae yn ddiamau y bydd Cliwarelwyr LlanDeris yma wrth y oannoedd. Gwelais yn y Qenedl ddiweddaf fod y ddwy chwarel ar (Ttleraii (la, ac fod y Bethosdiaid wedi ufydd- hau i'w cais hwy trwy beidio cynal Eisteddfod y flw>ddyn liesaf. Mae yn ddiamau y bydd i'r Lliinberisloidddlitngnmeii diolchgarwoh a'u hym- lyniad yn y cyfeillgarwch trwy ddyfodwrth y cannocdd i'r Eisteddfod.—Yr eiddoch. YMWELYDD.

I UNDEBAU CORA WI. B ANGOR A ClIAERN &R- FON. FONg])DI(IOx,YI y Oenedl am yr wythnos ddi- weddaf, geilw Awstin sylw at y ffaith ddarfod i Undeb Corawl Bangor berfformio dwy Oratorio o waith Mendelssohn yn 1875 ac 1876, ac wrth son am hyny mewn cysylltiad 4g Undeb Corawl Caer. narfon dvwed" Ond os oes pwys ar flaenoriaeth, cor Bangor a'i pia, trwYlncrOdu- Y mae'r fraw- ddeg hon yn llawer mwy amwys na'r geiriau, "yr ardaloedd hyn gan ffieh gohebydd neillduol, ac o ganlyniad, meiddiaf alw Awstm i gyfrt?Aty aacuoriaeth am roddi datganiad cyhoeddu8 o Orat"s Mendel?hn, ynte y aaenonafth amd- ?ngdod cerddorol y we ?r y ddmM esgoba?wl jrti feddianol ohono? Gan fod -\w6tin ynaclod 're ,ar, hwyrach yt- ?o?tynga i "teb.modd?yca aolodau Undeb C^awl Caemarfou wybod b?y mae'r Mdaloedd yn ? fcddwl o hony!? Gyda ?at?-Twelfth MaRs," bn bech?yn Ca(?mar- fon ? pereormio y cyfryw oddeutu wyth mlynedd vn ?; felly, dum?Mhaid yw gwneyd cydmar- Saethau o gwbl. BARTHOMY.

CANIADAETH GYSEGREDIG ERENEZER, I CAERNARFON. Ai gwir tybed P" yw y gofyniad a ymddangos- odd yn y Genedl, am yr wythnos cyn y ddiweddaf, ar ol eddygion (extracts) o lythyr a anfopais i'r Gwyliedydd, am Ebrill 18fed, a'r atebiad i'r cwes- tiwii yw mai ffeithiau anwadadnvy yw yr hyn a gofnodais. Ond y mae golygydd y QwyliedyQf wedi gosod allan yr hyn gymerodd le yn yr Ysgol Sul (liawrth 31ain) yn hylithr i gamgymeriad trwy ddyweyd mai arweinydd y gSn a wnaeth yr amryfusedd, yr hyn a olyga y person arferol a'r gorchwyl yn yr ysgol; ond nid felly yr oedd. Yr hyn a ddywedais i oedd mai yr arweinydd is- raddol (subordinate conductor) a gyflawnodd yr anturiaeth hyfeon (daring attempt), a diweddais fy vsgrif trwy ddyweyd fod gan gor Ebenezer allu, ac mai bwriad fy awgrym oedd symbylu y gallu i weithgarweh." Dymunaf ddiolch i'r Genedl a gymeryd sylw o'r nodiadau.—Yr eiddoch yn ddy- leduH, WESLEYAD. O.Y.-Meth-argmph: Angel's Hymn" (nid' Angelo") yw enw y d6n.

EISTEDDFOD TALTBARN, DYDD IAU I DYRCHAFAEL. Dymunem hysbysu fod cyfansoddiadau yn dwyn y fugenwau canlynol wedi cyrhaedd i law y gwahanol feiniaid yn ddiogel :-Ap Rliisiart, Oyflafareddwr o waed coch cvfa, Havelock, Paci- ficus, Brvsiog, Pererin pur ei eiriau. Un a hoffai ei chymdeithas, Talysam, Barac, Pkhywun, Clod- forwr, Addolwr, Ebrill fab, Alltud, Andreas, Nantlle fab, Dafydd, Alpheus, Byr ei ddeall, leua., Darllenydd, Ap Deiniol, Heddychol, Dyffrynwr, Pax, Cymro du, White and Black Smith, Howel bach, loan o'r Cwm, Dafydd, Erastus, Mair o'r Dyffrvn, Titus, Llew a'i gvfaill, Derwydd Addolgar, Christopher Wren, Deigryn cwynfanus, Elphin, Eigrad, Philip,Un heb addysg, Harper,-Dehorah. Shanco bach, Caradog, Barwn, Edith, Glan y nant, Weekam, Dafydd, Walter, Cymro, Thnddeus, Llwyd fryn, Milly Jackson, Nil Desperandum,loan ap Iago, Deiniol, An officer, Michael, Samuel, Sal iawn Wir, Gwalch l.Gweith- iwr. Gwalch 2, Un yn disgwyl am y wobr, Gwalch 3, Ymdeithydd, Un awydaus i fod yn Agent, Hen Chwarelwr, Sylwedydd, Hen Chwarelwr 2. Glan Einion, Cymro Melyn, Un yn hoff o ganu, Timig, Sion, Y Gof, Gof o'r Nant, Gyriedydd, Diwigiwr, Gwelir oddiwrth nifer y cyfansoddiadau fod y rhagolygon yn addaw y ceir Eisteddfod lewyrchus. HUGH OWEN, YSGITTFBNYDD.

