Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

22 articles on this Page

EISIAETH fttt THOM iS LEWIS.

News
Cite
Share

EISIAETH fttt THOM iS LEWIS. Cyfarfod Rhagorol yn Nghnergybi \n Wrner diwoddaf cynha?iwyJ un o'r oyf?f?vdd mwyaf Uwyddi?n. vii N<.u?dd S<.fot Caereybi or cofno?ym?iacthMr ??L?. Yro.ddpobwro-ry?feU ?vn!l.wn.. ch?wyd perffait). dawelwch ?.?roi i'r diwdd. « n?hyd. gwr?n- &?iad usttll ? brwdfryd?dd yny.MyrhoU g).farlod. ^Yn alWlus. yr "<?? y ProS".?- Ellis Edward, )(k a'r Parch Richard Morgan, Shcvla. ?"?" u?Jo? i fodyn brosenol, end Bcth?.t?r J. t?rry.Mdmrydd ta». a r ?'? Muthr' L y lnvloh. Yn yrtod y ? u ?od c? TAOR AI; n ??,. n tf\)1i 'T un jrwrand?wm? nMr 'r iovd PF ? y bydd?ddo ?rf d.  ?awyd.d- ianu a wil? ,I i ],Iyrysil cy??'?  rc;:Tivx5 g"lIal « *<>» ?ni)o yn wryddus 1 <Mu W o'- Llywyddid gan Mr til-ill?t9 Uilhams, Cross street, yr hwn u ?-f.inodd at > llen- yddj?cth a n-uid yn y <i.cf pm M?? dwy y1r !?- MorWLl1 U.-yd. M ystyn? <' clicdyn?rh? ?yretholwyr iddynt foddwl y buaMipeth.u o'r fath yn dyi'mw?du amynt yn yr othohad h., Yr oedd y cwestiwn o r?di Ym- reolaeth a chyfbwnder i r Iwerddon yn bwvsift, ond yr oedd gan Gymru bynciau pwysicaeh mewn cysylltiad &'r Dywysogaeth, inogis Dadgysylltiad (cymeradwyaeth). Pe buasai i Ymneillduwyr Cymru bleuho Tori buascnt trwy hyny yn gosod llyffethemau amynt en limiuin am mwx 1 ddytod. YCyn"horwr Owen Morris a ddjrwodai fod Mr Morgan Lloyd fel bonoddwr lleol yn eithaf. ond nid oedd ganddynt ddnu i'w wneyd i': (.f vii y cynylltiad yna. Metbai ef a dcalllmerchiad Mr Morgan Lloyd! Dy- wodai yn oi anerchiad ei fod ef yr un a blvnyddau vn ol, ond yr oodd y ffiiith nad oedd felly yn rhy amlwg i fod angen sylwi ar hyn. 0 berthynas i'r cri y bvddai i'r Pabyddion yn yr Iwerddon erlid y Protest- iaid os caniateid Ymreolactb, yr oodd ftigyrau yn profi mai o'r ochr arall yr oodd erledi;- acth. Yr ocdd Arglwydd Spencer wedi dywcyd na welodd ef yr un acbos o erledig- aeth o du y Pabyddion, ac yr oedd Col. gaundorson, boneddwr ag oedd yn erbyn Ymreolaeth, wedi dyweyd nad oodd amyut hwy ddim ofn erledigaeth. Y rhai ag oedd yn gwrthwynebu Ymreolacth ydoedd yr Orangemen, y rhai sydd yn ofni y byddent hwy ar yr un tir a'r Pabyddion wedi hyny, yn lie bod yn yr oruchafiiveth. Y Parch J. Hughes Parry a sylwai fod y gwrthwynebwyr fel yn hawlio fod yr holl gydwybodolrwydd o'u tu hwy, ond dyxnunai ef hawlio peth o'r cyfryw yn ogystal. Yr oedd un wedi dyweyd ei fod yn Hynu gweled gweinidogioll yr efengyl yn ploidio Ymrool- aoth, ond yr oedd ef yn synu mwy at un- rhyw wpillidog ag ocdd yn wrthwynebol iddo. Yr ocdd ei wedi edryeh yn fanwl dros anorchiad etholiadol Mr Morgan Lloyd, ond motbai a gweled cymaint ag unrheswin paham y dylai unrhyw Ryddfrydwr gefnogi ei ymgeisiaoth. Yr oedd wedi ei ddwyn yn xnlaen gan y Toriaid, a hyny nid i gofnogi y gwahunol ddiwygiadau, ond yn hytrach i'w gwrthwynebu. Dygai eu gwrthwynebwyr yr hen fwgan yn mlaen yn erbyn Ymrcol- ucth i ddyciiiynu hen wrageddos a phlant. Dywcdent os cauiatuid Ymreolaeth y byddai yr vmherodraeth raewn porygl, ond nid oedd ymreolacth yn golygu ymwahan- iad o gwbl. Yr oedd gan Islo of Man senedd o'i heiddo ei hunan, oud ni foddyliai m'b aui grybwyll am yr ynys ond fol r lian o'r Deyi nas Oyfunol. a byddai yn horol yr un fath yn aclioB yr Iworddon. Cynghorai cf Oymry Caergybi i ddaugos nad oes arnynt hwy ddim ofn bwgan, at i roddi ou cefnogaotii i'r un oedd wedi cu cynrycliioli mor ffyddlon yn ystud y chwo blynold diweddaf. Y Parch D. Matthias (B), Llanfachraeth, a ddywedai eu bod yno nid i s iarad ar hcr- sonau ond ar egwyddorion, ond yr oedd yr cgwyddorion hyny yn cael cu datguddio inewn jHTsonau. Y r oodd yn beth syn ganldo of fod yr ctholiad preseuol wedi gwneyd i'r byddariaid glywed, i'r deilliou woled, ac i'r cloftiongerddedarhydllwybrau cyliawnder, ac fod yr oil ohonynt yn fonedd- igicJlI (chworthin). Yr oeddynt yn cefnogi un dyn yn hytrach na'r llall am ou bod yn ystvried fod liwnw, sof Mr Lewis, yn cyn- rycliioli yr egwyddorion a gefnogent liwy ■yn well iia'r llall. Yna enwodd restr faith o, fesurau a basiwyd gan y blaid llyddfrydol, yr oil o ba mi oedd wedi oucl eu gwrthwyu- *)b%x g.,ti y DVILitid(l. Yr oedd y Tuii-id yr un modd yn wrtliwjucbol i'r mcsurau sydd ar raglon y blaid Ryddfrydol ar gyfer v dyfodol, uiogys Ymreola<;th i r Iworddon, Dadgysylltiad a Dadwaddohad i Gymru, diwygiad yn Xeddfau y Tir, Un dyn un bleidlais, Iihyddfreinndprydlesoodd, a Dcwisiad lleol. Yr Honadur Henry Lewis, Bangor, a ddywedai y buasai yn (Ida iddynt wrth ys- tyried mesurau pwysig fel ag oedd ganddynt dan sylw edryeh yn ollun foment ar hanes- iacth Ewrob. Yr oedd dau cliwyldroad mawr wedi eymeryd lie. Y cyntaf ydoodd chwyldrond Ffrainc-y werin yn orbyn y bendefigaeth, ac y mae efFeithiau hwnyna i'w (leimlo yn Mhrydain hyd lieddyw. Un o ganlyniatlau hwn ydoedd y Reform Bill yn 1832, yr hwn roddodd bawl i'r d"S- barth gweithiol gael rhau mown pethau Benetldolllom y tro cyntaf. Cododd y bobl gyffredin fel un gwr, a dywedasant, Yr ydym ni yn ddynion," ac nid oeddynt am fod fel anifeiliaid llwythog neu gaethion j-n hwy. Nid oedd eu liuwliau gwleidyddol hyd yma wedi eu eydnabod, ond yr oedd 3-r oppression yn Ffrainc mor drwin fcl y cod- asant i fyny i hawlio eu hÍln\-nderall. De- chreuodd yr ail chwyldroad yn Awstria, yr hon oedd yn cynwys amryw wledydd. Cododd Hungary mewn gwrthryfel i hawlio yr hyn a ofjuid gan yr Iwerddon yn aw. ywedent, Nid yn unig yr ydym ni Tn ddynion, ond yr ydym liefyd yn genedl." Wedi iddynt hwy fod yn llwyddiannus i brofl hyny, a chael yr hvu a ofynent, set ymreo!Mth, galwodd ereill am yr un peth. qr .ll(?ll Italy yn rhanedig rliwng amryw alluoedd, ond dechreuodd yr Italiaid gael eu trwytho a'r yspryd ccnwllaethol, ac awydd am undeb. Cychwynodd dyn