Y GATRAWD GYMREIG: RHAMANT SYLFAENEDIG AR FFEITHIAU YN YSTOD TYMHOB RHYFEL Y CRIMEA. I PMNOD IV. I ARDRIITHWY DABGANFYDDIAD PWYBIG. Yr wyf yn gofyn i'r darllenydd gadw mewn cof fod genyf amcan neillduol mewn golwg wrth ymdroi cymaint ag a wnaethyui yn y pennodau blaenorol gyda Lady Estelle Cressingham a Mr Guilfoyle. Y mae cymeriad y dyn hwnw, a fy ngwallgofrwydd mewn ymserchu ojrmaint yn yr Arglwyddes Estelle, er cymaint o achos oedd genyf i barhau yu fyddlondeb cariad at Winifred ,,Llwyd,-y mae hyn oll i ddyfod i'r amlwg gyda dylanwad dirfawr ar ddyfodol fy oes. Fei pob pleser daearol arall; daeth tymhor fy ymweliad a Oraigaderyn i ben. Yr oedd Guilfoyle eisoes wedi cyflawni gweithredoedd a barodd i Syr Madoc ei ddrwgdybio,ac wedi caeldigon o awgrym- iadau gan yr hen farwnig gonest i beri iddo fyned ymaith. Gwyddwn o'r goreu eifod yn credu mai myfl eedd y prif achos i agor llygaid Syr Madoc i ganfod ei anfadrwydd, a phan welais ef yn cychwyn ymaith, credwn fy mod yn canfod dialgarwch yn tywyuu yn ei lygaid craft pan yn taflu y drem olaf arnaf. Pan gefais orchymyn i brysuro i ddychwelyd i Gastell Caer, yr oedd Syr Madoc, Winifred, Dora, ac hyd yn nod yr Arglwyddes Estelle Cressingham, yn arddangos teimladau dyfnion, fel pe buasent oil yn ofni na cLawn byth ddychwelyd o'r rhyfel- gyrch mawr oedd o fy mlaen. Nis gallaf ddarlunio fy nheimladau fy hun wrth ganu yn iach i'r lie a'r cyfeillion oedd mor agos at fy nghalon.. Yr oedd Phil Caradoc eisees wedi cael ei ddanfon i'r Dwyrain, a phan gyrhaeddais i Gastell Caer, myfl, heblaw Hugh Price, a banerydd ieuanc oedd newydd ymuno, oedd yr uiiig swyddog rheolaidd yn Nghaer yn perthyn i'r 23ain. Trwy gydol y noson gyntaf ar ol dychwelyd i Gaer, nis gallwn feddwl am ddim ond yr Arglwyddes Estelle. Yr oedd wedi cyfaddef ei bod yn fy ngharu, ond nis gaHwn gysqni hyny a'i gwaith yn ffafrio cymaint ar fy ngelyn, Mr Guilfoyle. Yroeddfy myfyrdodau yn gythryblus, ond, ambell waith, fe ddeuai adgof am serchog- rwydd Winifred Llwyd ar draws fy meddwl fel Hygedyn o haul trwy gaddug ddu. Ond, bore tranoeth, yr oedd genyf ddigon o waith fel ag i beri i mi anghofio pawb a phob peth oml fy nyledswyddau milwrol. Yr oedd Phil Caradoc wedi myned gydag ef i'r Dwyrain bob milwr a dybid yn gymhwys at waith ar faes y gwaed, ac yr oedd ymrestrwyr newydd yn dyfod l mewn agos bob awr o'r dydd. Gorphwysai y ddyledswydd o ddisgyblu y rhai hyn aroaf il, gyda chynorthwy Hugh Price. Nis guilai ond ychydig o honynt siarad na deall Saesneg, yr hyn a ychwanegai yn ddirfawr at galedi fy ngorchwylion. Ychydig iawn o'r ymrestrwyr newyddisn hyny oeddynt yn frodorion o'r siroedd sydd o'r tu fewn i Glawdd Offa. Cymry oeddynt bron i gyd. Er hyny, pan ddaeth y newydd am frwydr yr Alma, a phan oedd holl Brydain FaWr a Ffraino yn rhyfeddu oherwydd ysplander a dewrder y rhuthriad ofnadwy a wnaed gan y Welsh Fusileers i fy^iy my^ydd Alma, bu raid i ddau neu dri o bapurau dyddiol Llundain gael gwadu mai Cymry oeddyn cyfansoddi y Gatrawd-nad oedd hi yn un Gymreig mewn dim ond mewn enw-byd nes y darfu i'n Milwriad gyhoeddi llythyr yn y Times i benderfynu y pwiio, fel y mae Hawer o fy narllenwyr yn coflo yn dda. Yr oedd mis Awst yn tynu tuflli derfyn, a minau yn disgwyl bob dydd am orehtmyn i fyned i faes y gwaed, pan dderbyniais lonaid cist o phesantod a mathau ereill o helwiiaeth, oddiwrth Syr Madoe Llwyd, gyda ilvthyr yn eynwys amryw newyddion. Yn mhlith pethau ereill, efe a'm hysbysai fod yr Arglwyddes Naseby, a'i merch, fy Arglwyddes Estelle Cressingham, wedi myned i dreulio tymhor yn Walcot Park, gerllaw Caer; "ond," efe a ychwanegai, gan eich bod yn gymaint cyfeillion, os nad rhywbeth mwy na hyny, y mae yn debyg eich bod yn gwybod hyn cystal a minau." Nae oeddwn—nid oeddwn yn gwybod hyny. Ac yr oeddynt yn Walcot Park, ac yn gwybod fy mod inau yn Nghastell Caer; ac eto) ni ryngwyd bodd iddynt ddanfon na llythyr na cherdyn o wahoddiad i mi! Pa beth a allasai fod yr aches? Yr oeddwn yn ysu o eisiau cael un ymweliad arall a'r ddynes oedd wedi dwyn fy nghalon. Ond pa fodd y cawn hyny f Heb wahoddiad rheolaidd, nis gallwn feiddio myned i Walcot Park. Nid oedd genyf ddim i'w wneyd ond disgwyl yn amyn- eddgar, neu ynte ymdrechu i daflu fy hun yn ffordd yr hon oedd wedi fy nghyfareddu. Gwyddwn nad oedd ond ychydig fiHtiroedd o'r barac i Walcot Park; ac yn mhen ychydig amser ar ol derbvn Ilythyr Syr Madoc, wele ft yn tithio ar gefn fy ngheffyl tua'r cyfeiriad hwnw, ond wedi ymddiosg o fy ngwisg filwrol, er mwyn (eisio osgoi adnabyddiaeth eyffredin. Yr oedd yn brydnawn hyfryd, ac yr oedd yr haul agos a machludo pan yr oeddwn- inau yn croesi afonig fach lie y bum yn pysgota brythillod lawer gwaith cyn hyny. Yr oedd Walcot Park yn balas henafol a hardd, ar etifeddiaeth eang, lie y gellid canfod lluaws o brenau dirfawr, y rhai a blanwyd ar ol Chwyl- droad 1688 gan un o hynanaid y Naseby a'r Estelle Cressingham. Dynesais at y lie gyda math o wylder ac ofn ag yr wyf yn awr yn gwrido o gywilydd wrth ei adgoflo. Yr oedd y ffaith ei bod hi yn aros yno ar y pryd yn peri rhyw wyn- fydedd a phryder ynwyf nas beiddiaf anturio ei egluro. Pan ddynesais at y lie, canfyddwn oleuni claer yn y gwahanol ffenestri, a gwyddwn fod fy Estelle yn un o'r ystafelloedd hyny: ond, pa un ? Gadewais i fy ngheffyl gerdded yn segur yn ol ac yn mlaen, a minau, fel ynfytyn, yn syllu o am- gyleh yn y gobaith o ganfod un ai fy Lady Estelle ei hun, neu hyd yn nod gysgod o honi. Yr oedd hen eglwys wledig yn eefyll gerUaw, wedi ei gorchuddio ag eiddew. Yn llwydoleuni y cyflychwyr canfyddais foneddiges a boneddwr (i'm tyb i) yn ymgomio /I'u gilydd yn ymyl porth yr hen eglwys hono. Yr oedd y boneddwr yn march- ogaeth ceffyl grymus, a'r foneddiges ar ei thraed. Ar yr olwg gyntaf, tybiais eu bod mewn ymddi- ddan difrifol"; yna canfyddwn y foneddiges yn gwneydlyBtumiau fel un yn apelio yn ymbilgar am ryw ffafr; a thrachefn gwelais ef, unwaith, dwy- waith, a the}rgwaith yn ei hyrddio oddiwrtho gyda bun ei chwlp. Sefais a synais. Nis gwyddwn pa beth a ddylaswn wneyd, ai myned yn mlaen atynt ynte cilie yn ol o'n golwg. Dacw'r foneddiges ar ei gliniau yn liwch v 16n, ei dwylaw yn blethedig, a'i gwyneb mor welw ag alabaster. Gwyddwn o'r goreu ei bad yn ymbilio -yn gweddio amo; ond gwyddwn hefyd, erbyn hyn, ei fod yntau yn ei hyspyrnio oddiwrtho gyda chreulondeb annhellwng o hyd yn nod creulonaf dduw y Pagan. Yr oedd ei gefu yn digwydd bod taag ataf fl, ond gallwn glywed ei lais yn chwer- thin yn wawdus. Tybiais fy mod wedi clywed y llais hwnw o'r blaen, ond nis gallwn gofio, ar y pryd, pa le na pha bryd. Deliais i sylwi amynt. Ar ol ymbil llawer, a hyny ar ben ei dwylin ar y ffordd, gwelais hi yn tynu rhywbeth o'i mvnwes, ac ar ol cusanu y rhywbeth hwnw, daliodd ef i fyny tuag at y boneddwr, fel pe buasai hi yn gobeithio i hwnw, beth bynag ydoedd, ddylanwadu yn gar- edig arno, un ai i'w adgoflo o ryw addewid neu i'w ddychwelyd at ryw ddyledswydd e serch. Ond, gan nad pa beth oedd yr hyn a ddaliai hi i fyny feHy ato, gwelais ef yn cipio y peth hwnw o'i llaw yn y dull mwyaf ftyrnig, a chlywaia ef yn gwneyd rheg nas goddef moesgarwch i mi ei had- rodd yma. Yna efe a roddodd un ai hwth neu gic iddi gyda'i droed a'r werthol, nes y cwympodd hi yn ddiymadferth yn erbyn gw&l eiddew mynwent yr hen eglwys. Y foment nesaf gwelwn ef yn ys- parduno ei farch ac yn llamu dros y gwrych yr ochr arall. Prysurais at y ddynes, ac erbyn i mi ddiagyn oddiar gefn fy march mi a'i canfyddais yn gorwedd ar y llwybr porfapg wrth ochr gwal y fynwent, agos yn ddideimlad. Yr oedd ei hymddangosiad yn berffaith foneddigaidd, a'i gwynebpryd yn hynod o brydferth, er yn arddangos olion gofid anaele. Nis gwyddwn, am foment neu ddwy, beth i'w ddweyd na'i wneyd, er fod dynoldeb a chwrt- eisrwydd yn hawlio ar fod i mi wneyd rhywbeth, Cymerais afael yn ei Raw, a dywedais mor gwr- tais ag y gallwn, Yr wyf yn gobeithio nad ydych wedi cael nemawr o niwaid." II Diolch i chwi, syr," ebe hi, mewn llms iael a thoroelonus, "nac ydwyf ddim wedi cael niwaid i fy nghorph." A ddarfu i'r dyn hwnw eich yspeilio o ryw- beth P" ebe fi. 0 naddo, syr—naddo Ond mi all gwelais yn cipio rhywbeth o'ch llaw," mi a ychwanegais. "Do," ebe hithau, fel un wedi tori ei chalon. A oes rhywbeth a allaf fl ei wneyd drosoch- er fy mod yn hollol ddieithr i chwi,—ond a oes rywbeth a allaf 11 wneyd ? Nac oes! Dim! Nis gall neb wneyd dim droswyf 11 ar olheno! Nis anghofiafbyth donyddiaeth ei llais y foment hono. "Neb?" ebefl drachefn; Neb-ond-oud Duw! ao y mae Yntau fel pe wedi fy ngaiuel o'r diwedd!" Beth ydyw ystyr hyn i gyd P mi a ofynais drachefn, Ai rhyw ffrae rhwng dau gariadP" of 0, uage, syr. Nid yw efe yn gariad i mi-o leiaf, nid yw felly mwyach." Efe--pwy? "Y boneddwr sydd newydd fyngadael," ebe hi, gan geisio osgoi dtldlenu ei enw. Ond ga. ewch i mi fyned, syr'; rhaid i mi ddychwelyd i Saltney. Ymgrymais iddi, a thynais fy ngheffyl o'r naill ochr er mwyn gwneyd lIe iddi i fyned heihio. "Dioloh ichwi, syr," ebe hi, gan foesymgrymu, tra vr oeddwn inau vn tvnu fv het o bareh iddi: ac yna gwelwn hi yn ceisio cerdded yn mlaen, yn egwan, gan dywys ei hun, fel pe buapai yn ddall, trwy ymbalfalu a'i Hawddehanar hyd. gwd Y fyn- went. Cyn i mi ail esgyncefn fy march, mi a'i canfyddwn yn ymsiglo fel un wedi colli pob nerth corphorol, a dacw hi yn cwympo wrth ochr y wal. I.1am a naid oedd yn ddigon i mi' er bod yn ei hymyl drachefn. Codais hi mewn moment. Begio'ch pardwn," ebe 11, Peidiweh meddwl fy mod yn ymyryd 3 dim yn ddiachos. Y mae yn amlwg eich bod yn sal, ae yn wan, ac yn flinedig. Cymerwch afael yn fy mraich, o leiaf am ychydig o'r ffordd." Thank you meddai hi. Yr ydych yn bur garedig. Os gallaf gyrhaedd pen y Ion yma, gallaf fyned fy ffordd fy hun yn lied dda. Nid oes arnaf fawro ofn pobl ddieithr erbyn hyn," hi aychwan- egai, gyda rhyw oslef hynod yn ei llais: Yr wyf wedi gorfod bod yn Bghwmni pobl ddieithr er's cryn amser bellach." "A ydych ehwi yn byw yn Saltney?" mi a ofynais.. "Ydwyf." Gat hyny, yno y mae eich cartref P "Nid oes genyf un cartref