o Genoa-- Garibaldi (cymeradwyaeth)—liw nos gyda baner yn un ilaw a chloddyf yn y llaw arall, a dywedai, "Dilynwch if, a dysgwn iddynt ein bod yn genedl." Y canlyniad ydoedd i'r Italiaid gael ymreolaeth. Yr ydym ni wedi cad helbulon yn y Dwyrain, a'r achog o hyny ydoedd fod cymaint o gen- hedloedd o dan yr un awdurdod, a dechreu- asant godi i fyny i hawlio eu liannibyniaeth. Cenhedloedd gorchfygedig oedd y rhai yna, ond wedi iddynt gliCl Ylllreolaeth yr oedd heddweh a boddlonrwydd yn dilyn. Paham y mae pob plaid wleidyddol witli methu llyAvodraethu yr Iwerddon ? Ccnedl orch- f)ge<lig yw y Gwyddolod fel y Cymry. Y mac". niethiant yn llywodraethiad, yr Iwerddon wedi ei achosi tr;ry nad yw y 1 .,th eu bod 3-n genedl &'u hawl i lywodraethu eu materiou lleol eu hunain wedi oiel ei chydnabod. Ni wna y tro fel yn yr amBer-Ii cedd c)-ntdig i'r tirfeddianwr Iywodraethu yn wl?dol a'r offeiiad 'n grefyddol, ond y mae gan bob dyn hawlt wneyd hyny drosto ei hun. Y inae cencdlaetholdeb yn galw am i genedl gael hawl i lywodraethu ei hunan, ac nid yw yn ddim amgen na cliyfiawnder iddi gact hyny. Dywedai y Toriaid y byddai i'r Pabyddion ladd cu cyd-ddynion, ac y byddai i hyny gymedd i Gaergybi. Nid oedd hynyna yn ddim ond y Spanish juice" ■ a ddywedir N-n Nghaergybi. Dylem ym- ddiried yn Nuw a gwneyd ein dyledswydd tuag at v Gwyddelod. Bydded i ni wneyd yr hyn sydd yn deg, a rhoddi cyfiawnder iddynt, ac yna byddem yn baroa i dderbj-n y canlyniadau. Wrth ganiatau Ymreolae iddynt byddem yn rhoddi j'ddjmt jrr hyn mviit "di bod yn g"m y can' mlynodd I diweddaf. a wrth hyn byddem yn gwneyd i ffwrdd a'r aohos a'r anesmwytbdra, a bydd i heddweh a boddlonrwydd ddilyn. Ni byddai ganddynt reolacth y fyddin na'r 11gcø, ac ni byddai unrhyw berygl iddynt godi lIleWD gwrthryfel. 10, ni byddai un- rhyw achog iddynt godi mewn gwrthryfel (cymeradwyaeth). Unwaith ycaentwn- der yna byddent yn foddJon. Y mae y Protestaniaid yn Ulster yn cwyuo yn y rhag- olwg ar Yiureolaoth uherwydd eu bod hwy wedi arfor bod mewn awdurdod. Orange- men ydynt, ac y mucnt wedi bod y rhai liiwyaf cul ou syniadau, a thrahaus. Y mae yr Ulstenuen yn gwaeddi o herwydd fod y Gwyddelod yn codi i fyny, ac yn enill cyd- ymdoimlad y Cymro, y Gwyddel, a'r Fais. Y wao y Gwyddelod trwy hyn wedi bod yn yinladd brwydrau y dosbarth gweithiol yn y wlad ynm. Lie bynag yr ymleddid brwydr rhvddid byddai i'w hefwithiau gael ei theimlo vn mliell ac agos. Yr ydym ni ar ein hcnill hyd heddyw oddiwrth y chwyldroad yn Ffrainc. Brwydrau rhyddid yw yr hyn sydd wedi tymeryd llo yn heolydd trofydd yr Iworddon, ac y maent wedi bod yn IUlhd,1 ein brwydrau ni. Dadsefydl- wvd yr Eglwys yn yr Iworddon o her- wydd ein bod wedi yinladd dros hyny, ac y ■ao y cwestiwn o Ddadsefydliad yr Eglwys yn Nghymru wedi mynod yn mlaen hanor canrif oberwy ld hyny. Nid ydvm ni yn Nghymru wedi yinladd dros ein hiawnderan gymaint ag a ddylasem. Yr