araH-ar hyn o bryd," meddai hi, ac yr oedd hi bron a thagu wrth ddyweyd hyny. Y foment hone, disgynodd fy Hygaid ar ei Haw chwith-Ilaw fechan, lednais, hardd,—a sylwais fod modrwy aur ar ei thrydydd bys. "O, wel!" meddwn wrthyf fy hun, "mae hi ynwraig briod; ao felly, rhaid mai rhyw ffrae rhwng gwr a gwraig oeddwn wedi bod yn llygad. dyst ohoni." Parodd yr ystyriaeth i mi deimlo fy hun yn fwy hyf ac ymchwilgar. Yr wyf fi agos yn ddyn dieithr yn y He yma," ebe fl, gan fy mod yn perthyn i'r Gatrawd Gymreig", yr hon nad yw byth yn aros yn hit- yn yr un man." "0, faUy, yr ydych yn swyddog yn y fyddin, ynte?" (dwyf, madam, yn swyddog yn y Royal Welsh Fusileers. Ni wnaeth hi ddim ond moesymgrymu, er fy mod yn disgwyl y buasai yn dyweyd pwy oedd hithau. "Er eich bod yn swyddog, syr," ebe hi, ar ol ychydig fyfyrdod, "mae'n debyg y cyfaddefwch mai nid ax faes y gwaed y mae brwydrau caletaf bywyd yn caeleu hymladd." Yn mho le, ynte ? "Yn y Heeedd y buasem yn disgwyl Ueiaf o ymdrechion enaid: mewn Hawer ystafeH gyfareh a phleser mewn Hawer palas gwych; mewn llawer garret diawd a diddodrefn; mewn llawer dendy cysgodeLa gardd fiodeuog; mewn llawer rhodianfa blesertA neu lwybr tawel fel hwn; ymdrechion enaid yn'cael eu hymladd yn nirgelweh a distaw- rwydd y galon, ac yn nghanol dagrau sydd yn boethach na dwfr berwedig ac yn halltach na gwaed wedi ei halltu Yr oeddwn yn teimlo fy hun mewn cyfyngjer dieithr i mi. Yr oedd hi yn foneddiges hardd, ieuanc, ddysgedig (yn ol pob argoel mewn iaith ac ymddygiad) ond eto, yr oedd arnaf ofn ei bod ar fin myned i gyflwr meddwl, heblaw gwendid corph, ag a fuasai yn peri cryn drafferth i mi, yn swyddog ieuanc, mewn lie unigol felly. 9 Yn ol y mesur yma o deithio yn mlaeiil, I ebe fi, mor dyner ag y gallwn, bydd yn dywyll nos cyn y gallwch gyrhaedd Saltney, ac fe fydd eich —(yr oeddwn ar fedr dywedyd, eich gwr") eich cyfeillion a'ch perthynasau yn bryderns am danoch. "Perthynasau a chyfeillion!" ebe hi. "Nid oes enaid byw a ofidia nac a brydera o'm her- wydd I. Ond dyna ddigon. Pa hawl sydd genyf fi i draSferthu boneddwr dieithr a fy ngofld fy hunP" Ond," mi a ychwanegais, gan droi fy ngwyneb drach fy nghefn, "Did wyf yn gweled un argoel o ddychweliad y sawl a roddodd y fath boen i chwi yn ymyl gwal y fynwent!" Dim un argoel!" ebe hi, yn chwerw eihys- biyd. "Ni ddaw e/byth yn olP" A ydych yn sicr o hyny?" II Yn rhy angeuol o sicr!" FeUy, rhaideich bod wedi ffraeoP" Naddo—gwaeth na ffraco," ebe hi, tra ei Hygaid yn fflachio a'i gwefus yn crynu. II A ydyw efe yn elyn i chwi P" II Gelyn, yn wir!" meddai hi, mewn llais na chlywais i erioed mo'i debygna chynt na chwedyn. Gelyn !-fy nhemtiwr-fy Uithiwr—fy ysbryd drwg—fy ngter!" Mgusodwch fi! Nid oedlwn yn meddwl boddloni fy nghywreingarweh. Nid oedd genyf hawl i'ch holi. Ond dyma ni ar y ffordd bost. Ond y mae fy ffordd inau tua'r castell yn gorwedd yn yr un cyfeiriad a'r eiddoch chwithau, a bydd, yn dda genyf eich tywys i'ch cartref os goddefwcli chwi hyny," ebe 11, o dan ryw gymhclliad o un ai dyngarwch, neu ramantgarweh, neu pa beth I' bynag y dewiso y darllenydd ei alw. Modd bynag, fe gefais achos buan i edifarhau am gynyg fy ngwasanaetn ar y pryd ac o aan y iatn amgyiua- iadau. I I Syr, yr wyf yn diolch i chwi," ebe hi; ond: nid wyf yn ewyllysio trethu ychwaneg ar eich natur dda. Erbyn hyn, nid wyf fi fawr ddim gweH na chrwydres, ac y mae genyf ystafell yu y gwesty acw sydd ar ochr yffordd." Wrth ddrws y dafarn hono, ddiwrnod neu ddau cyn hyny, yr oeddwn i weoi tybied fy mod wedi adnabod caseg wineu Mr Guilfoyle, yn gystal. a'i fawrhydi ei huu a'i fodrwy amlhauesiol. Yr oeddwn i a'r foneddiges egwan a ebythr) bliis wedi oyrhaedd pen pellaf y lfln gul, oedd yn hoff gyrchfan cariadau y fro, yn'ymyl y troad i'r ffordd fawr, pan y canfyddwn gerbyd ardderchog yn dynesu, ac yn cael ei dynll gan bar o feiroh parthiannua ac ysbrydgar. Taflais ffrwyn fy nghaseg ar draws fy mraich aswy. a phan oeddwn yn myned i gynyg fy llaw dde wrth ddyweyd "nos dawch" wrth y fonedd- iges ddieithr, canfyddwn ei llygaid hi yn troi i syllu ar y cerbyd dyuesol, Clywais ochenaid yn ymddyrchu o ddyfnder ei mynwes. Gwelais hi yn ymaiglo, a buasai wedi cwympo i'r llawr pe na bu- asai i mi daflu fy mraich ar draws ei gwasg main, a'i dal i fyny gyda fy holl nerth Y foment hono, dyna'r cerbyd yn ymgythru heibio. Gwelais wyneb boneddiges yn edrych allan trwy ffenestr agbred y cerbyd, ac yn gweled dyn yn cofieidio (yn ol pob ymddangosiad) dynes ar ben Ion gul yn ymyl y ffordd fawr; a phrin y galiais ymatal rhag dyrchafu gwaedd o ofid calon wrth adnabod v gwyneb hardd hwnw--gwyneb y fon- eddigeo hono, gyda llygnid glocw, ddn, gwallt du, ac ymddangosiad pendefigaidd yr Arglwyddes Estelle Cressingbam Ond nid oedd hyny amgen na chyfydd araH yn hynt fy mywyd. (rw barhau).

DIWEDD DYN. "o v beddY diwedd dyn," ebe Mr E. Thomas, Foll!ldry, Dmbyeh, ar ci breath yn NhreSyno? U!'  01. "?"' dyma V°>Hi7Sabbothau yn ol.  ?ddyu.T e!w'r NriolMthbyddtertyn; iss'js&h,, i fmi?c'yn' Ttofff011011, MVNYDDWR.

NYFODIAD Y GOG I WALIA. halaw fwyu i Walia laC[--<Iaetfl Zion, Ilyda', thogw'n gwiwfad; llawr loes sydd yn ughymau rhyw wlad, A duwch o'i hymadawiad. rfon a rydd in' arwyddiou-y daw haf Gyda'i holl ddanteithion; DaW eto'r min gantorion p- o'r llwyni lion. T.,iyv>-aeiiydd. O. W. JONES. I

H rvVT ETHOLIAD GWARCHEIDWAD I MFWN PLWYF GWLEDIG. I AradegwyUtylecriwn Aeth rhai > n bricsywn glan: Acbwerthill am eu penau'n awr A wneir gan fawr a man. Bn agos i rvw goegyn Lwyr gulli ei dipyn sense Meddyliodd mai efe yn siwr Oedd Barnwr y Queen's Bench. tR,Dedd llawer ereiH gan eu sel Yn uchel iawn eu cloch; Chid chwith oedd gwel'd lien berson Yn troi yn borthmon moch! Fe godood prisiau'r hychod Yn hynod trwy y fro; Ond hen hwch ddu y Goetau A aeth yn 'Jdrud o'i cho'. Erioed ni fu'r fath ffwdan # Yn unman is y Ile" Na'r fath garlamu hyd y plwy A gyru (Irwy y (ire'. Fe redodd gwr parchedig Nes tori ei lengig broil; A phawb yn bloeddio drwy y lie, Hwre! hwre! 'r awr hon." Wel brysied lecsiwn eto, Os paid a blino'r plwy'; Ond cvn y daw gofalaf fi Am besai hwch nen ddwy. MAOWR MOCH. I

Y GADAIR FAWB. Mae'r fan lie saif y gadair hon Yn gysegredig fan; daw i'm cof freuddwydion fil Ge's pan yn blcn.'yn gwan: Pan leuwid oriau boreu oes Gan bur ddifyrwch mad, Tra'n chwareu mewn dedwyddol hoen Wrth gadair fawr fy nhad. Diogel noddfa ydoedd hi Pan ddeuaj loes i'm cwrdd, Anghsfiwn fy helyntion blin, Achwalai ofnau'i ffwrdd; Yn ymyl hon fe beidiai'm e'1r Dan fvnych groesau'r llawr, Llonvddai tonau blinion foes Wrth droed 'rhen gadair fawr. Anhawdd dygymod lawer tro A r dcddfau yndii wnaed; A chredu mai o gariad pur Y daet.h pob rhybudd gaed A)nd o'r mynedol gyda nerth Daw adlais ar fy nghlyw, Rhybuddion dwy a 'rhen gadair fawr Rydd nerth i ofni Duw. ()! cyaegredig byth i mi Fydd lie 'rhen gadair fawr- Man gweddi ac ymbiliau taer, Man ymdrecli lawer awr; Caed Hawer gwledd o nefol flas 0 fewn i'r gongl hon, A gwlawiai'r ncf fendithion pur Wnai'r galon brudd yu Hon. Und bellach gwag yw'r gongl fach, Daeth angan'i mewn i'r ty, C m ddwyn fy nhad i'r hyfryd le Wnaeth Iesu iddo fry Cymylog ddyd(I i mi oedd hwn, A phrudd oedd glan y bedd, Ond cofio'r wyf nad gwag ei le Yn npwlarl v bvthol liedd. O V V llanolwy. -0 H. J. I

t9 "u iGIIÂXOL DISTAWRWYDD Y NOS." Yn nghanol distawrwydd y nos, Pan huna myrddiynau heb hedd, l Cjrfodaf, molianuaf fy Nuw, Am gaffael ei wyneb a'i wodd, A ehodi y truan o'r ffos I uehder gogoutynt nef wen, .i wisgo'n nghyflawnder y Gwr A'i prynodd tan hoelion ar bren. byrchafaf fy nwylaw i'r lan Yn enw f'Anwylyd hoff, cu, Am fywyd fy nghenedl a'm gwlad, Aurhydedd ei babell a'i dy; A gwrando fv ligeiriau, 0 Dad, Dros gynydd dy eglwys n'th saint, A d'od ni'n nghysgod dy law Yn amser rhyfeloedd a haint. .T;n HUGHES (Deborah Maldwyn), Poiitrobert. TM N-haernarfou, Ebrill 23, 1878.

I CRYBWYLLION CERDDOROL. Gwelwn fod Cymdeithas Gorawl Bangor yn jpar- hau i ymlynu yn nhyfeillach y prif gyfansoddwyr cerddorol. Gresyn na byddai mwy o'n corau yn feddianol ar y fath ysbryd teilwng yn He ar- ddangos y fath chwaiit nwydwyllt i ddysgu canu iryda'r unig amcan o enill gwobr mewn cyfarfod llenyddol dibwys neu Eisteddfod. Gofidus genym nad allem gyfeirio ond at ryw bedwar o gorau, yn myned o dan yr enw cymdeithasau, sydd wedi rheddi cleddyf cystadleuol yn y wain, ac ym- gymervd a'r hyn sydd yn fwy cydweddol ag am- can a natur cerddoriaeth. Ond son yr oeddym am Gymdeithas Gorawl Bangor. Deallwn y bydd yr aelodau, o dan arweiniad Mr W. Williams, Port Peurhyn Lodge, roddi datganiad yn Man- gor o "Twelfth Mass," Mozart, yn lled fuan. Cawsom y fraint o'u elywed yn myned trwy amryvv oratorios o dro i dro, ac addefwn yn rhwydd iddynt hulio gwleddragorol ar y naill achlysur a'r Hall. Gydag ychydig welliantaa, geHir gwneyd y eor hwn yn un gwir dda yn mhob ystyr. Ym a r gallu i dreiddio i onaid y damau a genir ydyw yr elfenau pwysicaf sydd yn eisiau yn y gwahanol leisiau, ond am intonation da, gall y gymdeithas hon sefyll yn gyfochrog ag unrhyw un o'i chwior- ydd. Hwyrach y cawn air eto gyda golwg ar y datganiad o'r "Twelfth Mass." Dywedir fod eerddoriaeth yn feddianol ar ddy- lanwad er drwg neu dda. Y mae cythraul yn perthyn hyd yn nod i'r rhan gysegredig hono! Wrth gwrs, y cythraul, ac nid y canu, yn ami iawn a geir yn cynyrehu dylanwadau niweidiol. Mewa fostri a gynhaliwyd yn Wrecsam y dydd o'r blaen, hyubysodd Mr Simms, organydd yr eglwys, fod y cantorion yn gwrthod gwasanaethu heb dal, ac fod yr organ, fel hwythau, allan odune," fel y dywedai. Addefwyd yn mhellach, ond-mid gan yr orgarydd, fod y canu yn druenus o sal. Yn ystod yr ymdrafodaeth a gymerodd le ar y pwnc, gwnaethpwyd amryw ddarganfydliadau pwysig gan un 0 r cantorion eglwysig hyn. Cwynai Mr Lewis