ydym wcdi bod yn euro wrth ddrwa y Sen- edd ac yn gofyn am ffafrau, ac y maentwedi hod yn euro ein cefn er mwyn i ni fod yn llonydd, ae yn awr y mao genym ddyn- ion all ymladd, ond yr ydym yn ddyledus i'r Gwyddelod am eu dysgu i ymladd. Y mao y Gwyddelod wedi eu dysgu i ofyn gyda inwy o awdurdod am DdadgysylltiaCi a Dad- waddoliad yr Eglwys (tymoradwyauth). Ni fuasai of yn dymuno dyweyd gair am yr Eglwys fel eglwys, ond yr oeddynt yn ei gwrthwynebu fel sefydliad gwladol. Fol scfydliad y Illao wodi bod yn drais ar ein hiawnderau; Y mEW wedi bod yn English ,/arrisvn yn y tir i ladd cin hiaith. Pwy a wnai bleidio Dadgysylltiad yn MonV A wnai Mr Morgan Lloyd ? Na wnai; nid oedd cf yn crybwyll am Ddadwaddoliad yn ei anerchiad, ac yr oedd ef nid yn unig wedi bradychu ei blaid end hefyd ei genedl (cvmeradwyaeth). 'y Cynghorwr W. J. Parry a ddywodai fod yn blescr mawr ganddo ef sefyll i fyny i efnogi un ag yr oedd ganddo gymaint o Wchlddo a Mr Lewis. Y r oeddynt yn awr yn nghanol un o'r etholiadau cyffredinol pwysicaf, ac i Gymru y bwysicaf a byddai cvmeriad Cymru a chymeriad Mon yn cael ei benderfynu oddiwrth pa fodd y byddai iddynt bleidleisio. Yr oedd ganddynt yn Mon gyfleusdra i bleidio un ag oodd we li bod yn gyson ag of ei hun bob amser ac yn gyson a'i egwyddorion; neu i bleidio un ag oedd wedi troi ei got ar y cwestiwn gwleid- yddol pwysicaf. Nid oedd ganddynt ddim i wncycl a'r ddau fel personau, ond a'u heg- wyddorion, ond nis gallent yinwneyd a'r egwyddorion hyny heb fyned i fewn i hanes y personau i ryw raddau. Pan oedd Mr Davies yn dyfod allan yn 1852 dros Gaemar- fon ar Mr Lewis y syrthiodd y gwaith o'i eilio ar yr hustings yn Nghaernarfon. Fe safodd Mr Lewis i fyny yn 18o2 dros yr egwyddorion yn mha rai y credai, a'r hyn ydoedd yr adeg hono ydoodd yn awr. Yn ttifij, pan y trodd y diweddar Mr Bulkcley Hughes i fod yn Rhyddfrydwr, ao y daeth allan vn erbyn Mr Wynne Finch, gorfu i Mr Lewis scfyU i fynr i'w gefnogi fel Rhydd- frydwr, a'r hyn ydoedd yn 1863 ydyw fel vmcoisydd yn 1892. A ellid dyweyd hyny am Mr Morgan Lloyd? Cyfemodd yn ei ancrchiai at yr hyn ydoedd yn 18G8 ac 1874; ond gan ci fod wedi troi erbyn 1892, nid oedd ganddynt ddim i'w wneyd a'r hyn ydoedd y pryd hyny. Pe yr etholid ef (Po ? ond yr hyn oedd' yn dia anliebyg) a fuasai ef yn cefnogi cydraldoldeb crefyddol, ae estyn eyfiawucJer i'r Gwyddelod gan y rhai y mae cymuint o hawl i gyfiawnder ag.sydd genym niuau. Y mae mesurau o lfaen y wlad yn V rhai yr ydym yn teiinlo y dyddordob unvvaf. Er rnai Ymreolaeth ydoedd y cyntaf, nis gallom anghofio fod Dad- gvsvlltiad yn ail. Goboithiai ef y rhoddir y f,tth fwyafrif i Mr Gladstone fel ag y bydd yr ail gwestiwn yn cad ei estyn i ninau. 