fod Mr Simms yn dewis dyganau gyda math o ysgreoh yn niwedd p-b banod olaf ond un, a'i fod hefyd yn hoffl cerddoriaeth o arddull y ddawiis- fa. Nid efe yn unig, meddai Mr Lewis, oedd gy- frifol am hyn, canys yr oedd Macfarren yn hoffl yr un arddar. Yr oedd yr olaf yn gyfansoddwr can- tawdau dysgedig iawn, ond ni allai ysgrifeau cerddoriaeth eglwysig yn dda iawn. Dyna fax& rhai o gerddorion eglwysig Gwrecsam am y cyfan- soddwr enwog hwn. Meddylddrych amserol o eiddo eich gohebydd o'r Deheudir ydoedd yr un a ymddangosodd ar glawr y Qenedl yr wythnos ddiweddaf, gyda golwg ar anfon cor o Gymru i'r Arddangosfa Gydgenedl- 1'- _11 aethol yn Paris. Hyspysir m or jueneuair roa y prif gorau yno mor brysur gyda darnau cystadleuol Eisteddfod Birkenhead fel nas gellir rhoddi ystyr- iaeth o gwbl i awgrymiad amserol eich gohebydd. Os felly, ai gormod o beth fyddai i nifer o gorau y Gogledd gymeryd y mater mewn llaw ? Os yw hyny yn anmhosibl, ouid ellir gweithio y cynllun gan un o'r siroedd t Arfon, yn ddiamheu, ydyw y fwyaf gerddorol o'r on, a chan mai iled glaiar ydyw yspryd cystadleuol yno ar hyn o bryd, ani allai rhyw haner dwsin o'r prif gorau geisio gwneyd rhywbeth yn y cyfeiriad hwn ? Neu, os byddai hyny yn ormod ganddynt, ceisied Cymdeithasau Corawl Caernarfon, Bangor, Waenfawr, a Llan- beris, ymsymud o blaid y symudiad. Onid rhyw- beth gogoneddus fyddai gweled pum' cant o fechgyn a genethod gwlad y gan" yn maddiannu orchestra yr Arddangosfa, ac yn synu cenedleedd y byd gvda datganiad gwir fawreddog o gydgan cystadleuol Eisteddfod Caernarfon, "The night is departing," nes gwneyd i bawb yn ei iaith ei hun waeddi I f Rendig,edig!" Wedi hyny, mwy gogon- eddus fyth fyddai clywed y cor yn taraw allan ar unwaith,-yn Gymraeg, wrth gwre, Harlech," nes gwneyd i bob Sais, Ffrancwr, Ellmynwr, Ys. paenwr, a phob "wr" arall, ddyweyd mai Cymro ydyw, neu mai Cymro y dylasai fod. Diau y rboddai holl foneddigion y Dywysogaeth bob cefn- sgaeth a chynorthwy i gor Cymreig da a fuasai yn ymgymeryd a'r anturiaeth o gynrychioli rhan o Wvltt Walia Tn Arddangosfa Paris. Ewch ati o ddifrif ac ar unwaith, gyfeillion anwyl. ASAPH. I

I TELYN DEIR-RES CYMRU YN EISTEDDFOD LLANRWST. Dywenydd genyf allu hyabyau mai "Nos Galan" a'r amrywiadau, fel y maent, yn Llyfr Edward Jones, Barddr >y Breshin, heb gyfnewidiad nac ychwanegiad, addetholwydganyWirAnrhydeddus Arglwyddes Llanover, i ymgystadlu ar y Delyn Deir-res Gymreig yn Eisteddfod Gadeiriol y Cymry, fis Awst nosaf, ac y bwriedir i'r gwobrwyon fod yn gyfryw fel ag i dynu allan hon dalent delynol Gwynedd. Bu Llanrwst yn brif wneuthurfa telynau teir-res Cymru am gyfnod hir iawn, a dy- wedir mai yma y defnyddiwyd y tannau coludd gyntaf, yn lie yr hen dannau o rawn march a arferid gynt, ac mai at un o delyn-wneuthurwyr Llanrwat y cyfeiriai Dafydd ap Gwilym i'r gywydd Y Delyn Ledr!" Grwgnach yn erbyn newydd- ianaeth delynol yr cedd Ab Gwilym. Ni fynai efe gyfnewid yr hen dannau rhawn am dannau o goludd (gut), Nid am nad oedd y rhai olaf cystled, os nad gwell, ond am fod hen arferiad y cynfeirdd yi cael ei bwrw o'r neilldu. Byddaf yn teimlo yn falch ambell'dro fy mod yn od-am fy edmygedd i ogoniannau henafol y Cymry yn nghwmni parchus Dafydd ap Gwilym y bymthegfed ganrif, a Llallawg ac Ar. glwyddes Wir Anrhydeddus Llanover yn y ganrif resenol. Nid oherwydd eu cymhwysder arbenig i ofynion yr oes bresenol yr wyf finau yn dadlu o blaid hen drefniant mesurau cerdd dafod—ychydig o'r to piesenol a -'yr sut i'w canu; na bod hen ysgrifau cywrain y Cymry gvnt yn fwy defnydd. iol a gwerthadwy na Uenyddiaeth mwy arwynebol a gwagaaw oesau diweddarach; nac ychwaith fod y Delya Deir-res Gymreig vn bereiddiach, qryfaeh, na pherffeithiach na thelyn bedawl Edward ac eraili, Yr hyn yr ydwyf fi a hwythau yn ei ddadiu ydyw eu bod oil yn fwy o ogoniant cenedlaethol i ni y Cymry. Gadewch i ni goledd a chadw ychydig o'n pethau arbenig ein hunain —y pethau y mae eu cywreinrwydd a'u gorchest yn werth i ni ym- falchïo fod ein hynaftaid yn eu gallu er's cannoedd o flynyddoedd yn ol, pan oedd dysgeidiaeth Maballt yn blentyn.—Yr eiddoch yn Gymrogarol, G. COWLYD. I

A ganlyn sydd hysbysiad I! a ymddangosodd yn y Drych: Byàded hysbys i bawb fod Thomas L. Thomas wedi ail ymaflyd yn ei frws paentio; ac yn barod i harddu holl aneddau Cymreig-y broydd hyn, erbyn y tymor hSf. Mae yn parhau yn ddirwestwr selog; je, yn benderfynol hefyd, medd ef, i Lwyr-ymatal, a dal yn dyn Hyd farw, hen un dyferyn." Ond iddo lynuwrth ei benderfyniad canmoladwy, bydd yn siwr o lwyddo gyda'i grefft. Cyhoeddir httues marwolaeth y cadfridog Syr John Campbell, yr hwn a.waaeth waith da yn Orissa er diddymu sberthaudynol, IIC er daroatwng Uaddiad plant yn mhlith llwythau Soorada.

Y FEIBL GYMDEITHAS. I ARAETH Y PARCH. HERBER EVANS. I Gynhaliwyd pedwaredd gylchwyl ar ddeg a thriugain y Feibl gymBeithas ddydd Mercher, Jfai laf, yn Exeter Hall, Llundain, dau lywyddiaeth Iaril Shaftesbury. Yr oedd y llwyfan yn llawn o brif gefnogwvr y gymdeithas o bob parth, ac yr oedd yn Jlawen genym weled fod Cymm yu cael ei chynrychioli mor eMthio? Llenwid y neuedd fawrgandyifaddylanwadot,? gellid ystyrieft y gylchwyl hon yn un o'r rhai mwyaf iliw,h,?.?v? gafwyd erioed. Wedi i'r Parch 0. Jackson ddarllen crynhodeb o'r adroddiad blynyddol am weithrediadau y gym- deithas trwy y byd, cynygiwyd derbyniad yr ad- roddiad, gydag araeth ddestlus, gan Eagob Gloueestcr a Bristol. Dilynwyd ei arglwyddtaeth gan Mr H. Fowler, o Wolverhampton, y Parch D. McEwan, kc. Yna galwyd ar y Parch E. Herber Evans, Caernarfon, araeth yr hwn a wefreiddiodd y gynulleidfa. Rhyngwyd bodd amryw o'r newyddiaduron Seisnig i'w chyhoeddi air am air, yr hyn sydd yn beth lied anghyffredin. Drwg genym fod o dan orfod i roddi dim ond crynhodeb byr o honi, a hyny trwy gyfrwng cyfieitbiad, Ebe'r areithydd psrehedig:- Fy Arglwydd Shaftesbury, foneddigesau abon- eddigion—Yr ydym ni yn Nghymru yn mawr lawenhau o herwydd fod y GymdeithRg Hon, ar ol cael ei c'nychwyn cr mwyn cyfarfod a'r nIlgen am Feiblau yn ein gwlad ein hunain, wedi dyfod mor bendifaddeu yr hyn y gellir ei galw yn Y gym- deithas Gristionogol; a'r flwyddyn hon, y mae yn cydgyfarfod ary dydd cyntaf o fis y cykhwyliau Cristionogol, i gael ei choroni yn freninhes Mai (The Queen 0' the May). Y mae yn Bier nad oes unrhyw bobl yn telmlo mwy o'u dyled S'r gym- deithas fawr hon nag y mae'r Cymry—ci chariad cyntaf—fel y prawfein cyfraniadau, y mwyaf yn yr holl 'fyd, yn ol cyfartaledd &'r boblogaeth; a dynajn union y rheswm paham y gofynwyd i mi eich cospi fig araeth fel cynrychiolydd o Gymru. Yn wir, fy arglwydd, anaml y gall y gymdeithas gael gan Gymro ymwroli digon i gyfareh y fath gynuUeidfa ysplenydd oddiar y Hwyfan hon, a hyny yn unig oherwydd nas gellwch chwi ddeall Cymraeg—(chwerthiniad),— ac o herwydd ei bod yn anmhosibl i chwi sylweddoli beth y rhaid iddi fod. i Gymro sydd bobamser yn meddwl, yn siarad ac yn pregethu yn Gymraeg, fyned trwy yr un oruchwyliaeth yn Saesneg. Pe byddai i chwi osod eich hun yn yr un a'r unrhyw sefyHfa y bore yma, fe sicrhai hyny i mi eich crdymdeimlad. Ar ol cyfeirio at ofnad y Babaeth i ledaenu y Beibl ya mhlith y werin, rhag i'r gwirionedd wneyd y bobl yn rhyddion yn wir, aeth y llefarydd parchedig yn mitten gan ddywedyd Os nad oes amom ofn dynion rhvdd nid oea eisiau i ui ofni gwusgarU y Llyfr hwn yn mhlith pob dosparth. Yr wyf'fl yn dyfod 0 wlad lIe y gwnaed y prawf am flynyddoedd, ac y mae'r can- lyniad o hyny i'w weled yn ngweithred bresenol yr Ysgrifenydd Cartrefol, yr hwn sydd ar fedr diddymu haner y carchardai eirol yn Nghymru. Pan oeddwn yn Dolgellau v dydd o'r blaen, dywedodd cyfaill wrthyf, Y mae arnoch eisiau coleg duwinyddol yn y Bala. Prynwch y carcher yn y dref yma, y mae'r Ysgrifenydd Cartrefol ar fedr ei gau i fyny. A dyna garchar arall—car- char Mon--yu Beaumaris, heb ond un carcharo* ynddo er's chwe' mis, ac nis gaHai yr "un hwnw siarad Oymraeg. (chweithiniad). Ac felly y mae genym yn awr ein dewis o garehardai i'w troi yn golegau, ac fe fyddai eu llenwi ag efrydwyr yn well na'u lienwi a charcharorion (cymeradwyaeth). Yr ydym yn ddyledus am y cyfan i ddylanwad y Llyfrj hwn. Cymru yn bendifaddeu ydyw gwlad yr "un IJyfr" (cymeradwyaeth). I'r Beibl yr ydym i ddiolch nad oes genym un Uyfr anffyddol yn ein iaith, ac nad yw Pabyddiaeth wedi gwneyd dim cynydd yn mhlith y Cymry pur, oblegid eu bod hwy yn darllen ac yn deall eu Beiblau yn rhy dda i hyny. Yr ydym ni wedi canfod mai hyn ydyw unig ragfur sicr a diogel Protestaniaetk- gwybodaeth drwyadl, ddofn, a chyffredinol o'r Yagrythyrau. Yn awr, fy arglwydd, yr hyn a allodd y Beibl ei wneyd i'r Cymry, fe all ei wneyd hefyd i eraill; a'r bore hwn, am ameer byr, yif lie ymarhoi gydag ysprydoHaeth a Dwyfol awdurdod y Beibl—gorchwyl ag y gall eraill ar y llwyfaa hon ei gyflawni yn Hawer gwell nag y gallaf 11- bydd fy nghenadaeth i yn un fwy gostyngedig. Dywed yr apostol am bethau a berthynant i iach- awdwriaeth. Y mae rhai pethau a berthynant i'r Beibl. Chwi a ganfyddweh ei fod wedi eu cludo gydag ef i ba le bynag y cafodd ei dderbyn. Y mae yn cymeryd gydag ef safon o foesoldeb, a hono mor eyml fel ag y gall y mwyaf arillythyreneg ei deall, ac eto mor aruchel fel ag y bydd i'r aD- rhydeddusaf a'r puraf ei chanfod bob amser uwchlaw fddynt. Y mao tri Beibl, fy arglwydd, ag sydd 1% alluoedd mawrion er ffurfio cymeriad yn Nghymrtt. Gan fy mod yn bregethwr o'r Efengyl, mi a adawaf i eraill tton am allu Beibl y pwlpud. Yn gyntaf ac yn benaf, fe ddaw y Beibl Teuluaidd. Y mae hwnw yn trawsffnrflo llawer anedd-dy isel, Hawer preswylfa gwladwr, i fod yn gartref. Fe ddiehon i gastell fod yn llety ac heb fod yn gartref. Gall palas fod yn ymborth- dy, yn fan i orphwyso ynddo, ac heb fod yn gartref. Meddylddrych Duw ydyw cartref- rhywbeth daearol yn nesu at fod yn sylwedd nefol —ty y Tad. Ac y mae yn anghyflawn i ni heb y Beibl Teuluaidd (cymeradwyaeth). Myfl a ad- waenais lawer gencth e forwyn yn defnyddio y cyflog cyntaf a enillodd er prynu y dodrefnyn hwn ar gyfer ei chartref newydd oedd i ddyfod. Y mae eraill, mwy ffortunus, wedi etifeddu hen Feibl eu teulu. Dyma eu hetifeddiaeth; dim gemau pridwarth ond yr hen Lyfr, gyda'u gostyngedig acliau, enwau cwbl adnabyddus yn eu cylchoedd crefyddol—ystoc dda, onest, wirioneddol, a duwiol (cymeradwyaeth). A'r diwmod cyntaf, yn y cartref newydd liwnw, y mae yn cael ei ddodi ar y bwrdd ar ol y boreufwyd gan y wraig