0 berthynas i ddadwaddoliad, galtai rhai ofyn a yw hyny yn gyfiawn. Ydyw. Pan ro:idwyd" y degwin i'r Eglwys, yr oedd yn ci gad fol cyfrwng yn unig. Rhoddodd y Llvwodraeth cf i'r Eglwys i dri ainean. Yr o"dd vr Eglwys i edryeh ar ol crefydd, i edryeh ar ol y tlawd, ac i edryeh ar ol addysg y wlad. Esgeulusodd yr Eglwys y gwaith o ofalu am y tlawd ae am addysg, ae yna rhoddodd y Llywodraeth fwy o drethi ar y wlad i'r ailicanion yna, ond heb dynu dim o'r arian eraill oddiar yr Eglwys. Disgwyliai ef y gellid, nid yn unig roddi jieiitiou i ben bobl, ond hefyd leiliau y tretlii g'da'r arian yna. Cwestiwn pwysig arall ydoedd Ilhyddfreiniad Prydlesoedd. Yr oedd yn dda ganddo ef weled yr Henadur Richard Hughes ar y llwyfan, dyn ag oedd wedi gwneyd ei ran yn doilwng yn y cysyllt- iad yna. Byddai iddo roddi engraifft o'r modd yr oedd prydlesoedd yn brostnol. Yn agos i Betliesda yr oedd dau ddam o dir, Y rhai a osodid i ddibenion ainaethyddol am iiaiirr colon yrun yn y flwyddyn. Rhoddwyd pry<llcs arnynt i arolygydd gwaith, ac wedi hyn yr oedd y ground rent yn 13p yn y flwyddyn. Yr oedd ar hwn eisieii i r gweithwyr adeiladu tai ar y tir, ac adeilad- wyd 49 ar brydles am 25 mlynedd: wedi hyn vr oedd y dyn yn cael meddiant o'r tai gyda'r ardreth am 5 mlynedd heb dalu dim; ae ynmhon 30 mlynedd yr oedd perchenog y tir yn cael y cw bl, gworth 98p yn y flwyddjm, ae yn cael gosod prydles arall arnynt. Yn aw nid oedd hynjTia yn deg. Cwestiwn arall ag y teimlid dyddordeb mawr ynddo ydocdd rheolacth y fasnach feddwol. Hefyd, yr oedd tcimlad o blaid cael rheolaeth yr heddgoidwaid, ac os oedd hyny yn deg diamheu hefyd y buasai yii deg i'r bobl gael rheolaeth y fasnach ag sydd yn rhoddi cymaint o waith i'r heddgeidwaid. Credai pc cawsent reolacth y fasnach na fyddai i'r trueni prescnol fodoli. Deuddong miliwn ydoedd yr ardrethoedd yn yr Iworddon, ond gwerid pymtheg miliwn yn nghyd ar y fasnach feddwol. Pe gwneid i ffwrild a hynvna elai hyny yn mhell iawn i wneyd i ffwrdd a beichiau eraill. Gobeithiai of y byddai i Fon ddychwelyd Mr Lewis, yr hwn sydd gefnogydd i'r achos dirwestol a sobrwydd. Ni chafodd Mon erioed ei chrynrychioli gan Don, a pheth bynag ddywedai Mr Morgan Lloyd am dano ei hun edrychai y wlad arno fel Tori, ac yr oedd anrhydedd Mon yn dibynu ar y mwy- afrif a gaiff Mr Lewis, Wedi cael gair gan y cadeirydd nad oedd raid i'r bobl ofni unrhyw sgriw a ellid geisio roddi arnyt, diwcddwyd gyda i diolchgar wch i'r cadeirydd, yr hyn a gynygid gan yr Henadur Henry Lewis, ae a eilid gan y Cjiighorwr W. J. Parry.

GWRTHDARAWIAD DYCHRYN:LLYD…

Advertising

- -. 7777-7-7 ?- - - -GAI…

ICYNHWRF MEWN CYFARFODYDD…

IMR MORGAN LLOYD YN MON.

MR WILLIAM O'BRIEN.j

BETH WNAIF' YSBIRDYS I. CEFFH?I

WEDI EI LADD MEWN GLOFA. I

RHYDD AI CAETH?I

" OWAETH NA'R DI-FFYliD."…

IENYNIAD AR YR YSGYFAINT !(BRONCHITIS),

Y GERI MARWOL -i NPARIS-1

I Y CLEFYD YN LLUNDAIN. I

IPWY—AI MISSNUNN?

CYTUNO I BRIODI YN Y LLYS…

Y nARWlt HAWKINS AR I YMYFED-I

Advertising

WIS MO ft it IH ON THE ELECTION.

CAEL EI nOlU 0 FOD YN GYFREITHIWR.

Betliesda-

Advertising