ieuanc. Darllsnir penod, ac yna plygir y lin; ac os nad oes gweddi yn dyfod allan; fel y mae yn digwydd yn ami y tro cyntaf, o dan y cyfrifoldeb o gychwyn cartref newydd, y gwr ieuanc efallai yn tori i lawr, ond yn danfon i fyny un o'r gweddiau an- nhraethadwy byny, ar adenydd ochenaid, ac y maent yn ei deall i gyd i fyny fry; ac felly y mae Uecyn newydd, cartref newydd ar y ddaear, wedi cael ei enill i'r Hwn y mae ganddo hawl iddo. (cymeradwyaeth). Yna, fy arglw dd, fe ddaw Beibl arall sydd yn gwneyd cyfran bwysig iawn yn ffurfiad cymeriad pobloedd Cristiollogol-Beibl Athraw yr Ysgol Sul—wedi ei roddi yn anrheg iddo, fel rheol, gan ei ddosparthj fel cydnabyddiaeth o'i ffyddlondeb; ac y mae yn rhyfeddod fel y mae pob dosparth yn sicr o ddarganfod gwir ffydd- londeb (cymeradwyaeth). Y mae cannoedd ohonynt ar byd a lied y wlad. Ceisiwcb feddwl am ddylanwad Beibl yr Athraw Ysgol Sul. Fe fu yn y dosparth hwnw am ddeugain mlynedd. Aeth cannoedd o wyr ieuainc trwodd o dan ei addysg ef; aeth llawcr ymaith gan gael eu diddanu yn gynar i oleuni gwlad well; y mae eraill yn aros i ymladd brwydr fawreddog, ddewr, a ffyddlawn yma ar y llawr, ond y cwbl o dan gyfaredd y geiriau ffyddlawn a lefarwyd wrthynt gan eu hen athraw, gan yr hwn nid oedd dim i'w enill oddi- gerth eu llesad hwy (cymeradwyaeth). Yna fe ddaw Beibl y Fam. Y mae yn cael ei ddodi yn nghist pob bachgen a phob geneth gan fam gariadus pan fyddant yn gadael cartref, fel pe buasai'r famyn dy wyd, "Nis gallaf fifynedgydag of, fedraf 11 ddim myned gyda fy macligen, ond bydded i Dduw y Hyfr yma, y Duw a aeth gyda Joseph i'r Aipht a Daniel i Babilon,—bydded iddo ef w% lied droNW!" a dyna lie y mae yn guddiedig, igael ei ganfod pan agorir y gist yn mhell bell oddicartref. Y mae e' genyf fi yn awr, fy arglwydd, ar fwrdd fy efrydfa mi deimlais lawer gwaith y buasai yn dda genyf gael Beibl mwy yno; ond, y mae gan hwn, gyda'r adgoffad ar y ddalen gyptaf mai ewyllys mam ydoedd ar fy mod i'w ddarllen ac i'w gredu, ryw swyngyfaredd o'i amgyleh, a phan agorir ef, y mae gauddo ei adgofion mehis a phruddaidd nas gellir byth eu hadenill gydag un Beibl araH. Prin y mae un bachgen iia genet h bytli yn gadael cai-tref yn y Dywysogaeth heb fyned a Beibl y Fam gyda hwynt, gydag yehydig eiriau wedi eu hysgrifenu a Haw grynedig ar ei ddalen wen. Prill y gellir darllen y geiriau. ond i lygad plentyn y mae cryndod y llaw hono yn llefaru am bryder y galon, pan oedd efe yn gadael ei gartref y bore hwnw (cymeradwyaeth). Gall y Hyfr gael ei esgetiluso am flynyddoedd yn achlys- urol, a'i daflu o'r neilldu, a'i guddio yn ngwaelod y gist; ond aroswch am ychydig flynyddan, hyd nes y bydd y fam hono yn sant yn y nefoedd, ac fe ddaw ei llaisyn ol ato ef fel cri o fyd arall, Darllen ef er mwyn dy fam," ac y mae y llaw- ysgrifen yn ymddangos fel yn dwyn yn ol yr hen gartref hwnw gvda'r hoU adgoflon tyner, i ddar- ostwng, i doddi calon yr afradlon (cymeradwy- aeth). Yr Esgob Butler, yn ei rag- hysbysiad i'w waith mawr, a ddywed, "Y mae wedi dyfod, nis gwn i pa fodd, i lawer o bobl 'gymeryd yn ganiataol nad yw Crietionogaeth yn gymaint o bwnc o ymchwiliad, ond eu bod olr diwedd wedi cael eu darganfod yn ffug." Yr oedd hyny yn union 142 mlynt-dd yn ol (chwerthin). Ac y mae'r Beibl yn parhau i orwedd ar fwrdd yr efrydfa fel dyrysbwnc annntruscdig, gyda hunan- ymsyniad o allu, ad fel yn cyfarch yr holl gyfrolan eraill yn y IlyfrgeII- Gallllyfrau dd'od, a Hyfrau fyn'd, Af inau 'mlaen byth bythoedd. (Cymeradwyaeth uchel a hirfaith) Dos yn mlaen, ti fefisiigedig Lyfr, i efengyleiddio ac i wareiddio cenhedlgedd eraill: dos yn mlaen a gyr ormes a barbarejddiweh i ffwrdd oddiar WYDeb y ddaear Dos yn inlaen, i achub y byd! Nis gall Iesu fod yn Frenhin ond trwy fod yn Waredwr. Rhaid i'r byd, e dan ei deyrnasiad ef, fod yn ddynoliaeth g-yflawn a dedwydd. Dos ymlaen, ac ateb weddi Livingstone yn Affrica, "Iacha friw agored y byd!" Tor y Uyffetheiriau, rhyddha gaethion Affrica fel y drylliaist gadwyni pob caethwas yn y trefedigjaethan Prydeinig ac Amerieanaidd (cymer- adwyaeth). Dos yn mlaen, yn y flwyddyn nodedig hon, mown roiliwn o gopiau, o stand yr arddangos- iad yn Paris, llefara wrth luoedd o ymwelwyr, ail- adrodda eto wyrth y Penticost, siarad a hwynt yn eu tafodieithoedd eu hunain am ryfeddol weithred- oedd Dttw: dos yn mlaen hyd eithafoedd y ddaear, gan orchfygn ac i orchfygu (uchel gymeradwy- aeth)

Y manw A'a JTW—Un tro, pan ar fy nhaith, digwyddais fod mewn tref, ac aethum allan am drs ar ol boreufwyd; a thua clianol y dydd, gwel- ai, lawer o bobl yn ymgasglu at y ty mawr (" Court of Justice"). Er mwyn boddio chwilfrydedd, aeth- um i mewn i wrandaw; a'r peth mwyaf a safodd ar fy meddwl ydoedd y geiriau gwerthhwr a ganlyn a ddaeth dros wefusau y bamwr ar y fainc:— "Coflwch ynwaatadol siarad yn dda am yma rv>; ac helyd, nac anghofiwcli roddi gair o ganmoliaeth i'r byw pan y cewch gyfleustra." u.. AWN I GWRDD YN Y MAN.-YR OWCL daU CLdilled- ydd yn gweithio mewn ffermdy. Un boren, ar amser pennodol, galwodd gwraig y ty hwynt i gael boreufwyd, pryd gosodwvd pwys cyfan o ymenyn o fiaen y ddau ddyn dyeithr. Wedi dechreu bwyta, sylwodd gwraig y fy fod y ddau yn tori'r ymenyn un o bob pen i'r pwys. At hyn dywedodd wrth yt hynaf o honynt, byddwch cystal a thori'r ymenyn yr un pen, ac yna bydd y gweddill yn edrych yn well i'w osod ar y bwrdd y tro neøaf," Na teasA- iweh, wraig dda," meddai un o honynt, awn i gwrdd aln gilydd yn y man. DAU o'n us FAILN.Nesaodflgweinidog at fa&- genyn direidus. ac ymaflodd yn ei ysgwydd, pa ddywedyd Fy machgen i, yr wyf yu credn fod y cythraul wedi cymeryd gafael ynoch. Yr 1 wyf finau yn credu hyny hefyd," ebai y bachgen. yn ayrgryiDiadoL